Babilona Lonkulu—U Wile Naswona U Avanyisiwile

“Ú WILE, ú wile Babilona, muti lowukulu, yena loyi a nga nwisa vanhu va matiko hinkwawo evhinyo ya ku leva ka vuoswi bya yena!” “Ú wile, ú wile, Babilona lonkulu, ú hundzukile kaya ka mademona, ni bako ra mimoya ya thyaka ya tinxaka-xaka, ni xisaka xa tinyanyana ta tinxaka-xaka, leti nga tengangiki, leti vengekaka.”—Nhlavutelo 14:8; 18:2.

Mayana vuprofeta lebyi nyanyulaka swonghasi! “Ú wile, Babilona lonkulu.” Hi malembe xidzana yo tala marito lawa yo fanekisela ma tsakise swichudeni swa Bibele. Ha yini ma fanele ma ku tsakisa? Hikuva, hi ku ya hi vuprofeta bya Bibele, makumu ya Babilona Lonkulu ku nga ri khale ma ta khumba vanhu hinkwavo. Hi laha hi voneke ha kona eminkandziyisweni ya April 1 na April 15 ya magazini lowu, muoswi loyi la nga ni nkucetelo u kombisiwa kahle tanihi mfumo wa Sathana wa misava wa vukhongeri bya mavunwa.a

Kambe xana u we hi ndlela yihi ke? Naswona rini?

Babilona U Wile Kambe A Nga Lovisiwanga

Ku kuma nhlamuselo leyi teleke ya ku wa ka Babilona Lonkulu, hi fanele ku twisisa leswi humeleleke loko Babilona wa khale a wa hi 539 B.C.E. Hi nkarhi wolowo vanhu va Xikwembu, Israyele, a va ri evuhlongeni kwalomu ka malembe ya 70. Manuku a va langutele ku ntshunxiwa hi ku ya hi marito ya vaprofeta va vona. (Yeremia 25:11, 12; 29:10) Va fanele va nyanyuriwile swinene swonghasi loko Koresh Mupersia a wise Babilona naswona a ntshunxa Vayuda leswaku va tlhelela eYerusalema, muti wa vona wo kwetsima!—Esaya 45:1-4.

Hambi swi ri tano, hambi loko vulawuri bya Babilona ehenhla ka Vayuda byi tsemiwile, a swi vulanga makumu ya Babilona wa khale. N’wamatimu Joan Oates ebukwini ya yena leyi nge Babylon wa tsala: “Koresh u nghene eBabilona hi ku hlula, a yirisa ku phanga nhundzu ivi a hlawula mufumi wa Mupersia, a siya tinhlengeletano ta vukhongeri ni vulawuri bya tiko swi nga kavanyetiwanga. . . . Hakunene ehandle vutomi bya le xihundleni bya vaaki va Babilona byi tikomba byi cince kantsongo ehansi ka mfumo wa Persia. Swivumbeko swa vukhongeri swi hlayisiwile naswona ntirho wa bindzu wu ye emahlweni.” Xisweswo, ku nga khathariseki ku wa ka yena, Babilona u ye emahlweni a tirha, kambe ku ri na ku hambana kun’we ntsena lokukulu—vanhu va Xikwembu, Israyele, a va nga ha ri evuhlongeni. Va tlhelele eYerusalema ku ya kondletela vugandzeri bya ntiyiso kona.

Kwalomu ka 331 B.C.E. loko jenerala wa Mugriki Alexander the Great a nghene eBabilona, u amukeriwe hi malwandla hi vaaki. U kunguhate leswaku u lava ku wu cinca wu va ntsindza wa yena wa le vuxeni, kambe u fe a nga si hetisisa ku navela ka yena. Leswi swi komba leswaku Babilona wu hambete wu ya emahlweni hi nkarhi wolowo.

Xisweswo, ku wa ka Babilona hi 539 B.C.E. a swi nga vuli swona leswaku u tshike ku va kona. U ye emahlweni a tirha hi malembe xidzana yo tala. Xana leswi swi kombisiwe njhani eku hetisekeni ka manguva lawa ka vuprofeta lebyi katsaka Babilona Lonkulu ke?

Babilona Lonkulu A Sungula Ku Wa

Ku wa ka yena ku yelana ni ku wa ka Babilona Lonkulu wo fanekisela, mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa. Eku sunguleni ka lembe xidzana ra hina ra vu-20 emahlweni ka 1919, Swichudeni swa Bibele, hi laha Timbhoni ta Yehova a ti tiviwa ha kona hi nkarhi wolowo, a swi fanele ku ntshunxiwa ku sukela exivumbekweni xa vuhlonga bya moya ku ya eka mianakanyo ni mikhuva ya vukhongeri bya mavunwa. Hambi loko va cukumete tidyondzo ta mavunwa to tanihi Vunharhu-un’we ni moya lowu nga fiki, a va ha thyakisiwe hi mikhuva ya Babilona. Vo tala va ve ni langutelo ra ku tivona va tshembekile eku vumbeni ka mahanyelo. Van’wana a va kurisa swivumbiwa, va nghenela ku gandzela munhu loku a ku yisiwa eka Charles T. Russell, muungameri wo sungula wa Watch Tower Bible and Tract Society. Va ri hava xisekelo xo karhi xa Bibele, a va tlangela masiku ya ku velekiwa ni Khisimusi. Xihambano a xa ha ri na ndhawu leyikulu emianakanyweni ya vona. Van’wana a va ambala hambi ku ri xifaniso xa xihambano ni xidlodlo lexi tsariweke swo karhi, kasi van’wana va lave ku xiximeka loku fambisaneke na Vujagana. Manuku, hi 1917, endzhakunyana ka rifu ra Russell, ku cinca loku xiyekaka ku sungule ku humelela.

Hi lembe rero Sosayiti ya Watch Tower yi humese nhlamuselo ya Nhlavutelo eka buku leyi nge The Finished Mystery. Buku leyi yi paluxe vafundhisi va Vujagana, yi nghenisa ku katseka ka vona eNyimpini Leyikulu leyi a yi ri karhi yi lwiwa eYuropa hi nkarhi wolowo. Van’wana va vafundhisi va Protestente, ntlawa wa vayimeri va Babilona Lonkulu eCanada, va teke marito lawa va ma yisa eka vanghana va vona va politiki va hulumendhe ya Canada naswona va avanyisa Swichudeni swa Bibele tanihi leswi hambukisaka. Hi February 12, 1918, Sosayiti ya Watch Tower yi yirisiwile eCanada.

Vafundhisi va le United States a va hlwelanga ku landzela xikombiso xa vamakwavo va le Canada. Masiku ma nga ri mangani, tibuku ta Bibele ta Watch Tower ti yirisiwile eLos Angeles, California, U.S.A. Manuku hi May 1918, switiyisekiso swa ku khotsiwa ka J. F. Rutherford, muungameri lontshwa wa Sosayiti ya Watch Tower ni swirho swin’wana swa nkombo swa Watch Tower swi humesiwile. Hi June, hi ku hatlisa loku hlamarisaka, vavanuna lava va Vukriste va yisiwe emahlweni ka huvo ivi va avanyisiwa. Va nkombo va gweviwe malembe ya 20 ekhotsweni naswona un’we u gweviwe malembe ya 10. Vafundhisi va titwise ku yini ke? Martin Marty ebukwini yakwe leyi nge Modern American Religion: The Irony of It All u ri: “Vafundhisi va hundzukele valandzeri va Russell [lava endzhakunyana va tiviweke tanihi Timbhoni ta Yehova] naswona va tsaka ku twa leswaku swigwevo swa malembe ya makume mambirhi a swi ta vekiwa ehenhla ka varhangeri va Timbhoni ta Yehova lava kumiweke va ri na nandzu.” Vayimeri va Babilona Lonkulu a va hleka. Va rivale leswaku nkhavi wo sungula a wu vavi ku va vava wa vumbirhi.

Xisweswo, hi 1918, vuhlonga byo fanekisela eBabilona nakambe byi ve ku khotsiwa ka xiviri ka van’wana va vanhu va Yehova. Gandlati ra ku xanisiwa ka Swichudeni swa Bibele ri funengete United States, Canada ni matiko man’wana. Vafundhisi va matiko va lunghiselele mintlawa yo hlasela ku va hlongolela ehandle ka madoroba. Swichudeni swa Bibele swi totiwe xikontiri, swi nameketiwa tinsiva ni ku biwa hi tinhonga. Rhekhodo leyi khomisaka tingana ya vuhomboloki yi endliwile ku lwisana ni nhlayonyana leyi yintsongo ya Vakriste lava tinyiketeleke.b

Manuku, hi 1919, ku hundzuka ka swiendlakalo loku nga rindzeriwangiki ku humelerile. Nyimpi Leyikulu yi hele hi November 1918. Swigwevo ehenhleni ka valanguteri va Sosayiti ya Watch Tower swi kombisiwe tanihi ku avanyisiwa loku hoxeke. Lexi khomiseke valala va vona va vukhongeri tingana, Rutherford ni vanghana va yena va ntshunxiwile ekhotsweni. Hi laha Marty a vulaka ha kona: “Swirho swa kereke ya orthodox a swi nga tsakanga.” Eku heteleleni, hinkwavo lava hehliweke va kumiwe va nga ri na nandzu hi laha ku heleleke. Muavanyisi la yaka hi nghohe wa Khatoliki, Martin T. Manton, loyi endzhakunyana a endliweke “nghwazi ya ku lerisa ka St. Gregory the Great” hi Pophu Pius XI, u ale beyili ya Timbhoni ta nhungu kutani a vangela ku bohiwa ka vona loku nga fanelangiki ka tin’hweti ta kaye. Vumunhu bya yena bya xiviri byi kombisiwile endzhakunyana, hi 1939, loko a yisiwe ekhotsweni hikwalaho ko lava mali yo ba mati!

Eku ntshunxiweni ka vona ekhotsweni hi 1919, Rutherford ni vanghana va yena va tlhelele eyindlu-nkulu ya le Brooklyn ya Sosayiti ya Watch Tower. Kutani va sungula ku lunghiselela tsima lerikulu ro chumayela hi Mfumo leri misava yi nga si tshamaka yi ri vona. Swichudeni swa Bibele swi tseme timpecana ta ku chava munhu naswona manuku swi ku vone kahle laha swi yimeke kona loko swi yelanisiwa ni vukhongeri hinkwabyo bya mavunwa. Babilona Lonkulu a a ri nala wa vona la nga riki na ntwela-vusiwana naswona a a fanele ku paluxiwa tanihi la weke. Vugandzeri bya ntiyiso a byi ta fanela ku kondleteriwa exikarhi ka matiko.

Vakriste volavo lava nga chaviki va tiyise vutirheli bya vona bya yindlu na yindlu. Va tlhele va macha ni le rivaleni, va paluxa vukhongeri bya mavunwa hi switiviso swa le rivaleni leswi nge: “Vukhongeri I Ntlhamu Ni Bindzu” ni leswi nge, “Tirhelani Xikwembu Na Kriste Hosi.” Vukhongeri bya mavunwa byi ye emahlweni byi humelela ni ku tirha, hi laha byi endleke ha kona le Babilona wa khale, kambe hi ku ya hi Timbhoni ta Yehova, Babilona Lonkulu u wile hi 1919. A va ntshunxiwile eku lawuriweni hi Babilona!

Nkucetelo Lowu Tsanaka Wa Babilona

Manuku ke, malembe ya 70 endzhakunyana, hi nga swi vona leswaku eswiphen’wini swo tala swa misava, nkucetelo wa Babilona Lonkulu wu hungutekile. I ntiyiso, vukhongeri bya ha vonaka byi humelela eUnited States, laha ntlawa lowukulu wa vaaki lava nga ni mintlhaveko va dyeleriwaka hi vaevangeli va le ka TV ni vativi va mianakanyo va vukhongeri. Kambe ke, hambi ku ri van’wana va vatinyungubyisi lava va rhandzaka swilo leswi vonekaka va ha ku paluxiwa ivi va khomisiwa tingana. Vukhongeri byi tikomba byi humelela eRiphabliki ra Korea, laha tikereke ta Vujagana ti katsekeke swinene eka tipolitiki. Swi le rivaleni leswaku, Babilona Lonkulu, hambi loko a “wile” wa ha hanya.

Hambi swi ri tano, endzhaku ka tinyimpi ta misava, vukhongeri bya orthodox byi lahlekeriwe hi ntshungu wa byona ematikweni yo tanihi Jarimani, Denmark, Sweden na Britain. Hambi ku ri matiko ya Khatoliki yo tanihi Italy, Spain na Furwa ma xiye ku tshikiwa ka mikhuva ya ndhavuko ya Khatoliki ya ku tivula swidyoho ni ku va kona eka Nkhuvo Wa Rhoma Khatoliki. Tinhlayo ta lava dyondzelaka vuprista ti hungutekile swinene. Naswona mhaka ya leswaku phophu wa namuntlha u vona xilaveko xo rhendzeleka ni misava ku tlula phophu wihi na wihi un’wana evurungurwini i xikombiso xa leswaku kereke yi le khombyeni.

Ku tlula kwalaho, ku sukela hi 1917 matiko yo tala ya vusoxalisi ya veke vukhongeri endhawini ya le hansi naswona ma herise nkucetelo wa byona wa khale wa politiki. Emisaveni hinkwayo, vukhongeri bya ndhavuko bya ha ri xivangelo xa rivengo ni ku halatiwa konghasi ka ngati lerova vanhu vo tala lava ehleketaka kahle va fularhela vukhongeri, hambi bya le Vupela-dyambu kumbe bya le Vuxeni. Ina, mati yo fanekisela lawa Babilona Lonkulu a tshameke eka wona, vanhu lava nga ehansi ka vulawuri bya yena, ma phya. Babilona Lonkulu wa karhi wa avanyisiwa, naswona ku lovisiwa ka yena ku tshinele.—Nhlavutelo 16:12; 17:1, 15.

Babilona—Mhaka Leyi A Avanyisiwaka Ha Yona

Hi swihi swisekelo leswi Yehova a nga na swona swo avanyisa mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa ke? Entiyisweni, van’wana va nga ha ehleketa leswaku, u fanele ku amukela swikolo, swibedlhele ni mintirho hinkwayo leyi tlangelekaka leyi vukhongeri byo hambana-hambana byi yi hluvukiseke. Kambe hinkwaswo sweswo i swa nkoka wo tanihi kwihi loko swi pimanisiwa ni ku avanyisa loku Yehova a ku endleke ehenhla ka vukhongeri bya misava? A hi kambisiseninyana ku avanyisa koloko ni rhekhodo ya vukhongeri.c

“Kutani yin’wana ya tintsumi ta 7 leti a ti ri ni minkambana yo ringana 7, yi ta yi ta ku ka mina: ‘Tana, ndzi ta ku komba hi laha muoswi lonkulu, la tshameke ehenhla ka mati layo tala, a nga ta avanyisiwa ha kona, loyi tihosi ta misava ti oswaneke na yena, loyi a nga pyopyisa vaaki va laha misaveni hi vhinyo ya vuoswi bya yena.’” (Nhlavutelo 17:1, 2) Hi laha hi kombisiweke kahle ha kona eka minkandziyiso ya hina ya April 1 na April 15, 1989, ku tirhisana ka vukhongeri ni vafumi va matiko, “tihosi ta misava,” ku vavisiwa ka vanhu evurungurwini hinkwabyo, ku nga fanisiwa ni hanyelo ra nghwavava ya vutianakanyi, leyi oswaka. Kambe ku avanyisa ku ya emahlweni.

“Kutani ndzi vona nsati wa kona a pyopyiwile hi ngati ya vahlawuriwa va Xikwembu ni ngati ya lava dlayiweke hi mhaka ya ku landza Yesu.” “Eka muti lowu a ku kumiwa ngati ya vaprofeta, ni ya vahlawuriwa va Xikwembu, ni ya hinkwavo lava nga dlawa laha misaveni.” (Nhlavutelo 17:6; 18:24) Nandzu wa ngati wu fanele ku vekiwa ehenhla ka Babilona Lonkulu hikwalaho ka ku dlaya Vakriste va ntiyiso hikwalaho ka ripfumelo hi malembe xidzana layo tala, ku katsa ni nhlayo leyi veke na xivindzi xa ku hundzuluxela Bibele yi ya eka ririmi ra vanhu lava tolovelekeke kun’we ni vo tala lava veke na xivindzi xa ku va na Bibele ni ku yi hlaya. Babilona Lonkulu nakambe u ni nandzu wa ngati hikwalaho ka Vakriste va ntiyiso lava dlayeriweke ripfumelo sweswinyana emakhotsweni ni le tikampeni ta nxaniso, hambi ku ri ehansi ka Vunazi, Vufasisi kumbe vurhangeri byin’wana. Xiya leswaku ku avanyisa ku kombetela eka “hinkwavo lava nga dlawa laha misaveni,” leswi nga katsaka madzana ya timiliyoni emisaveni hinkwayo ya lava feke etinyimpini ni le ka mivango leyi halateke ngati leyi lwiweke evurungurwini hinkwabyo hi vanhu lava tivulaka va vukhongeri.—Ringanisa Matewu 23:34-36; 2 Timotiya 3:5.

Ku avanyisa ka Xikwembu eka Babilona Lonkulu ku tivisa xiphemu xin’wana xa nandzu wa yena. Ku avanyisa ku ri: “Vanhu va matiko hinkwawo va xisiwile hi vungoma bya wena.” (Nhlavutelo 18:23) Lexi tsakisaka, “vungoma” byi vula phar.ma.kiʹa, hi Xigriki, leri “ngopfu-ngopfu ri vulaka ku tirhisiwa ka murhi, swidzidzirisi, switshungulo; ni ku chelela chefu; ni ku hlahluva.”d Hi ku twisisa ka moya, vukhongeri bya mavunwa byi chelele matiko chefu, byi ma hambukisela ku pfumela eka swikwembu ni tidyondzo ta mavunwa leswi suseke nyingiso wa wona eka Yehova ni mphikamakaneta ya vulawuri bya vuako hinkwabyo. Hi dyondzo ya byona leyi hoxeke ya ku nga fi ka moya, vukhongeri bya mavunwa nakambe byi andlale masungulo ya muxaka wihi na wihi wa vungoma ni ku hlahluva, byi nghenisa ku chava vafi ni ku gandzela swikwembu swa vakokwana. Ku avanyisa ka Xikwembu eka Babilona Lonkulu ku lulamile hi laha ku heleleke. Hi laha Yohane a tsaleke ha kona: “Swidyoho swa yena swi tlhandlekenele ku ya fika ehenhla etilweni, kutani Xikwembu xi tsundzukile ku homboloka ka yena.”—Nhlavutelo 18:5.

Hi Fanele Ku Endla Yini Ke?

Hikwalaho ka xiyimo lexi weke xa Babilona Lonkulu ni xiyimo xa yena xa ku avanyisiwa, xana varhandzi va ntiyiso lava tiyimiseleke va fanele ku endla yini sweswi ke? Vuprofeta bya Esaya lebyi vulavulaka hi Babilona wa khale byi tirha hi matimba lamakulu malunghana ni vukhongeri bya mavunwa namuntlha: “Sukani! sukani! humani kona! mi nga khumbi ntšhumu wa le’ŝi yilaka; humani šikari ka wona. Tibasiseni, ṅwina lav̌a mi rwalaka timbita ta Yehova!” (Esaya 52:11) Ku huwelela loku ka xihatla ku fana ni lokuya ka Nhlavutelo 18:4, leyi nge: “Kutani ndzi twa rito rin’wana leri humaka etilweni ri ku: ‘N’wina vanhu va mina, humani mi n’wi siya [Babilona Lonkulu], leswaku mi ta kala mi nga ngheni eswidyohweni swa yena, mi ta kala mi nga weriwi hi maxangu ya yena.’”

Ina, i nkarhi wo tsema vuxaka hinkwabyo ni vukhongeri bya mavunwa. Kambe loko hi huma eBabilona Lonkulu, hi fanele hi ya kwihi ke? Evugandzerini bya ntiyiso bya Yehova, hi hlanganyela ni timbhoni ta yena. Timiliyoni to huma ematikweni hinkwawo ya misava ana se ti khitikanela “nṭhav̌eni ya Yehova” yo fanekisela. Na wena wa rhambiwa ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehova ivi u nghena evugandzerini lebyi bya ntiyiso.—Esaya 2:2-4; 43:10-12.

Manuku xivutiso xa sala, loko Babilona Lonkulu a wile naswona a avanyisiwile, i yini lexi landzelaka ekungwini ra Xikwembu? Ku ta humelela yini hi mfumo wa Sathana wa misava wa vukhongeri bya mavunwa ke? Nkandziyiso wa hina lowu landzelaka, May 15, wu ta hlamula xivutiso xexo hi ku ya hi vuprofeta bya Bibele.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Hambi loko Babilona a wile hi 539 B.C.E., u ye emahlweni a tirha tanihi muti hi madzana ya malembe