Ndlela Leyi Nyimpi Ya Manguva Lawa Yi Nga Xiswona

NXAXA wa vahlapfa wu simekiwe hi ku hatlisa leswaku ku khathaleriwa vahlapfa lava ringanaka 1 548 lava va fikeke hi xitshuketa va huma ematikweni lama akelaneke laha Afrika. Matende ya muhlovo wa wasi ni wa khakhi ma dzimiwe endhawini leyi nga ni ndzhope leya ha ku tshetshiwaka exikarhi ka mirhi ya ncindzu. A ku ri hava gezi kumbe mibedo, naswona a ku ri hava tiphayiphi ta mati kumbe swihambukelo. Mpfula a yi na. Vahlapfa va tirhise tinhonga ku cela tiforo letitsongo to hambukisa mati leswaku ma nga ngheni ematendeni. Mavandla mambirhi ya mphalalo ya misava hinkwayo a mo kulula ma n’watseka, ma lwela ku antswisa swiyimo leswi vanhu va tshamaka eka swona.

Eku sunguleni, vahlapfa va khandziye xihaha-mpfhuka lexi a xi nga ha khathaleriwi leswaku va baleka nyimpi leyi hahluleke tiko ra vona hi malembe yo tala. A ku nga tirhisiwi tilori ta masocha kumbe vafuhleki va tibomo leti nga ni matimba ku lwa nyimpi leyi. Yi sungule loko masocha ya kwalomu ka 150 lama hlomeke hi swibalesa leswikulu ma rhendzeleka ni tiko ma ri karhi ma tiba swifuva. Hi malembe lama tlhandlameke, masocha ma fambe muganga hi muganga, ma lava ndzuvo eka vaaki, ma sindzisa vanhu leswaku va nghenela vusocha ni ku dlaya un’wana ni un’wana la nga yimiki na wona. Eku heteleleni, ma teke tiko hinkwaro.

Un’wana wa vahlapfa lava a va ri enxaxeni a ku ri ntombhi leyi vuriwaka Esther. U te: “Nchumu wo vava ngopfu lowu ndzi wu tokoteke evuton’wini bya mina a ku ri ku feriwa hi nuna wa mina enyimpini leyi. Va n’wi duvurile. Vanhu va tshama va ri ni rhumbu. Loko u twa munhu a huwelela, u ehleketa leswaku ku ni munhu loyi a taka a ta ku dlaya. Nkarhi wun’wana ni wun’wana loko u vona munhu a tamele xibamu, u ehleketa leswaku u ta ku dlaya. A ndzi nga ha dyi byi rhelela. Hi laha ntsena ndzi kotaka ku byi phaha nivusiku. Le kaya, a ndzi nga swi koti ku etlela. Laha ndzi etlela bya n’wantenyana.”

“Ni kwala matendeni yo tsakama ke?” ku vutise mutsari wa Xalamuka!

Esther u hlekile. “Hambiloko ndzo boheka ku etlela laha ndzhopeni, ndzi nga etlela ku antswa ku tlula le ndzi humaka kona.”

Ambrose, wa malembe ya khume hi vukhale, u hete nkarhi wo tala evuton’wini byakwe a ri karhi a baleka ni ndyangu wa ka vona etindhawini leti nga ni nyimpi. U ri: “Ndzi ta tsakela ku vona ku rhula kutani ndzi tlhelela exikolweni. Phela, se ndza kula.”

Kpana, la nga ni malembe ya kaye hi vukhale, u ni mahlo yo saseka, ya buraweni. Loko a vutisiwa leswaku i yini nchumu wo sungula lowu a wu tsundzukaka, u hlamula a nga kanakani, a ku: “I nyimpi! I ku lwa!”

Emalembeni ya sweswinyana, yi tolovelekile nyimpi ya muxaka lowu leyi vanhu lava va yi balekeleke. Hi ku ya hi buku yin’wana, eka tinyimpi letikulu ta 49 leti lwiweke ku sukela hi 1990, leti ringanaka 46 ti lwiwe hi matlhari yo vevuka ntsena. Ku hambana ni savula kumbe fumu, leri lavaka vutshila ni matimba leswaku u swi kota ku ri tirhisa kahle eku lweni, matlhari lamatsongo ya manguva lawa ma endle leswaku vanhu lava nga riki na vutshila ni lava nga ni vutshila, va swi kota ku lwa.a Hakanyingi vana va malembe ya kondlo-a-ndzi-dyi ni lavatsongo eka vona va sindzisiwa ku phanga, ku tsema vanhu swirho ni ku dlaya.

To tala ta tinyimpi leti a ti lwiwi hi ku pfukelana ka matiko, kambe ti lwiwa endzeni ka wona. A ti lwiwi hi masocha lama leteriweke exivandleni xa nyimpi, kambe, hakanyingi ti lwiwa hi vaaki emadorobeni ni le migangeni. Tanihi leswi tinyimpi to tala ti lwiwaka hi vanhu lava nga leteriwelangiki nyimpi, a va khathali hi milawu yo karhi ya nyimpi. Hikwalaho, hakanyingi ku hlaseriwa vavanuna, vavasati ni vana lava nga hlomangiki. Ku khorwiwa leswaku etinyimpini ta namuntlha, vanhu lava tlulaka 90 wa tiphesente lava dlayiwaka ko va vaaka-tiko. Etinyimpini teto, ku tirhisiwa ngopfu matlhari lamatsongo ya manguva lawa ni matlhari yo vevuka.

Ina, swibamu a hi swona swi vangaka ku himpfilitana—i khale vanhu va ri karhi lwa hambiloko swibamu swi nga si endliwa. Kambe, tinhulu ta swibamu ti nga ha khutaza vanhu leswaku va lwa ematshan’weni ya leswaku va kanerisana. Matlhari ma nga ha endla leswaku tinyimpi ti lwiwa nkarhi wo leha ni ku engetela nhlayo ya vanhu lava dlayiwaka.

Hambileswi ku tirhisiwaka matlhari yo vevuka etinyimpini ta namuntlha, kambe ma onhile swinene. Hi va-1990, matlhari yo tano ma dlaye vanhu lava tlulaka timiliyoni ta mune. Vanhu van’wana lava tlulaka timiliyoni ta 40 va ve vahlapfa kumbe lava pfumalaka makaya. Matlhari lamatsongo ya manguva lawa ma pandze miganga leyi lwaka hi tlhelo ra tipolitiki, ra ntshamisano, ra ikhonomi ni mbango. Leswi swi endle leswaku vaaki va misava va tisa mphalalo wa xilamulela-mhangu, va khathalela vahlapfa, va lamula matiko leswi koxeke magidi ya timiliyoni ta tirhandi.

Matlhari lamatsongo ma hoxe xandla hi ndlela yihi eka tinyimpi ta manguva lawa? Xana ma huma kwihi? Ku nga endliwa yini leswaku ku hungutiwa kumbe ku herisiwa vuyelo bya wona lebyi nga ni khombo? Hi ta bula hi swivutiso leswi eswihlokweni leswi tlhandlamaka.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 11]

UN PHOTO 186797/J. Isaac