Muoswi Lowo Biha—Ku Wa Ka Yena

“Ú wile, ú wile Babilona, muti lowukulu, yena loyi a nga nwisa vanhu va matiko hinkwawo evhinyo ya ku leva ka vuoswi bya yena!”—NHLAVUTELO 14:8.

Xihloko lexi ni lexi landzelaka swi vumbe nkulumo yo hetelela ya nxaxamelo leyi a yi ri ni xihloko lexi nge ‘Nkarhi Lowu Vekiweke Wu Kusuhi,’ leyi nyikeriweke hi 1988 eMintsombanweni ya Muganga ya Vululami Bya Xikwembu ya Timbhoni ta Yehova

1. “Muoswi” lowo biha i mani, naswona ha yini hi fanele ku tiva ha yena?

“MUOSWI” lowo biha—i mani ke? Ha yini hi fanele ku vulavula ha yena? Xana tinovhele leti tsakisaka, tibayiskopo, TV ni ti-video a swi hi hlohloteli vunghwavava ke? I ntiyiso! Kambe loyi a hi wansati la tolovelekeke wa nimadyambu. Entiyisweni, hi yena nghwavava leyi hlohlotelaka ngopfu, leyi xiyekaka swinene hi ku biha, leyi dlayaka hi ntamu evurungurwini hinkwabyo. Naswona a a ri karhi a xavisa minyanyuko yakwe ku tlula malembe ya 4 000! Hi fanele ku tiva ha yena leswaku hi tisirhelela. Eka Nhlavutelo 14:8, ntsumi ya le tilweni yi vitana wansati loyi wa xidumo xo biha “Babilona lonkulu” naswona yi n’wi hlamusela tanihi muhambukisi wa matiko. Leswi a nga ni khombo ro tano, hi fanele hi tsakela ku tiva leswaku ‘nkarhi lowu vekiweke wa Yehova wo n’wi avanyisa wu kusuhi.’—Nhlavutelo 1:3.

2. Xana muoswi loyi u ri kuma kwihi vito ra yena naswona mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa wu sungurise ku yini?

² Muoswi loyi u kuma vito rakwe eka Babilona wa khale, muti wa manyunyu lowu simekiweke eMesopotamiya malembe lama tlulaka 4 000 lama hundzeke hi Nimrod, ‘xihloti xa matimba eku lwisaneni na Yehova.’ Loko Vababilona va sungule ku aka xihondzo xa vukhongeri bya vuhedeni, Yehova u pfilunganye ririmi ra vona ivi a va hangalasa ku ya fika emakun’wini ya misava. Va fambe ni vukhongeri bya vona, naswona yoleyo i ndlela leyi mfumo wa misava wa vukhongeri bya Babilona wu sunguleke ha yona. Entiyisweni, i Babilona LONKULU. (Genesa 10:8-10; 11:1-9) Ku ta fika enkarhini wa hina, swihundla swa Babilona wa khale swi kombisiwa hi tidyondzo ni mintirho ya vukhongeri bya misava. (Nhlavutelo 17:7) Vito ra Xiheveru ra muti lowu, Babel, ri vula “Mpfilumpfilu,” xiyimo lexi faneleke xa mpfangano wa namuntlha wa vukhongeri bya mavunwa!

3. (a) Babilona u endle vanhu va Xikwembu mahlonga nkarhi wo tanihi kwihi, a va veka ekusuhi na yini? (b) Babilona u ku tokote rini ku wa loku lovisaka naswona ha yini makumu ya yena ma nga tangi hi nkarhi wolowo?

³ Babilona wa khale u hlakarherile eka xihinga lexiya xo sungula ivi, hi ku hluriwa ka Asiriya hi 632 B.C.E., a va mfumo wa vunharhu wa misava wa vurunguri bya Bibele. Ku twakala ko tano ka yena ku ve ka xinkarhana—malembe lama nga ehansi ka dzana—kambe kwalomu ka 70 wa malembe wolawo, u yise vanhu va Xikwembu va Israyele evuhlongeni. Leswi swi va tshinete ekusuhi ni titempele ni tikereke ta magidi ta Babilona, swikwembu swakwe swa vunharhu-un’we na vadiyavulosi va vunharhu-un’we, vugandzeri bya yena bya manana ni n’wana ni vungoma byakwe bya tinyeleti lebyi phahlaka leswi vuriwaka swikwembu leswi nga fiki. Xisweswo, Vaisrayele lava nga evuhlongeni a va ri exivindzini xa misava xa vukhongeri bya mavunwa loko, hi 539 B.C.E., muti wa Babilona wu wa hi laha ku khomisaka gome. Kambe makumu ya wona a ma nga si fika! Vahluri va wona va hambetile va wu tirhisa tanihi xivindzi lexi xiximekaka xa vukhongeri.

Mfumo Wa Vukhongeri Wa Misava Hinkwayo

4. (a) I yini leswi vaprofeta va Yehova va swi twariseke malunghana na Babilona naswona ku humelele yini ha Babilona? (b) Hi wihi Babilona un’wana loyi a ha hanyaka leswaku a vavisa vanhu va misava ke?

⁴ Vaprofeta va Yehova va twarise ku avanyisa kakwe leswaku Babilona u fanele ku kukuriwa “hi nkukulu wa ku onha”—“kukotisa e nkarhini lowu Šikwembu ši khandlaka Sodoma na Gomora.” Xana vuprofeta byebyo byi hetisekile endzhakunyana ke? Ina, hi laha ku heleleke! Hi nkarhi lowu faneleke, Babilona wa khale wu ve nhulu ya marhumbi—lama nga akiwangiki, handle ka swikokovi ni swivandzana swa nhova—hi laha swi vhumbiweke ha kona! (Esaya 13:9, 19-22; 14:23; Yeremia 50:35, 38-40) Hambi swi ri tano, Babilona luya un’wana, Babilona Lonkulu wa manguva lawa, wa ha hanya. Tanihi mfumo wa vukhongeri bya mavunwa, u yisa tidyondza ni moya wo tikurisa wa Babilona wo sungula emahlweni. I xitirho lexikulu xa Sathana xo sivela vanhu eka swikongomelo swa Yehova swa Mfumo.—2 Vakorinto 4:3, 4.

5. (a) I vukhongeri byihi lebyi humeleleke loko Babilona wu ri emaninginingini ya ku twala ka wona, kambe hikwalaho ka yini Sathana a nga humelelanga ku tata misava hinkwayo hi vukhongeri bya mavunwa ke? (b) Sathana u byi tirhise njhani vukhongeri byo hemba endzhaku ka ku sungula ka Vukriste?

⁵ A ku ri kwalomu ka lembe xidzana ra vutsevu emahlweni ka Kriste, loko Babilona mfumo wa misava wu ri emaninginingini ya ku twala ka wona, laha vukhongeri bya Vuhindu, bya Vubudha, bya Confucius ni bya Vushinto na byona byi humeleleke. Kambe xana Sathana u humelerile eku tateni ka misava hinkwayo hi vukhongeri bya mavunwa? E-e, hikuva masalela ya timbhoni ta khale ta Yehova ma vuye eBabilona ma ya eYerusalema ku ta tlhela ma simeka vugandzeri bya Yehova. Xisweswo, Vayuda lava tshembekaka a va ri kona kwalaho, malembe xidzana ya tsevu endzhakunyana, leswaku va amukela Mesiya ivi va va swirho swo sungula swa bandlha ra Vukriste. Vukhongeri bya mavunwa byi tise ku dlawela ripfumelo ka N’wana wa xiviri wa Xikwembu naswona byi ve xitirho xa Sathana xo lwisana ni Vukriste bya ntiyiso, hi laha Yesu ni vaapostola vakwe va tsundzuxeke ha kona.—Matewu 7:15; Mintirho 20:29, 30; 2 Petro 2:1.

6. (a) Sathana u ti thyakisise ku yini tidyondzo ta Vukriste naswona hi tihi tidyondzo leti humeleleke leti tsongahataka Xikwembu? (b) I yini lexi humeleleke eka magidi lama hlawuleke ntiyiso wa Bibele ematshan’wini ya dyondzo ya Babilona ke?

⁶ Ngopfu-ngopfu endzhaku ka ku lovisiwa ka vumbirhi ka Yerusalema hi 70 C.E., Sathana u tirhise vaapostola va mavunwa ku onha tidyondzo ta Vukriste, va ti hlanganisa ni tidyondzo ta xihundla ta Babilona na filosofi ya misava ya Greece. Xisweswo, ‘xikwembu xa vanhu vanharhu,’ Vunharhu-un’we, byi sive ‘Yehova a ri swakwe’ wa Bibele. (Deuteronoma 6:4; Marka 12:29; 1 Vakorinto 8:5, 6) Naswona dyondzo ya ku nga fi ka moya wa munhu, hi laha yi dyondzisiweke ha kona hi Plato mutivi wa filosofi wa muhedeni, yi kanete tidyondzo ta Bibele leti vangamaka ta nkutsulo ni ku pfuxiwa ka Kriste. Leswi swi pfule ndlela yo pfumela eka tihele ta ndzilo na pagatori ya ndzilo lowu nga hisiki ngopfu. (Psalma 89:48; Ezekiel 18:4, 20) Tidyondzo to tano leti delelaka Xikwembu leti chavisaka vanhu ti pfunete ku tata mabokisi ya minyikelo ya tikereke. Nakambe, hi masiku ya Nkonaniso ni Ndzhundzunuko, vafundhisi a va swi kotanga ku yimela ku pfurha ka ndzilo wa tihele leswaku wu va xanisa. Magidi ya lava hlawuleke ntiyiso wa Bibele ku tlula dyondzo ya Babilona va hisiwe va ri karhi va hanya emhandzini hi Makhatoliki ni Maprotestante. Kambe hi laha hi nga ta vona ha kona, vuoswi bya Babilona Lonkulu byi ndlandlamuka ku tlula ku seketela mavunwa.

Siku Ra Yehova Ra Ku Avanyisa

7. (a) Yehova u sungule rini ku kondletela mintiyiso ya xisekelo ya Bibele ni ku paluxa tidyondzo ta Babilona ta mavunwa naswona hi ndlela yihi? (b) Hi yihi mintiyiso ya xisekelo ya Bibele leyi swichudeni swa Bibele swi yi kondleteleke?

⁷ Siku ra Yehova ro avanyisa muoswi loyi ri fanele ku ta! (Vaheveru 10:30) A ku ri ni nkarhi wo lunghiselela, lowu sunguleke hi va-1870, loko Yehova a rhume “nṭumi” ya yena—ntlawa lowu tshembekaka wa swichudeni swa Bibele—ku pfuxeta mintiyiso ya masungulo ya Bibele ni ku paluxa tidyondzo ta mavunwa ta Babilona. (Malakia 3:1a) “Nṭumi” leyi yi pfumelelana ni marito ya vuprofeta ya Nhlavutelo 4:11 lama nge: “O Hosi ni Xikwembu xa hina, u lulameriwile hi ku twala, ni ku dzunisiwa, ni matimba, hikuva hi wena Muendli wa swilo hinkwaswo, kutani hi ku rhandza ka wena swi tumbulukile swi kuma ku hanya.” “Nṭumi” leyi yi tlhele yi va muyimeri la nga mahlweni wa gandzelo ra nkutsulo ra Yesu, lunghiselelo ra Xikwembu ro kutsula vanhu. Xo sungula, vanhu lava kutsuriweke a va ta katsa “ntlhambinyana,” lowu faneleke ku fuma na Yesu eMfun’weni wa yena wa le tilweni ivi, endzhakunyana, ku va madzana ya timiliyoni ya lava nga ta hanya hi laha ku nga heriki emisaveni ya Paradeyisi—laha vo tala va vona va nga ta va va pfuxiwe eku feni. (Luka 12:32; 1 Yohane 2:2; Mintirho 24:15) Ina, Swichudeni leswi swa Bibele swi pfuxete mintiyiso leyi ya xisekelo, naswona hi ndlela yo fanekisela, swi tlhele swi ‘kombetela phayiphi ya mati etiheleni ivi swi tima ndzilo’ wa dyondzo ya ku xanisiwa hi laha ku nga heriki ya Babilona!a

8. (a) Vafundhisi va Vujagana va yi tirhise njhani Nyimpi yo Sungula ya Misava ku ringeta ku herisa Swichudeni swa Bibele? (b) Ku humelele yini eka muavanyisi la pfaleleke vatirhi va nhungu va Sosayiti ya Watch Tower ekhotsweni hi ku ala beyili ke?

⁸ Kwalomu ka malembe ya 40 Swichudeni swa Bibele swi twarise hi xivindzi leswaku lembe ra 1914 a ri ta fungha ku hela ka Minkarhi ya Vamatiko. Hi laha a swi languteriwe ha kona, lembe rero ri tise swiendlakalo leswi rhurhumerisaka misava, leswi swin’wana swa swona a ku ri nyimpi yo sungula ya misava. Oho, ndlela leyi vafundhisi va Vujagana—xiphemu lexi dumeke swinene xa Babilona Lonkulu—va ringeteke ha yona ku tirhisa nkitsinkitsi wa misava ku herisa Swichudeni sweswo swa Bibele leswi vulavulaka handle ko kanakana! Eku heteleleni, hi 1918, va yise vatirhi va Sosayiti ya Watch Tower va nhungu ekhotsweni hi xitimele hi marito ya xihehlo. Kambe vatirhi lava va ntshunxiwile endzhaku ka tin’hweti ta kaye ivi endzhakunyana va kumiwa va ri hava nandzu. Muavanyisi-nkulu wa U.S., Martin T. Manton, loyi a pfaleleke Swichudeni leswi swa Bibele ekhotsweni hi ku ala beyili, endzhakunyana u bumabumeriwe hi Phophu Pius XI, a endliwa “nghwazi ya xileriso xa St. Gregory Lonkulu.” Hambi swi ri tano, ku twala ka yena a ku yanga helo, hikuva hi 1939 u gweviwe malembe mambirhi ekhotsweni ni ndziho lowukulu. Hikwalaho ka yini? Hikuva u kumiwe a ri ni nandzu wo xavisa swiboho swa tsevu swa huvo hi ntsengo wa R446 400 wa ku ba mati!

9. Vuprofeta bya Malakiya byi swi hlamusela njhani leswi a swi humelela eka vanhu va Yehova, naswona kutani ku avanyisa ku sungule eka vamani?

⁹ Hi laha ha ha ku xiyaka ha kona, vanhu va Yehova va nghene eka nguva ya ku ringiwa ka tihanyi hi 1918. Marito man’wana ya muprofeta eka Malakia 3:1-3 ma hlamusela leswi a swi humelela: “Šikan’we, Hosi [Yehova] leyi mi yi lav̌aka yi ta nghena e tempeleni ya yona, yi nga nṭumi ya ntwanano [wa Abrahama] lowu mi wu nav̌elaka”—Yesu. Ina, Yehova u te na Kriste wakwe eku avanyiseni. Manuku Yehova wa vutisa: “I mani l’a nga ṭhamelaka siku ra ku ta ka yena? I mani l’a nga yimaka eku fikeni ka yena? Hikuv̌a o kotisa nḍilo wa mun’okisi ni šisipi ša v̌ahlantŝi.” Hi ku ya hi 1 Petro 4:17, ku avanyisa a ku ta sungula hi lava va tivulaka va “yindlu ya Xikwembu.” Xisweswo, Vakriste va ntiyiso va n’okisiwile ni ku basiseriwa ntirho wa Yehova.

“HUMANI KA WONA, ṄWINA TIKO RA NGA”!

10. Hi kwihi ku avanyisa ka Xikwembu loku teke ehenhla ka Vujagana ni le henhla ka vukhongeri hinkwabyo bya mavunwa hi 1919, loku vangeleke Babilona Lonkulu yini?

¹⁰ Tanihi xiphemu lexi nga hundzukiki xa Babilona Lonkulu, vafundhisi va Vujagana a va nge ku yimeli ku avanyisa ka Yehova. Va thyakise tinguvu ta vona hi laha ku tsemaka nhlana tanihi vahlanganyeri eka nhlaselo wa nyimpi ya misava na hi ku va vaxanisi va Vakriste va ntiyiso. (Yeremia 2:34) Ematshan’wini yo twarisa Mfumo wa Kriste lowu taka wa le tilweni, va tlakuse Ntwanana wa Matiko lowu endliweke hi vanhu, lowu va wu hlamuseleke tanihi “xikombiso xa politiki xa Mfumo wa Xikwembu emisaveni.” Hi 1919 a swi ri erivaleni leswaku Yehova a a hundzisele ku avanyisa eka Vujagana—naswona entiyisweni ehenhla ka vukhongeri hinkwabyo bya mavunwa. Babilona Lonkulu u wile, u avanyiseriwe rifu! A ku ri nkarhi wa nkoka wa varhandzi hinkwavo va ntiyiso ni vululami leswaku va teka goza ehenhleni ka xileriso xa vuprofeta lexi nga eka Yeremia 51:45: “Humani ka wona, ṅwina tiko ra nga, uṅwana ni uṅwana a lamulela v̌utomi bya yena e ku kariheni lo’ku hisaka ka Yehova.”

11, 12. (a) I yini leswi ntsumi yi swi vulaka eka Nhlavutelo 17:1, 2, (BX) malunghana ni ku avanyisiwa ka Babilona Lonkulu? (b) “Mati la’yo tala” lawa muoswi lonkulu a tshameke ehenhla ka wona i yini naswona u endle vaaki va misava va ‘pyopyiwa hi vhinyo ya vuoswi bya yena’ hi ndlela yihi?

¹¹ Babilona Lonkulu u wile! Kambe a nga si lovisiwa. Tanihi mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa, u ta va kona swa nkarhinyana tanihi xitirho-nkulu xa Sathana xa vukanganyisi. Xana ku avanyisa ka Xikwembu ko hetelela eka yena hi kwihi ke? A hi siyiwanga ni ku kanakana! A hi pfuleni Tibibele ta hina eka Nhlavutelo 17:1, 2, (BX). Laha ntsumi yi vulavula na muapostola Yohane naswona, hi ku tirhisa yena, yi vulavula na swichudeni swa vuprofeta namuntlha, yi ku: “Tana, nḍi ta ku kombisa ku avanyisiwa ka mooŝi lo’nkulu, l’a ṭhamiseke henhla ka mati la’yo tala, loyi tihosi ta misav̌a ti oŝaneke na yena, ni loyi, la’va akeke misav̌eni va pyopyiweke hi vinyo ya vuoŝi bya yena.” “Mati la’yo tala” swi vula mintshungu leyi nga lawulekiki ya vanhu, leyi tshikileriweke ngopfu hi muoswi lonkulu. Naswona vuprofeta byi vula leswaku “la’v̌a akeke misaveni” va pyopyiwile hi vhinyo ya yena. Va tswonga tidyondzo ta mavunwa ni tindlela ta Babilona Lonkulu ta misava, ta vunghwavava naswona va dedeleka, onge hi loko va dakwe swinene hi vhinyo yo xaveka, leyi nga riki enawini.

¹² Eka Yakobo 4:4 ha hlaya: “Vavanuna ni vavasati va vuoswi, xana a mi swi tivi leswaku ku rhandza misava i ku venga Xikwembu xana?” Vukhongeri bya lembe xidzana ra vumakume-mbirhi byi tiyimisele ngopfu ku amukeriwa hi misava, naswona sweswo swi tano ngopfu-ngopfu eka Vujagana. Vafundhisi va byona a va hluleki ku twarisa mahungu lamanene ya Mfumo wa Yehova lowu taka ntsena kambe va tima tidyondzo ta mahanyelo lamanene ya Bibele, va ri karhi va pfumelela ku tilawula ka misava exikarhi ka swirho swa kereke. Hambi va ri vafundhisi a hi lava pfumalaka nandzu ngopfu-ngopfu loko swi ta eka vuoswi bya xiviri, lebyi a byi yirisiwe hi laha ku heleleke hi muapostola Pawulo loko a te: ‘Mi nga tshuki mi tikanganyisa. Loko ti ri timbhisa, kumbe lava phahlaka swikwembu, hambi ku ri vaoswi, ni vavanuna lava endlaka leswi nga riki swa ntumbuluko, hambi ku ri vavanuna lava etlelaka ni vavanuna-kulobye . . . va nga ka va nga dyi ndzhaka ya mfumo wa Xikwembu. Kambe hi leswi van’wana va n’wina a mi ri swona. Kambe mi basisiwile.’—1 Vakorinto 6:9-11.

Ku “Puluvundza Endhzopeni”

13, 14. (a) I xikombiso xihi lexi kombaka leswaku vafundhisi va manguva lawa a va ‘basisiwanga’? (b) I langutelo rihi leri huvo ya Kereke ya Nghilandi yi ri tekeke mayelana ni swiendlo swa rimbewu swa vusodoma naswona mutsari wa mahungu u ringanyete leswaku kereke yi tlhela yi vitanisiwa ku yini? (c) Vafundhisi va vaghwinehi va fanela kahle marito wahi ya muapostola Petro ke?

¹³ Xana vafundhisi va manguva lawa va “basisiwile” ke? Manuku ke, hi xikombiso, xiya xiyimo lexi nga eBritain, leyi nga tshama yi va khokholo ra Vuprotestante. Hi November 1987, loko holobye-nkulu wa Britain a rhamba vafundhisi ku ta nyikela vurhangeri bya mahanyelo, mufundhisi wa kereke ya Anglican a a ri karhi a ku: “Vasodoma va pfumeleriwe hi laha ku heleleke eka xiendlo xa rimbewu tanihi un’wana ni un’wana; hi fanele hi languta leswinene eka swona ivi hi khutaza ku tshembeka [exikarhi ka vasodoma].” Nyuziphepha ya London yi vikile yi ku: “Mikhuva ya vusodoma yi sungule ku ka yi nga ha lawuleki ekholichini yin’wana ya vufundhisi ya Anglican lerova swichudeni leswi humaka ekholichini yin’wana a swi fanele swi yirisiwa hi vadyondzisi ku yi endzela.” Dyondzo yin’wana yi ringanyete leswaku “eka muganga wun’wana wa London, nhlayo ya vafundhisi lava nga ni mimboyamelo ya vusodoma yi nga ha va yi tlula hafu ya ntsengo wa kona.” Naswona ehubyeni ya kereke, tiphesente ta 95 ta vafundhisi va Kereke ya Nghilandi va seketele ku hlawula loku katseke vumbhisa ni, vuoswi tanihi swidyoho, kambe hayi swiendlo swa xitekela swa vusodoma; mikhuva yo tano ya vusodoma yi vuriwe ku tsandzeka ku fikelela xikongomelo-nkulu ntsena. Loko a vulavula ehenhleni ka leswi hinkwaswo, mutsari un’wana wa mahungu u ringanyete leswaku Kereke ya Nghilandi a yi ta fanela kahle ku tlhela yi thyiwa Sodoma na Gomora. Nyuziphepha yin’wana ya London yi te: “Vanhu va le Britain va tsemeka nhlana loko va anakanya vuyelo bya rixaka leri ra vutilawuri.”

¹⁴ Vona ndlela leyi vafundhisi va vagwinehi hi malembe yo tala lama hundzeke va fanelaka ha yona marito ya muapostola Petro lama nge: “Swi va humelele hi laha xivuriso xa ntiyiso xi vuleke ha kona, loko xi te: ‘Mbyana yi vuyela emahlanteni ya yona’ na swona: ‘Nguluve, loko yi hlantswiwile, yi tlhela yi puluvundza endzhopeni!’”—2 Petro 2:22.

15. (a) I ku hohloka kwihi ka ntikelo wa mahanyelo loku humeleleke eVujaganini hinkwabyo? (b) I vamani va faneleke ku va ni vutihlamuleri bya ntshovelo lowu wa maxangu?

¹⁵ Eka Vujagana hinkwabyo, naswona kahle-kahle emisaveni hinkwayo, ku na ku hohloka loku chavisaka eka ntikelo wa mahanyelo. Eka mavandla man’wana, vukati sweswi byi tekiwa tanihi lebyi nga lavekiki naswona lava tekaneke va anakanya leswaku ku tshembeka ka vukati swi hundzeriwe hi nkarhi. I vantsongo lava tekanaka hi nawu, naswona mpimo wa ku dlaya vukati wa engeteleka eka lava endlaka sweswo. Le United States, ku dlaya vukati ku engeteleke ku tlula kanharhu eka 25 wa malembe lama hundzeke ku fika eka ku tlula miliyoni yin’we lembe rin’wana ni rin’wana. Le Britain, hi nkarhi wa malembe ya 20 ku sukela hi 1965, ku dlaya vukati ku andze ka mune, ku suka eka 41 000 ku ya fika eka 175 000. Lava nga voxe va rhandza ku tshama swin’we ni lava nga voxe va rimbewu leri hambaneke, naswona vo tala va suka eka munghana un’wana va ya eka un’wana. Va vilela hi mavabyi lama chavisaka yo tluletana hi rimbewu, ngopfu-ngopfu AIDS, lama andzaka hikwalaho ka mahanyelo ya vona ya vunghwavava kambe va hambeta va sindzisa mikhuva ya vona ya rimbewu leyi thyakeke. Vafundhisi va Vujagana a va swi tshinyanga swirho swa kereke leswi hoxaka. Hikwalaho ka leswi va pfumeleleke vunghwavava hi ku kanganyisa, va fanele va va na vutihlamuleri bya ntshovelo lowu wa maxangu.—Yeremia 5:29-31.

16. (a) I yini lexi funghaka ntiyiso wa leswaku Babilona Lonkulu u wile naswona i ku huwelela kwihi ka ntsumi loku faneleke eka Nhlavutelo 18:2 ke? (b) Hinkwavo lava lavaka ku pona makumu ya misava va fanele ku endla yini?

¹⁶ Xiyimo lexi khomisaka tingana xa mahanyelo eka mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa na xona xi fungha ntiyiso wa leswaku Babilona Lonkulu u wile. Xikwembu xi n’wi avanyisile naswona xi n’wi funghele ku lovisiwa. Manuku ke, ku fanerile swonghasi ku huwelela ka matimba ka rito ra ntsumi eka Nhlavutelo 18:2: “Ú wile, ú wile, Babilona lonkulu, ú hundzukile kaya ka mademona, ni bako ra mimoya ya thyaka ya tinxaka-xaka, ni xisaka xa tinyenyana ta tinxaka-xaka, leti nga tengangiki, leti vengekaka.” Naswona i swa nkoka swonghasi leswaku hinkwavo lava lavaka ku pona makumu ya misava va teka goza sweswi eku amukeleni ka xirhambo lexi nga eka ndzimana 4 lexi nge: “N’wina vanhu va mina, humani mi n’wi siya, leswaku mi ta kala mi nga ngheni eswidyohweni swa yena, mi ta kala mi nga weriwi hi maxangu ya yena”! Ku huma evukhongerini bya mavunwa i goza ra nkoka ro ya eku poneni ka ‘nhlomulo lowukulu’ lowu nga ekusuhi swinene. (Nhlavutelo 7:14) Kambe ku laveka leswi engetelekeke, hi laha hi nga ta vona ha kona!

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 8]

MAHANYELO YA VAFUNDHISI

“Madzana ya vana lava pfinyiweke hi vaprista va Khatoliki eUnited States exikarhi ka malembe ya ntlhanu lama hundzeke va hlaseriwe swinene hi mpfilungano wa mintlhaveko, ku vula vatswari, vativi va miehleketo, maphorisa ni magqweta lava katsekeke emilandzwini leyi.”—Akron Beacon Journal, January 3, 1988.

“Kereke ya Rhoma Khatoliki le United States yi sindzisiwe ku hakela timiliyoni ta tirhandi hi ku onha emindyangwini leyi vulaka leswaku vana va yona va pfinyiwile hi vaprista. Hambi swi ri tano, xiphiqo lexi xi kurile swinene lerova magqweta ni vahlaseriwa vo tala va vula leswaku kereke yi honisa ni ku tumbeta milandzu yo tano.”—The Miami Herald, January 3, 1988.

[Swifaniso leswi nga eka tluka 6]

Swifaniso swa swikwembu swa vunharhu-un’we—swi huma aEgipta wa khale ni le ka Vujagana

[Swihlovo Swa Kona]

Nhlengeleto wa Saint-Remi Museum, Reims, xifaniso hi J. Terrisse

Louvre Museum, Paris

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Bibele yi fanisa varhangeri va vukhongeri va mahanyelo yo biha ni nguluve leyi hlantswiweke leyi tlhelaka yi ya puluvundza endzhopeni