Xana U Fanele Ku Tlangela Khisimusi?

KU KOMBISA ku fana ni ku hambana exikarhi ka ndlela ya va le Vuxeni ni ya va le Vupela-dyambu yo tlangela Khisimusi, rungula leri andlariweke laha ri hi xivumbeko xa mapapila mambirhi lama mutsari wa Mujapani ni munghana wakwe le Nghilandhi va tsalelaneke wona. Rungula leri ri ta ku pfuna ku hlamula xivutiso lexi nge: Xana U Fanele Ku Tlangela Khisimusi?

Eka David,

Va le ka rona nakambe. Van’wamabindzu va rhangela vanhu ku fana ni vaprista lavakulu. Santa Claus i mukongomisi. Mirhi ya Khisimusi yi tirha tanihi xikombiso xa nkhuvo. Kutani tinyiko ta makhekhe ni switlangiso swa Khisimusi swa nyikeriwa. Van’wamabindzu va twarisa vukhongeri bya Khisimusi eJapani. Vurhumiwa bya vona byi ve lebyi humelelaka eka makume manharhu kumbe mune wa makume ya malembe lama hundzeke. Nhlayo leyikulu ya Majapani yi hundzuleriwa eka “vukhongeri” lebyi—kwalomu ka masiku ma nga ri mangani hilembe!

Leswi swi ndzi kanganyisile. Hakanyingi ndzi hlamarile leswaku ha yini Majapani yo tala, lava ngopfu-ngopfu va nga riki Vakriste, va tlangela holideyi ya “Vukriste.” Xana Majapani ya sungule rini ku tlangela Khisimusi ku fika eka mpimo wolowo? I yini lexi susumetaka leswi hinkwaswo?

Loko ndzi lava masungulo ya Khisimusi ra Majapani, ndzi kume mhaka leyi yo tsakisa. Sōseki Natsume, mutsari-nkulu wa nguva ya Meiji (1868-1912), u rhumele poskarata ya Khisimusi yi huma eNghilandhi yi ya eka Shiki Masaoka, mutlhokovetseri la dumeke, yi hlamusela xivono lexi nyanyulaka xa Khisimusi eLondon eku heleni ka lembe ra 1900. Shiki u tlhele a endla xitlhokovetselo xivumbeko xo koma xa xiphato xa Majapani, ehenhleni ka kereke leyintsongo hi Siku ra Khisimusi. Entiyisweni, Khisimusi a ra ha ri rintshwa eku heleni ka lembe xidzana eJapani. Kutani ke, kahle-kahle hi rini laha Majapani ya tlangeleke Khisimusi ra wona ro sungula?

U nga ha tsakela ku tiva leswaku vafumi van’wana va vula leswaku Khisimusi a ri tlangerlwa exikolweni xa vanhwanyana eGinza eku sunguleni ka lembe ra vunhungu ra Meiji (1875). Kambe “mukhuva wo tlangela Khisimusi entiyisweni a wu sungulanga ku va ni matimba eJapani ku kondza ku va 1945,” ku xiye The Christian Century. Sweswo swi ve loko Majapani ya vone mindyangu ya masocha ni varhumiwa va Amerika va tlangela Khisimusi. Endzhaku ko hluriwa eka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava ni ku tshikiwa exivandleni xa moya, Majapani yo tala ya lave nchumu wo ya chavelela.

Khisimusi ri anerise xilaveko xexo. Hi laha u nga anakanyaka ha kona, van’wamabindzu a va dyanga nkarhi eku tirhiseni ka minkhaviso ya Khisimusi leswaku va sasekisa swixaviwa swa vona swa ku hela ka lembe. Minkhaviso ya Khisimusi “yi tirhe ku fana ni salamusi eku kokeni ka vaxavi,” ku vula mutsari wa tinyuziphepha, Kimpei Shiba. “Leswi,” u tlhandlekerile, “a swi ri hikwalaho ka leswi minkhaviso leyi a yi koka mahlo ni leswi yi vangiweke hi nkhuvo.”

Kambe ke, David, tanihi leswi u tshamaka eNghilandhi, u nga ha va u nga swi tivi leswaku Majapani ya ve ni mukhuva wo nyikana tinyiko ta ku hela ka lembe khale tinyiko ta Khisimusi ti nga si fika. December minkarhi hinkwayo yi ve yo xaviselana hi minxavo ya le hansi. Vanhu lava nga ni swipaci leswi taleke hi bonasi ya vona ya ku hela ka lembe va ya eku xaveni ka swilo swo tala. Hambi swi ri tano, “matshamelo lawa [ya Khisimusi], ya nghenisa vanhu eka nsusumeto wa nkhuvo, wo tirhisa mali ni ku va nghenisa eku xaveni ka tinyiko leti naveriwaka swinene [nyiko ya ku hela ka lembe] ku tlula hi laha va endleke ha kona hi ntolovelo, kutani mukhuva lowu wa ku tirhisa minkhaviso ya Khisimusi wu hambetile,” ku hlamusela Nk. Shiba.

Namuntlha, switolo ni vaxavisi va ndzawulo va khandziya golonyi ya tibendhe leswaku va endla leswi antswaka hi “moya wa Khisimusi” lowu vonakaka wu tirha kahle. Vaendli va switlangiso ni tibekari va yisa mianakanyo eka matshamelo lawa leswaku va tirhisa nguva leyi. Hi December, swixavisiwa eKiddy Land, xitolo lexikulu xa nxaxamelo wa switlangiso eJapani, swi ve leswi tlakukeke ku tlula tin’hweti tin’wana hi makhamba ya mune. Ku ringanyetiwe leswaku tiphesente ta 5 ku ya eka 10 ta makhekhe hinkwawo lama endliwaka eJapani lembe na lembe hi leswi swi nga vuriwaka “makhekhe ya Khisimusi.”

Ndzi kume leswaku vanhu van’wana va hlundzukisiwa hikwalaho ka leswi bindzu ri fumaka xivono xa Khisimusi eJapani. Hi xikombiso, The Daily Yomiuri yi tshaha Muamerika loyi a tshameke nkarhi wo leha eJapani yi ku: “Majapani ya amukele rhengu leri lavaka ku va hinkwaro ka rona ra Khisimusi kambe hi ndlela yo karhi moya wa nguva leyi a wu kona laha.” A a vulavula hi mhaka ya vukhongeri bya Khisimusi.

Leswi swi ndzi vangele ku languta tlhelo ra vukhongeri bya Khisimusi. Vangheni va tikereke va vula leswaku Khisimusi (December 25) i ku tswariwa ka Kriste. A ndzi hlamarisiwe swonghasi ku kuma leswaku swi nga ka swi nga tiyisiwi leswaku Yesu u tswariwe hi December 25 eka Encyclopedia of Japanese Religions! ‘Encyclopedia yi ri: “Hambi leswi siku leri kongomeke ra ku velekiwa ka Yesu ri nga tiviwiki, Khisimusi ri tlangeriwile hi December 25 ku sukela kwalomu ka lembe xidzana ra vunharhu . . . Siku leri ri wela kwalomu ka siku ra ku hela ka xixika, naswona ri teke nkhuvo wa le mahlweni ka Vukriste wa ku tswariwa ka Dyambu.” Ku tswariwa nakambe ka dyambu? Ndzi anakanye leswaku a ri fanele ri ve siku ra ku velekiwa ka Yesu. Ina, xana Vakriste va timbilu letinene va nga wu tlangerisa ku yini nkhuvo lowu eku sunguleni a wu ri nkhuvo wa vuhedenliwa ku hela ka vuxika? A ku nga ri siku ra ku velekiwa ka Yesu kambe a wu ri nkhuvo wa ku tswariwa nakambe ka dyambu. Vangheni va tikereke va le Vupela-dyambu va nga ma sorisa ku yini Majapani tanihi lawa ya nga hava nawu eku tlangeleni ka holideyi ya “Vukriste” kasi vona hi voxe va teka mukhuva lowu fanaka wu ri wa nkoka?

Kutani ke, David, ndzi nga tlangela loko wo ndzi hlamulela swivutiso leswi, tanihi leswi swi kavanyetaka swinene.

Nakuloni,

lchiro

Eka lchiro,

Ndzi tlangela papila ra wena swinene leri hlamuselaka ku tlangeriwa ka Khisimusi etikweni ra ka n’wina. Swa tsakisa swinene eka hina va le Vupeladyambu ku tiva ndlela leyi vanhu va le Vuxeni va tlangelaka holideyi ya le Vupela-dyambu.

Loko ndzo va la kongomeke swinene, u tiyise swinene loko u vula leswaku Khisimusi i holideyi ya vuhedeni. Ntirho lowu nga vaka wun’wana ni wun’wana wa nhlamuselo wu ta ku byela leswaku nkhuvo wa Khisimusi wu sungule enkhubyeni wa vuhedeni wa Saturnalia, ku nga nkhuvo wa Varhoma wa Saturn xikwembu xa vona xa vurimi.

Ina, tanihi leswi n’wina vanhu va Japani mi ngheniseke Khisimusi eka mindhavuko ya n’wina ya Vubudha ni ya Vushinto, tikereke ta Vujagana ti nghenise minkhuvo ya vuhedeni emukhuveni wa tona wa “Vukriste.” Hi tindlela tin’wana ku nga ha va xidyoho lexikulu hikuva loko Majapani ya tlangela Khisimusi tanihi nkhuvo wumbe, vangheni va tikereke va xiya nkhuvo wa vuhedeni wa Saturnalia tanihi Khisimusi ra “Vukriste.”

Kahle-kahle, ku ve ni nkarhi laha Nghilandhi laha nkhuvo lowu tolovelekeke ni wa vukhongeri wa Khisimusi wu endliweke lowu nga riki enawini tanihi mukhuva wa vuhedeni. A ku ri loko Maprotestente ya fuma Nghilandhi. Le Massachusetts Bay Colony eAmerika N’walungu, Maprotestente lama sukeke eNghilandhi hikwalaho ka tidyondzo ta wona ya tlhele ya yirisa Khisimusi kutani ya veka tifayini to tlangela nkhuvo eka nguva leyi.

Kambe ndzi anakanya leswaku u fanele ku tiva langutelo ra Bibele hi ku hlanganisa Vukriste ni vukhongeri bya vuhedeni. “Mi nga rhwaleni mpingu wun’we ni lava nga pfumeriki.” Sweswo hi swona leswi muapostola Pawulo a swi khutazeke eka 2 Vakorinto 6:14-16. Manuku eka 2Vak 6 ndzimana 17 u ye emahlweni a tshaha ebukwini ya Esaya (52:11, leswaku u tihlayela): “Humani exikarhi ka vona, mi hambana na vona; mi nga tshuki mi khumba leswi nga tengangiki.”

Hi nga tihambanisisa ku yini ni lava nga pfumeriki loko ha ha tlangela nkhuvo lowu sunguriweke hi vukhongeri bya vuhedeni? Xivutiso lexi xi susumetele Vakriste vo tala va timbilu letinene ku tshika mukhuva wa vona wo tlangela Khisimusi. (Swi fanele ku tikomba swi ri leswi tsakisaka eka wena ku pfula Bibele ya wena eka Matewu 15:3-6 kutani u hlaya marito ya Yesu lama rhekhodiweke kwalaho.) Hambi swi ri tano ku ni swivangelo leswi engetelekeke swo papalata minkhuvo yo tano.

‘Loko December 25 ri nga ri siku ra ku velekiwa ka Yesu, ku tlangela ka siku rero tanihi siku ra ku velekiwa ka yena swi vula vunwa. Hi laha u boxeke ha kona epapileni ra wena, xana Mukriste loyi a rhandzaka ntiyiso ni loyi a lerisiweke leswaku a tshembeka a nga ma seketela njhani mavunwa? (Vaefesa 4:25) Ku sukela esikwini rero hi roxe ku ya eka xitori xa Santa Claus, Khisimusi ri ve leri teleke mavunwa. Hambi swi ri tano, eka Nhlavutelo 22:15 Vakriste va byeriwa leswaku “un’wana ni un’wana la tsakelaka vunwa ni ku hanya ha byona” u ta hetelela a ri hava nkateko wa Xikwembu wa vutomi lebyi nga heriki.

Manuku ke, hikwalaho ka yini lava vuriwaka Vakriste eVupela-dyambu va tlangela Khisimusi? Xin’wana xa swivangelo i bindzu, hi laha swi nga tano ha kona etikweni ra ka n’wina. Ndzi hlaye hi ta mufundhisi wa Baptist eUnited States loyi a rileke a ku: “Loko mhaka ya bindzu a yi lo susiwa hi laha ku heleleke, vanhu vo tala a va ta swi vona leswaku a va ri tokotanga Khisimusi. Kambe langutelo ra vukhongeri ri nga susiwa hi laha ku heleleke naswona nhlayo leyikulu ya vanhu yi nga ka yi nga xiyi ku hambana.” Marito lawa ya tirha ni le Nghilandhi.

Lexi tsakisaka, Bibele yi hlavutela xiboho lexikulu exikarhi ka bindzu ni leswi yi swi vitanaka “Babilona Lonkulu.” Endzhaku ko vhumba ku wa ka ‘Babilona loyi Lonkulu,’ Bibele (eka Nhlavutelo 18:2, 11-19) yi ri: “Va mabindzu va laha misaveni va rila ni ku ba nkosi hikwalaho ka yena, leswi nhundzu ya vona sweswi yi nga hava loyi a yi xavaka . . . Va mabindzu va swilo leswi, lava nga fuma hi ku bindzurisa emutini wolowo, va ta yimela kule, hi ku chava maxangu ya yena. Va ta rila ni ku ba nkosi.”

Xana u nga swi kota ku hlamusela “Babilona Lonkulu”? Kunene, i mani la nyikeke “va mabindzu va laha misaveni” laha Nghilandhi ni le Japani mabindzu lamakulu hi ku hangalasa tidyondzo to hemba ehenhleni ka Khisimusi? Xana a hi vukhongeri bya Vujagana? Ina, etidyondzweni ta mina ndzi dyondze leswaku “Babilona Lonkulu” u yimela mfumo wa misava hinkwayo wa vukhongeri byo hemba, ku katsa ni Vujagana.

Xana u anakanya leswaku hi fanele ku endla yini? Mhaka ya Bibele ya “Babilona Lonkulu“yi ndzi pfune ku kunguhata leswi ndzi faneleke ku swi endla. Nhlavutelo 18:4 ya khutaza: “N’wina vanhu va mina, humani mi n’wi siya, leswaku mi ta kala mi nga ngheni eswidyohweni swa yena, mi ta kala mi nga weriwi hi maxangu ya yena.”

‘Ku huma eka yena,’ hi leswaku, ku tshika vukhongeri lebyi hlohlotelaka mavunwa, swi vule xiendlo lexi nga kanakaniseki eka mina. A swi nga olovi ku tlhentlha eka mikhuva hinkwayo leyi byariweke hi Khislmusi. Khisimusi i holideyi ya ntirhisano kun’we ni ya vukhongeri laha. Ndzi boheke ku va ni xivindzi leswaku ndzi va la hambaneke ni van’wana. Marito lawa ndzi wa kumeke eka Swivuriso 29:25 ya tikombe ya ri laya pfunaka: “Ku tšhav̌a v̌anhu ka riya ntlhamu, kambe l’a ṭhembaka Yehova u le ku tlakukeni.”

Ndzi kote ku vona tinhla leti hi ku pfuniwa hi Timbhoni ta Yehova. Magidi ya vanhu eNghilandhi ya teke goza leri fanaka kutani ‘ya humile eBabilona Lonkulu’ ni mikhuva ya yena hinkwayo ya vukhongeri byo hemba, ku katsa ni ku tlangeriwa ka Khisimusi. Kambe a swi vuli swona leswaku a hi n’wi xiximi Yesu Kriste. Ha n’wi xixima, hayi hi ku kombisa “moya wa Khisimusi” kan’we hi lembe ntsena, kambe hi ku kombisa moya lowu fanaka ni wa Kriste lembe hinkwaro.

Munghana wa wena wa xiviri,

David

(Vona Vaefesa 4:20-24; Vafilipiya 2:1-6; Vakolosa 3:1-14 ehenhleni ka moya lowu fanaka ni wa Kriste lowu va ringetaka ku wu hlakulela.—Muhleri.)

[Rito leri tshahiweke eka tluka 4]

Van’wamabindzu va fana ni vaprista lavakulu. Santa Claus i mukongomisi

[Rito leri tshahiweke eka tluka 5]

Van’wamabindzu va tirhise Khisimusi leswaku va khavisa swixaviwa swa ku hela ka lembe

[Rito leri tshahiweke eka tluka 5]

Leswi swi ndzi vangele ku langutisa tlhelo ra vukhongeri bya Khisimusi

[Rito leri tshahiweke eka tluka 6]

“Humani exikarhi ka vona . . . mi nga tshuki mi khumba leswi nga tengangiki”

[Rito leri tshahiweke eka tluka 6]

“Va mabindzu va laha misaveni va rila ni ku ba nkosi hikwalaho ka yena”

[Rito leri tshahiweke eka tluka 7]

“Ku tšhav̌a v̌anhu ka riya ntlhamu, kambe l’a ṭhembaka Yehova u le ku tlakukeni”