Swihlahla Swa Mpfula Swa Amazon Swi Rhendzeriwe Hi Ntsheketo

HI MUYIMERI WA XALAMUKA! EBRAZIL

MAINDIYA ya Irimarai lama tshamaka ekusuhi ni Nambu wa Napo ePeru, ma hlamarisiwe ngopfu hi leswi ma swi voneke! Swikepe swimbirhi leswi tlutisiwaka hi maseyila, leswi a swi nga fani nikatsongo ni swikwekwetsu swa wona leswo lala, a swi tluta swi ri karhi swi kongoma emutini wa wona. Ma vone tinhenha leti nga ni malepfu yo leha leti a ti khandziye swikepe leswi—a ti nga fani ni rixaka rin’wana leri ma tshameke ma ri vona. Hikwalaho ko chava, Maindiya a ma kwetlembetelana ndhawu ya vutumbelo naswona a ma ri karhi ma langutisisa loko valuveri lava va nhlonge yo basa va ri karhi va nghena entsindza, va phanga mphakelo wa swakudya swa muti lowu, kutani va tluta va tlhelela endzhaku—va nyanyuriwe hi mianakanyo ya leswaku va tiendlele matimu eriendzweni ra vona ro sungula ro famba-famba eswihlahleni hinkwaswo swa mpfula, ku suka eTintshaveni ta Andes ku ya fika eLwandle-nkulu ra Atlantic.

Hi lembe rero ra 1542, rixaka rin’wana ni rin’wana ra Maindiya hi ku landzelelana ka rona ri hlamarisiwe hi ndlela leyi fanaka loko vaxambili lava va le Yuropa, va ri karhi va vangamisa mavurha ni swibamu, va nghena hi vuenti ekhwatini ra ndhawu yo hisa ya Amerika Dzonga.

Francisco de Orellana, mufambisi wa le Spain loyi a ri mulanguteri wa varhangeri, hi ku hatlisa u twe mahungu ya leswaku ku phanga ka mavuthu ya yena nhundzu ni ku balesela ku fambe hi ku hatlisa ku tlula swikwekwetsu swa vona swimbirhi. Tinxaka ta Maindiya leti a ti ri ekulenyana hi tlhelo leri xinambyana xi khulukelaka eka rona (ekusuhi ni doroba-nkulu leri namuntlha ri vuriwaka Manaus eBrazil) a ti rhiye miseve ya tona hi vutlharhi, ti rindzela vahlaseri va 50 lava nga switaswifamba.

Maindiya lawa a ma pakanisa swinene, hi ku vula ka Gaspar de Carvajal xirho xa ntlawa wa vafambi lava. U vulavule hi ku ya hi leswi n’wi humeleleke, hikuva wun’wana wa miseve ya Maindiya wu n’wi tlhave exikarhi ka timbambu. Nghwendza leyi leyi vavisiweke yi tsarile yi ku: “Loko a ku nga ri nguvu ya mina yo tsindziyela, a ndzi fanele ndzi file.”

‘Vavasati Lava Lwaka Tanihi Vavanuna Va Khume’

Carvajal u ye emahlweni a hlamusela matimba lama a ma susumeta Maindiya wolawo ya xivindzi. ‘Hi vone vavasati lava a va lwa va ri emahlweni ka vavanuna tanihi vafambisi va xisati. Vavasati lava i valungu naswona va lehile, misisi ya vona leyo leha a yi lukiwile naswona yi tsondzeriwile etinhlokweni. Va ni matimba naswona emavokweni ya vona va tamele mavurha ni miseve, va lwa tanihi vavanuna va khume.’

A swi tiveki loko leswi voniweke hi vaxambili lava mayelana ni vavasati lava va tinhenha a wu ri ntiyiso, kumbe hilaha buku yin’wana yi swi vekaka hakona, “a ko va norho lowu a wu vangiwa hi vuvabyi bya dari.” Kambe hi ku ya hi tinhlamuselo tin’wana, hi nkarhi lowu Orellana na Carvajal va fikeke laha mati ya nambu lowukulu ma nghenaka kona, ivi va tlutela eLwandle-nkulu ra Atlantic, a va tshemba leswaku va vone nhlamuselo ya Tiko Lerintshwa ra Vaamazoni, ku nga tinghwazi ta vavasati lava karihaka lava hlamuseriweke eka ntsheketo wa Magriki.a

Nghwendza Carvajal yi hlayisele switukulwana ntsheketo lowu wa Vaamazoni va le Amerika hi ku wu katsa eka mhaka leyi yi yi voneke hi mahlo ya riendzo ra Orellana leri a ri lehe nhungu wa tin’hweti. Mufambisi Orellana u tlutele eSpain laha a fikeke a hlamusela mhaka leyi twalaka ya riendzo ra yena malunghana ni leswi hi ku swi rhandza a swi vitaneke Río de las Amazonas, kumbe Nambu wa Amazon nga si hela nkarhi wo leha, vampfampfarhuti va mimepe va lembe-xidzana ra vu-16 va tsale vito lerintshwa eka mepe lowu a wa ha ku sunguriwa wa Amerika Dzonga—ku nga Amazon. Hikwalaho swihlahla swa Amazon swi sungule ku rhendzeriwa hi ntsheketo, kambe sweswi swihlahla sweswo swi ni swiendlakalo swa xiviri leswi pfilunganyaka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

Top background: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck