Ntshunxeko Wa Vukhongeri Wa Hlaseriwa Egreece

XANA u teka ntshunxeko tanihi nchumu lowukulu? Vanhu vo tala va endla tano. Va lava ntshunxeko wo va ni mianakanyo leyi hambaneke eka swilo swo tanihi tipolitiki, vuhlayisa rifuwo ni vukhongeri, kavula emindzilakaneni ya nawu ni vulerisi. Hi tlhelo rin’wana, ku xaniseriwa mianakanyo ya munhu swi tisa Nkonaniso wa Nguva ya le Xikarhi emianakanyweni.

Xana leswi swi yi khumba njhani Greece, tiko ro saseka leri nga evuxeni bya Mediterranean? Eka rixaka rero, ku ni xiyimo lexi xiyekaka lexi Iwisanaka ni ntshunxeko wa xidemokrati.

Ku Honisa Ntshunxeko Ni Ku Twala

Greece i khale ri ri karhi ri vuriwa “masungulo ya vudemokrati.” Hakunene, hi 1975 Greece ri amukele Nawu wa xidemokrati wo tiyisa mintshunxeko leyi vanhu va yi tekaka tanihi ya nkoka. Naswona hulumendhe ya Greece yi tirhela ku tiyisa swiboho swa kona.

Kambe, ku ni lava nga eGreece lava ringetaka ku honisa mintshunxeko ya rona lava onhaka ku twala ka Greece swinene emisaveni hinkwayo. Vanhu lava vo homboloka va pfindlusile ni ku yisa mintshungu leyo biha eku hlaseleni ka vaaki-tiko lava nga ni ku rhula va Magriki, va sindzise vatirhela-mfumo ku va khoma ni ku va pfalela, naswona va tirhele ku tekela Magriki lawa yo hlayisa nawu mintshunxeko ya wona. Leswi swi hambetile hi malembe yo tala sweswi, hambi ku ri na swiboho swa nawu.

Xana leswi hinkwaswo swi endlekise ku yini? I vamani va hlaseriwaka? I vamani vahlaseri? Tshika phepha ra le Greece ri ku byela swin’wana hi ta swiyimo.

Minhlaselo Ni Ku Khomiwa

Buku ya Nawu ya Greece yi vula leswaku “Magriki ma fanele ku va ni mfanelo yo hlengeletana hi ku rhula naswona ya ri hava switlhavani.” Nakambe yi vula leswaku “ntshunxeko wa ripfalo ra vukhongeri a hi lowu tlulekaka,” naswona ya engetela: “Vukhongeri hinkwabyo lebyi tivekaka byi fanele ku ntshunxeka naswona mintirho ya byona ya vugandzeri yi fanele ku endliwa handle ko hinganyetiwa naswona yi ri ehansi ka nsirhelelo wa nawu.”

Xisweswo ke, hi Sonto, June 15, ya lembe leri, madzana ya Timbhoni ta Yehova ma hlangane hi ku rhula erivaleni ra mintlangu eLarisa, Greece. A va hlengeletanele ku dyondza Bibele ni ku kanela tindlela to antswisa matirhele ya milawu ya yona ya Vukriste evuton’wini bya vona bya siku na siku.

Kambe, xiya leswi humeleleke. Nyuziphepha ya kwalaho I Larisa yi vikile: “Madzana ya vanhu, ngopfu-ngopfu swirho swa tinhlengeletano ta [Kereke ya Orthodox ya Magriki] ta doroba ra ka hina, ni vaprista va nga ri vangani va ri lava rhangelaka, va sungule ku hlangana, naswona va sungule ku kombisa ku ka va nga tsakeli lava va nga esinema—ku tlula 700 wa Timbhoni ta Yehova, ntshungu lowu a wu vonaka onge wu lava ku ya esinema ku ya sivela nhlengeletano.”

Sweswo swi hambetile ku ringana kwalomu ka maawara manharhu. Eku heteleleni ntshungu wu hangalasiwile hi tinhlayo letikulu ta maphorisa. Mianakanyo ya vafundhisi lava hlohlotelaka ntshungu yi kombisiwe hi nyuziphepha ya Larisa Eleftheria loko yi tshahe marito lawa ya muprista wa Orthodox ya Magriki: “Nkarhi lowu taka loko meyara a tinyika sinema [Timbhoni], hi ta teka tifoxolo ta hina hi tsemelela xin’wana ni xin’wana!” Naswona bixopo u kombise erivaleni ku ka a nga swi amukeli swiendlo swa ntshungu.

Eka nyuziphepha ya Larisa l Alithia, mutsari Sarantos Vounatsos u kombise ku hlundzukela xiendlo xa muprista. U xiye leswaku mianakanyo ya vatereki a yi fana ni ya ntshungu lowu a wu lava leswaku Yesu a dlawa, wu huwelela wu ku: “A vambiwe!” Loko a tsala hi vatereki va Larisa, u te: “‘Murhangeri’ wa vona a a ri . . . muprista la hisekaka! U xungetile, a rhukana, a chumayela hi ku tinyungubyisa, naswona hi nkarhi wun’wana . . . u nyike hinkwavo lava nga endzeni xitsundzuxo xa ntlhanu wa timinete xo suka esinema . . . a ku ‘handle ka swona hi ta nghena ivi hi tsemelela tinhloko ta vona.’”

Nhloko-mhaka ya nyuziphepha yi vulavule hi muprista ivi yi ku: “Xana u lava ku endla swiendlo swa Vafarisi? Kutani ke, u tivonela, hikuva loko u ya emahlweni a wu nga ha vi na musa kumbe tintswalo [ta Xikwembu], hambi ku ri ta hina.”

Ku xanisiwa ko tano a hi xiendlo xa le kule. Ku vile ni ku khomiwa ka madzana ka vapfumeri lava nga riki va Orthodox eka malembe ma nga ri mangani lama hundzeke, “ku katsa ni 890 wa Timbhoni ta Yehova hi 1983 ntsena,” hi ku vula ka The Wall Street Journal. Naswona nan’waka, hi ku vika ka nyuziphepha ya Athens Eleftherotipia, muprista u hlasele Mbhoni ya malembe ya 76 hi vukhale, Vasili Kapeleri, leswi eku heteleleni swi vangeke rifu ra Kapeleri.

Mianakanyo Ya Tinguva Ta Munyama

Rimitsu ra xirhalanganya ri le ka vafundhisi va Kereke ya Orthodox ya Magriki. Tanihi leswi byi nga vukhongeri lebyikulu eGreece, vafundhisi va vona onge Timbhoni ta Yehova ti hava mfanelo yo va kona. Kutani va ringeta ku sivela Timbhoni mintshunxeko ya tona hi ku tereka, ku hlasela, ku khotsa ni mintshikilelo etihubyeni. Eku sunguleninyana ka lembe leri, ku kaneta ka vafundhisi ku vangerile ku kanetiwa ka xiyimo xa nawu xa Timbhoni hi khoto ya Crete.

Eka papila leri tsaleriweke khoto, Kereke ya Orthodox yi vule leswaku Timbhoni ta Yehova a hi “vukhongeri lebyi tivekaka kahle ni lebyi hlelekeke,” naswona “va nga ka va nga vuriwi Vakriste hi mfanelo.” Kutani Kereke yi vula leswaku Timbhoni a ti fanelanga ku va ni lunghelo ro va ni tindlu ta vona ta vugandzeri kumbe lunghelo ro karhi ro vulavula hi vukhongeri ni van’wana. Kambe mianakanyo yo tano a yi ri ya khale. Yi tsundzuxa moya wa Nkonaniso, hayi lowuya wa ‘masungulo ya vudemokrati.’

Timbhoni ta Yehova a ti ringeti ku sivela Kereke ya Orthodox lunghelo ro va ni tikereke ta yona ni ku chumayela leswi yi swi lavaka. Kambe eka nguva leyi ya sweswi, xana Kereke yoleyo yi fanele ku humesa mavonelo ya yona ya vukhongeri eka un’wana ni un’wana? Naswona ngopfu-ngopfu eka vandla ra xidemokrati laha ku nga ni ku hambana lokukulu ka mianakanyo ke? Ku hava eka vudemokrati bya le Vuxeni laha ku endliwaka leswi.

Emisaveni hinkwayo, Timbhoni ta Yehova ti xiyiwa hi nawu tanihi vukhongeri bya Vukriste. Tihulumendhe ta malangutelo lama hambaneke ya politiki ti va nyikile lunghelo ra nawu ro aka swivandla swa vugandzeri ni ku namarhela leswi va swi pfumelaka. Leswaku i vukhongeri bya Vukriste bya matiko hinkwawo lebyi tivekaka swinene swi nga voniwa emhakeni ya leswaku va ni vatirheli lava chivirikaka lava tlulaka timiliyoni tinharhu, ni van’wana va timiliyoni ta ntlhanu lava vaka kona eminhlanganweni ya vona. Naswona va hleriwe va va mabandlha ya 50 000 eka matiko lama tlulaka 200.

Kutani leswaku vafundhisi va vula leswaku Timbhoni ta Yehova a hi ‘vukhongeri bya vukriste lebyi tivekaka’ a swi twali. Malangutelo ya vafundhisi hi leswi hlamarisaka eku twaleni ka hulumendhe ya xidemokrati ya Greece. Nakambe i ndzhukano eka timiliyoni ta Timbhoni emisaveni hinkwayo leti ti nga Vakriste lava tinyiketeke ni leti tivaka leswaku vunyingi bya vapfumeri-kulobye byi dlayeriwe ripfumelo ra byona.

“Vunkhunkhu”?

Leswi na swona swi nga twaliki i ku vula ka Kereke eka huvo ya Crete leswaku Timbhoni ta Yehova i nhlengeletano ya “vunkhunkhu.” Kereke yi te: “Leswi pfumeriwaka hi Timbhoni ta Yehova a swi tiveki hi xitalo naswona a swi paluxiwi erivaleni . . . ti hava ‘tindlu ta xikhongelo’ kumbe swivandla swin’wana swa le rivaleni swa vugandzeri laha mani na mani a nga nghenaka kona hi ku ntshunxeka. Naswona mihiva-hivani ya vona ya vukhongeri a yi si tshama yi hlavuteriwa hi xitalo.”

Un’wana ni un’wana loyi a tolovelaneke swinene na Timbhoni ta Yehova wa swi tiva leswaku swivulavulo swo tano i vunwa lebyi heleleke. Tidyondzo ta vona ti tsaleriwe mani na mani leswaku a ti kambisisa, naswona minhlangano ya vona yi pfulekele vanhu hinkwavo lavanene, i ta mahala. Entiyisweni, Timbhoni ti dyondzisa Bibele eka timiliyoni ta vanhu emakaya ya vona emisaveni hinkwayo ku endlela leswaku va tolovelana ni ripfumelo rolero! Naswona tihofisi ta rhavi ta Watch Tower emisaveni hinkwayo ti amukela magidi ya vaendzi vhiki na vhiki.

Kambe xihlamariso hi lexi. Hikwalaho ka yini Timbhoni eGreece ti nga swi koti ku hlangana “etindlwini ta xikhongelo”? Hi leswi ti tsoniweke lunghelo ro aka! Leswi ti aleriweke tiholo leti, ti fanele ku hlangana emakaya ya vanhu. Kutani Kereke yi vula leswaku ti khoma minhlangano ya vusukumbele! Kambe, emisaveni hinkwayo Timbhoni ta Yehova ti akile magidi ya tindlu letikulu ta vugandzeri. Kambe a ti swi koti ku endla sweswo eGreece.

Xisweswo ke, u nga twisisa ku antswa xivangelo xa swivulavulo swa Kereke, hi laha John Manoledakis, Profesa wa Ntivo-Milawu eYunivhesiti ya Tesalonika eGreece, a swi vekeke ha kona ku ri leswaku “nikantsongo a swi pfali xikongomelo lexi bohiweke hi Kereke [ya Orthodox ya Magriki] kumbe vutlhari bya ntlhambi wa yona.”

Vakriste I Vamani Ke?

Eka lembe xidzana ro sungula, Yesu ni valandzeri vakwe a va ri vahlaseriwa va nxaniso, ku pfukeriwa, ku khotsiwa ni rifu. Xana vaxanisi va vona lavakulu a va ri vamani? Vafundhisi va nkarhi wolowo.

Hi xikombiso, xiya leswi humeleleke loko Yesu a pfuxile Lazaro eku feni: “Vaprista lavakulu ni Vafarisi . . . va boha makungu ya ku dlaya Yesu.” Hi ku nga aneriseki hi sweswo, “vaprista lavakulu va boha makungu ya ku dlaya na yena Lazaro; hikuva, hikwalaho ka yena, Vayuda lavo tala a va fularhela vaprista, va pfumela eka Yesu.” Kutani eku heteleleni, “vaprista lavakulu ni vakulukumba [va vukhongeri] va hlohlotela ntshungu leswaku va kombela Barabas, Yesu yena a dlawa.”—Yohane 11:47, 53; 12:10, 11; Matewu 27:20.

A swi hlamarisi leswi Yesu a vulavuleke hi vona a ku: “Mi ni khombo n’wina vatsari ni Vafarisi, vakanganyisi, hikuva mi fana ni masirha lama basisiweke, lama vonakaka ma basile ehandle, kasi endzeni ku tele marhambu ya vafi ni hinkwaswo leswa thyaka. Hi mukhuva wolowo vanhu va mi vona mi ri lavo lulama ehandle, kasi endzeni, mi tele ku kanganyisa ni ku homboloka.” (Matewu 23:27, 28) Nakambe, vafundhisi hakanyingi a va hlohlotela van’wana ku lwisana ni vadyondzisiwa va Yesu.

Ku hava laha Yesu a leriseke Vakriste ku xanisa, ku khotsa, ku hlasela kumbe ku pfukela lava va kanetanaka na vona. Xisweswo ke, eka lembe xidzana ro sungula Vakriste va xiviri a va ri vona va xanisiwaka, hayi vaxanisi. Vaxanisi a va ri vafundhisi ni lava hlohloteriweke hi vona. Swi tano ni le Greece namuntlha.

Xana I “Valala Va Kriste”?

Kereke ya Magriki ya Orthodox nakambe yi te: “Timbhoni ta Yehova a hi leti hi mfanelo ti nga fanelangiki ku vuriwa Vakriste ntsena, hi leswaku, vadyondzisiwa va Kriste, kambe ku hambana ni sweswo, i . . . valala va Kriste.”

Xana Bibele yi ri yini hi “nala wa Kriste”? Eka 1 Yohane 2:22 yi ri: “Munhu wa vunwa i mani xana, loko a nga ri loyi a kanetaka leswaku Yesu i Mesiya? Munhu wo tano, hi ye Nala wa Kriste, loyi a landzulaka Tatana ni n’wana.”

Xisweswo ke, ntiyiso wa Rito leri huhuteriweke ra Xikwembu hi leswaku nala wa Kriste a nga n’wi amukeli Yesu. Kambe Timbhoni ta Yehova ta n’wi amukela! Va pfumela hi matimba eka Yesu ni ku landzela tidyondzo takwe! Entiyisweni, ku hava la nga vaka un’wana wa Timbhoni ta Yehova handle ka ku amukela Yesu tanihi N’wana la kwetsimaka wa Xikwembu, la teke a huma etilweni, a vambiwa ni ku pfuxiwa, ni loyi a tlheleleke etilweni.

Kutani un’wana ni un’wana la vulaka leswaku Timbhoni ta Yehova i “Nala wa Kriste” u byeriwe vunwa, a pfariwa mahlo hi ku solasola kumbe u na minsusumeto yo biha.

‘Va Kucetela Mfumo Wa Vayuda Wa La Misaveni Ke’?

Mhaka yin’wana leyi vuriwaka hi Kereke ya Orthodox hi leswaku Timbhoni ta Yehova ti kucetela mfumo wa Vayuda emisaveni. Kereke yi ri: “Xikongomelo-nkulu xa vona, lexi hlayisiweke xi ri xihundla hi laha ku teleke eka vunyingi lebyikulu bya swirho swa vona, i ku tlhomiwa ka ‘mfumo wa Vayuda wa misava hinkwayo wa le henhla’ ni ntsindza-nkulu wa wona lowu tirhaka eYerusalema.”

Vutisa timiliyoni ta Timbhoni loko ti swi pfumela sweswo! Ku hava ni un’we wa vona la swi pfumelaka. Hambi leswi nkarhi wun’wana van’wana va ehleketeke leswaku vuprofeta byo karhi byi nga ha va byi tirhe eka Palestina ya xiviri eka lembe xidzana leri, malangutelo yo tano ma tshikiwile malembe lama tlulaka 50 lama hundzeke!

Swivuriso 4:18 swi vula leswaku ‘ndlela ya la lulameke yi kotisa ku vonakala loku yaka ku engeteleka siku na siku.’ Ku kula loku ka ku voningeriwa, loku tiyisiwaka hi ku hetiseka ka vuprofeta bya Bibele, ku komba erivaleni leswaku Riphabliki ra manguva lawa ra Israyele ri nga ka ri nga n’wi amukeli Yesu Kriste tanihi Mesiya. Xisweswo ke, ku vula leswaku Timbhoni ta Vukriste ti hlohlotela mfumo wa la misaveni wa Vayuda wa le Yerusalema i mhaka yin’wana leyi nga twaliki. Ematshan’wini ya sweswo, va kucetela ku fuma ka Mfumo wa Xikwembu wa le matilweni, hi laha Yesu a dyondziseke ha kona.—Matewu 4:17; 6:10.

Tidyondzo Leti Nga Humiki eBibeleni

Exikarhi ka swilo leswi tirhisiwaka hi vafundhisi ku kucetela van’wana ku lwisana ni Timbhoni ta Yehova hi leswi Timbhoni ti nga amukeliki tidyondzo tin’wana ta Kereke. Leyikulu eka tona i Vunharhu-Un’we. Kambe hikwalaho ka yini sweswo swi fanele ku khumba ku tirhisiwa ka vudemokrati eGreece? Hikwalaho ka yini un’wana ni un’wana a fanele ku tshemba Vunharhu-Un’we leswaku a ta tsakela mintshunxeko kwale?

Timbhoni ta Yehova a ti byi ali vukwembu kumbe ku kwetsima ka Yesu. Ta swi pfumela leswi Yohane 1:1 yi swi vulaka ha yena, leswaku i ‘xikwembu.’ Hambi swi ri tano, Kereke yi vula leswaku Yesu a hi ‘xikwembu’ ntsena kambe leswaku i Xikwembu xa Matimba hinkwawo, xiphemu xa vanhu vanharhu va hi laha ku nga heriki, lava ringanaka hi matimba.

Bibele, Rito leri huhuteriweke ra Xikwembu, a yi swi dyondzisi sweswo. Kambe, yi hlamusela erivaleni yi ku: “Hikuva Xikwembu xi rharidzile misava swonghasi, xi ko nyika n’wana wa xona la nga un’we.” (Yohane 3:16) Ku hava nkarhi lowu Yesu a vuleke leswaku i Xikwembu xa Matimba Hinkwawo. U vule leswaku a a ri “N’wana wa xona la nga un’we.” Matsalwa hinkwawo lama nga voyameriki etlhelo rin’we ma ta swi tiyisa sweswo.—Yohane 3:18; 10:34-36.

Nkarhi na nkarhi Yesu a a ku: “N’wana a nga ka a nga tisunguleli a endla xilo hi yexe; ú endla ntsena lexi a xi voneke xi endliwa hi Tata wa yena.” “Hikuva ndzi xikile hi le tilweni, ku nga ri ku ta endla ku rhandza ka mina, kambe ku endla ku rhandza ka Loyi a ndzi rhumeke.” “Dyondzo leyi ndzi yi dyondzisaka a hi ya mina, kambe i ya Loyi a ndzi rhumeke.” “Tatana ú nkulukumba ku tlula mina.” Naswona Rito ra Xikwembu ra engetela. “N’wana, na yena hi xiviri ú ta vekiwa ehansi ka Xikwembu lexi xi vekeke hinkwaswo ehansi ka [xona Xikwembu].”—Yohane 5:19; 6:38; 7:16; 14:28; 1 Vakorinto 15:28.

Xisweswo Vunharhu-Un’we a hi bya matsalwa. Kutani ke, byi sungule kwihi ke? Byi an’wiwile eka Huvo ya Nicea hi 325 C.E. loko vagwinehi va hlanganisile mianakanyo ya vuhedeni leyi sunguleke aEgipta na Babilona ya khale. Tanihi laha n’wamatimu Will Durant a xiyeke ha kona eka The Story of Civilization: Part III: “Vukriste a byi herisanga vuhedeni; byi byi an’wile. . . . AEgipta ku hume mianakanyo ya vunharhu-un’we lebyo kwetsima.” Naswona The New Encyclopœdia Britannica yi ri: “Hambi ri ri rito leri nge Vunharhu-Un’we kumbe dyondzo yo tano a swi humeleli eka Testamente Leyintshwa, . . . Dyondzo leyi yi kule hakantsongo-ntsongo hi malembe xidzana yo tala naswona yi hundza eka timholovo to tala.”

Hambi swi ri tano, loko Kereke ya Orthodox yi lava ku pfumela eka Vunharhu-Un’we, yoleyo i mfanelo ya yona. Kambe a yi na mfanelo yo xanisa etikweni ra xidemokrati, ku kucetela mintshungu ni ku khoma, ni ku sivela Timbhoni ta Yehova mintshunxeko ya tona hi leswi ti nga pfumeriki eka Vunharhu-Un’we.

Ku Tlakusa Vudemokrati eGreece

Buku ya nawu ya Greece yi le rivaleni: “Ntshunxeko wa ripfalo ra vukhongeri hi lowu nga tlulekiki. . . . Vukhongeri hinkwabyo lebyi tivekaka byi ta ntshunxeka naswona mintirho ya byona ya vugandzeri yi ta endliwa handle ko hinganyetiwa naswona yi ri ehansi ka nsirhelelo wa nawu.”

Timbhoni ta Yehova, leti tivekaka swinene ni leti xiyiwaka hi nawu ematikweni hinkwawo, ti hlayisa milawu yoleyo ya xidemokrati. Ti lava leswaku Greece ri yi hlayisa na rona, naswona hayi ku pfumelela kereke yo karhi yi humesa Nkonaniso wa yona wa vutlhari eka van’wana hi ku xanisa lava va nga pfumelelaniki ni malangutelo ya yona.

Vafundhisi va Kereke ya Orthodox ya Magriki va nga endla kahle ku hlayisa xitsundzuxo xa mudyondzisi wa nawu wa lembe xidzana ro sungula, Gamaliel. Eka vafundhisi lava a va xanisa valandzeri va Kriste u te: “Ndzi ri ka n’wina, Hambanani ni vanhu lava, mi va tshika; hikuva loko makungu lawa, kumbe ntirho lowu, wu huma eka vanhu, wu ta hela; kambe loko wu huma eka Xikwembu, mi nga ka mi nga va siveli, kutani mi nga kumiwa mi Iwile na Xikwembu.”—Mintirho 5:34-39.

Eka xiendlakalo xexo, valandzeri va Vukriste va Yesu Kriste va te: “Hi fanele ku yingisa Xikwembu ku tlula vanhu.” Yoleyo i ndlela leyi Timbhoni ta Vukriste ta Yehova namuntlha ti langutaka timhaka ha yona. Hi leswi ti nga ta hambeta ti swi endla eGreece ku nga khathariseki leswaku vafundhisi va lava yini.—Mintirho 5:29.

[Xifaniso eka tluka 7]

Petro ni vaapostola van’wana va byele vafundhisi va siku ra vona va ku: “Hi fanele ku yingisa Xikwembu ku tlula vanhu”