Xana Ntirho Wo Nonon’hwa Wu Tisa Ntsako?
“KAVULA, munhu u fanele ku tirha, a swi tano ke?” ku vutise Bunpei Otsuki, muchaviseki eka xivandla xa mabindzu eJapani. A a hlamusela mhaka leyi a a nga swi lavi ku teka nkarhi wo wisa hi ximumu ha yona. Marito ya yena ma tolovelekile eka Majapani lama kondleteleke tiko eka makhombo ya le ndzhaku ka nyimpi. Majapani ma hlamuseriwe tanihi vanhu lava nga ni migingiriko ku sukela loko, Commodore Perry wa le United States a ntshunxe Japani enkarhini wo leha wa ku tihambanisa. Naswona va tinyungubyisa hi ku va vanhu lava tirhaka hi matimba.
Hambi swi ri tano, Japani sweswi ra hlekuriwa hi ku tirha hi matimba ngopfu, va ni tiawara to leha swinene ta ku tirha lembe na lembe exikarhi ka matiko lama vuriwaka ya mintirho. Hulumendhe ya le Japani yi ringeta ku herisa xifaniso xa ku godzomberiwa hi ntirho. “Vutirheli Bya Vatirhi Byi Ri ‘Tshikani Ku Tirha Hi Matimba,’” ku vula nhloko-mhaka yin’wana ya nyuziphepha. Eka endlelo ra rona ra tsima ra nkarhi wo wisa wa ximumu ra 1987, vutirheli byi vule ni leswaku, “ku va ni nkarhi wo wisa i xikombiso xa ku fuwa ka wena.” Hi marito man’wana, hulumendhe yi vutisa tiko leswaku, “Ha yini mi tirha hi matimba swonghasi?”
Kavula, a hi hinkwavo eJapani lava nga vatirhi lava tinyiketeleke, va tirhaka hi matimba. Nkambisiso wa sweswinyana wa Ndzawulo Ya Ku Bindzula Ya Le Japani eka vatirhi lavantshwa lava tlulaka 7 000 wu paluxe leswaku i tiphesente ta 7 ntsena ta vona leti nyikaka ntirho nkarhi wo rhanga eka vutomi bya vona vini. Leswi swi nga voniwa ni le matikweni man’wana. Le Jarimani Allensbacher Institut für Demoskopie yi kume leswaku i tiphesente ta 19 ntsena ta Majarimani eka malembe ya 18 ku ya eka 29 leti vulaka leswaku ti tirha hi ku tinyiketela entirhweni wa tona ku nga khathariseki muholo.
Loko va pimanisiwa ni vantshwa lava humelelaka, vatirhi lava endzeke eJapani va tirha hi matimba swinene. Muthori eTokyo u vulavula kahle hi muthoriwa wa yena wa Mualgeria loyi a endlaka ntirho wa mavoko. U ri: “Majapani a ma nge endli xikombelo xa ntirho wa muxaka lowu naswona hambi mo xi endla, ma nga tshika hi ku hatlisa.” Doo, hambi ku ri Majapani lama tirhaka hi matimba a ma tswariwanga ma ri ni migingiriko. Loko vanhu va tirha hi matimba, ku fanele ku ri ni nsusumeto wa matimba.
Swivangelo Swo Tirha Hi Matimba
“Rifuwo, ku tshamiseka, nhundzu ni ku humelela emisaveni”—leswi i swilo leswi Majarimani lama tirhaka hi matimba ma swi lavaka, ku vika Der Spiegel ya vhiki na vhiki ya le Jarimani. Ina, vo tala va tirha hi matimba ku kuma rifuwo ra leswi vonekaka leswaku va ta tiphina hi ku tshamiseka evuton’wini. Van’wana va tirha hi xikongomelo xo “humelela emisaveni” kumbe ku sungula bindzu lerikulu. Van’wana lava susumetiweke swinene hi mafambiselo ya dyondzo ya ku phikizana eku hlongoriseni ka tipakani to tano hi laha swi khomisaka gome va tikuma va nonon’hweriwa exivandleni xa mintirho—va tikarhata swinene naswona va nga humeleli.
Hambi swi ri tano, mali ni xikhundla a hi swona ntsena leswi vangelaka vanhu ku tirha hi matimba. Van’wana va tirha hikwalaho ka ntirho. Eka vona, ku tirha i mfanelo. Van’wana va tsakela ntirho wa vona. “A ndzi tsakisiwa swinene hi leswi a ndzi swi endla elaboratori, ya mina,” ku pfumela Haruo, “lerova swilaveko swa moya swi vekiwa etlhelo.”
Manuku ku na lava va tinyiketeleke eka mintirho ya nkoka swinene ya ku tirhela ni ku khathalela van’wana. Va tirha hi matimba ku ponisa vutomi. Hi xikombiso, mutimi wa ndzilo u tirha hi matimba siku na siku ku hlayisa switirho swa yena swi ri exiyin’weni lexinene.
Kambe xana leswi i swivangelo leswi twalaka swinene swo tirha hi matimba ke? Xana swi ta wu tisa ntsako? Kahle-kahle, hi wihi ntirho lowu wu nga ku tsakisaka hakunene?