Tiko Ra Nyanyana Ya Viriviri Ri Twa “Risimu Lerintshwa”
EKU sunguleni ka vurhonga, risimu ro xonga ra nyanyana ya viriviri ri twiwa hinkwako eLiberia. Hi malembe yo tala, risimu ra yona ri tirhe ku pfuxa vaaki va muti eka siku rin’wana ra ntirho ehansi ka dyambu lero hisa. Bokota leri ri tolovelekeke ri nyike Liberia vito rin’wana ra rona leri dumeke leri nge “tiko ra nyanyana ya viriviri.”
Hambi swi ri tano, vito leri nge Liberia ri tisa mhaka yin’wana emianakanyweni. Hi 1822 mahlonga lama ntshunxiweke lama vuyaka hi le Amerika ma ya etiko-nkulu ra vatata wa vona, ma fikele laha Nambu wa Mesurado wu cheletaka kona ivi ma simeka vuako lebyi veke Monrovia. Vuako byin’wana byi ve eBuchanan, Greenville, ni le Harper, naswona vahlapfa va endle mintwanano ni tihosi ta vanhu va kwalaho. Vanhu lava va sunguleke ku vuya va te ni vukhongeri bya Manegro—tinsimu leti pfanganiseke vuyimbeleri bya Afrika leti nga ni tinhloko-mhaka ta Bibele ivi va kombisa ku navela ka vona ka ntshunxeko. Eku fambisaneni ni ku navela koloko, hi 1824 koloni ya vona yi thyiwile Liberia. Hi 1847 yi ve riphabliki ro sungula ra vantima eAfrika.
Hambi swi ri tano, emalembeni ya sweswinyana, risimu lerintshwa ri twiwile etikweni leri. Leri i risimu leri yimbeleriweke, hayi hi nyanyana ya viriviri kumbe hi mahlonga lama vuyeke, kambe hi vayimbeleri lava andzaka va vanhu lava amukelaka xikhutazo xa mupisalema wa Bibele lexi nge: “Yimbelelani ka Yehova e risimu le’rintŝha! Yimbelelani Yehova, ṅwina hinkwenu, v̌aaki v̌a misav̌a! V̌ulani šikari ka matiko, mi ku: ‘Yehova wa fuma.’” (Psalma 96:1, 10) Ina, leri i risimu ra Mfumo wa Xikwembu lowu tlhomiweke, Yesu Kriste a ri Hosi ya kona. Ri yimbeleriwa hi vadya-ndzhaka va nkarhi lowu taka va hulumendhe ya Yehova ya le tilweni. Vona ni vanghana va vona va twarisa “Evangeli” leyi vulavulaka hi Mfumo ematikweni hinkwawo hi ntsako—ku katsa na Liberia—hi nkarhi wa ‘makumu ya mafambiselo ya swilo,’ lowu hi hanyaka eka wona sweswi. (Matewu 24:3, 14) Xana risimu leri ri twiwe ro sungula etikweni ra nyanyana ya viriviri rini naswona hi ndlela yihi? Naswona nantswo wa rona lowu fikelelaka mbilu wu ve ni vuyelo byihi eka vayingiseri lava tlangelaka? A hi yingiseni.
“Risimu Le’rintŝha” Ri Fikelela Liberia
Hi 1946 Harry C. Behannan, muchayi wa piyano loyi a nyikiweke wa wantima loyi a yi chayeke eYuropa hinkwaro, u tshike ntirho-vutomi wa yena wa vuyimbeleri leswaku a tirha tanini murhumiwa. Hi tin’hweti ta tsevu u tirhe a ri yexe tanihi Mbhoni ya Yehova leyi nga phayona, a famba hi yindlu na yindlu leswaku a hangalasa ntiyiso wa Mfumo. U fambise tibuku leti tlulaka 500 ivi a endla vanghana lavo tala. Manuku ke, lexi khomisaka gome, Makwerhu Behannan u file hikwalaho ka vuvabyi byo hisiwa hi dyambu. Kambe “risimu le’rintŝha” a ri fangi, hikuva varhumiwa van’wana va n’wi landzerile.
Hi 1947 George Watkins (khale ka mubi wa xibakele loyi a nga si thwasaka) ni nsati wa yena Willa Mae va te va ta tirha eMonrovia, ntsindza wa Liberia. A va lehisa mbilu ni ku chivirika eku dyondziseni ka Valiberia lava titsongahataka “ku hlayisa hinkwaswo leswi [Yesu a swi] leriseke.” (Matewu 28:19, 20) Hi September 1948, ntlawa wa vanhu va 15 a wu ri karhi wu hlanganyela na vona entirhweni wa Mfumo. Xisweswo, bandlha ro sungula ra Timbhoni ta Yehova ri simekiwile eLiberia.
Ntirho wo chumayela wu hangalake hi xihatla wu ya eribuweni ra lwandle ehlalukweni ra Harper, eKakata ni miti leyi nga kusuhana na kona, ni le xikarhi ka vahumesi va rhaba lava vulavulaka Xikisi ensin’wini ya Firestone. Hi 1952 hofisi ya rhavi ya Sosayiti ya Watch Tower yi simekiwile eLiberia. Hi nkarhi wa lembe leri landzeleke, Holo ya Mfumo yo sungula kun’we ni kaya ra varhumiwa swi akiwile eMcDonald Street eMonrovia. Yoleyo a ku ri minkarhi leyi nyanyulaka. Namuntlha, ku ni vadzunisi va Yehova va 1 724 etikweni leri, naswona va ni vuyelo lebyinene exikarhi ka vanhu va xinghana, malwandla ni lava titsongahataka.
Ku Amukela “Risimu Le’rintŝha” Namuntlha
Timbhoni ta Yehova leti humaka eka swivongo swa 16 leswikulu swa Liberia, kun’we ni varhumiwa ni vanhu lava teke ku ta tirha laha xilaveko xi kuleke kona, sweswi va hlanganise marito ya vona eku huweleleni ka rungula ra Mfumo. Sweswinyana, va tlhandlekele xitsundzuxo xa xihatla eku khongoteleni lava lavaka ntiyiso. Hi ku ya hi nhlayo-xikarhi, Mbhoni yin’wana ni yin’wana yi heta tiawara leti tlulaka 27 hi n’hweti entirhweni wo chumayela, naswona nhlayo ya lava va nga evutirhelini bya nkarhi hinkwawo yi andze ku tlula kanharhu emalembeni ya ntlhanu lama hundzeke. Matshalatshala yo tano ma tise mikateko eka vona ni van’wana. A hi tweni yin’wana ya yona.
Emmanuel u lulamise timhaka ta yena leswaku a ta kota ku khathalela ndyangu wa yena lowukulu ni ku hlanganyela entirhweni wa vuphayona bya nkarhi hinkwawo eGardnersville. U hlangane na Varney na Lucinda ivi a sungula dyondzo ya le kaya ya Bibele na vona. Hambi swi ri tano, a va pfumela ku a ku ri xidyoho leswaku munhu a cinca vukhongeri bya yena. Emmanuel u va kombisile leswi buku leyi nge Reasoning From the Scriptures yi swi vulaka ehenhleni ka mhaka leyi. Va lombile buku leyi, va hlaya mhaka yin’wana eka yona, ivi va sungula ku va kona eminhlanganweni ya Vukriste. Hi ku hatlisa endzhaku ka kwalaho, va teke vutirheli bya Vukriste. Hi nkarhi lowu fanaka, n’wini wa vona wa yindlu—mufundhisi—u xiye ku hundzuka emahanyelweni ya vona ivi a va rhambela ku tirhisa kamara ra yena ro tshama eka rona ku khomela dyondzo ya vona ya Bibele eka rona. Endzhaku ko va kona entsombanweni wa muganga, n’wini wa yindlu u khorwisekile leswaku u kume ntiyiso ivi a kombela dyondzo ya Bibele ya yena n’wini.
Un’wana la amukeleke “risimu le’rintŝha” i Tamba la ntshunxiweke, khale ka mungoma la humaka eLofa County. Hikwalaho ka ku vilerisiwa hi vuvabyi bya n’wana wa yena wa mufana, u tihlanganise ni mimoya. Yi n’wi tiyisekisile leswaku n’wana wa yena u ta hanya kambe yi vula leswaku nsati wa yena a a kunguhata rifu ra n’wana wa yena. Hi minyikelo ni magandzelo, Tamba u kombele mimoya ku dlaya nsati wa yena leswaku a n’wi sivela eku vaviseni ka n’wana wakwe. Xana vuyelo a ku ri byihi ke? N’wana u file kambe nsati a a nga vavisekanga. Hi ku hlundzuka ni ku hela matimba, Tamba u cukumete mihiva-hivani hinkwayo ya yena ya vungoma. Exiyin’weni xa yena xa gome lerikulu, u khumbiwe swinene hi rungula leri vulavulaka hi ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi ni misava ya paradeyisi leyi taka. U amukele dyondzo ya Bibele, a basisa vutomi bya yena, ivi a tinyiketela eka Yehova. Ku sukela hi nkarhi wolowo u pfune ndyangu wa yena ni vanhu van’wana va kaye va le tikweni ra ka vona ku tinyiketela.
Vutomi bya vanhu vo tala va timbilu letinene byi khumbiwile hi “risimu le’rintŝha.” Herbert u wine bazari yo ya eyunivhesiti eMonrovia, ni ntirho wa hulumendhe hikwalaho ka vuswikoti bya yena lebyi xiyekaka tanihi mutlangi wa bolo ya milenge. Hambi swi ri tano, loko a dyondze leswi Bibele yi swi vulaka ehenhleni ka moya wo phikizana, u susumeteriwe ku tshika ntirho-vutomi wa yena wa mintlangu. (Vagalatiya 5:26) Sweswi wa tiphina eka ntirho-vutomi wa yena lowuntshwa tanihi mutirheli wa nkarhi hinkwawo.
James u vutise Mbhoni leyi dyondzaka na yena ndlela leyi ha yona a nga hlulaka ku tinyiketela ka yena embangini. Loko a khutaziwe ku khongela ehenhleni ka mhaka leyi, James u kombele Yehova ku n’wi pfuna ku yi tshika. Mavhiki ma nga ri mangani endzhakunyana, a a nga swi koti ku sivela ku yi navela ivi a dzaha nakambe. Loko a ri karhi a ya ekaya, u banane ni phuphu ya nsimbhi ivi a huma ngati leyi nga yimiki ematlhelo ka tihlo ra yena. Hi ku tsundzuka xikhongelo xa yena, a nga ha kalanga a tlhelela eka mukhuva wa yena. Namuntlha, u tirha tanihi phayona ra nkarhi hinkwawo ni nandza wa vutirheli ebandlheni.
Xikombelo xa “risimu le’rintŝha” xi tlhele xi fikelela mukhalabye, Samuel wa xivongo xa ka Krahn, loyi khale a a ri muungameri wa Montserrado County. Xana i yini lexi n’wi susumeteleke ku tshika ntirho-vutomi wa yena lowu nga ni muholo lowu tlakukeke ivi a landzela vutirheli bya nkarhi hinkwawo? “Leswi ndzi tsakiseke a ku ri mhaka ya leswaku eBibeleni ya mina a ndzi kota ku kuma nseketelo wa xin’wana ni xin’wana lexi Timbhoni ta Yehova ti xi vuleke, lexi ti xi dyondziseke, ni lexi ti xi endleke,” ku vule Samuel. U engetele leswaku exikarhi ka Timbhoni ta Yehova u kume rirhandzu leri Yesu a ri hlamuseleke eka Yohane 13:34, 35. Samuel u xiye leswaku swirho swa khale ka kereke ya yena, hi laha ku hambaneke, “nkarhi hinkwawo a swi holova ni ku lwa ehenhleni ka timhaka ta mali swi ri ekerekeni.” Samuel sweswi u tirha tanihi phayona ra nkarhi hinkwawo.
“Risimu Le’rintŝha” Ri Fikelela Crescendo
Loko ku tiwa eku yimbeleleni ka tinsimu to dzunisa Xikwembu, a ku na minkarhi leyi tsakisaka eka vanhu va Yehova ku tlula ya le mintsombanweni ya vona ya muganga ya lembe na lembe. Hambi swi ri tano, emalembeni ya sweswinyana, le Liberia mphika-makaneta a yi ri eku kumeni ka miako leyi kuleke ku ringana leswaku yi nghenisa Timbhoni hinkwato ni vanhu lava tsakelaka lava a va ta va kona. Hi 1986 mintsombano mimbirhi yi khomiwile eka holo leyi ringaneke ntsena, kambe nhlayo ya lava veke kona leyi tlulaka 4 000 yi humese xibalo lexikulu xa muako lowu. Xana a ku fanele ku endliwa yini hi 1987? Kavula, Samuel K. Doe Sports Complex yi hetisiwile hi nkarhi lowu faneleke hi mpfuno wa hulumendhe ya China. Kambe xana a hi ta swi kota ku hirha muako lowu ke?
Hikwalaho ka xivumbeko xa dyondzo xa xiyimiso xa hina, valanguteri va swi amukerile ku hi pfumelela ku tirhisa xitediyamu hi ntsengo lowu twisisekaka swinene. Kambe mavhiki ma nga ri mangani ntsena emahlweni ka nkarhi wa ntsombano, valanguteri va lave ku tlakusa ntsengo. Hikwalaho ka yini ke? Hikuva muevangeli loyi a dumeke wa TV loyi a humaka eUnited States a ha ku heta nyimpi ya nkutsulo exitediyamu, naswona ntshungu a wu xi siye xi ri exiyin’weni lexi solekaka swinene, thyaka ri hangalake hinkwako. Valanguteri a va tiyisekile leswaku Timbhoni ta Yehova a ti hambanile. Siku ra le mahlweni ka ntsombano, vamakwerhu va xinuna ni va xisati lava tlulaka 500 va basise xitediyamu hi vukheta. Endzhaku ka ntsombano, xirho xa ntlawa wa valanguteri wa China xi twiwe xi ri karhi xi vula leswaku matshalatshala ya hina yo hlayisa xitediyamu xi basile a ma ri ya nkoka ku tlula mali leyi hi yi hakeleleke ku xi tirhisa.
Ntsombano hi woxe a wu famba kahle. Nhlohlorhi leyintshwa ya 5 852 yi ve kona eka nkulumo ya le rivaleni leyi nge “Eminkarhini Leyi Yo Chavisa, I Mani Loyi U Nga N’wi Tshembaka?” Mawaku ntsako lowonghasi ku vona vanhu lavantshwa va 101 va kombisa ku tinyiketela ka vona eka Xikwembu hi ku khuvuriwa! Nkhuvulo wu endliwile eka swidziva leswi rhwalekaka, kona endhawini ya ntsombano—xiendlakalo xo sungula xa Liberia!
Hikwalaho ka tinhlayo leti engetelekaka ta vanhu lava amukelaka “risimu le’rintŝha,” hofisi yo sungula ya rhavi eMcDonald Street eMonrovia yi tikombe yi ri yintsongo swinene. Hambi ku ri muako lowu pfunaka lowu nga eSinkor a wu nga kulanga ku ringana leswaku wu hlayisa tibuku hinkwato ta Bibele leti lavekeke ku khathalela swilaveko swa moya swa vanhu va Liberia. Hikwalaho, muako lowukulu wo tshama eka wona wu xaviwile ni ku pfuxetiwa ekusuhi na Holo ya Mfumo ya le Paynesville, naswona hofisi leyintshwa ya rhavi yi nyikeriwile hi March 28, 1987. Hikwalaho ka muako lowu wu nga ni xivandla lexi kuleke ni lowu tshameke kahle, malandza ya Yehova eLiberia ma hlome kahle leswaku ma khathalela ku tsakela loku kulaka.
Xana ku sele ntirho wo tanihi kwihi lowu faneleke ku endliwa eLiberia? Nhlayo ya lava veke kona eka Xitsundzuxo xa 1988 ya 8 600—nhlayo ya vahuweleri va Mfumo yi andzisiwe ka ntlhanu—yi kombisa leswaku ku ni vadyondzisiwa vo tala lava nga engetelekaka. Naswona Timbhoni ta le Liberia leti tirhaka hi matimba ti amukela mphikamakaneta leyi. Va fambisa tidyondzo ta le kaya ta Bibele leti tlulaka 3 000 n’hweti yin’wana ni yin’wana. I ku navela ka hina leswaku lava engetelekeke laha va ta joyina “ntshungu lowukulu” lowu tshamaka wu ri eku kuleni lowu dzunisaka Yehova hi ku amukela “risimu le’rintŝha.”—Nhlavutelo 7:9, 10.
[Bokisi leri nga eka tluka 28]
Hi Yindlu Na Yindlu eLiberia
Loko hi tshinelela yindlu ya timhandzi leyi pharhiweke, ematshan’wini yo gongondza, hi tivisa vukona bya hina hi ku huwelela hi ku: “Kpaw, kpaw, kpaw!”
Loko hi nga hlamuriwi, hi ya emahosi ka yindlu ivi hi kuma ndyangu wu tshamile “exitangeni”—yindlu leyintsongo leyi nga emahosi. Mbita ya mafurha ya mincindzu yo tiya ya karhi ya vila ehenhla ka ndzilo wa tihunyi. Manana, loyi a phamelaka rheyisi, u rhuma vana va yena ku tsutsumela endlwini va ya hi tekela switulu.
Swirho swa ndyangu manuku swi tshamiseka ehansi. Swi tshame ehenhla ka bence, swi yingisela swinene loko hi ri karhi hi nyikela rungula ra Mfumo. Hi ku tsaka va amukela kopi ya broxara leyi nge Tsakela Vutomi eMisaveni Hi Masiku! ivi hi endla malunghiselelo yo vuyela. Loko hi tilulamisela ku famba, va ri: “A hi dyeni!”
[Mimepe/Swifaniso leswi nga eka tluka 26]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
SIERRA LEONE
LIBERIA
LOFA COUNTY
MONTSERRADO COUNTY
Monrovia
Kakata
Buchanan
Greenville
Harper
GUINEA
IVORY COAST
ATLANTIC OCEAN
Km 0 100 200 300
mi 0 100 200
[Mepe]
AFRICA