Vukhongeri Ni Vunazi

“Hitler . . . a a ri ni Mukhatoliki tanihi Xandla xa Khanselara naswona ngopfu-ngopfu ku sukela hi siku ro sungula ra vulawuri Franz von Papen u ve muchayi wa xigubu leswaku a koka mianakanyo ya ku kwetlembetana ka Makhatoliki eku seketeleni ka Mufumi lontshwa. Eka swiphemu hinkwaswo swa Mufumi von Papen a a twiwa a ri karhi a khongotela vanhu lava tshembekaka leswaku va yingisa Adolf Hitler eka xin’wana ni xin’wana.”

“Eku sunguleni ka 1933 xitiviso lexi landzelaka xa ximfumo xi endliwile hi nhlangano wa huvo ya ntirho wa Khatoliki ivi xi anakanyisisiwa eJarimani, leri hi nkarhi wolowo a ri rhangeriwe hi [Franz] von Papen: ‘Hina Makhatoliki ya Jarimani hi ta landzela Adolf Hitler ni Hulumendhe yakwe, hi moya wa hina hinkwawo ni ku khorwiseka ka hina loku teleke. Hi hlamarisiwa hi rirhandzu ra yena ra tiko ra ka vona, ntamu wa yena ni vutlhari bya yena bya vuholobye. . . . Vukhatoliki bya Jarimani . . . byi fanele byi teka xiphemu lexikulu eku akeni ka Mufumi wa Vunharhu.’”

Franz von Papen a a gingiriteka leswaku a fikelela ntwanano exikarhi ka hulumendhe ya Vunazi leyi a yi tirheleke eJarimani na Vatican eRhoma. Ntwanano wu sayiniwile hi July 20, 1933. Xitiviso lexi hlawulekeke xi te: “Murhangeri ni Matsalani wa State Pacelli [loyi endzhaku a nga va Phophu Pius XII] namuntlha u veke Xihambano Lexikulu xa Nawu wa Pius, ehenhla ka von Papen, Xandla xa Khanselara . . . von Papen Xandla xa Khanselara u nyike Matsalana-nkulu wa Tiko Madonna ya White Meissen Porcelain tanihi nyiko ya Hulumendhe ya Vafumi. . . . Tinyiko hinkwato ti byarhe marito lama nge: ‘Xitsundzuxo xa Ntwanano wa Mufumi 1933.’”—Ku tshaha hinkwako ku tekiwe eka Franz von Papen—His Life and Times, hi H. W. Blood-Ryan.