Aids Eafrika Xana Vujagana Byi Byarha Nandzu Ku Fikela Kwihi? — Watchtower LAYIBURARI YA LE KA WEB SITE

Aids Eafrika Xana Vujagana Byi Byarha Nandzu Ku Fikela Kwihi?

Hi muyimeri wa Xalamuka! eAfrika

Ndlela leyi rito “Vujagana” ri tirhisiweke ha yona exihlokweni lexi ri vula vanhu lava tivulaka leswaku va ni ripfumelo ra Vukreste, ku hambana ni Vukreste bya le Bibeleni.

AIDS i ntungu wa misava hinkwayo. Vanhu va kwalomu ka 17 wa timiliyoni ana va na HIV, vuxungu bya mavabyi lebyi vangaka AIDS. Naswona byi hangalaka hi ku hatlisa.

Hambileswi nyingiso wo tala wu yisiweke etimhakeni ta vutshunguri, tipolitiki, ni mintlhaveko leti fambisanaka ni ntungu lowu, a ku vuriwanga swo tala hi timhaka ta vukhongeri leti khumbekaka. Sweswi, mianakanyo yo hlanganisa ku hangalaka ka AIDS ni vukhongeri yi nga vonaka yi ri kule ngopfu eka vahlayi van’wana. Kambe a hi mhaka leyi twalaka loko u anakanya xiyimo lexi nga kona etiko-nkulu ra Afrika.

AIDS yi hlasele Afrika hi matimba swinene.a Van’wana va vula leswaku tiko-nkulu leri ri na 67 wa tiphesente ta hinkwavo lava nga ni AIDS emisaveni hinkwayo. Le Chad, nhlayo ya lava vikiweke leswaku va na yona emalembeni ya ntlhanu lama hundzeke yi engeteleke hi makhamba ya 100. Kambe ku ringanyetiwa leswaku ko va n’we-xa-nharhu ntsena lava va vikiweke eka lava va nga na yona. Hi ku ya hi xiviko xa World Bank, AIDS yi hundzuke xivangelo-nkulu xa ku fa ka vanhu lavakulu etindhawini to tala ta le madorobeni ta le Afrika.

Vukhongeri—Xana Byi Hoxe Xandla?

Swi tano, Vukreste—vukhongeri lebyi dyondzisiweke hi Yesu Kreste—byi nga ka byi nga voniwi nandzu eka mhangu leyi. Hambiswiritano, hilaha swi kombisiweke hakona laha hansi, rito “Vujagana” ri tirha ematikweni lama vanhu va tivitanaka Vakreste. Naswona Vujagana byi ni nandzu swinene. Ku nga ri swona leswaku tikereke hi tona ti tumbuluxeke kumbe ti hangalaseke vuxungu bya vuvabyi bya AIDS hi ndlela leyi kongomeke. Kambe AIDS yi hangalake eAfrika ngopfu-ngopfu hikwalaho ka ku va ni vuxaka bya rimbewu ni vanhu vo hambana-hambana.b Xisweswo, AIDS yi nga vitaniwa xiphiqo xa mahanyelo, hikwalaho ka sweswo leswi swi pfuxa swivutiso swin’wana leswi tlhontlhaka, swa vukhongeri. Phela, “Vukreste” bya le Afrika byi phatluriwe ematikweni ya le Vupela-dyambu. Varhangeri va tikereke va hundzule Vantima va va nghenisa evukhongerini bya vona, va vula leswaku a byi ta va yisa eka vutomi lebyi tlakukeke eka lebyi bya ndhavuko bya Vantima. Xana nkucetelo wa Vujagana wu ma antswisile mahanyelo ya valandzeri va byona lavantshwa hakunene? Xiphiqo xa AIDS xi swi kombisa erivaleni leswaku ku humelele leswi hambaneke ni sweswo hi laha ku heleleke.

Hi xikombiso, languta tiko ra Chad. Eka madoroba-nkulu ya rona ya mune, manharhu ya ni vaaki vo tala lava nga “Vakreste.” Lerin’wana ri tele hi Mamoslem. Kambe, vuxungu bya mavabyi byi tele ngopfu-ngopfu eka madoroba-nkulu lamanharhu ya “Vukreste”! Xiyimo xo tano xi kona etiko-nkulu hinkwaro. Le Afrika Xikarhi ni le dzongeni, ku nga matiko lama tivitaka ya Vukreste, ku ni tinhlayo leti tlakukeke ta lava tluleriweke hi vuvabyi lebyi ku tlula eAfrika N’walungu, leri eka rona vanhu vo tala ku nga Mamoslem.

Ndlela Leyi Afrika Ri Hundzukeke Ra “Vukreste” Ha Yona

Ha yini vuxungu lebyi bya mavabyi byi hangalake hi xihatla hi ndlela leyi exikarhi ka lava tivitanaka valandzeri va Kreste? Entiyisweni, hambiloko vo tala va Vantima va tivitana Vakreste, a hi vangani lava kahle-kahle va hanyaka hi mimpimanyeto ya mahanyelo ya Vukreste, leyi tsariweke eBibeleni. Lebyi byi tikomba byi ri vuyelo lebyi kongomeke bya ndlela leyi varhumiwa va Vujagana va “hundzuleke” Vantima ha yona.

Hi lembe-xidzana ra vu-18 ni ra vu-19, tidyondzo ta masungulo ta Vujagana ti sungule ku hlaseriwa. Vuxopaxopi lebyikulu byi sungule ku andza, byi endla Bibele eka vo tala yi languteka tanihi buku ya khale ntsena. Dyondzo ya hundzuluko na yona yi sungule ku amukeriwa swinene, hambi eka vafundhisi. Timbewu ta ku kanakana ti byariwile. Ku tshemba Matsalwa layo Kwetsima ku sungula ku tsana. Leswi xiyimo a xi ri hi ndlela leyi, a swi hlamarisi leswaku matshalatshala ya Vujagana yo “hundzula” Vantima a ma talele ngopfu eka tlhelo ra swilo swa misava. Varhumiwa va kereke va chumayele evhangeli ya ntshamisano, va rhangise swinene ku pfuna vanhu hi tlhelo ra nyama ku tlula ku pfuna vapfumeri ku fambisana ni mimpimanyeto ya Bibele ya mahanyelo. Kumbexana handle ko swi xiya, varhumiwa entiyisweni a va herisa fambiselo ra mahanyelo leri ana a ri ri kona.

Hi xikombiso, ku teka tshengwe i mukhuva lowu a wu ri kona khale eka Vantima vo tala. Hambiswiritano, ku tikhoma loko biha hi tlhelo ra rimbewu, a swi nga talanga, hikuva tinxaka to tala a ti ri ni milawu yo tika mayelana ni vuoswi. Joseph Darnas, mudyondzisi la yeke eku wiseni loyi a tivekaka swinene eChad, u byele Xalamuka! leswaku loko varhumiwa va kereke va nga si fika, “a ku anakanyiwa leswaku vuoswi a byi tisa khombo.” Hikwalaho, “lava nga ni nandzu wo tano a va xupuriwa hi ndlela yo vava hikwalaho ko veka vanhu va ndhawu yoleyo ekhombyeni—hakanyingi hi rifu.” Xana a ku nga ri vukholwa-hava? Hi byona, kambe ku tshemba swilo swo tano a swi hunguta ku tikhoma loko biha.

Hiloko ku ta fika varhumiwa va Vujagana. Va sole ku teka tshengwe, kambe a va yi kandziyisanga ngopfu mimpimanyeto ya Bibele ya mahanyelo lamanene. Hambileswi Bibele yi vulaka leswaku timbhisa ni vaoswi lava nga hundzukiki va fanele va hlongoriwa evandlheni ra Vukreste, tikereke ta Vujagana a hi kanyingi ti tshinya vadyohi hi ndlela leyi. (1 Vakorinto 5:11-13) Ku fikela ni namuntlha, van’watipolitiki vo tala va le Afrika va dume hi mikhuva ya vona ya ku tikhoma loko biha, kambe va tama va ha ri swirho swa kereke leswi amukeriwaka. Ku tshembeka evukatini a swi talanga eka lava tivulaka Vakreste eAfrika.

Nakambe ku ni xikombiso xo biha lexi vekiwaka hi swirho swa vafundhisi hi swoxe. Endhavukweni lowu, lowu rhandzaka mindyangu, swi tolovelekile ku teka ni ku va ni vana vo tala. Kumbexana leswi hi swona swi vangelaka vaprista vo tala va Khatoliki va nga tivoni nandzu loko va swi bakanyela etlhelo swihlambanyo swa vona swa ku tenga ni vunghwendza. The New York Times ya May 3, 1980 yi vikile: “Eswiphen’wini swo tala swa le makhwatini, . . . vaprista ni vabixopo va teka tshengwe.”

Xisweswo, vukati byo tano a byi tsarisiwi enawini, naswona entiyisweni “vavasati,” volavo, ko va tinhlantswa ntsena. Ku tikhoma koloko ko biha ku nga ka ku nga biwi hi makatla onge a ko va nchumu. Hi ku ya hi Times, “mufundhisi wa Khatoliki la dumeke” wa pfumela leswaku “muprista wa le Afrika u tekiwa tanihi mulawuri, i mufumi ematshan’wini yo va nandza wa Yesu Kreste.” Leswi lava va “valawuri” va swi vulaka swi tikomba swi ri leswi, “Endlani leswi ndzi swi vulaka, kambe ku nga ri leswi ndzi swi endlaka.”

Ku Nghenelela Ka Vutihungasi Bya Le Vupela-dyambu

Nakambe lexi nga fanelangiki ku honisiwa, i ndhambi ya vutihungasi lebyi nga basangiki, bya rimbewu, lebyi khulukeleke eAfrika emalembeni ya sweswinyana. Le Chad, tindhawu to hlalela tivhidiyo ta mani na mani leti nga riki na vulanguteri ta vuhungasi bya muxaka wolowo, ti rhumbuke hinkwako-nkwako—emakaya, etigarajini, naswona hakanyingi ni le timbaleni ta le makaya loko ri perile. Tibayisikopo leti a ti durhi, ti le hansi ka 25 wa tifrank (18 wa tisente). Vana lavatsongo va ya. Xana vuhungasi lebyi byi huma kwihi? Byo tala bya byona byi huma eUnited States—tiko leri tivulaka leri nga ni vaaki vo tala lava nga Vakreste!

Kambe xana ku nghenelela loku ka mahanyelo ya le Vupela-dyambu hakunene ku ni vuyelo byo karhi eka vahlaleri? Murhumiwa un’wana wa Timbhoni ta Yehovha la nga na 14 wa malembe ya ntokoto le Afrika Xikarhi, u ri: “Hakanyingi vanhu va laha a va hlangani ngopfu ni vanhu va le Vupela-dyambu ku tlula ntsena leswi va swi vonaka eka tikhasete ta vhidiyo. Va lava ku fana ni vanhu va le Vupela-dyambu lava va va vonaka etibayisikopeni leti. A ndzi si tshama ndzi vona ndzavisiso lowu kandzisiweke lowu seketelaka leswi, kambe swi vonaka tano eka vanhu vo tala laha leswaku vutihungasi byolebyo byi khutaza ku tikhoma hi ndlela yo biha.”

Vona ndlela leyi swi vavaka ha yona, loko vatirheli va ta rihanyo va ringeta tindlela hinkwato ku herisa ku ya emahlweni ka vuvabyi lebyi byi dlayaka lebyi tluletiwaka hi rimbewu, matiko lama tivitanaka ya Vukreste ya pfulela vukanganyisi lebyi khutazaka ku tikhoma loko biha loku nga ni khombo swinene! Hambileswi tikereke ti nga hoxangiki xandla ngopfu eku heriseni ka gandlati leri laha kaya kumbe ematikweni mambe, tihulumendhe tin’wana ta le Afrika, to kota ya le Chad ni ya le Cameroon, ti ringetile ku sivela kumbe ku hungutanyana ku nghenisiwa ka tibuku ta swifaniso leswi nga ambalangiki ematikweni ya vona. Kambe matshalatshala ya vona a ya humelelanga.

Vuyelo bya leswi hinkwaswo ku ve ku andza ka ku hohloka ka mahanyelo eka “Vakreste” va Vantima. Swiyimo swa ikhonomi leswi nga nyawuriki na swona swi ve ni vuyelo byo biha. Hikwalaho ka leswi mintirho yi pfumalekaka, hakanyingi vavanuna va boheka ku sukela mindyangu ya vona tin’hweti to karhi leswaku va ya kuma mintirho. Swi le rivaleni leswaku vanuna vo tano i vaphasiwa vo olova va tinghwavava ta kwalaho. Kambe hi ntolovelo tinghwavava hi toxe ti endla leswi hikwalaho ka vusweti. Nakambe xivangelo xin’wana hileswi vatswari va lavaka ntsengo lowukulu wa ndzovolo. Vavanuna vo tala a va teki hikuva a va swi koti ku hlengeleta mali leyi nga ringanaka ku lovola. Hikwalaho, van’wana va hetelela va hanya hi ku va ni swigangu swo tala. Eswiyin’weni swo tano swa mahanyelo ni swa ikhonomi, AIDS yi hangalaka hi ku hatlisa.

Ntlhantlho Wa Xiphiqo Lexi

Swi le rivaleni, Vujagana a byi byarhi nandzu hinkwawo wa xiphiqo xa AIDS eAfrika. Kambe leswaku byi byarha xiphemu xikulu swi le rivaleni hi ndlela leyi vavisaka. Leswi i swa nkoka swinene eka vanhu lava va lavaka ku va exikarhi ka lava Yesu a va vitaka “vagandzeri va ntiyiso.”—Yohane 4:23.

Ku nga khathariseki nandzu wolowo, xana ku nga endliwa yini ku sivela ntungu lowu wa AIDS? Tihulumendhe ta le Afrika ti sungule matsima yo sivela AIDS, ku khutaza ku tirhisiwa ka tikhondomu. Kambe Dok. Samuel Brew-Graves, muyimeri wa World Health Organization eNigeria, u pfumele leswi erivaleni a ku: “Munhu ha un’we u fanele ku tikhoma hi ndlela leyinene . . . , kasi mindyangu yi fanele . . . ku papalata rimbewu ni vanhu vo tala.”

Khale ka khaleni loko AIDS yi nga si tiviwa niswitsongo, Bibele ana a yi sole ku hlanganyela rimbewu ni vanhu vo tala, naswona yi khutaze ku tenga, ku tikhoma, ni ku tiya ka vukati. (Swivuriso 5:18-20; 1 Vakorinto 6:18) Madzana ya magidi ya Timbhoni ta Yehovha eAfrika ma nga humesa vumbhoni bya vona vini bya leswaku ku landzela misinya leyi ya milawu swi nyikela nsirhelelo lowukulu eka AIDS ni mavabyi man’wana lama tluletiwaka hi rimbewu. Ku namarhela ka vona mimpimanyeto ya Bibele i nchumu lowu Vujagana byi wu hehlaka swinene. Nakambe Vakreste lava va ntiyiso va veke ntshembo wa vona emisaveni leyi taka laha “ku nga ta va ni ku lulama.” (2 Petro 3:13) Eka vavanuna va ripfumelo, lowu hi wona ntlhantlho wu ri woxe wa xiphiqo xa AIDS.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

a Leswaku u kuma rungula leri engetelekeke, vona nongonoko lowu nge “AIDS eAfrika—Xana Yi Ta Hela Njhani?” enkandziyisweni wa hina wa Awake! wa August 8, 1992.

b Vuvabyi lebyi byi nga hangalasiwa ni hi mpompelo wa ngati ni hi ku tirhisa tineleta tin’we to tlhavela swidzidzirisi eminsiheni. Vakreste van’wana lava nga riki na nandzu va kume vuvabyi lebyi eka vanghana va vona lava tikhomeke hi ndlela yo biha kumbe lava tirhisaka swidzidzirisi.