Nghwazi Leyi Tshameke Yi Hanya

XANA ku na wanuna loyi handle ko kanakana a nga vuriwaka nghwazi leyi tshameke yi hanya? Xana vukulu bya munhu u byi pima njhani? Hi vutlhari bya yena bya nyimpi? matimba ya yena ya miri? vutshila bya yena bya mianakanyo?

N’wamatimu H. G. Wells u vule leswaku vukulu bya munhu byi nga pimiwa hi ‘leswi a swi endlaka, ni loko a endla leswaku van’wana va anakanya hi tindlela letintshwa leti a ti sunguleke hi ku chivirika.’ Hambi leswi a a nga tivuli Mukriste, Wells u pfumerile: “Eka nkambisiso lowu, Yesu hi yena wo sungula.”

Alexander Lonkulu, Charlemagne (la vuriweke “Lonkulu” hambi ku ri evuton’wini bya yena n’wini) na Napoleon Bonaparte a va ri vafumi va matimba. Hikwalaho ka swiyimo swa vona swo chaviseka, va ve ni nkucetelo lowukulu eka lava a va va lawula. Hambi swi ri tano, Napoleon u vikiwe a ri loyi a nga te: “Yesu Kriste u kucetele ni ku lawula malandza ya Yena handle ka vukona bya Yena lebyi vonakaka.”

Hi tidyondzo ta yena ta matimba na hi ndlela leyi a a hanya ha yona hi ku pfumelelana na tona, Yesu u khumbe vutomi bya vanhu hi matimba ku ringana malembe ya kwalomu ka magidi mambiri. Hi laha mutsari un’wana hi laha ku faneleke a vuleke ha kona a ku: “Mavuthu hinkwawo lama tshameke ya macha, ni swikepe hinkwaswo swa nyimpi leswi tshameke swi akiwa, tipalamendhe hinkwato leti tshameke ti akiwa, tihosi hinkwato leti tshameke ti fuma, loko swi hlanganisiwile hinkwaswo a swi vanga na nkucetelo wa matimba evuton’wini bya munhu emisaveni leyi ku fana na yena.”

Munhu Wa Matimu

Hambi swi ri tano, lexi hlamarisaka, van’wana va vula leswaku Yesu a nga kalanga a hanya—leswaku entiyisweni i xivumbiwa xa vanhu vo karhi va lembe xidzana ro sungula. Loko a hlamula ku mbambela ko tano, n’wamatimu la xiximekaka, Will Durant u hlamuserile: “Leswaku vanhu ntsena eka rixaka rin’wana va fanele va endle munhu wa matimba ni lonene swonghasi, loyi a tlakukeke swinene, wa mahanyelo lamanene ni loyi a hlohloteleke swinene vumakwerhu bya vanhu, a swi ta va hlori leri nga khorwisiki ku tlula rihi na rihi leri rhekhodiweke eka Tievhangeli.”

Tivutise: Xana munhu la nga tshamangiki a hanya a a ta kucetela matimu ya vanhu hi ndlela leyi yo hlamarisa? Buku ya tinhlamuselo leyi nge The Historians’ History of the World yi xiyile: “Vuyelo bya matimu bya mintirho [ya Yesu] i byikulu, hambi loko ku langutiwa ndhawu yo karhi, ku tlula swiendlo swa munhu un’wana ni un’wana wa matimu. Nguva leyintshwa, leyi xiyiweke hi vafumi lavakulu va misava, yi sungula eku velekiweni ka yena.”

Ina, anakanya ha swona. Hambi ku ri tikhalendara namuntlha ti sekeriwe eka lembe leri ku anakanyiwaka leswaku Yesu u velekiwe ha rona. “Malembe lama nga emahlweni ka lembe rero ya xaxametiwe tanihi B.C., kumbe ‘before Christ,’” ku hlamusela The World Book Encyclopedia. “Masiku ya le ndzhaku ka lembe rero ya xaxametiwa tanihi A.D., kumbe anno Domini (elembeni ra Hosi ya hina).”

Hambi swi ri tano, vaxopaxopi va xiya leswaku hinkwaswo leswi hi swi tivaka hakunene ha Yesu swi kumeka eBibeleni ntsena. Va ri, a ku na tirhekhodo tin’wana ta nkarhi wolowo mayelana na yena. Hambi ku ri H. G. Wells u tsarile a ku: “Van’wamatimu va khale va Varhoma va honise Yesu hi laha ku heleleke; a nga siyanga mfungho eka tirhekhodo ta matimu ya nkarhi wa yena.” Kambe xana leswi i ntiyiso?

Hambi leswi tinhlamuselo ehenhleni ka Yesu Kriste leti endliweke hi van’wamatimu va misava ti nga tintsongo, tinhlamuselo to tano ti kona. Cornelius Tacitus, n’wamatimu wa lembe xidzana ro sungula wa Murhoma la hloniphekaka u tsarile: “Vito [Mukriste] ri huma eka Kriste, loyi mufumi Pontiyo Pilato a n’wi dlayeke hi nkarhi wa ku fuma ka Tiberiyo.” Suetonius na Pliny Lontsongo, vatsari van’wana va Varhoma va nkarhi wolowo na vona va kombetele eka Kriste. Ku engetela kwalaho, Flavius Josephus, n’wamatimu wa Muyuda wa lembe xidzana ro sungula, u tsarile hi Yakobo, loyi a tiviwaka tanihi “makwavo wa Yesu loyi a a vuriwa Kriste.”

Xisweswo, The New Encyclopædia Britannica yi hetelela hi ku: “Timhaka leti ti tiyimeleke hi toxe ti komba leswaku eminkarhini ya khale hambi ku ri vakaneti va Vukriste a va kalanga va kanakana hi matimu ya Yesu, lama soriweke ro sungula, eswisekelweni leswi nga fanelangiki, eku heleni ka lembe xidzana ra vu-18, hi lembe xidzana ra vu-19, ni le ku sunguleni ka ra vu-20.”

Hambi swi ri tano, xa nkoka, hinkwaswo leswi tiviwaka hi Yesu swi rhekhodiwile hi valandzeri va yena va lembe xidzana ro sungula. Swiviko swa vona swi hlayisiwile eka Tievhangeli—tibuku ta Bibele leti tsariweke hi Matewu, Marka, Luka na Yohane. Xana timhaka leti ti ri yini mayelana ni ku tiviwa ka Yesu?

Kahle-kahle A A Ri Mani?

Vanghana vo sungula va Yesu va lembe xidzana ro sungula va vutise xivutiso xexo. Loko va vona Yesu a miyeta xidzedze xa lwandle hi hlori, va hlamarile: “Xana munhu loyi i munhu muni?” Endzhakunyana, eka xiendlakalo xin’wana, Yesu u vutise vaapostola va yena a ku: “Mi ri ndzi mani xana?”—Marka 4:41; Matewu 16:15.

Loko a wu vutisiwe xivutiso xo tano, a wu ta hlamurisa ku yini? Xana Yesu entiyisweni a a ri Xikwembu? Vo tala namuntlha va vula leswaku a a ri xona. Hambi swi ri tano, vanghana va yena a va pfumelanga leswaku a a ri Xikwembu. Loko muapostola Petro a hlamula xivutiso xa Yesu u te: “U Mesiya, N’wana wa Xikwembu lexi hanyaka.”—Matewu 16:16.

Yesu a nga kalanga a tivula Xikwembu, kambe u pfumele leswaku a a ri Mesiya la tshembisiweke kumbe Kriste. Nakambe u vule leswaku a a ri “N’wana wa Xikwembu,” hayi Xikwembu. (Yohane 4:25, 26; 10:36) Hambi swi ri tano, Bibele a yi vuli swona leswaku Yesu a a ri wanuna la fanaka ni van’wana. A a ri munhu la hlawulekeke swinene hikuva a a vumbiwe hi Xikwembu emahlweni ka swilo leswin’wana hinkwaswo. (Vakolosa 1:15) Hi malembe ya tibiliyoni lama nga hlayekiki, emahlweni ko va misava yi tumbuluxiwa, Yesu u hanye tanihi munhu wa moya etilweni naswona a a tsakela vuxaka bya le kusuhi ni Tata wa yena, Yehova Xikwembu, Muvumbi Lonkulu.—Swivuriso 8:22, 27-31.

Kutani ke, kwalomu ka malembe ya magidi mambirhi lama hundzeke, Xikwembu xi hundzisele vutomi bya N’wana wa xona ekhwirini ra wansati, naswona Yesu u hundzuke n’wana wa nyama wa Xikwembu, a velekiwa hi ndlela leyi tolovelekeke hi wansati. (Vagalatiya 4:4) Loko Yesu a ri karhi a kula ekhwirini ni loko a kula tanihi mufana, a a tiseketele hi lava Xikwembu xi va hlawuleke leswaku va va vatswari va yena va laha misaveni. Eku heteleleni Yesu u kurile a va wanuna, naswona u nyikiwe miehleketo hinkwayo yo tsundzuka vuxaka bya yena bya le ndzhaku ni Xikwembu etilweni.—Yohane 8:23; 17:5.

Lexi N’wi Endleke Lonkulu

Hi ku tekelela Tata wa yena wa le tilweni hi vukheta, Yesu a a ri nghwazi leyi tshameke yi hanya. Tanihi N’wana la tshembekaka, Yesu u tekelele Tata wa yena hi laha ku kongomeke swinene lerova a byela valandzeri va yena a ku: “Loyi a ndzi voneke, ú vonile Tatana.” (Yohane 14:9, 10) Eka swiyimo hinkwaswo loko a ri laha misaveni, u endle leswi Tata wa yena, Xikwembu xa Matimba, a a ta endla swona. Yesu u hlamuserile: “A ndzi endli nchumu hi ku tirhandzela ka mina, kambe ndzi vula swilo leswi hilaha Tatana a ndzi dyondziseke hakona.” (Yohane 8:28) Hikwalaho, loko hi dyondza hi vutomi bya Yesu Kriste, hakunene hi vona xivono lexinene xa leswi Xikwembu xi nga swona.

Xisweswo, hambi leswi muapostola Yohane a vuleke leswaku “a ku na munhu la tshamaka a vona Xikwembu ni siku ni rin’we,” u tlhele a tsala leswaku “Xikwembu i rirhandzu.” (Yohane 1:18; 1 Yohane 4:8) Yohane u kote ku vula leswi hikuva a a tiva rirhandzu ra Xikwembu hi leswi a swi voneke eka Yesu, loyi a a ri xikombiso lexi hetisekeke xa Tata wa yena. Yesu a a ri ni ntwela-vusiwana, tintswalo, ku titsongahata ni ku tshineleleka. Lava tsaneke ni lava heleke matimba va titwe va chaveleleka loko va ri na yena, hi laha a swi ri ha kona eka vanhu vo hambana-hambana—vavanuna, vavasati, vana, swigwili, swisiwana, va matimba hambi ku ri vadyohi lavakulu. A ku ri lava timbilu leto biha ntsena lava a va nga n’wi rhandzi.

Entiyisweni, Yesu a nga dyondzisanga valandzeri va yena ku rhandzana ntsena, kambe u va kombe ni ndlela leyi va faneleke ku swi endla ha yona. U te: “Kukotisa leswi mina ndzi mi rhandzeke, rhandzanani na n’wina.” (Yohane 13:34) Ku tiva ‘rirhandzu ra Kriste,’ ku hlamusela un’wana wa vaapostola va yena, ‘swi tlula vutivi.’ (Vaefesa 3:19) Ina, rirhandzu leri Kriste a ri kombiseke ri tlula vutivi bya nhloko naswona ri ‘susumetela’ van’wana ku ri amukela. (2 Vakorinto 5:14) Xisweswo, xikombiso lexikulu xa Yesu xa rirhandzu, ngopfu-ngopfu, hi xona xi n’wi endleke nghwazi leyi tshameke yi hanya. Rirhandzu ra yena ri khumbe timbilu ta timiliyoni ta vanhu hi malembe xidzana yo tala naswona ri kucetele vutomi bya vona ku endla leswinene.

Hambi swi ri tano, van’wana va nga ha ala va ku: ‘Vona vubihi hinkwabyo lebyi endliweke hi vito ra Kriste—Tinyimpi ta Nkutsulo, Nkonaniso ni tinyimpi leti eka tona timiliyoni leti tivulaka Vakriste ti dlayaneke eka matlhelo lama lwaka ya nyimpi.’ Kambe ntiyiso hi leswaku, vanhu lava va hambana ni ku tivula ka vona valandzeri va Yesu. Tidyondzo ni ndlela ya yena ya vutomi swi avanyisa swiendlo swa vona. Hambi ku ri Mohandas Gandhi wa Muhindu, u susumeteleke ku vula a ku: ‘Ndzi rhandza Kriste, kambe ndzi sola Vakriste hikuva a va hanyi hi ndlela leyi Kriste a a hanya ha yona.’

Pfuneka Hi Ku Dyondza Hi Ta Yena

Entiyisweni, namuntlha a ku na dyondzo ya nkoka swinene ku tlula liya ya vutomi ni vutirheli bya Yesu Kriste. Muapostola Pawulo u khutazile a ku: “A hi languteni [swinene] eka Yesu.” “Anakanyani yena.” Naswona Xikwembu hi xoxe hi N’wana wa xona xi te: “N’wi yingiseni.” Leswi hi leswi buku leyi nge Nghwazi Leyi Tshameke Yi Hanya yi nga ta ku pfuna ku swi endla.—Vaheveru 12:2, 3; Matewu 17:5.

Matshalatshala ma endliwile ku nyikela xiendlakalo xin’wana ni xin’wana xa vutomi bya Yesu bya laha misaveni lexi andlariweke eka Tievhangeli ta mune, ku katsa ni tinkulumo leti a a ti nyikeleke, swifaniso ni mahlori ya yena. Ku fikela eka mpimo lowu kotekaka, xin’wana ni xin’wana xi hlamuseriwa hi nxaxamelo lowu xi humeleleke ha wona. Emakumu ka ndzima yin’wana ni yin’wana, ku ni nxaxamelo wa matsalwa ya Bibele laha ndzima yi sekeriweke kona. U khutaziwa ku hlaya matsalwa lawa ni ku hlamula swivutiso swa mpfuxeto leswi nyikeriweke.

Mudyondzi wa le Yunivhesiti ya Chicago u te: “Ku tsariwe swo tala ha Yesu eka malembe ya makume-mbirhi lama hundzeke ku tlula eka ya magidi-mbirhi lama hundzeke.” Hambi swi ri tano ku ni xilaveko xa nkoka xo xiya timhaka leti ta Evhangeli hi wexe, hikuva hi laha The Encyclopædia Britannica yi vuleke ha kona: “Xichudeni xa manguva lawa hakanyingi xi khomeke ngopfu hi tidyondzo leti lwisanaka ha Yesu ni Tievhangeli lerova u honise ku dyondza swihlovo leswi swa masungulo hi yexe.”

Endzhaku ka nkambisiso lowukulu, lowu nga hlawuliki ndluwu wu siya hove wa Evhangeli, hi tshemba leswaku u ta pfumela leswaku xiendlakalo lexikulu eka hinkwaswo ematin’wini ya vanhu xi humelele hi nkarhi wa ku fuma ka Khezari Awugusto wa Rhoma, loko Yesu wa Nazareta a humelela emisaveni kutani a nyikela vutomi bya yena hikwalaho ka hina.