Ndlela Yo Khorwisa Van’wana
HI XIHI xikongomelo-nkulu xa vunavetisi bya swa mabindzu? Van’wamabindzu va vula leswaku vunavetisi byi tirhela vanhu hikuva byi hi nyika rungula malunghana ni swixavisiwa swa vona. Nhlangano wa Vunavetisi wa Misava Hinkwayo wu ri: “Leswaku Muxavi a tivisiwa hi ndlela leyi faneleke ku laveka vunavetisi. Ku endla nhlawulo hi vutlharhi swi titshege hi ku kuma rungula. Vunavetisi—hi ku angarhela—i xihlovo xa risima xo fambisa rungula rero exikarhi ka Muxavisi ni Muxavi.”
Ina, hinkwerhu ha swi tiva leswaku vunavetisi byo tano a byo nyikela rungula ntsena—xikongomelo xa byona i ku xavisa. A byi wu boxi kahle ntiyiso naswona a byi va na vukala-tlhelo. Swinavetisi leswi humelelaka hi ndlela ya vutlhari swi khumba mianakanyo ya muxavi ivi swi n’wi susumetela ku xava xi xavisiwa lexi navetisiwaka.
Ku tlula kwalaho, swinavetisi a swo xavisa nhundzu ntsena; swi xavisa ni vito ra muendli wa nhundzu. Loko u ri muendli lonkulu wa xisibi, a wu nga ta heta timiliyoni ta tirhandi eka vunavetisi, u ri karhi u khutaza vanhu leswaku va xava xisibi xin’wana ni xin’wana. U lava leswaku va xava xisibi xa wena. U lava swinavetisi leswi nga ta khorwisa vanhu leswaku xisibi lexi endliwaka hi wena i xa risima ku tlula hinkwaswo.
Lava Ku Naveteseriwaka Vona
Leswaku byi humelela, vunavetisi hakanyingi byi kongomisiwa eka vanhu vo karhi, ku nga ha va ku ri vana, vamanana va mindyangu, van’wamabindzu kumbe ntlawa wun’wana wa vanhu. Xinavetisi xi endleriwa ku kandziyisa swinene swilaveko swa vanhu volavo. Kutani xinavetisi xi navetisiwa eka swihaxa mahungu leswi nga ta fikelela vanhu volavo.
Emahlweni ko va xinavetisi xi endliwa, ku endliwa ndzavisiso lowukulu wa ku kuma ntlawa wa vanhu lava nga ta swi tsakela ku xava ni ku tirhisa nchumu lowu navetisiwaka. Vanavetisi va fanele va tiva vanhu lava, leswi va swi anakanyaka ni ndlela leyi va tikhomaka ha yona ni swilo leswi va swi navelaka. Mutshila un’wana eku endleni ka swinavetisi u tsarile a ku: “Ha tikarhata leswaku hi va tiva kahle vanhu lava hi navetaka vona. Hi lava ku tiva leswaku i vamani, va tshama kwihi ni ku tiva swilo leswi va swi xavaka. Nakambe hi lava ku tiva xivangelo xa ku swi xava ka vona. Ku tiva swilo leswi hinkwaswo swa hi pfuna leswaku hi tsala marungula lama khorwisaka ya mimbhukuto. Vanhu lava hi swi endleleke vona va ta xava loko hi va khorwisa; a va nge xavi loko hi va xungeta, hi kandziyisa ku vuyeriwa ka hina vini kumbe ku endla swinavetisi leswi nga riki na xikongomelo.”
Switirho Swo Khorwisa Vanhu
Loko u endla xinavetisi, i swa nkoka swinene ku hlawula marito lama faneleke. Ku hundzeleta swilo i nchumu lowu tolovelekeke. Swakudya swa rivele-ndzoho ku vuriwa leswaku i swa “xiyimo xa le henhla,” naswona khampani yo endla makhadi yo navelela van’wana leswinene yi vula leswaku vanhu va xava makhadi ya yona loko va “lava ku rhumela makhadi yo hlawuleka.” Hambileswi swi nga oloviki minkarhi hinkwayo ku vona loko swilo swi hundzeletiwa ni loko ku ri vukanganyisi lebyi kunguhatiweke, vanavetisi va fanele va va ni vukheta leswaku va nga vuli swilo leswi nga ta kumeka swi ri mavunwa loko mintiyiso yi vekiwa erivaleni. Tihulumendhe tin’wana ti ni milawu leyi sivelaka vukanganyisi byo tano, naswona van’wamabindzu a va hlweli ku ya mangala loko mabindzu ya vona ma xungetiwa hi swinavetisi swa vuxisi swa tikhampani tin’wana.
Loko nchumu lowu xavisiwaka wu lava ku fana ni wun’wana, vaendli va swinavetisi va heleriwa hi marito, hakanyingi rungula ra kona a ri na swo tala. Vanhu vo tala va endla leswaku xixavisiwa xa vona xi fambisana ni xiga lexi tsakisaka. Hi leswi swikombiso swin’wana: “U nga kali u anakanya hi tona, xava kunene” (muxaka wo karhi wa tintangu ta ku tsutsuma ha tona), “Swakudya swo fihlula swa tinghwazi” (swakudya swo fihlula swa rivele-ndzoho), “I mali ya wena, hikwalaho xava wa xiyimo xa le henhla” (muxaka wo karhi wa movha), ni lexi nge “Ha ku khathalela” (khampani ya ndzindza-khombo).
Marungula lama voniwaka hi mahlo, lama kumekaka eka magazini kumbe eka thelevhixini, ma ni swibumabumelo swo tala kambe leswi swi nga fambisaniki ngopfu ni nchumu lowu xavisiwaka. Ndlela leyi xixavisiwa xi navetisiwaka ha yona yi nga kombisiwa hi rungula leri nge, ‘Loko wo xava xikomba-nkarhi lexi, vanhu va ta ku xixima’ kumbe leri nge ‘Muxaka lowu wa tibokati wu ta ku endla u va la kokaka mahlo eka vanhu va rimbewu leri hambaneke’ kumbe leri nge ‘Movha lowu wu ta endla vaakelani va wena va ku vondzoka.’ Eka rin’wana ra matsima ya vunavetisi lama humeleleke, khampani yo endla tisigarete yi tirhisa ma-cowboy eka swixavisiwa swa yona. Ma-cowboy ma kombisiwa tanihi vanhu lava nga ni matimba, swihontlovila, swimunuhatwa leswi nga tinghwazi. Hambi leswi va nga swi vuliki hi ku kongoma, kahle-kahle va ri: Dzaha tisigarete ta hina, naswona u ta fana ni vanhu lava lava hlamarisaka, va tinghitsi.
Ku engetela eka marito ya vukanganyisi ni swifaniso leswi voniwaka hi mahlo, vuyimbeleri byi ni xandla swinene eka swinavetisi swa xi-ya-ni-moya ni thelevhixini. Byi khumba mintlhaveko, byi tlakusa xiyimo xa xinavetisi, byi endla leswaku xi tsundzukeka ni ku antswisa malangutelo ya vaxavi malunghana ni xixavisiwa.
Magazini wa World Watch wu ri: “Swinavetisi leswi endliweke hi vutshila lebyikulu i swa nkoka swinene—swi ni swifaniso swo saseka, swi ni rivilo naswona swi ni marito yo tsakisa lama fikelelaka minchavo ni mboyamelo wa hina. Swinavetisi swa thelevhixini leswi kombisiwaka hi nkarhi lowu vanhu vo tala va yi hlalelaka ha wona ematikweni ya vumaki, swi nyikela rungula ro tala hi minete ku tlula nchumu wun’wana ni wun’wana lowu tshameke wu tirhisisiwa.’’
Swi Koka Mianakanyo Ni Mintlhaveko
Swinavetisi, swi endliwa hi vukheta leswaku swi ta phasa vanhu vo karhi lava nga ni ku navela ko karhi ni mimpimanyeto yo karhi. Xinavetisi xi nga ha khutaza vanhu leswaku va titsakisa, va navela ku kuma nsirheleleko kumbe va navela ku amukeriwa hi van’wana. Kumbexana hi ku kongoma xinavetisi xi nga ha hlohlotela munhu leswaku a navela ku tsakisa van’wana, a navela ku tshama a basile kumbe ku vonaka a ri la hambaneke ni van’wana. Swinavetisi swin’wana swi navetisa nhundzu ya swona hi ku tirhisa minchavo ya hina. Hi xikombiso, khampani yin’wana yo endla swibasisa-meno yi humese xitsundzuxo malunghana ni khombo ra ku va ni manghumbu yi ku: “Hambi ku ri munghana wa wena lonkulu a nge ku byeli leswaku u ni manghumbu” naswona, “Hakanyingi hambi ku ri tinxangwana ta hlomisa kumbe nhlomi hi yoxe a yi nge ku byeli loko u ri ni manghumbu.”
Minkarhi yin’wana swa olova ku languta xinavetisi ivi u vona leswi xi endleriweke swona. Swinavetisi swin’wana swi endleriwe ku koka mianakanyo ya hina. Swi hi nyika rungula leri kongomeke malunghana ni xixavisiwa. Xikombiso i bodo leyi ku tivisaka leswaku sweswi nhlampfi yi xavisiwa hi nxavo wa le xikarhi. Ndlela yin’wana i ku tirhisa marito lama khorwisaka. Muxaka lowu wa xinavetisi wu nga ha vula leswaku nhlampfi leyi ya nxavo wa le hansi a yi nge ku pfuni ku hlayisa mali ntsena kambe u ta tlhela u tiphina hi nantswo wa yona naswona yi ta endla wena ni ndyangu wa wena mi kuma swakudya leswi akaka miri.
Swinavetisi swin’wana swi endleriwe ku hi nyanyula. Hi xikombiso, swinavetisi leswi nyanyulaka mintlhaveko, swi koka vanhu hi ku va endla va tsaka loko va anakanya hi nchumu wa kona. Vaendli va switolwa, tisigarete ni swakunwa leswi nga ni xihoko va tirhisa ngopfu endlelo leri. Swinavetisi swin’wana swi tirhisa ku phindha-phindha mhaka. Endlelo leri leri nga tsakisiki ri sekeriwe eka ntshembo wa leswaku loko vanhu va twa rungula hi mpimo lowu ringaneke, va ta ri tshemba ivi va xava xixavisiwa hambiloko va venga xinavetisi hi xoxe! Leswi hi swona swi endlaka leswaku hi vona swinavetisi swi navetisa xixavisiwa lexi fanaka hi ku phindha-phindha. Tikhampani leti endlaka mirhi leyi hakanyingi munhu a nga tixavelaka yona handle ka mpfumelelo wa dokodela ti tirhisa endlelo leri.
Swinavetisi swa ndzeriso hilaha ku fanaka swi pfuxa ku navela ka hina. Swinavetisi leswi hi ku kongoma swi hi byela leswaku hi endla xo karhi: “Nwana lexi!” “Xava sweswi!” Swinavetisi swa ndzeriso ku vuriwa leswaku swa humelela eku xaviseni ka swixavisiwa leswi vanhu ana se va swi tivaka naswona va swi tsakelaka. Swinavetisi swin’wana swo tala swi wela eka ntlawa wun’wana. Swinavetisi leswi khutazaka ku encenyeta vanhu vo karhi kumbe leswi kombisaka vuyelo lebyi kumiweke hi ku tirhisa xixavisiwa lexi. Swinavetisi leswi swi kombisa vanhu lava dumeke kumbe vo saseka va ri karhi va tirhisa kumbe va bumabumela xixavisiwa lexi vanavetisi va lavaka leswaku hi xi xava. Endlelo leri ri sekeriwe eka mavonelo ya leswaku hi lava ku fana ni vanhu lava hi va tsakelaka. Cowboy leri dzahaka sigarete i xikombiso xa muxaka lowu wa xinavetisi.
Swinavetisi Leswi Kokaka Rinoko
Xana u swi xiyile leswaku u nga ha tolovela risema leri tshamaka ri ri kona kumbe huwa yo karhi lerova u nga ha swi xiyi ni leswaku yi kona? Swi tano ni hi ku navetisa.
Hi ku ya hi magazini lowu nge Business Week, Muamerika la tolovelekeke u vona swinavetisi swa kwalomu ka 3000 hi siku. Xana vanhu va angula njhani? Va swi papalata hi xiviri kumbe va nga swi tekeli enhlokweni. Vanhu vo tala a va na mhaka ngopfu ni swinavetisi.
Leswaku vanhu va nga swi honisi, swinavetisi swi fanele swi koka rinoko. Swinavetisi swa thelevhixini swi ni swifaniso swo hlawuleka. Swa tsakisa, swa hlamarisa, swa nyanyula kumbe swi pfuxa mintlhaveko. Swi kombisa vanhu lava dumeke swin’we ni swifaniso swo saseka leswi mpfampfarhutiweke. Swo tala swi pfuxa mintlhaveko leswaku swi ta hi koka rinoko, kumbexana hi ku yisa nyingiso eka swimanga, swimbyanyana kumbe eka vana.
Xikan’we-kan’we loko muendli wa xinavetisi a hi koke rinoko, u fanele a hi endla hi xi hlalela nkarhinyana wo leha leswaku hi ta kota ku xiya xixavisiwa lexi navetisiwaka. Swinavetisi leswi humelelaka a swo tsakisa ntsena; swi tlhela swi ringeta ku hi endla leswaku hi swi xava.
Hi ku komisa, leyi hi yona ndlela leyi vunavetisi byi tirhaka ha yona. Sweswi hi ta kambisisa nkucetelo wa byona.
[Blurb on page 24]
Muamerika la tolovelekeke u vona swinavetisi swa kwalomu ka 3000 hi siku
[Box on page 23]
Lava Timaka, Lava Papalataka Ni Lava Cinca-cincaka
Remote control ya thelevhixini i tlhari ro lwisana ni swinavetisi. Van’wana va tima xinavetisi hi ku tshikelela kunupu yo tima mpfumawulo. Van’wana va rhekhoda minongonoko eka tikhasete ta vhidiyo naswona loko va ri karhi va yi hlalela va papalata swinavetisi hi ku tshikilela kunupu leyi fambisaka khasete emahlweni hi rivilo lerikulu. Kasi van’wana va cinca-cinca, leswi vulaka leswaku va suka eka xitichi xin’wana va ya eka xin’wana leswaku va papalata swinavetisi. Lava nga ni vutshila eku cinca-cinceni ka switichi va swi tiva leswaku nkarhi wo navetisa wu lehe ku fikela kwihi kutani va vuyela eka nongonoko lowu va wu hlaleleke loko swinavetisi swi herile.
Vaendli va swinavetisi va ringeta ku endla leswaku swinavetisi swa vona swi nga timiwi hi ku endla swinavetisi leswi kokaka rinoko hakunene—leswi hi ku hatlisa swi pfuxaka ku tsakela ka muhlaleri ivi swi endla leswaku a hambeta a swi hlalela. Xiphiqo xa ku endla swinavetisi leswi nyanyulaka hi ndlela leyi hi leswaku vanhu va nga ha tsundzuka xinavetisi kambe va nga xi tsundzuki xilo lexi navetisiwaka.
[Box on page 24]
Swinavetisi Leswi Tumbeleke
Eku heleni ka va-1950, James Vicary u vule leswaku u endle nkambisiso eNew Jersey, U.S.A., eka yindlu ya tibayiskopo laha marungula lama nge “Nwana Coca-Cola” ni lama nge “Dyana Mbvacha” a ma kombisiwa eka xikirini loko bayiskopo yi ri karhi yi tlanga. Marungula lawa a ma vonaka ntsena hi xinkadyana lexi nga ehansinyana ka sekene, a ma kome ngopfu lerova munhu a nga ta ma tekela enhlokweni. Hambiswiritano hi ku ya hi Vicary, ma vange leswaku nxavo wa Coca-Cola ni mbvacha wu engeteleka. Rungula leri ri vange leswaku ku hangalasiwa mianakanyo ya leswaku vaendli va swinavetisi va nga ha kucetela vanhu leswaku va xava swilo, hi ku kombisa rungula leri “tumbeleke.” Endzhaku ka loko a sayine mintwanano yo ringana mali ya 4,5 wa timiliyoni ta tidolara (22,4 wa timiliyoni ta tirhandi) ni vaendli va swinavetisi lavakulu va le Amerika, ku vuriwa leswaku Nkul. Vicary u nyamalarile. Vaendli lava va swinavetisi vakanganyisiwile.
Minkambisiso ya sweswinyana yi endle leswaku marito ya Vicary ma va swa hava. Mukongomisi un’wana la nga ni ntokoto eku navetiseni u te: “Vunavetisi lebyi tumbeleke a byi humeleli. Loko a byi humelela a hi ta va hi byi tirhisile.”
[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]
Swinavetisi swi endleriwe ku hi koka rinoko