Mavabyi Lama Tlulelaka—Ma Ni Khombo Kambe Ma Siveleka
LESWI ku tsekatseka ka misava loku onhaka ni tindhambhi leti nga ni khombo swi nga swona tinhloko-mhaka ta mahungu, ku hangalaka ka mavabyi lama tlulelaka loku tumbeleke a ku tali ku haxiwa eka swihaxa-mahungu. Hambiswiritano, phepha-hungu ra June 2000 ra Red Cross/Red Crescent, ri vula leswaku “nhlayo ya vanhu lava dlayiwaka hi mavabyi lama tlulelaka (yo tanihi AIDS [SIDA], dari, vuvabyi bya xifuva ni nchuluko) yi andze hi minkarhi ya 160 ku tlula nhlayo ya vanhu lava dlayiweke hi makhombo ya ntumbuluko n’wexemu. Naswona xiyimo xi ya xi nyanya.”
Ku vuriwa leswaku ku ni swivangelo-nkulu swimbirhi leswi vangaka xiyimo lexi xi tsemeka nhlana. Xin’wana xa swona i AIDS leyi hangalakaka swinene, leyi dlayaka vanhu va 300 awara yin’wana ni yin’wana. Peter Walker mukongomisi wa nawu wa timhangu wa International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies, u vula leswaku AIDS “a ya ha ri vuvabyi, kambe se yo va mhangu.” “Vuvabyi byo tano lebyi hangalakaka byi heta vanhu lava ha tiyeke naswona byi wisa ikhonomi.” Xivangelo xin’wana i ku tsana ka fambiselo ra rihanyo, vuyelo bya kona ku nga ku vuya ka mavabyi ya khale yo tanihi rifuva, thusula ni dari. Hi xikombiso, tiko rin’wana ra le Asiya ri vika leswaku ku ni vanhu va 40 000 lava khomiwaka hi rifuva lembe ni lembe. Etikweni rin’wana ra le Yuropa Vuxa, ku hangalaka ka vuvabyi bya thusula ku andze hilaha ku phindhiweke ka 40 eka khume ra malembe lama hundzeke.
Kambe ku vula ntiyiso, hambileswi vuvabyi lebyi tlulelaka byi hundzukeke makhombo, byi wela eka timhangu leti sivelekaka swinene. Entiyisweni, xiviko xi vula leswaku vunyingi bya mafu ya vanhu va 13 wa timiliyoni lava dlayiweke hi vuvabyi lebyi tlulelaka, lava feke hi 1999 “a ma ta va ma siveriwile loko a ku tirhisiwe R40 eka munhu un’wana ni un’wana, ya vutshunguri le United States.” Loko tihulumendhe ta misava a ti tiyimisele ku tirhisa R40 ku khathalela rihanyo ra munhu ha un’we—ku nga R230 wa magidi ya timiliyoni—vona ndlela leyi mafu yo tala a ma ta siveriwa ha yona!
Hambileswi lowu ku nga ntsengo lowu xiyekaka, wu vonaka wu ri wutsongo swinene loko wu ringanisiwa ni lowu misava yi wu tirhiselaka mintirho yin’wana. Hi xikombiso, eka rin’wana ra malembe lama ha ku helaka, timali leti tirhisiweke evusocheni emisaveni hinkwayo a ku ri nkombo wa magidi ya timiliyoni ya tirhandi—ku nga 1 120 wa tirhandi hi nhloko ya munhu. Anakanya hi ntsengo lowu tirhisiwaka loko ku lunghiseleriwa nyimpi ematshan’weni yo sivela ku hangalaka ka mavabyi! Kumbexana vanhu a va nge swi koti ku herisa vuvabyi lebyi tlulelaka—ku nga ri hi ku pfumaleka ka timali, kambe hikwalaho ka swivangelo leswi enteke. Ku tlula kwalaho, tihulumendhe ta vanhu a ti nge swi koti hambi ku ri ku rhangisa swilo swa nkoka.
[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 12]
X ray: New Jersey Medical School—National Tuberculosis Center
Photo of man coughing: WHO/Thierry Falise