Ku Tswala Vana eXikarhi Ka Vanhu Va Xikwembu
“Yehova . . . [a a] mi anḍise ka khume ra maḍana.”—DEUTERONOMA 1:11.
1. Bibele yi vulavurisa ku yini hi ku tswala vana?
“V̌ONANI, v̌ana v̌a v̌anuna, i nḍaka ya Yehova! Mbanḍu wa khuri i hakelo. Kukotisa misev̌e e v̌okweni ra nhenha, v̌ana v̌a v̌untŝha v̌a tano. Ku katekile munhu loyi, nkotloto wa yena wu teleke v̌ona.” Hi hlaya sweswo eka Psalma 127:3-5. Ina, ku tswala vana i lunghelo leri hlamarisaka leri Muvumbi Yehova a ri nyikeke mpatswa wo sungula wa vanhu ni vatukulu va vona.—Genesa 1:28.
Ku Tswala Vana eIsrayele
2. Hikwalaho ka yini mindyangu leyikulu a yi naveleka exikarhi ka vatukulu va Abrahama, Isaka na Yakobo?
2 Mindyangu leyikulu a yi xiyiwa yi ri leyi navelekaka exikarhi ka vatukulu va Abrahama ku ya eka Isaka na Yakobo. Hambi va ri vana lava tswariweke hi vavasati va vumbirhi ni tihlantswa a va xiyiwa va ri enawini. Leswi a swi ri tano hi man’wana ya majaha ya Yakobo, lama veke vatatana vo sungula va tinxaka ta 12 ta Israyele. (Genesa 30:3-12; 49:16-21; ringanisa 2 Tikronika 11:21.) Hambi leswi lunghiselelo ro sungula ra Xikwembu hi vukati a ku ri ku teka nsati un’we, xi amukele tshengwe ni tihlantswa exikarhi ka vatukulu va Abrahama, naswona leswi swi tirhe ku andzisa vaaki-tiko hi ku hatlisa swinene. Vaisrayele a va ta va “tiko leri teleke kukotisa nṭhuri wa misav̌a.” (2 Tikronika 1:9; Genesa 13:14-16) Exikarhi ka tiko rero a ku ta huma “rixaka” leri tshembisiweke leri “matiko hikwawo ya misav̌a” a ma ta tikatekisa ha rona.—Genesa 22:17, 18; 28:14; Deuteronoma 1:10, 11.
3. Xiyimo a ku ri xihi eIsrayele enkarhini wa ku fuma ka Solomoni?
3 Entiyisweni, eIsrayele ku tswala vana a ku langutiwa tanihi xikombiso xa nkateko wa Yehova. (Psalma 128:3, 4) Hambi swi ri tano, swi fanele ku xiyiwa leswaku marito yo sungula ya xihloko lexi, lama tshahiweke eka Psalma 127, ya tsariwe hi Hosi Solomoni, naswona nkarhi wo tala wa ku fuma ka hosi leyi ngopfu-ngopfu a wu ri nkarhi lowu tsakisaka eka Israyele. Malunghana ni nkarhi wolowo Bibele yi ri: “V̌a-Yuda ni v̌a-Israyele a v̌a tele ngopfu, byi ri v̌unyingi le’byi fanaka ni sav̌a le’ri nge ribuweni ra lwandle. A v̌a dya, v̌a nwa, v̌a ṭaka. Ku suka Dan e ku fika Beeršeba v̌a-Yuda ni v̌a Israel, a v̌a akile, v̌a nga tšhav̌i ntšhumu, uṅwana ni uṅwana e hansi ka vinya ya yena ni hansi ka nkuwa wa yena, e masikwini hikwawo ya Salomon.”—1 Tihosi 4:20, 25.
Minkarhi Yo Nonon’hwa Ya Vana eIsrayele
4, 5. (a) Ha yini ku tswala vana a ku nga ri xivangelo xa ntsako minkarhi hinkwayo eIsrayele? (b) Hi swihi swivono leswi hlomulaka mbilu leswi humeleleke eka swiendlakalo swimbirhi eYerusalema?
4 Kambe a ku ri ni minkarhi yin’wana ematin’wini ya Israyele laha ku tswala vana a ku nga ri ntsako. Enkarhini wa ku lovisiwa ko sungula ka Yerusalema, muprofeta Yeremiya u tsarile a ku: “Mahlo ya mina ma v̌av̌a hi ku rila. . . . Loko v̌ana ni la’v̌a aṅwisaka v̌a titiv̌ala e riv̌aleni ra muti. . . . Ŝo yini loko v̌av̌asati v̌a konḍile v̌a dya mihanḍu ya v̌ona, v̌ana la’v̌aṭongo lav̌a v̌a v̌a v̌ukaraka?” “Mav̌oko ya v̌av̌asati, hambi ma ri ya la’v̌o olov̌a ma ŝekile v̌ana v̌a v̌ona.”—Swirilo swa Yeremia 2:11, 20; 4:10.
5 Kahle-kahle, swivono leswi fanaka leswi hlomulaka mbilu swi humelerile kwalomu ka nkombo wa malembe xidzana endzhakunyana. Josephus n’wamatimu wa Muyuda u hlamusela leswaku enkarhini wa ku rhendzeriwa ka Yerusalema hi 70 C.E., vana va vutle swakudya emilon’wini ya vatata wa vona, naswona vamanana va teke swakudya emilon’wini ya vana va vona va tincece. U hlamusela hi laha wansati wa Muyuda a dlayeke n’wana wakwe la mamaka, a oxa miri, kutani a dya xiyenge xa wona. Ku kurisa vana emisaveni ya Xiyuda emalembeni yo hetelela lama yisaka eku tiseni ka ku avanyisa ka Yehova ehenhla ka Yerusalema hi 607 B.C.E. na 70 C.E. ya nga ka ya nga vuriwi ya ku tswala vana loku nga ni vutihlamuleri.
Ku Tswala Vana eXikarhi Ka Vakriste Vo Sungula
6, 7. (a) I mikhuva yihi leyi Yesu a yi heriseke eka Vakriste? (b) Israyele wa moya a a ta kula hi yini, naswona i yini lexi kombaka leswi?
6 Ku tswala vana a ku langutiwa njhani exikarhi ka Vakriste vo sungula? Xo sungula swi fanele ku xiyiwa leswaku Yesu u herise tshengwe ni vuhlantswa exikarhi ka vadyondzisiwa vakwe. U tlhele a simeka mpimanyeto wo sungula wa Yehova, ku nga ku teka nsati un’we, kumbe ku tekiwa ka nsati un’we hi nuna un’we. (Matewu 19:4-9) Loko Israyele wa nyama a ve la dumeke hi ku tswala vana, Israyele wa moya a a fanele ku andza hi ku endla vadyondzisiwa.—Matewu 28:19, 20; Mintirho 1:8.
7 Loko ku kurisiwa ka Vukriste a ku ta endliwa ngopfu-ngopfu hi ku tswala vana, Yesu a a ta va a nga va khutazanga vadyondzisiwa vakwe ku ‘pfula mukhandlu’ wa ku titshamela-voxe “hikwalaho ka Mfumo wa matilo.” (Matewu 19:10-12) Muapostola Pawulo a a ta va a nga tsalanga a ku: “Hikokwalaho, loyi a tekaka nhwana wa yena, ú endla swona; kambe loyi a nga n’wi tekiki, ú endla leswi antswaka ku tlula swona.”—1 Vakorinto 7:38.
8. I yini lexi kombaka leswaku vo tala va Vakriste vo sungula a va tekile naswona a va ri ni vana?
8 Hambi swi ri tano, loko va khutaza vunghwendza hikwalaho ko seketela timhaka ta Mfumo, Yesu kumbe Pawulo a va byi sindzisanga. Hinkwavo va swi vonile leswaku Vakriste van’wana a va ta teka. Hi ntumbuluko, van’wana va vona lava a va ta va ni vana hi laha ku tolovelekeke. Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki ya na tindzima to talanyana leti nyikeke Vakriste vo sungula ndzayo leyi kongomeke ehenhleni ka ku kurisa vana. (Vaefesa 6:1-4; Vakolosa 3:20, 21) Loko vakulu kumbe malandza ya vutirheli va tekile, a va fanele ku va vatswari lava vekaka xikombiso.—1 Timotiya 3:4, 12.
9. Hi ku ya hi muapostola Pawulo, vavasati van’wana va Vukriste a va ta sirheletiwa hi ku tswala vana hi ndlela yihi, kambe i yini leswi a va ta fanela ku tlhandlekela hi swona?
9 Muapostola Pawulo u vule ni leswaku ku va ni vana a ku ta va nsirhelelo eka vasati van’wana va Vukriste. Mayelana ni ku ntshunxeka ka swa nyama eka tinoni leti pfumalaka, u tsarile a ku: “Kambe ala ku tsala mavito ya vavasati va tinoni lavantshwa . . . Naswona, vavasati va tinoni lavantshwa va dyondza ku loloha, va rhendzeleka ni mindyangu ya van’wana, ku nga ri hi mhaka ya ku loloha ntsena, kambe va hundzuka vahlevi ni vavangi va swicele hi ku famba va vulavula leswi va nga faneriki ku swi vula. Mina a ndzi ta tsakela leswaku vavasati va tinoni lavantshwa va tekiwa, va kuma vana, va hlayisa mindyangu ya vona, va nga nyiki nala enkarhi wa ku hleva. Hikuva ni sweswi van’wana va hambukile ndlela, va landza Sathana hi le ndzhaku.” Vavasati vo tano a va ta “tiyisela eku pfumeleni ne rirhandzwini ne ku tengeni, [va] ri na ku tikhoma.”—1 Timotiya 5:11-15; 2:15.
‘Ku Xaniseka eNyameni’
10. Hi yihi ndzayo leyi hambaneke ya tinoni leyi Pawulo a yi nyikeke epapileni rakwe ro sungula leri yaka eka Vakorinto?
10 Hambi swi ri tano, swa xiyeka leswaku epapileni rakwe ro sungula leri yaka eka Vakorinto, yena muapostola Pawulo u ringanyete ntlhantlho lowu hambaneke wa tinoni. U amukele xitsundzuxo xakwe ehenhleni ka ku teka, a vula leswaku u xi nyikele ‘hi ndlela yo pfumelelana.’ U tsarile a ku: “Ndzi byela lava nga si tekaka kumbe ku tekiwa, ni tinoni, leswaku swi nga va swi lulamile eka vona loko va titshamela ntsena kukotisa mina. Kambe loko va tsandzeka ku tikhoma, a va teke kumbe ku tekiwa, hikuva swa antswa ku teka kumbe ku tekiwa, ku tlula ku hisiwa hi ku navela. Hambi swi ri tano, a swi ta antswa eka yena [noni] loko a titshamela ntsena a nga tekiwi; sweswo i miehleketo ya mina, na swona ndza kholwa leswaku na mina ndzi ni Moya wa Xikwembu.”—1 Vakorinto 7:6, 8, 9, 40.
11. (a) Lava va tekaka a va ta tokota yini, naswona nhlamuselo ya timajini eka 1 Vakorinto 7:28 yi nyika ku vonakala eka leswi hi ndlela yihi? (b) Pawulo a a vula yini loko a te, “ndzi lava ku mi lamulela eka sweswo?”
11 Pawulo u hlamuserile: “Hambi swi ri tano, loko u teka, a wu dyohi; ni wanhwana, loko a tekiwa, a nga dyohi; kambe volavo va ta xaniseka emisaveni, kutani mina ndzi lava ku mi lamulela eka sweswo.” (1 Vakorinto 7:28) Malunghana ni ku “xaniseka emisaveni,” New World Translation ya nhlamuselo ya timajini yi hi kombetela eka Genesa 3:16, laha hi hlayaka: “Eka wansati [Yehova] a ku: Ndzi ta ku engetela ngopfu e ku v̌av̌iseka ka ku tika ka wena; u ta v̌eleka v̌ana hi ku v̌av̌iseka; ku nav̌ela ka wena ku ta ya ka nuna wa wena, kambe yena o ta ku fuma.” Ku tlhandlekela eka swihinga leswi nga kona swa vukati, ‘ku xaniseka enyameni ya vona’ loku lava va tekaka a va ta hlangana na kona handle ko kanakana ku katsa swihinga leswi yelanaka ni ku tswala vana. Loko Pawulo a nga sivelanga vukati kumbe ku tswala vana, entiyisweni u vone a bohiwa hi ntirho ku tsundzuxa Vakriste-kulobye leswaku sweswo swi nga tisa swirhalanganya ni swihinganyeto leswi nga va sivelaka entirhweni wa vona eka Yehova.
“Nkarhi A Wa Ha Talanga”
12. Hi yihi ndzayo leyi muapostola Pawulo a yi nyikeke Vakriste lava tekeke, naswona hi xivangelo xihi?
12 Eka lembe xidzana ro sungula C.E., Vakriste a va nga ntshunxekanga ku tihanyela vutomi bya vona ku fana ni vanhu va misava. Xiyimo xa vona a xi ta khumba ni vutomi bya vona bya vukati. Pawulo u tsarile: “Ndzi mi byela mhaka leyi, vamakwerhu: Nkarhi a wa ha talanga. Ku sukela sweswi, lava nga ni vasati va fanele ku endla onge hi loko va nga ri na vona, . . . ni lava tirhisanaka ni swa misava leyi a va ve tanihi loko va nga tirhisani na swona; hikuva misava leyi ni swa yona hinkwaswo swa hundza. Ndzi lava leswaku mi nga tivilerisi. . . . Ndzi vula leswi ku mi pfuna, ku nga ri ku mi sivela-sivela, kambe ku endlela leswaku swilo hinkwaswo swi famba swinene, ni leswaku mi va ni ku anakanya kun’we ka ku tirhela Hosi.”—1 Vakorinto 7:29-35.
13. ‘Nkarhi a wu nga ha talanga’ hi langutelo rihi eka Vakriste va lembe xidzana ro sungula?
13 Mudyondzi wa Bibele Frédéric Godet u tsarile a ku: “Loko lava nga pfumeriki va languta misava tanihi leyi nga ta va kona hi laha ku nga heriki, Mukriste minkarhi hinkwayo u na mhaka leyikulu leyi languteriwaka emahlweni kakwe, Parousia [Vukona].” Kriste u nyike vadyondzisiwa vakwe xikombiso xa “ku vuya” ka yena, naswona u va tsundzuxile a ku: “Hitekani ke, hikuva a mi tivi siku leri Hosi ya n’wina yi nga ta ta hi rona.” (Matewu 24:3, 42) Nkarhi lowu seleke a wu nga ha “talanga” hi mhaka ya leswi Vakriste volavo va lembe xidzana ro sungula a va fanele ku hanya nkarhi na nkarhi va langutele ku ta ka Kriste. Nakambe, a va nga swi tivi leswaku ku sele nkarhi wo tanihi kwihi eka vona ha un’we-un’we “nkarhi ni khombo” swi nga si fikisa vutomi bya vona emakumu, swi herisa ku koteka hinkwako eka vona ka ku ‘tiyisa ku vitaniwa ka vona.’—Eklesiasta 9:11; 2 Petro 1:10.
14. (a) Matewu 24:19 yi fanele ku twisisiwa hi ndlela yihi? (b) Xitsundzuxo xa Yesu xi ve ni xihatla lexi engetelekeke hi ndlela yihi loko lembe ra 66 C.E. ri tshinela?
14 Eka Vakriste eYudiya ni le Yerusalema, xilaveko xo ‘hiteka’ ngopfu-ngopfu a xi ri lexikulu. Loko Yesu a nyike xitsundzuxo xa ku lovisiwa ka vumbirhi ka Yerusalema, u te: “Va ta va ni khombo vavasati lava tikeke ni lava mamisaka eminkarhini yoleyo.” (Matewu 24:19) I ntiyiso, Yesu a nga va byelanga Vakriste va lembe xidzana ro sungula leswaku va fanele ku tshika ku kuma vana. U endle nhlamuselo ya vuprofeta ntsena ya mhaka, a kombisa leswaku loko xikombiso xa ku lovisiwa ka xitshuketa ka Yerusalema xi humelela, ku tsutsuma ka xihatla a ku ta nonon’hwa swinene eka vavasati lava tikeke kumbe lava nga ni vana lavantsongo. (Luka 19:41-44; 21:20-23) Hambi swi ri tano, loko mpfilumpfilu wu kurile exikarhi ka Vayuda eYudiya enkarhini wa malembe lama rhangeleke 66 C.E., handle ko kanakana xitsundzuxo xa Yesu xi tile emianakanyweni ya Vakriste ivi xi kucetela langutelo ra vona ehenhleni ka ku kurisa vana emisaveni eminkarhini yoleyo yo nonon’hwa.
Ku Tswala Vana Namuntlha
15, 16. (a) ‘Nkarhi a wa ha talanga’ eka Vakriste lava hanyaka namuntlha hi ndlela yihi? (b) Hi swihi swivutiso leswi Vakriste va faneleke ku tivutisa swona?
15 Vakriste va fanele ku languta vukati ni ku tswala vana namuntlha, ‘enkarhini lowu wa makumu’ hi ndlela yihi? (Daniel 12:4) I ntiyiso ku tlula rini na rini leswaku “misava leyi ni swa yona hinkwaswo swa hundza,” kumbe, hi laha ku hundzuluxela kun’wana ku swi vekaka ha kona, “rhengu ra sweswi ra swilo ri hundza hi ku hatlisa.”—1 Vakorinto 7:31, Phillips.
16 Sweswi, ku tlula rini na rini, “nkarhi a wa ha talanga.” Ina, i nkarhi lowu pimiweke lowu saleleke vanhu va Yehova ku hetisa ntirho lowu a va nyikeke wona leswaku va wu endla, hi leswaku: “Kutani Evangeli leyi ya Mfumo yi ta twarisiwa emisaveni hinkwayo, leswaku yi va vumbhoni eka vanhu va matiko hinkwawo; kutani hi kona makumu ma nga ta fika.” (Matewu 24:14) Ntirho wolowo wu fanele ku endliwa makumu ma nga si fika. Hikwalaho ke, swa fanela eka Vakriste ku tivutisa ndlela leyi ku teka kumbe, loko va tekile, ku va ni vana swi nga ta khumba ku hlanganyela ka vona entirhweni wolowo wa nkoka ha yona.
Xikombiso Xa Khale
17. (a) Hi wihi ntirho lowu Nowa ni majaha yakwe manharhu a va fanele ku wu endla emahlweni ka Ndhambi, naswona kahle-kahle wu teke nkarhi wo tanihi kwihi? (b) Hi swihi swivangelo leswi kotekaka leswi majaha ya Nowa ni vasati va wona va tshikeke ku va ni vana enkarhini wa le mahlweni ka Ndhambi ha swona?
17 Yesu u fanise nkarhi wa “ku vuya ka N’wana-wa-Munhu” ni ‘masiku ya Nowa.’ (Matewu 24:37) Nowa ni majaha yakwe manharhu a va ri na ntirho lowu kongomeke wo wu endla emahlweni ka Ndhambi. Wu katse ku aka ngalava leyikulu ni ku chumayela. (Genesa 6:13-16; 2 Petro 2:5) Loko Yehova a nyikele swiletelo ehenhleni ka ku akiwa ka ngalava, majaha ya Nowa swi le rivaleni leswaku ana se a ya tekile. (Genesa 6:18) A hi swi tivi kahle leswaku swi teke nkarhi wo tanihi kwihi ku aka ngalava, kambe swi vonaka onge swi teke makume yo hlayanyana ya malembe. Lexi tsakisaka, eka nkarhi lowu hinkwawo wa le mahlweni ka Ndhambi, majaha ya Nowa ni vasati va wona a va nga ri na vana. Muapostola Petro hi ku kongoma u vula leswaku ‘vanhu va nhungu va hundzisiwe va hlayisekile ematini’ hi leswaku, mimpatswa ya mune leyi tekaneke kambe yi ri hava vana. (1 Petro 3:20) Ku tshama ka majaha lawa ya nga ri na vana kumbexana a ku ri ka swivangelo swimbirhi. Xo sungula, hikwalaho ka ndzoviso lowu tshinelaka wa ndhambi ya mati, a va ri na ntirho lowu vekiweke hi Xikwembu leswaku va wu endla lowu laveke mianakanyo ya vona leyi nga avanangiki. Xa vumbirhi, handle ko kanakana va vone va nga lavi ku va na vana emisaveni laha “miehleketo hikwayo ya timbilu ta [vanhu a] yi kongoma ku biha ntsena hi masiku hikwawo,” misava ‘yi tele mona.’—Genesa 6:5, 13.
18. Hambi loko yi nga veki nawu wo wu landzela, ndlela leyi tekiweke hi majaha ya Nowa ni vasati va vona yi nyika swo ehleketa ha swona hi ndlela yihi?
18 Leswi a swi vuli swona leswaku xiendlo lexi tekiweke hi majaha ya Nowa ni vasati va wona emahlweni ka Ndhambi a xi endleriwe ku veka nawu eka mimpatswa leyi tekaneke leyi hanyaka namuntlha. Kambe ke, tanihi leswi Yesu a ringaniseke siku ra Nowa ni nkarhi lowu hi hanyaka eka wona sweswi, xikombiso xa vona xi nga nyika swo ehleketa ha swona.
“Minkarhi Yo Nonon’hwa”
19. (a) Minkarhi ya hina yi fanisa ku yini ni siku ra Nowa? (b) Pawulo u vhumbe yini hi ta ‘masiku ya makumu,’ naswona vuprofeta byakwe byi yelana ni ku tswala vana hi ndlela yihi?
19 Ku fana na Nowa ni ndyangu wakwe, na hina hi hanya “emisaveni ya vanhu lava nga riki na mhaka na [Xikwembu].” (2 Petro 2:5) Ku fana na vona, hi le ‘masikwini ya makumu’ ya mafambiselo lamo biha ya swilo lama nga kusuhi ni ku lovisiwa. Muapostola Pawulo u profete leswaku ‘masiku ya makumu’ ya mafambiselo ya Sathana a ya ta tisa “minkarhi yo nonon’hwa.” Loko a komba leswaku ku kurisa vana a ku ta va xin’wana xa swilo leswi nonon’hwaka, u engetele leswaku vana a va nga ta va ‘yingisa vatswari.’ U vule leswaku vanhu hi ntolovelo, ku nga susiwi vana ni vantshwa, a va ta va “lava nga riki na ku nkhensa, lava nga khongeriki; va ta va vanhu va tihanyi.” (2 Timotiya 3:1-3) Hambi leswi Pawulo laha a a profeta hi swiyimo exikarhi ka vanhu va misava, swi le rivaleni leswaku malangutelo yo tano lama nga ni matimba a ya ta endla leswaku ku kurisa vana ku va loku nonon’hwaka swinene eka Vakriste, hi laha vo tala va tokoteke ha kona.
20. I yini lexi nga ta xiyisisiwa eka xihloko lexi landzelaka?
20 Hinkwaswo leswi nga laha henhla swi komba leswaku i swa nkoka ku va na langutelo leri ringaniseriweke ra ku tswala vana. Hambi loko ku nga tisa mintsako yo tala, nakambe ku nga tisa ku pandziwa ka tinhloko ko tala. Ku na mimpfuno ni leswi nga riki mimpfuno. Swin’wana swa leswi swi ta xiyisisiwa eka xihloko lexi landzelaka.
Tinhla Ta Mpfuxeto
◻ Ha yini mindyangu leyikulu a yi naveleka eIsrayele?
◻ I yini leswi kombaka leswaku a ku ri ni minkarhi leyi ku tswala vana ku tiseke ku pandza ka tinhloko eka Vayuda?
◻ Israyele wa moya a a ta andza hi tinhlayo hi ndlela yihi?
◻ ‘Nkarhi a wu nga ha talanga’ eka Vakriste vo sungula hi ndlela yihi?
◻ Hi swihi swivangelo leswi kotekaka leswi nga kona swa mhaka leyi majaha ya Nowa ni vasati va wona va tshameke va nga ri na vana ha yona emahlweni ka Ndhambi, naswona ku vuriwa yini hi xiyimo namuntlha?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 21]
Ku tsutsuma ka xihatla ku suka eYerusalema a ku ta va loku nonon’hwaka swinene eka lava va nga ni vana lavantsongo