Ku Phasa Vanhu eLwandle Ra Aegean

LWANDLE ra Aegean ri hlanganisa ndhawu leyikulu ya le vuxeni bya Mediteraniya, ri khegele tiko-nkulu ra Grikiya en’walungwini na le vupela-dyambu, edzongeni ri khegele xihlala xa Kreta, kasi evuxeni ri khegele tiko ra Turkey. Lwandle ra Aegaen, leri hluvukeke khale koloko, ri ni swihlala ni swihlenge swo tala. Mindzilikana ya rikhwara ra swihlala leswi nga ni swiyindlwana swo basa leswi tsalanganeke, leswi nge vayivayi hi masana ya dyambu, yi susumetele mutlhokovetseri un’wana leswaku a yi fanisa ni “tihanci ta maribye leti nga ni mintshiva leyikulu.”

A swi hlamarisi leswi swihlala leswi swi nga tin’wana ta tindhawu ta vuvalangi leti nga ni ndhuma swinene, leti kokaka mahlo ya vanhu emisaveni! Swi sasekisiwa ngopfu hi vutomi bya xiyimo xa le henhla bya vavanuna ni vavasati lava tshamaka kwalaho va tlhela va tirha kona. Vanhu va kona va titsongahata naswona va ni moya wa ku amukela vaendzi, hambileswi va nga kuceteriwiki hi van’wana emhakeni ya mahanyelo, vanhu lava va engetela ku saseka ka ndhawu leyi yo hlawuleka.

Vunyingi bya lava va tshamaka eswihlaleni leswi va tihanyisa hi ku phasa tinhlampfi eLwandle ra Aegean. Hambiswiritano, ku ni ndlela yin’wana ya risima ya ku “phasa,” leyi vuyerisaka swinene endhawini yoleyo. “Vaphasi va vanhu,” ku nga vavuri va evhangheli ya mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu, va ya ehenhla ni le hansi eswihlaleni leswi swa Aegean, va endla vanhu vadyondzisiwa va Vakreste.—Matewu 4:18, 19; Luka 5:10.

Kwalomu ka malembe-xidzana ya 19 lama nga hundza, vavuri va evhangheli lava nga Vakreste va endzele swihlala swa Aegean. Kwalomu ka 56 C.E., muapostola Pawulo, loko a vuya hi le riendzweni rakwe ra vunharhu ra vurhumiwa, u fike a koka moyanyana eswihlaleni swa Lésvos, Kiyo, Samosi, Kosi na Rhoda. Pawulo, muchumayeri loyi a a hiseka swinene, u fanele a chumayele van’wana lava tshamaka eswihlaleni leswi. (Mintirho 20:14, 15, 24; 21:1, 2) Endzhaku ko pfaleriwa malembe mambirhi ekhotsweni eRhoma, kumbexana u endzele eKreta kutani a endla ntirho wa Vukreste kwalaho. Loko lembe-xidzana ro sungula ri lava ku fika evugima-musi, muapostola Yohane u yisiwe exihlaleni xa Patmosi “hikwalaho ka ku vulavula hi Xikwembu ni ku nyikela vumbhoni mayelana na Yesu.” (Nhlavutelo 1:9) Xana vahuweleri va manguva lawa va mahungu lamanene va tirha njhani eswihlaleni leswi?

Tsima Ro Chumayela Leri Vuyerisaka

Ku chumayela eswihlaleni leswi swa tika swinene. Swi lava matshalatshala lamakulu ni ku tinyiketela. Swihlala swin’wana swi tsalangane ngopfu. Eka swin’wana, swikepe ni swihaha-mpfuka a swi tali ku kumeka, kasi eka swin’wana a swi kumeki hi ku helela, ngopfu-ngopfu hi xixika. Lwandle ri pfa ri kariha, ngopfu-ngopfu loko ku ri ni meltemia—mheho ya le n’walungwini leyi hunguka hi matimba—hi tinguva to karhi. Ku tlula kwalaho, miti yo tala ya swihlala leswi yi tshame yoxe naswona a swi olovi ku yi fikelela hikwalaho ka mapatu lama nga fambekiki, lama nga lunghisiwangiki. Miti yin’wana yi nga fikeleriwa ntsena hi ku tirhisa mabyatso lamatsongo.

Hi xikombiso, ehleketa hi xihlala xa Icaria. Vahuweleri va mahungu lamanene ya Mfumo va 11, evandlheni leritsongo ra ndhawu leyi, a va swi koti ku hlanganisa miti hinkwayo ya xihlala xolexo ni swihlala leswitsongo leswi va nga akelana na swona. Kutani, vamakwerhu va Vakreste lava humaka eSamosi va ta va ta pfuna ku chumayela vanhu va le Icaria, ku katsa ni lava nga eswihlaleni swa Phournoi, Patmosi na Lipsos. Sweswinyana, loko ti ri eka tsima rin’wana ra masiku mambirhi, Timbhoni ti swi kotile ku fambisa timagazini ta 650, tibroxara ta 99 ni tibuku leti vulavulaka hi Bibele ta 25! Ti hlamarisiwe hi ku hlangana ni vanhu lava a va nga swi tivi leswaku Yehovha i mani, vanhu lava va kombeleke leswaku ti tshama ti va dyondzisa swo tala leswi humaka eBibeleni. Wansati un’wana u byele Mbhoni a ku: “Se ma famba. Kambe ndza ha ri ni swivutiso swo tala mayelana ni Bibele. Se mi ri i mani a nga ta sala a ndzi pfuna?” Makwerhu wa xisati la nga Mukreste u tshembise ku endla riendzo ro vuyela hi ku tirhisa riqingho, kutani u sungule dyondzo ya Bibele hi ndlela yoleyo.

Loko mulanguteri la famba-fambaka a endzele ndhawu leyi vuriwaka Icaria, u hlele leswaku ku hlanganisiwa xihlala lexi hinkwaxo hi mahelo-vhiki man’we. U kombele mpfuno wa vahuweleri va Mfumo va kwalomu ka 30 vo huma eSamosi. Vamakwerhu lava va endzeke a va fanele va hakela leswaku va khudzehela masiku mambirhi ehotela ni ku qacha mimovha, ku katsa ni mimovha leya majondo. Ku ve ni masiku mambirhi laha mpfula a yi nga ni a yo chela ndlala, naswona hi mahelo-vhiki maxelo a ma ta biha. Kambe leswi a swi va sivelanga vamakwerhu loko va tsundzuka marito ya Eklesiasta 11:4 lama nge: “Loyi a langutaka mheho a nge byali mbewu; naswona loyi a langutaka mapapa a nge tshoveli.” Eku heteleleni, maxelo lawaya ma cincile hakatsongo-tsongo, naswona endzhaku ka loko vamakwerhu va hlanganise xihlala hinkwaxo hi mahungu ya vona yo xonga, va tlhelele emakaya va tsakile ni ku eneriseka.

Vahuweleri va 16 lava tshamaka exihlaleni xa Andros va we va pfuka leswaku va hlanganisa xihlala lexi hinkwaxo. Loko vamakwerhu vambirhi va fike emutini lowu nga woxe, a va tibyele leswaku va fanele ku chumayela vaaki hinkwavo va muti lowu. Va vulavule ni vanhu emakaya ya vona, eswitarateni ni le masin’wini. Va kote ni ku endzela xitichi xa maphorisa kutani va ma siyela tibuku. Loko se va tiyisekile leswaku va hlanganise miti hinkwayo, va lunghekele ku famba. Loko va ku va suka entsendzeleni, va vone mufundhisi wa Orthodox ya Magriki a ri karhi a ta. Loko va xiye leswaku a nga byi twanga vumbhoni, va n’wi nyike xibukwana, lexi a xi amukeleke hi ntsako. Sweswi se a va tiyiseka leswaku a va siyanga munhu eku chumayeleni ka vona!

Gavdos (kumbe Kawuda)—xihlala lexitsongo lexi nga lo tikhege hi Kreta, lexi nga ni vaaki va 38 ntsena—xi tekiwa xi ri nhlohle ya le dzonga-mpfungwe wa Yuropa. (Mintirho 27:16) Mulanguteri la famba-fambaka swin’we ni nsati wakwe, ni mpatswa wun’wana, va hete masiku manharhu va ri karhi va chumayele kwalaho. Leswaku va hlayisa macheleni, a va etlela etendeni. Vaaki hinkwavo va fikeleriwile hi mahungu lamanene, naswona vamakwerhu va tsakisiwe hi vanhu va kwalaho lava nga riki na xihlawuhlawu. A va nga si tshama va twa nchumu—xo biha kumbe xo saseka—hi Timbhoni ta Yehovha. Vanhu va kwalaho, ku katsa ni mufundhisi wa kona, va amukele tibuku ta 19 ni tibroxara ta 13. Loko Timbhoni ti ri karhi ti tlhelela eKreta hi byatso lebyitsongo, lwandle ri sungule ku kariha, naswona vutomi bya tona a byi ri ekhombyeni. Ti te: “Hi nkhense Yehovha loko hi pone ri ahlamile, kambe hi tlhela hi n’wi dzunisa loko a hi pfumelele ku twarisa vito rakwe enhlohleni leyi ya le dzonga-mpfungwe wa Yuropa.”

Patmosi i xihlala lexi muapostola Yohane a tsaleke buku yo hetelela ya Bibele, ku nga Nhlavutelo a ri eka xona. A hi khale ka ha ku va ni Mbhoni ya Yehovha ePatmosi. Tsima ra ku chumayela eka xihlala xexo ri kunguhatiwe hi vurhon’wana hi vamakwerhu va le Samosi. A va swi tiva leswaku va nga hlangana ni nkaneto wa tihanyi hikuva xihlala lexi i khokholo ra Kereke ya Orthodox ya Magriki. Vamakwerhu vambirhi va xisati lava a va ri karhi va chumayela mahungu lamanene eka wansati un’wana va komberiwe ku nghena ekaya rakwe. Nuna wa wansati loyi u phikelerile a vutisa vamakwerhu lava leswaku i mani loyi a nga va rhumela endlwini ya vona. Loko va n’wi byele leswaku va endzela yindlu yin’wana ni yin’wana, u va phindhe hi xivutiso: “Xana mi vula ntiyiso leswaku a ku na muakelani un’wana loyi a mi rhumeleke laha kaya?” Wansati loyi, loyi a tiveke Timbhoni ta Yehovha loko a ha ri eZaire, eku heteleleni u byele vamakwerhu leswi humeleke mixo wolowo. U te: “A ndzi ri karhi ndzi khongela eka Yehovha, tanihi laha ndzi endlaka hakona masiku man’wana, leswaku a rhumela Timbhoni exihlaleni lexi. Nuna wa mina u fe hi ku hleka. Kutani loko ndzi mi vona enyangweni, a hi swi kholwanga, mina ni nuna wa mina. Hikwalaho mi vonaka a phikelela ku mi vutisa leswaku a ku na munhu loyi a mi rhumeleke laha kaya ra hina.” Xikan’we-kan’we dyondzo ya Bibele yi sunguriwile ni wansati loyi. Dyondzo a yi khomiwa hi ku tirhisa riqingho ku ringana khume ra tin’hweti, hambiloko leswi swi va koxe mali yo tala havambirhi ka vona. U khuvuriwile naswona sweswi hi yena Mbhoni a ri yexe exihlaleni xolexo, lexi muapostola Yohane a a pfaleriwe eka xona, malembe ya 1 900 lama nga hundza.

“Ku Phasa” eMahlalukweni

Swikepe swi fika swi yima emahlalukweni yo tala ya swihlala swa Aegean hi ximumu xin’wana ni xin’wana, swi tisa vavalangi vo tala. Kutani Timbhoni ta Yehovha ti ni nkarhi wo hlawuleka wa ku fikelela vanhu va matiko yo tala ni tindzimi to tala. Mavandlha ma tshama ma ri ni tibuku ta Bibele exitokweni hi tindzimi to hambana-hambana, naswona vahuweleri va fambisa magidi ya timagazini eka vavalangi va tindhawu. Swikepe swin’wana swi tshamela ku endzela mahlaluko lawa vhiki rin’wana ni rin’wana, swi nyika vamakwerhu minkarhi ya kahle ya ku endla maendzo yo vuyela ni ku dyondza Bibele ni swirho swin’wana swa vatirhi va le swikepeni.

Hi ximumu xa 1996, makwerhu wa xisati loyi a nga muhuweleri wa nkarhi hinkwawo eRhoda u nyikele vumbhoni eka jaha rin’wana ra Mujamayika leri a ri tirha exikepeni lexi a xi endzela hlaluko rero hi Ravuntlhanu un’wana ni un’wana. Hi Ravuntlhanu la landzelaka ri rhambiwe leswaku ri va kona entsombanweni wa muganga lowu a a wu ta khomeriwa exihlaleni. Hi ku tirhisa Bibele ya Xinghezi, phayona leri ri pfune jaha leri leswaku ri twisisa mintiyiso ya Bibele leyi a yi nyikeriwa enongonokweni. Jaha leri ri tsakisiwe ngopfu hi rirhandzu ni nkhathalelo leswi ri kombisiweke swona hi Timbhoni entsombanweni. Hi Ravuntlhanu la landzelaka, ri rhambe maphayona mambirhi leswaku ma ta exikepeni. Maphayona lawa ma fambe ni tibuku ta Xinghezi ni ta Xipaniya. Tibuku leti a va ri na tona eminkwameni ti tekiwe hinkwato ku nga si hela ni awara! Jaha leri ra Mujamayika a ri dyondza Bibele hi Ravuntlhanu un’wana ni un’wana ku kondza ku hela ximumu. Hi ximumu lexi landzelaka ri vuyile, ri lunghekele ku ya emahlweni ni dyondzo ya rona. Kambe sweswi se a ri kunguhate ku cinca ntirho wa rona leswaku ri ta kota ku endla nhluvuko wa moya. Kutani ri tlhele ri famba. Mawaku ntsako lowu vamakwerhu va le Rhoda va veke na wona loko va tive leswaku jaha leri ri khuvuriwile eku sunguleni ka lembe ra 1998!

Ku Phasa “Tinhlampfi” Leti Rhurheke

Lwandle ra Aegean ri tiveka hi ku va ni ndzalo wa tinhlampfi leti nga tshamiki ndhawu yin’we, to tanihi ti-sardine na ti-swordfish, leti tikumaka ti ri etinkokeni ta vaphasi va tinhlampfi lava nga ni vutshila. Hilaha ku fanaka, vavuri va evhangheli ya Mfumo va kuma vanhu va timbilu letinene exikarhi ka vatirhi lava humaka ematikweni mambe yo tala ya le Yuropa Vuxa va rhurhela eGrikiya.

Rezi a a ri ni malembe ya khume hi vukhale loko a dyondza ro sungula hi Yehovha ni swikongomelo swa yena eka Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! Sweswo swi humelele eAlbania. Endzhaku ka malembe manharhu u rhurhe ni ndyangu wa ka vona va ya exihlaleni xa Rhoda. Siku rin’wana, Rezi u khongele Yehovha leswaku a n’wi pfuna ku kuma vanhu vakwe ekaya ra ka vona lerintshwa. Siku leri tlhandlamaka tata wakwe u vuye ni timagazini leti a a ti toloverile, ku nga Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka!, leswi endleke leswaku Rezi a nga ha tikoti hi ntsako. Rezi u hlangane ni makwerhu wa xisati loyi a fambiseleke tata wakwe timagazini, kutani xikan’we-kan’we a sungula ku dyondzeriwa buku leyi nge, Vutivi Lebyi Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki. Minkarhi yin’wana, a a kombela ku dyondzeriwa kanharhu loku, hi siku! Endzhaku ka tin’hweti timbirhi u ve muhuweleri la nga khuvuriwangiki, naswona hi March 1998, u khuvuriwile a ri na 14 wa malembe. Hi siku rero, u sungule ku va phayona ra nkarhinyana, naswona tin’hweti ta tsevu endzhaku ka sweswo u tsarise ku va phayona ra nkarhi hinkwawo, kumbe mutirheli wa nkarhi hinkwawo.

Makwerhu un’wana wa xinuna a a dyondza ni vanhu van’wana va le Russia exihlaleni xa Kosi. Loko a va vutise leswaku va ni vanghana van’wana lava nga tsakelaka ku dyondza Bibele, va n’wi rhumele eka mpatswa lowu vulavulaka Xiarmenia—Leonidas ni nghamu yakwe, Ophelia—emutini lowu a wu ri kwalomu ka mpfhuka wa 30 wa tikhilomitara. Vamakwerhu a va ta kuma xihlamariso emahlweni. Mpatswa lowu lowu vulavulaka Xiarmenia wu tise nkwama lowu a wu lo hontlo, hi tibuku ta Bibele ta Xiarmenia ni Xirhaxiya, leti kandziyisiweke hi Sosayiti ya Watch Tower! Wu hlamusele leswaku a wu dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha naswona wu endle nhluvuko ku fikela laha wu veke vahuweleri lava nga khuvuriwangiki. Hikwalaho ka mpfilumpfilu wa tipolitiki ni ku hohloka ka ikhonomi, mpatswa lowu wu boheke ku suka etikweni leri a wu tshama eka rona. Loko wu ku gaa, eKosi, wu sungule ku dyondza ni mana wa Leonidas ni sesi wakwe, lava se a va tshama kwalaho. Xikan’we-kan’we, Mbhoni leyi a yi fanele yi fambisa tidyondzo tinharhu ta Bibele—yo sungula yi yi fambisela Ophelia, ya vumbirhi yi yi fambisela Leonidas, ya vunharhu yi va ya mana wakwe ni sesi wakwe. Leswi a swi ta vula leswaku a yi ta fanela ku famba mpfhuka wa 30 wa tikhilomitara, ku ya ntsena, kanharhu hi vhiki. Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani, Leonidas ni nsati wakwe va khuvuriwile. Mawaku vuyelo lebyinene swonghasi hikwalaho ka moya wa ku tinyiketela lowu vamakwerhu va kwalaho va nga na wona!

Yehovha Hi Yena A Kurisaka

Mikateko ya Yehovha ya vonaka eka vahuweleri va Mfumo vo tlula 2 000 lava hisekaka, lava tikarhataka handle ko hela matimba eswihlaleni leswi swa Aegean. Sweswi ku ni mavandlha ya 44 ni mintlawa ya 25 ya Timbhoni ta Yehovha endhawini leyi. Eka mintlawa leyi, ya 17 i ya tindzimi timbe, tanihi leswi ku nga ku rhandza ka Yehovha leswaku “vanhu va mixaka hinkwayo va ponisiwa naswona va fikelela vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso.” (Timotiya 2:4) Ku engetela kwalaho, maphayona ya 13 yo hlawuleka ma endla matshalatshala lama engetelekeke leswaku ma fikelela tindhawu to tala leti tsalanganeke.

Hi malembe-xidzana yo tala, Lwandle ra Aegean a ri ri xivandla xa nhluvuko wa ndhavuko ni mabindzu. Eka makume ya malembe ya sweswinyana, ri ve ndhawu leyi rhandziwaka hi madzana ya magidi ya vavalangi. Kambe lexi nga xa risima swinene, tanihi “vaphasi va vanhu,” vahuweleri va Mfumo va kume swihlala leswi swi ri ni vanhu vo tala va timbilu letinene lava rhandzaka ku dzunisa Yehovha hi mafundzha. Hinkwavo va angule hi ndlela leyinene eka xirhambo xa vuprofeta lexi nge: “A va nyike Yehovha ku vangama naswona a va twarise ku dzuneka ka yena va ri eswihlaleni.”—Esaya 42:12.

[[Mepe lowu nga eka tluka 22]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Lwandle ra Aegean

GRIKIYA

Lésvos

Kiyo

Samosi

Icaria

Phournoi

Patmosi

Kosi

Rhoda

Kreta

TURKEY

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Xihlala xa Lésvos

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Xihlala xa Patmosi

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Xihlala xa Kreta