Swigodlo Swa Le Mugodini Leswi Vangamaka Swa Le Moscow
HI MUYIMERI WA XALAMUKA! ERUSSIA
A SWI nga nonon’hwi ku vhumba leswaku xitimela xa le mugodini, kumbe Metro, xi kumeka kwihi. Nongonoko wo leha wa vanhu, a wu khitikanela enyangweni wo nghena emugodini. Ehenhla ka nyangwa a ku tsariwe letere M, ri vangama hi rivoningo ro tshwuka. Minyangwa ya ku nghena yi tipfulekela. Le ndzeni a ndzi langutiwe hi vanhu lava vonakaka va hlamarile, ivi hi ku hatlisa va ehla va nyamalala onge hi loko va ya ekheleni. Eku sunguleni, a ndzi kanakana. Ivi ndzi titiyisa, ndzi va landzela.
A ku ri ro sungula evuton’wini bya mina, ndzi ya exitimeleni xa le mugodini. Ku nga ri xitimela xa le mugodini lexi tolovelekeke—kambe Metro ya le Moscow! Kambe emisaveni leyi, vanhu va kona va fambaka exibakabakeni, va hambanisa athomo, naswona va endlaka ni vuhandzuri lebyi rharhanganeke bya byongo, i yini lexi nga xa nkoka hi ku famba exitimeleni xa le mugodini?
Xo sungula, ndzi byeriwe leswaku Metro ya le Moscow yi vonaka yi ri xona xitimela xa le mugodini, lexi nga saseka ku tlula hinkwaswo emisaveni. Hi laha xivuriso xa Xirhaxiya xi vulaka ha kona, “swa antswa ku vona nchumu kan’we hi mahlo ya wena ku ri ni ku twa hi wona minkarhi ya madzana-dzana.” Loko ndzi ye entsombanweni wa matiko hinkwawo, wa Timbhoni ta Yehovha eMoscow, hi July leyi hundzeke, a ndzi hisekela ku famba hi Metro.
Ndlela Leyi Yi Veke Kona Ha Yona
Hi 1902 mutivi wa sayense tlhelo munjhiniyara wa Murhaxiya la vitaniwaka Bolinsky u kunguhate leswaku ku akiwa fambiselo ra vutleketli bya le hansi leri a ri ta famba hi khumbi ra Kremlin ivi ri rhendzeleka exikarhi ka doroba. Kambe huvo ya muti wa Moscow yi ale makungu wolawo ya ku aka fambiselo rolero hi nkarhi wolowo. Endzhaku ka khume ra malembe huvo yi sungule ku anakanyisisa hi kungu leri—a ku ta va fambiselo ra muxaka lowu nga faniki ni laman’wana eRussia—kambe ku sungula ka Nyimpi yo Sungula ya Misava hi 1914, ku hlwerise ntirho lowu. Kungu leri ri kale ri ya pfuxetiwa hi 1931. Ku va loko Komiti ya le Xikarhi ya Vandla ra Vukhomonisi ra Soviet Union ri humese nawu wa leswaku ku fanele ku akiwa xiporo xo sungula xa le hansi xa tiko ra Moscow. Xisweswo Russia ri ve tiko ra vu-11, naswona Moscow ri ve doroba ra vu-17, ku aka muako wo tano lowukulu swonghasi.
Nhlangano wa le Moscow wa Switimela swa Migodi eMadorobeni, wu pfule xiporo xa wona xo sungula hi awara ya nkombo ni mpundzu hi May 15, 1935, endzhakunyana ka malembe manharhu xi sungule ku akiwa, xiporo lexi a xi lehe tikhilomitara ta 11. Mune wa switimela a swi tirha eswitichini swa 13, naswona a swi kota ku rhwala vakhandziyi va kwalomu ka 200 000 hi siku. Vanhu va le Moscow ni vaendzi va matiko mambe a va nyanyukile. A xi ri xintshwa, xi nga tolovelekanga! Ni madyambu vanhu a va yima va longoloka leswaku va ta va van’wana va vakhandziyi va xona vo sungula. A xi sasekile. Ni sweswi xa ha ri tano.
Ku sukela hi 1935 fambiselo ri kurisiwile ri endla swiporo swa kaye leswi fambaka tikhilomitara ta 200 naswona ku na switichi swa 149. Mafambiselo yo tala ya vutleketli bya mani na mani le Moscow, ku katsa ni vukhandziyelo bya swihahampfhuka ni tindlela leti nga emilambyeni, ti endliwe leswaku ti hlangana na Metro hi ndlela yo karhi. Entiyisweni, vanhu va le Moscow a va anakanyi leswaku vutomi a byi ta olova loko Metro a yi nga ri kona. Sweswo swa twisiseka hakunene, tanihi leswi masiku hinkwawo yi rhwalaka vakhandziyi va kaye wa timiliyoni hi xiringaniso, kwalomu ka vaaki va le Finland va hlayiwe kambirhi. Loko ku ringanisiwa, swiporo swa le mugodini swa le London ni swa le Dorobeni ra New York swi hlanganile, swi rhwala hafu ntsena ya nhlayo yoleyo.
Ku Swi Xiyisisa Kahle
Xana u lava ku tiva leswaku ku na yini eswithezini swa 20 leswi nga ehansi ka misava? Hi ku hatlisa khexe ya hi rhwala yi hi yisa ehansi. Yo va yin’wana ya tikhexe ta 500 leti nga kona eka fambiselo leri hinkwaro, leti loko to khathakanisiwa ti nga hlanganisaka 50 wa tikhilomitara. Naswona anakanya ndlela leyi u nga titwaka ha yona loko u ya ehansi eka xiehlo xa tidigri ta 30, hi rivilo ra kwalomu ka mitara hi sekoni—kwalomu ka rivilo ra tikhexe ta le matikweni man’wana yo tala ri andzisiwe kambirhi!
Hi fikile exitichini xa Mayakovskaya. Ndlela leyi xi nga endliwa ha yona yi hi endla hi titwa onge hi le xigodlweni ku nga ri exitichini xa le xitimeleni xa le mugodini. Swa ndzi nonon’hwela ku pfumela leswaku hi le mugodini hakunene. A hi kanyingi ndzi vona ntivo-vuaki wo saseka hi ndlela leyi ehenhla ka misava, naswona a ha ha vuli ehansi ka misava. Kutani a swi hlamarisi leswi nkombiso wa ntivo-vuaki wa matiko hinkwawo lowu endliweke exikarhi ka 1937 na 1939, wu nyikeke switichi swa ntlhanu swa Metro ya le Moscow masagwadi ya tinyeleti, ku katsa na xona lexi. Entiyisweni, a hi switichi hinkwaswo leswa 149 leswi fanaka ni swigodlo tanihi xitichi lexi xa Mayakovskaya; swo tala leswintshwa swi ringaniseriwile—kambe swa ha sasekile—xin’wana ni xin’wana xi ni xitayele ni xivumbeko xa xona n’wini.
Kwalomu ka switichi hinkwaswo swi na rungulanyana hi matimu ya Russia. Mavulu, seramiki, ni granite swi tisiwe swi huma eswiphen’wini swa 20 swo hambana-hambana swa Russia leswaku swi ta tirhiseriwa ku bombisa. Xisweswo, rungula leri hlamuselaka swifaniso ri ri: “Tiko hinkwaro ri hoxe xandla eku akiweni ka Metro ya Moscow.” Granite yi tirhisiwe swinene ku bombisa ehansi hikuva yi tiyile. Leswi i swa nkoka loko u anakanya mintshungu ya vanhu lava siku na siku va talaka eswitichini.
Loko hi ri karhi hi tiphina hi ku vona ku saseka loku ka swigodlo leswi swa le hansi ka misava, hi xiya leswaku switimela swi ya hala ni hala hi rivilo lerikulu. Endzhaku ka tisekene ta kwalomu ka 90 xin’wana xi sukile exitichini, mavoni ya le xin’wana ma va se ya vonaka ya ri karhi ya tshinela. Xana switimela swi landzelelana hi ndlela leyi minkarhi hinkwayo? Hi nkarhi lowu ku nga ni mphesamphesa, swi endlisa xisweswi. Handle ka sweswo swi siyana hi timinete tinharhu ku ya ka ntlhanu.
A hi nga si tshamiseka eswitulwini swa hina swo ntsempfama swa xitimela, loko hi xiya ndlela leyi xitimela xi hatlisaka ha yona xi engetela rivilo ri ya ehenhla. Xi tsutsuma emuhochweni lowu ngo va kwalomu ka timitara ta tsevu hi ku anama, minkarhi yin’wana xi famba hi rivilo leri lavaka ku va 100 wa tikhilomitara hi awara. Phela, munhu a nga famba mpfhuka wa Metro hinkwawo hi tiawara ta tsevu ntsena! Vanhu va le Moscow va rhandza Metro ku nga ri ntsena hi leswaku hi yona ndlela yo hatlisa ya vutleketli kambe hi mhaka ya leswaku hi yona yo chipa swinene naswona u tshamisa swa hosi eka yona. Hi July wa lembe leri nga hela, hi nkarhi wa ntsombano wa Timbhoni ta Yehovha wa matiko hinkwawo, ku famba hi Metro u ya kun’wana ni kun’wana a ku ri khume ra tirubi, hi nkarhi wolowo a ti ringana ni tisente tinharhu ta le Afrika Dzonga.
Switimela a swi siyana hi mpfhuka wo koma ngopfu lerova u nga ha hlamala leswaku swi kotekisa ku yini leswaku switimela swi famba hi rivilo ra le henhla swonghasi. Nhlamuselo ya olova. Fambiselo ra ku lawula rivilo hi roxe ri endliwe hi vurhonwana lebyikulu swinene leswaku ku siveriwa timhangu. Fambiselo leri ri endla leswaku mpfhuka lowu nga kona exikarhi ka switimela wu nga hunguteki ku tlula mpfhuka lowu faneleke lowu nga pfumelelaka xitimela ku yima loko xi ri karhi xi famba hi rivilo rolero. Hi marito man’wana, xitimela lexi fambaka 90 wa tikhilomitara hi awara lexi tshinelaka swinene eka xin’wana lerova xi nga tsandzeka ku yima loko swi laveka, xi sungula ku boha tibiriki hi xoxe. Ku engetela kwalaho, mufambisi loyi a kongomisaka xitimela u tsundzuxiwa hi bele. Ina, fambiselo leri, ri engetela nsirheleleko wa ku famba. Xana sweswo swi nga va swona leswi endlaka leswaku vanhu va le Moscow lava fambaka hi Metro va vonaka va rhurile naswona va tshunxekile? Vo tala va vona va tshama va tihlayela va miyerile, swi le rivaleni leswaku va tshemba leswaku va ta fika laha va yaka kona va hlayisekile.
Ku Vonakala Ni Moya
Mpundzu wun’wana ni wun’wana, loko magidi ya tinjhini ta gezi ti sungula ku rhendzeleka naswona magidi ya madzana ya timbhoni ti sungula ku lumeka, timiliyoni ta vanhu ti sungula ku khoma ndlela yo ya eswigodlweni swa le mugodini leswi taleke hi vanhu, laha kwalomu ka 3 200 wa switimela, hi ku siyerisana, swi nga ta va swi pfula ni ku pfala tinyangwa ta swona siku hinkwaro. Leswi hinkwaswo swi tirha hi mpimo lowukulu ngopfu wa gezi.
Fambiselo leri ri vanga ku hisa swinene, loku hi hala tlhelo ku tswongiwaka hi misava leyi rhendzeleke. Kambe ku vuriwa yini hi ku hisa loku salaka loku nga vangaka leswaku ku hisa ngopfu emihochweni ni le switichini? Phela, ku fana ni swigodlo, xitichi xin’wana ni xin’wana xi na fambiselo ro tengisa moya leri cincaka moya hi laha ku heleleke minkarhi ya mune hi awara. Moya wo tenga wu tshama wu ri kona, ku nga khathariseki leswaku Metro yi tale ku fika kwihi. Entiyisweni, vo tala va vula leswaku fambiselo ro tengisa moya ra Metro ya le Moscow i rinene ku tlula hinkwawo emisaveni.
Hambi swi ri tano, hi xixika, ku kufumela loku ka pfuna. Handle ka miako ni tindlela to nghena ha tona leti nga ehandle emisaveni, lomu kun’wana a ku laveki fambiselo ro kufumeta. Switimela, mintshungu ya vanhu, ni misava hi yoxe, tanihi leswi yi hlayiseke ku hisa hi ximun’wana ni hi ximumu, yi humesa ku hisa loku ringaneleke hi xitalo leswaku swigodlo swa le hansi ka misava swi tshama swi kufumela hi ndlela leyi faneleke.
Swibumabumelo Leswi Taka Hi Matlhelo Hinkwawo
Hi laha u nga anakanyaka ha kona, xibukwana lexi nga ni swifaniso, lexi hlamuselaka hi Metro, xi bumabumela swi twala, xi ri: “Metro ya le Moscow yi xiyiwa kahle tanihi xin’wana xa switimela swo saseka, leyi switichi swa yona swi hlamarisaka ni swiporo swa kona leswi rharhanganeke, fambiselo ra kona ra tintambhu, tiphayiphi ta mati ni tintambhu ta kona ta gezi swi kombisa mpfangano wa vutshila bya le henhla ni vutlharhi lebyi xiyekaka bya vunjhiniyara. Handle ko va switichi ntsena, leyi i miako leyi kombisaka vutshila ni vuxongi bya ntivo-vuaki, leyi khavisiweke yi koka mahlo hi mavulu, granite, nsimbhi, ni mathayili, swi voningiwe hi mavoni lama nga ni xivumbeko xa wona n’wini, vukwevetli, ku hlanganisiwa lokunene ka swilo, vuvumbi, marimba, magilazi lama pendiweke ni ntirho hinkwawo wa ku belela. Vaaki lavakulu ni vatshila lavakulu ku tlurisa etikweni,” ku katsa ni vakwevetli, “va hoxe xandla eka matshamisekelo ni le ka vubombisi lebyi.”
Sweswi, endzhaku ka leswi se ndzi endzeleke Moscow naswona ndzi voneke Metro hi ndzexe, ndzi nga pfumela. Vo tala va vapfhumba-kulorhi lava a va ri entsombanweni na vona yi va hlamarisile. Mujarimani u ndzi byele leswi: “A ndzi titwa onge ndzi nghene eholweni ya tikhonsati ni tikandelari ta yona leto saseka. Swi ndzi tsakisile swinene.” Muendzi la humaka eUnited States a a hlamarisiwe hi ku hlayisa nkarhi ka Metro, ku basa ni ku famba kahle ka yona. Naswona mupfhumba wa tiko ra le kule ra Siberia, a a hlamarisiwe hi mpimo wa switimela leswi swa le hansi ka misava.
Loko wo tshuka u ye eMoscow, ndzi ku khutaza leswaku u endzela swigodlo leswi swa le hansi ka misava leswo vangama. Tsundzuka: “Swa antswa ku vona xilo kan’we hi mahlo ya wena, ku tlula ku twa hi xona madzana-dzana ya mikarhi.”
[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 15]
Sovfoto/Eastfoto
[Swifaniso leswi nga eka tluka 16, 17]
Switichi swi nga ri swingani swo saseka, swa le mugodini swa le Moscow
[Xihlovo Xa Kona]
Photo credits (clockwise from top left): Laski/Sipa Press; Sovfoto/Eastfoto; Sovfoto/Eastfoto; Laski/Sipa Press; Laski/Sipa Press; Sovfoto/Eastfoto