Hi Wahi Makhombo Lama Nga Kona—Eka Ndlela Leyi U Hanyaka Ha Yona?
HI TINDLELA to tala, ndlela ya rihanyo a yi si tshama yi vonaka yi antswa. Xiviko xa 1998 lexi humesiweke hi Vandla ra Rihanyo ra Misava Hinkwayo (WHO) xi ri: “Sweswi vanhu vo tala ku tlula hambi ku ri rini eku sunguleni, se va khathaleriwa ku antswa hi tlhelo ra rihanyo, va kuma mati lama baseke ni swilo swa mbhasiso.” Ku vula ntiyiso, vanhu vo tala emisaveni va ha hanya ehansi ka swiyimo leswi nga riki swinene, kambe, hilaha Nhlangano wa Vuhaxi wa le Britain wu vikeke hakona, “vusweti byi hungutiwe ngopfu emisaveni hinkwayo emalembeni ya 50 lama hundzeke ku tlula emalembeni ya 500 lama hundzeke.”
Nhluvuko lowu endliweke eka swa rihanyo emisaveni hinkwayo wu engetele xiringaniso xa malembe lawa munhu a a languteriwe ku ma hanya ku sukela loko a tswariwa. Hi 1955 xiringaniso lexi a ku ri malembe ya 48. Hi 1995 xi tlakukile xi va malembe ya 65. Xin’wana lexi endleke leswaku xi engeteleka i nhluvuko lowu endliweke wo hlula mavabyi lama hlaselaka swihlangi.
Emalembeni ya 40 lama ha ku hundzaka, vana lava feke lava nga ehansi ka malembe ya 5 hi vukhale va endle 40 wa tiphesente eka mafu hinkwawo. Hambiswiritano, hi 1998, hi ku pfuniwa hi mirhi yo tlhavela, vana vo tala emisaveni va sawutisiwile leswaku va swi kota ku hlula mavabyi lamakulu lama hlaselaka swihlangi. Xisweswo, nhlayo ya vana lava faka va ha ri ehansi ka malembe ya ntlhanu yi ehlile yi va 21 wa tiphesente eka mafu hinkwawo. Hi ku ya hi WHO, vanhu se va ni “langutelo ra kahle malunghana ni rihanyo lerinene ni ku hanya nkarhi wo leha.”
Ina, loko munhu o hanya vutomi byo leha kambe byi ri ni swiphiqo, swi ta va swi nga pfuni nchumu. Loko vanhu vo tala va ri karhi va lava vutomi lebyi antswaka, va kandziyisa ngopfu ntsako lowu tisiwaka hi swilo leswi vonakaka. Hambiswiritano, vutomi byo tano byi nga ha va ni makhombo ya byona.
Xana Yi Kona Ndlela Ya Ku Hanya Leyi Antswaka?
Nhluvuko wa sweswinyana eka timhaka ta ntshamisano ni ta ikhonomi wu yi cince ngopfu ndlela leyi vanhu va hanyaka ha yona. Sweswi vanhu vo tala lava tshamaka ematikweni lama hluvukeke va nga swi kota ku xava nhundzu kumbe ku endleriwa mintirho yin’wana leyi eku sunguleni a yi endleriwa swigwili ntsena. Hambileswi minhluvuko yin’wana yi endleke leswaku vanhu va va ni ntshembo wa ku hanya nkarhi wo leha, vanhu vo tala va onhe vutomi bya vona hi voxe hi ndlela leyi va hanyaka ha yona.
Hi xikombiso, vanhu va timiliyoni va tirhise ntshunxeko lowu va wu kumeke wa ku xava leswaku va xava swilo leswi nga pfuniki nchumu swo kota swidzidzirisi leswi godzombelaka, xihoko ni fole. Lexi twisaka ku vava, mimbuyelo leyi hinkwayo yi voniwe khale. Magazini lowu nge World Watch wu ri: “Nchumu lowu hlaselaka rihanyo hi ku hatlisa emisaveni a hi vuvabyi, kambe i swilo leswi nga lo endliwa.” Magazini lowu wa engetela: “Ku nga si hela malembe ya 25, ku languteriwe leswaku mavabyi lama vangiwaka hi fole ku va wona ma vaka emahlweni eku xungeteni ka rihanyo ra vanhu emisaveni hinkwayo, ku tlula mavabyi lama tlulelaka.” Tlhandla-kambirhi, Scientific American yi ri: “Mavabyi ya khensa yo hlamarisa, lama dlayaka, lama ringanaka 30 wa tiphesente, ma nga ha va ma vangiwa hi ku dzaha, naswona man’wana lama endlaka nhlayo leyi ringanaka ni leyi, ma vangiwa hi mikhuva ya madyelo ni ku nga endli vutiolori.”
Handle ko kanakana, ndlela leyi hi hlawulaka ku hanya vutomi bya hina ha yona ya ri khumba swinene rihanyo ra hina. Kutani, hi nga ri hlayisa kumbe ku ri antswisa njhani rihanyo ra hina? Xana mhaka ya ndlela leyi hi dyaka ha yona ni leyi hi tiololaka ha yona yi ringene? Ku tlula kwalaho, xana mianakanyo ni swilo swa moya swi yi khumba njhani ndlela leyi hi hanyaka ha yona?