Vachumayeli Va Yisa Mhaka aTribunali

1, 2. a) I mpsini leswi varhangeli va wukhongeli va nga swi yendla hi ntirho wa ku chumayela kambe vapostolo va yendle yini? b) Hi mhaka muni vapostolo va yalile ku tshika ku chumayela nkama ku nga tsimbisiwa ntirho wa ku chumayela?

A ka ha ku hundza Pentekoxta la 33 E.C., bandla la wukreste la Yerusalema a lo va ni mavhikinyana na li sunguliwile. Swa tikomba swaku Sathana a vone swaku lowu a ku li nkama wawunene leswaku a li hlasela. Na bandla li nga se tiya, a a lava ku li helisa. Hi ku hantlisa, Sathana a yendle swaku varhangeli va wukhongeli va tsimbisa ntirho wa ku chumayela mahungu ya ku tsakisa. Kambe vapostolo va tame va chumayela na va nga chavi nchumu, vavanuna ni vavasati va vanyingi va ve “lava nga pfumela ka Hosi”. — Min. 4:18, 33; 5:14.

² Leswi a va kwatile, valala va tlhele va hlasela vapostolo hinkwavu ni ku peta adjele. Kambe niwusiku ntsumi ya Yehovha yi pfule swipfalu swa djele se nkama li nga xa vapostolo va tlhele va ya ku chumayeleni! Va tlhele va khomiwa va yisiwa ka tihosi na va lumbetiwa swaku a va wu yingisanga nawu lowu tsimbisaka ku chumayela. Vapostolo va hlamule na va nga chavi va ku: “Hi fanele hi yingisa Xikwembu lexi nga Hosi ku tlula vanhu.” Tihosi a ti kwate swinene funtshi a ti lava ku “dlaya” vapostolo. Kambe hi nkama wolowo, wa ku karhata Gamaliyele lweyi a a li mudjondzisi wa nawu, a basopise tihosi a ku: “Tivoneleni. . . . Mi nga tipeteni ka timhaka ta vanhu lava, va tshikeni”. Lexi hlamalisaka, tihosi ti mu yingisile ti tshika vapostolo va famba. Se va yendle yini? Phela “a va nga tshiki ku djondzisa ni ku chumayela . . . hi ta mahungu ya ku tsakisa ya leswaku Yesu hi yena Kreste.” — Min. 5:17-21, 27-42; Swi. 21:1, 30.

3, 4. (a) I mpsini leswi Sathana a swi tirhisaka ku sukela khale swaku a hlasela vanhu va Xikwembu? b) Hi ta djondza yini ka ndzima leyi ni ka tindzima timbirhi leti landzelaka?

³ Hi lembe la 33 E.C., a ku li khambi la ku sungula bandla la Wukreste li kanetiwa li tlhela li yisiwa atribunali kambe a li nga li la wugamu. (Min. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Ka minkama ya hina, Sathana a hlohlotela vanhu swaku va kaneta a wugandzeli la ntiyiso a tlhela a hlohlotela ni mimfumu swaku yi tsimbisa ntirho wa hina wa ku chumayela. Vanhu lava kanetaka va lumbete vanhu va Xikwembu hi minchumu ya ku hambanahambana, xin’wani va hi lumbetaka hi xona hi swaku hi yendla swaku ku nga vi na ku rhula hi tlhela hi pfuxa mpfilumpfilu. Va li hi lwa ni mfumu naswona hi vaxavisi. Minkama yin’wani vamakwerhu va ya tribunali va ya kombisa swaku leswi va hi lumbetaka hi swona a hi ntiyiso. Ku yendleke yini leswi va nga ya tribunali? Swiboho leswi nga yendliwa amatribunali ka malembe lawa ma nga hundza swi ku khumbisa ku yini wena namuntlha? A hi voneni timhaka tin’wani leti nga thethiwa hi tlhela hi vona swaku ti pfunise ku yini swaku ‘ku lweliwa mahungu ya ku tsakisa ma tlhela ma tiyisiwa hi nawu.’ — Filp. 1:7.

⁴ Ka ndzima leyi hi ta vona swaku hi nga yi lwelisa ku yini mfanelo ya hina ya ku chumayela na hi chunsekile. Ka tindzima timbirhi leti landzelaka hi ta vona leswi hi nga swi yendla swaku hi lwela ku kala hi nga tipatsi ni misava hi tlhela hi hanya hi minawu ya Xikwembu.

Hi Pfuxa Mpfilumpfilu Kumbe Hi Lwela Mfumu Wa Xikwembu?

5. A ku heleni ka va 1930, hi mhaka muni vachumayeli va mahungu ya ku tsakisa a va khomiwa naswona vamakwerhu lava a va rhangela va yendle yini?

⁵ Hi va 1930 madoropa ni maprovhinsiya ya Estados Unidos a ma lava ku sindzisa Timboni ta Yehovha swaku ti kuma madukumentu ya ku ti pfumelela ku yendla ntirho wa tona wa ku chumayela. Kambe vamakwerhu a va pfumelanga ku tsalisa madukumentu wolawo. Madukumentu lawa a ku ta fika nkama ma nga ha tirhi, funtshi a va swi tiva swaku a ku na mfumu lowu wu nga ni mfanelo ya ku tsimbisa nawu lowu Yesu a nga nyika Vakreste swaku va chumayela mahungu ya ku tsakisa. (Mar. 13:10) Hi mhaka leyo vachumayeli va vanyingi va khomiwile. Se lava a va rhangela ka nhlengeletanu a va lava ku yisa mhaka atribunali. A va lava ku kombisa swaku leswi mfumu wu nga swi yendla a swi nga li nawini hi ku tsimbisa Timboni ta Yehovha swaku ti chumayela na ti chunsekile. Naswona hi 1938 ku ni leswi nga yendleka leswi hi ku famba ka nkama swi nga va mhaka ya lisima atribunali. Ku yendleke yini?

6, 7. Ku yendleke yini ka ndjangu wa makwerhu Cantwell?

⁶ Hi Terça-feira nimixo hi diya 26 ka Abril wa 1938, Newton Cantwell, lweyi a a ni 60 wa malembe, nsati wa yena Esther ni vana va vona Henry, Russell, na Jesse lava hinkwavu ka vona a va li vapfuli va ndlela va ku hlawuleka a va li ku chumayeleni ka doropa la New Haven, aConnecticut. Phela a va tilunghiselelile swaku va heta nkama wa ku leha na va nga mukanga akaya. Hi mhaka muni? Hi mhaka va tshame va khomiwa makhambi ya manyingi se a va swi tiva swaku swi nga yendleka va tlhela va khomiwa. Kambe leswo a swi va yendlaka va nga ha swi tsakeli ku chumayela mahungu ya ku tsakisa. Va fike ka doropa la New Haven hi mimovha yimbirhi. Newton a a fambisa movha lowu a wu talile hi mabuku ni minchumu ya ku chaya leyi a yi vitaniwa ma fonógrafo. Kasi Henry lweyi a a ni 22 wa malembe a a fambisa movha lowu a wu veketeliwe minchumu ya ku chaya. Phela ku yendleke leswi a va pimisa swaku swi ta yendleka! Hi nkamanyana wawutsongo va nyimisiwile hi maphoyisa.

⁷ Ku sungula va khome Russell lweyi a a ni 18 wa malembe ku gama ku landzela Newton na Esther. Na a li kulenyana Jesse lweyi a a ni 16 wa malembe, a vone vapsali va yena ni makwavu wa yena na va khomiwa hi maphoyisa. Henry a a chumayela ka tlhelo lelin’wani la doropa se Jesse a yo sala yexe hambileswi a a li mutsongo. Kambe a teke fonógrafo la yena a tama a chumayela. Vavanuna vambirhi va katolika va pfumele swaku Jesse a va chayela dixkursu la Makwerhu Rutherford leli a yi ku “Valala.” Kambe nkama na va yingisela dixkursu va kwate hintamu va tlhela va lava ni ku ba Jesse. Jesse a suke a famba kambe a game a nyimisiwa hi phoyisa. Se na yena a khomiwile. Maphoyisa a ma mu nyikanga nandzu makwerhu Esther kambe ma nyike nandzu nuna wa yena ni vana va vona. Kambe va humesiwile hi siku lolelo nkama va nga hakeleliwa.

8. Hi mhaka muni tribunali li vule swaku makwerhu Jesse Cantwell a ni nandzu wa ku vanga mpfilumpfilu?

⁸ Loko se ku hundze tiwhetinyana, hi Setembro wa 1938, ndjangu wa ka Cantwell wu vitaniwile swaku wu ya thethisiwa atribunali aNew Haven. Newton, Russell, na Jesse va nyikiwe nandzu hi mhaka ya ku kombela a minyikelo na va nga na mpfumelelo. Hambileswi a nga yisa mhaka ka Tribunali Lalikulu la Connecticut, Jesse a nyikiwe nandzu wa ku vanga mpfilumpfilu ni ku yendla swaku ku nga vi na ku rhula. Hi mhaka muni? Hikusa vavanuna lavayani va katolika lava nga yingisela a dixkursu, va fakazile atribunali swaku a dixkursu leliyani a li rhuketela wukhongeli la vona li tlhela li va pfuka. Leswaku va zama ku txintxa xiboho lexi nga yendliwa atribunali vamakwerhu lava rhangelaka ka nhlengeletanu, va yise mhaka ka Tribunali Lalikulu la Estados Unidos ku nga tribunali lalikulu ku tlula hinkwawu atikweni.

9, 10. (a) Hi xini xiboho lexi Tribunali Lalikulu la Estados Unidos li nga xi yendla ka mhaka ya ndjangu wa makwerhu Cantwell? b) Xiboho lexi nga yendliwa xi hi pfunisa ku yini namuntlha?

⁹ Ku sukela hi diya 29 ka Março wa 1940, Juwiji Wamukulu Charles E. Hughes ni 8 wa vajuwiji van’wani va yingisele Makwerhu Hayden Covington lweyi a a li advogadu wa Timboni ta Yehovha.a Nkama vaadvogadu va doropa la Connecticut va nga zama ku kombisa swaku Timboni ta Yehovha a ti li vanhu lava va pfuxaka mpfilumpfilu, mun’we wa va juiz a te: “Leswi Yesu Kreste a a swi chumayela a swi nga rhandziwi hi vanhu va nkameni wa yena, a hi swona ke?” Se advogadu wa mfumu a hlamula a ku: “Hi swona, loko ni nga phazami Bibele li hlaya leswi nga humelela Yesu hi mhaka ya leswi a a chumayela.” Phela leswi a nga swi vula swi pfunile! Na a nga swi vonanga advogadu wa mfumu, a fanise Timboni na Yesu a gama a fanisa mfumu ni lava va nga mu khoma. Hi diya 20 ka Maio wa 1940 a Tribunali li nyime ni Timboni.

¹⁰ Xiboho lexi nga yendliwa hi Tribunali xi pfunise ku yini? Xi yendle swaku vanhu va va ni mfanelo ya ku gandzela hi ku chunseka naswona a ku na mfumu kumbe wuhosi leli a li ta tsimbisa a mfanelo yoleyo. Naswona a Tribunali li vule swaku Jesse “a a nga pfuxi mpfilumpfilu naswona a a nga yendli swaku ku nga vi na ku rhula lomu a a tshama kona.” Xiboho lexi xi swi kombise kahle swaku Timboni ta Yehovha a ti yendli swaku ku nga vi na ku rhula atikweni. Leyi ku ve ndlela leyi Timboni ta Yehovha ti nga hlula hi yona ka mhaka leyi ti nga mangaleliwa hi yona atribunali! Se swi hi pfunisa ku yini leswo? Advogadu mun’wani lweyi a nga Mboni a li: “Ku va ni mfanelo ya ku gandzela na hi chunsekile na hi nga chavi ku tsimbisiwa swi yendla swaku hina Timboni ta Yehovha hi chumayela mahungu ya ku tsakisa ka tindhawu leti hi tshamaka ka tona.”

Hi Lwa Ni Mfumu Kumbe Hi Chumayela Ntiyiso?

11. Vamakwerhu va Canadá va yendle kampanya la yini naswona hi mhaka muni?

¹¹ Hi va 1940, Timboni ta Yehovha aCanadá ti kumane ni ku kanetiwa kakukulu. Hi mhaka leyo, hi 1946 leswaku vamakwerhu va kombisa swaku mfumu a wu hoxile hi ku va tsimbisa ku chumayela mahungu ya ku tsakisa va yendle kampanya leli nga heta 16 wa masiku na va nyikela xiphephani lexi a xi ni nhlokomhaka leyi nge: Ku Nyenyiwa Ka Xikwembu, Kreste ni Ku Chunseka aQuebeque i Tingana ka Tiko Hinkwalu la Canadá (hi Xinghiza). Xiphephani lexi a xi ni 4 wa mapajina xi wu kombise kahle mpfilumpfilu lowu nga vangiwa hi vafundhisi ni ndlela leyi vamakwerhu va Quebeque va nga hluphisiwa xiswona hi ndlela ya mona hi maphoyisa ni xitshungu. Xiphephani a xi tlhela xi ku: “Timboni ta Yehovha ta khomeleliwa na ti nga na nandzu. Ku ni kolomuyani ka 800 wa timhaka leti Timboni ti nga lumbetiwa hi tona aGrande Montreal.”

12. (a) Valala va yendle yini nkama kampanya la ku nyikela xiphephani li nga sungula? b) Hi wini nandzu lowu vamakwerhu va nga nyikiwa wona? (Vona ni ntlhamuselo ya le hansi.)

¹² Maurice Duplessis, lweyi a a li Primeiro Ministro wa Doropa la Quebeque lweyi a a tirhisana ni mufundhisi wa katolika, loko a vona xiphephani lexi vamakwerhu a va xi nyikela a vule swaku “a ku fanele ku lwiwa nyimpi yayikulu ni Timboni ta Yehovha.” Timhaka leti Timboni a ti lumbetiwa hi tona ti ye ti yengeteleka ku sukela ka 800 ti ya ka 1.600. Makwerhu mun’wani wa xisati lweyi a nga mupfuli wa ndlela a te: “Swaku hi khomiwe kangaki hi maphoyisa a ha ha swi tivi.” Timboni ta Yehovha leti a ti kumiwa na ti nyikela swiphephana a ti nyikiwa nandzu wa ku phakela “mabuku lawa ma nga ni nghozi.”b

13. I vamani va ku sungula a ku thethisiwa atribunali hileswi a va nyikiwa nandzu wa ku lwisana ni mfumu naswona tribunali li bohe swa ku yini?

¹³ Hi 1947, Makwerhu Aimé Boucher ni vana va yena va tintombhi ku nga Gisèle lweyi a a ni 18 wa malembe na Lucille lweyi a a ni 11 wa malembe, va ve va ku sungula ku thethisiwa atribunali na va lumbetiwa swaku va lwisana ni mfumu. Va nyikele xiphephani lexi nge: Ku Nyenyiwa Ka Xikwembu, Kreste ni Ku Chunseka aQuebeque i Tingana ka Tiko Hinkwalu la Canadá (hi Xinghiza) a kusuhi ni maxamba ya vona ka tintshava ta sul ka doropa la Quebeque, kambe a swi karhata ku va vona na va li vanhu lava kalaka va nga yingisi nawu ni lava pfuxaka mpfilumpfilu. Makwerhu Boucher a a li munhu wa ku tiveka hansi wa ku rhula naswona a a hlayisa maxamba ya yena funtshi minkama yin’wani a a ya doropeni hi kavhalu leli nga ni nyolo. Kambe ndjangu wa yena wu xanisiwile hi ku ya hi leswi a swi tsaliwile ka xiphephani lexiyani. Juwiji lweyi a a nyenya Timboni, a yalile ku pfumela swaku ndjangu wa ka Boucher a wu nga na nandzu. Kambe a nyime ni vaadvogadu va mfumu lava a va vula swaku xiphephani lexiyani a xi pfuxa mpfilumpfilu naswona ndjangu wa ka Boucher a wu ni nandzu. Se Juwiji a hlaye leswi: I nandzu ku vulavula ntiyiso! Se Aimé na Gisèle va pfaleliwe djele na ku hlayiwa swaku va ni nandzu wa ku lwisana ni mfumu, hambi hi Lucille lweyi a a li mutsongo a hete masiku mambirhi na a pfaleliwe djele. Vamakwerhu va yise mhaka ka Tribunali Lalikulu la Canadá, ku nga tribunali lalikulu atikweni naswona tribunali li pfumelile ku thetha mhaka ya vona.

14. Vamakwerhu aQuebeque va yendle yini nkama ntirho wa ku chumayela wu nga tsimbisiwa?

¹⁴ Vamakwerhu a va tama va chumayela mahungu ya ku tsakisa na va nga chavi nchumu aQuebeque hambileswi a va kumana ni ku hluphiwa ni ku xanisiwa naswona leswo swi ve ni mihandzu yayinene. Ndzeni ka 4 wa malembe loko se ku sungulile a kampanya la ku nyikela a xiphephani hi 1946, Timboni ta Yehovha ti ye ti tala aQuebeque ti sukela ka 300 ti ya ka 1.000!c

15, 16. (a) Hi xini xiboho lexi nga yendliwa hi Tribunali Lalikulu la Canadá ka mhaka ya ndjangu wa makwerhu Boucher? b) Xiboho lexi nga yendliwa xi va pfunise ku yini vamakwerhu ni van’wani?

¹⁵ Hi Junho wa 1950, A Tribunali Lalikulu la Canadá leli a li ni 9 wa Vajuwiji li yingisele a mhaka ya makwerhu Aimé Boucher. Hi diya 18 ka Dezembro wa 1950 na se ku hundze 6 wa tiwheti a Tribunali li nyime na hina. Hi mhaka muni? Makwerhu Glen How lweyi a nga advogadu wa Timboni ta Yehovha, a tlhamusele swaku a Tribunali li pfumelelane ni mhaka leyi nga kombisiwa hi vaadvogadu ya leswaku munhu a “lwisana ni mfumu” loko a pfuxa mpfilumpfilu a tlhela a holovisa, leswi kombisaka swaku a hlohlotela vanhu van’wani swaku va lwisana ni mfumu kambe xiphephani “a xi nga na mhaka leyi a yi hlohlotela leswo naswona a xi nga na mavulavulelo lawa ma kalaka ma nga li nawini.” Makwerhu How a tlhele a ku: “Ni swi vonile swaku i Yehovha lweyi a nga hi yendla hi hlula ka mhaka leyi.”d

¹⁶ Xiboho lexi nga yendliwa hi Tribunali Lalikulu xi yendle swaku Mfumu wa Xikwembu wu hlula. Xiboho lexi xi yendle swaku ku helisiwa 122 wa timhaka leti a ta ha salile swaku ti thethiwa lani Timboni ta Yehovha aQuebeque a ti lumbetiwa swaku ti lwisana ni mfumu. Naswona xiboho lexi nga yendliwa aTribunali xi yendle swaku vanhu hinkwavu va Canadá ni lava tshamaka ka matiko lawa ma fumiwaka hi Inglaterra va va ni mfanelo ya ku nyikela mavonelo ya vona ka mafumelo ya tiko. Naswona ku hlula loku ku yendle swaku kereke ni mfumu wa Quebeque swi nga ha hlaseli Timboni ta Yehovha.e

Hi Vaxavisi Kumbe Hi Vachumayeli Va Mfumu Wa Xikwembu?

17. Mimfumu yin’wani yi zamisa ku yini ku vonelela ntirho wa hina wa ku chumayela?

¹⁷ Ku fana ni Vakreste va minkameni ya Vapostolo, vanhu va Yehovha namuntlha “a hi vaxavisi va rito la Xikwembu”. (Lerha 2 Vakorinto 2:17.) Kambe mimfumu yin’wani yi zama ku vonelela ntirho wa hina hi ku tirhisa minawu ya manegosiyu. A hi voneni timhaka timbirhi leti nga thethiwa atribunali leti a ti kombisa swaku Timboni ta Yehovha a hi vaxavisi kambe i vachumayeli va Mfumu.

18, 19. I mpsini leswi mimfumu yi nga swi yendla aDinamarca swaku yi zama ku tsimbisa ntirho wa hina wa ku chumayela?

¹⁸ Dinamarca. Hi diya 1 ka Outubro wa 1932, a nawu a wu kombisa swaku swa tsimbisiwa ku xavisa mabuku na u nga na papela leli kombisa swaku u ni mpfumelelo wa ku xavisa. Kambe vamakwerhu a va zanga va tsalisa mapapela wolawo. Hi mundzuku ka kona, 5 wa vachumayeli va hete siku hinkwalu na va chumayela aRoskilde ku nga doropa leli u fambaka 30 wa makilometru loko u ya ka lona na u sukela aCopenhaga ku nga doropankulu la tiko. Nimadlambu, mun’we wa vachumayeli ku nga August Lehmann a a nga tiviwi swaku a kwini. Phela a a khomiwile hi mhaka ya leswi a va ku a xavisa minchumu na a nga na papela la mpfumelelo.

¹⁹ Hi diya 19 ka Dezembro wa 1932, August Lehmann a yisiwe atribunali. A pfumelile swaku a a nyika vanhu mabuku lawa ma vulavulaka hi Bibele kambe a yalile swaku a a li muxavisi. Tribunali li nyime na yena. Li te: “Munhu lweyi . . . wa swi kota ku kuma male swaku a tihlayisa, naswona ntirho lowu a wu yendlaka wa ku chumayela a hi wona wu mu nyikaka male ku hamba ni leswo, hi yena a tirhisaka male ya yena leswaku yendla ntirho lowu.” Tribunali li nyime ni Timboni ta Yehovha hi ku vula swaku ntirho lowu a wu yendliwa hi makwerhu Lehmann a wu nga li “ku xavisa.” Kambe lava a va lwisana ni vanhu va Xikwembu a va lava ku yendla hinkwaswu swaku va nyimisa ntirho wa ku chumayela ka tiko hinkwalu. (Ps. 94:20) Advogadu wa mfumu a teke mhaka a yi yisa ka Tribunali Lalikulu. Se vamakwerhu va yendle yini?

20. Hi xini xiboho lexi nga yendliwa hi Tribunali Lalikulu la Dinamarca naswona vamakwerhu va yendle yini?

²⁰ Ka vhiki leli a ku ta yiwa ka Tribunali Lalikulu, Timboni ta Yehovha ka tiko hinkwalu la Dinamarca, ti yengesele ntirho wa tona wa ku chumayela. Hi Terça-feira wa diya 3 ka 1933, a Tribunali Lalikulu li tseme mhaka. Li pfumelelane ni xiboho lexi nga yendliwa hi tribunali lelin’wani swaku August Lehmann a a nga tlulanga nawu. Leswo a swi vula swaku Timboni ta Yehovha a ti ta tama ti chumayela na ti chunsekile. Leswaku va swi kombisa swaku a va mu khensa Yehovha hileswi a nga va pfuna swaku va hlula mhaka leyi, vamakwerhu va wu yengesele swinene ntirho wa vona wa ku chumayela. Ku sukela nkama Tribunali li nga yendla xiboho lexi, vamakwerhu aDinamarca va tama va yendla ntirho wa vona wa ku chumayela na va nga tsimbisiwi hi mfumu.

21, 22. Hi xini xiboho lexi nga yendliwa hi Tribunali Lalikulu la Estados Unidos ka mhaka ya Makwerhu Murdock?

²¹ Estados Unidos. Hi Domingo diya 25 ka Fevereiro wa 1940, Robert Murdock, Jr., lweyi a a li mupfuli wa ndlela ni 7 wa vamakwerhu van’wani va khomiwile na va chumayela aJeannette ku nga doropa leli nga kusuhi ni Pittsburgh ka provhinsiya la Pensilvânia. Va khomiwile hikusa a va nga na papela leli a li kombisa swaku va ni mpfumelo wa ku nyikela mabuku. Nkama va nga kombela ku yisa mhaka ka Tribunali Lalikulu la Estados Unidos, li pfumelile ku yingisela a mhaka ya vona.

²² Hi diya 3 ka Maio wa 1943, a Tribunali Lalikulu li tseme mhaka naswona li nyime ni Timboni ta Yehovha. Tribunali li vule swaku a swi nga bohi swaku va kuma papela lolelo la mpfumelelo hikusa “leswo a swi ta yendla swaku mfanelo ya tona leyi ti nga nyikiwa tiko yi nga hloniphiwi.” Tribunali li helise nawu wa tiko lowu a wu yendla swaku “vanhu va nga vulavuli hi ku chunseka naswona va nga vi ni mfanelo ya ku gandzela hi ku chunseka.” Loko a vulavula hi xiboho xaxikulu xi nga yendliwa hi Tribunali, Juwiji William O. Douglas a vule swaku ntirho wa Timboni ta Yehovha “a hi ku chumayela ntsena; naswona a hi ku nyikela a mabuku ya wukhongeli ntsena, kambe i ku yendla leswo haswimbirhi.” A tlhele a ku: “Mintirho leyi ya wukhongeli i ya lisima ku fana ni mintirho yin’wani ya wukhongeli ya ku fana ni ku khongela atikerekeni ni ku chumayela lomu ka mapalku.”

23. Hi mhaka muni timhaka leti nga thethiwa atribunali hi 1943 ti li ta lisima ka hina namuntlha?

²³ Xiboho lexi nga yendliwa hi Tribunali Lalikulu xi ve xa lisima hintamu ka vanhu va Xikwembu. Xi kombise leswi hi nga swona hikakunene: Hi Vakreste, a hi vaxavisi. Hi siku lolelo hi 1943, Timboni ta Yehovha ti hlule 12 ka 13 wa timhaka leti nga thethiwa ka Tribunali Lalikulu ku patsa ni mhaka ya makwerhu Murdock. Swiboho leswo swa pfuna ka timhaka leti ti thethiwaka swoswi loko valala va sola mfanelo ya hina ya ku chumayela hi Mfumu wa Xikwembu ni ku chumayela hi munti ni munti.

“Hi Fanele Hi Yingisa Xikwembu Lexi Nga Hosi Ku Tlula Vanhu”

24. Hi yendla yini loko mfumu wu tsimbisa ntirho wa hina wa ku chumayela?

²⁴ Hina vanhu va Yehovha hi tsaka swinene loko mimfumu yi hi nyika mfanelo ya ku chumayela mahungu ya ku tsakisa na hi chunsekile. Kambe loko mfumu wu tsimbisa ntirho wa hina wa ku chumayela hi txintxa ndlela leyi hi chumayelaka hi yona, hi zama tindlela tin’wani ta ku yendla ntirho lowu. Ku fana ni Vapostolo, “hi fanele hi yingisa Xikwembu lexi nga Hosi ku tlula vanhu.” (Min. 5:29; Mat. 28:19, 20) Naswona hi yisa mhaka atribunali swaku ntirho wa hina wu nga ha tsimbisiwi. Vona swikombiso swimbirhi.

25, 26. Ku yendleke yini aNicaragua leswi nga yendla swaku ku yisiwa mhaka aTribunali Lalikulu naswona hi xini xiboho lexi nga yendliwa?

²⁵ Nicarágua. Hi diya 19 ka Novembro wa 1952, Donovan Munsterman lweyi a a li misiyonariyu funtshi a a tirha aBetele a ye ka Departamentu la Imigração aManagua ku nga doropankulu la tiko. A vitaniwile swaku a ya ka Arnoldo García, lweyi a a li murhangeli wa departamentu. Murhangeli lweyi a byele Donovan swaku Timboni hinkwatu aNicarágua, a ti “tsimbisiwa swaku ti tama ti chumayela ni ku djondzisa vanhu swilo swa wukhongeli la tona.” Nkama a nga vutisiwa swaku hi mhaka muni, García a tlhamusele swaku Timboni ta Yehovha a ti nga na mpfumelelo lowu a wu ta hi ka Ministro swaku ti tama ti yendla ntirho wa tona naswona a ti mangaleliwa hi swaku i va comunista. I vamani lava a va hi mangalela? I vafundhisi va Katolika.

²⁶ Makwerhu Munsterman hi ku hantlisa a yise mhaka ka Ministro lweyi a tenderaka swilo swa mfumu ni swa wukhongeli ni ka Prezidenti Anastasio Somoza García kambe a nga hlamuliwanga. Kutani vamakwerhu va txintxe ndlela leyi a va chumayela hi yona. Va pfale Yindlo ya Wugandzeli, va kumana hi mintlawa yayitsongo, va tlhela va nyima ku chumayela aswitaratwini kambe a va tama va chumayela mahungu ya ku tsakisa. Hi nkama wolowo va tlhela va tsala papela va li rhumela ka Tribunali Lalikulu la Nicarágua va kombela swaku li helisa xiboho lexi nga yendliwa hi tribunali lelin’wani xa ku tsimbisiwa ka ntirho wa hina wa ku chumayela. Majornali ya manyingi a ma vulavula hi ku tsimbisiwa ka ntirho wa hina ni hi papela leli vamakwerhu va nga li rhumela naswona Tribunali Lalikulu li pfumelile ku thetha mhaka leyi. Se ku yendleke yini? Hi diya 19 ka Junho wa 1953, a Tribunali Lalikulu li yendle xiboho xa ku nyima ni Timboni ta Yehovha. Tribunali a li vona swaku ku tsimbisiwa ku chumayela a swi lwisana ni nawu lowu a wu vula swaku vanhu hinkwavu va ni mfanelo ya ku vulavula hi ku chunseka, ya ku va ni lipfalu ni ya ku gandzela hi ku chunseka. Naswona li humese nawu wa leswaku ku va ni ku twana xikarhi ka mfumu wa Nicarágua ni Timboni ta Yehovha ku fana ni le ku sunguleni.

27. Hi mhaka muni vanhu va Nicaragua va hlamalisiwe hi xiboho lexi nga yendliwa aTribunali naswona vamakwerhu va titwise ku yini leswi va nga hlula ka mhaka leyi?

²⁷ Vanhu va Nicarágua va hlamale swinene hi ku vona swaku a Tribunali Lalikuku a li nyima ni Timboni ta Yehovha. Ku sukela kolanu vafundhisi a va hlohlotela vanhu swaku va lwisana ni Timboni ta Yehovha naswona Tribunali a li nga swi lavi ku holovisana na vona. Mfumu a wu ni matimba swinene lakakuva a swi karhata swaku a Tribunali li lwisana ni swiboho swa wona. Phela vamakwerhu a va tiyiseka swaku lexi nga va yendla va hlula hi leswi a va vhikeliwa hi Hosi ya vona ni leswi va nga tama va chumayela. — Min. 1:8.

28, 29. Hi kwini ku txintxa loku nga va kona aZaire hi va 1980?

²⁸ Zaire. Hi va 1980, a ku ni kolomuyani ka 35.000 wa Timboni a Zaire lani swoswi ku nga República Democrática do Congo. Leswaku ku yengeteleka ntirho lowu seketelaka Mfumu wa Xikwembu, Betele li yake tiyindlo ta nyuwani. Hi Dezembro wa 1985, ku ve ni kongresu la xipesiyali ka doropankulu la Kinshasa naswona 32.000 wa vamakwerhu lava taka hi ka matiko ya ku hambanahambana a va tate xitadiyu xa doropa lolelo. Kambe swilo swi sungule ku txintxa. Ku yendleke yini?

²⁹ Makwerhu Marcel Filteau ku nga misiyonariyu lweyi a taka hi Quebeque aCanadá, lweyi a nga tshama a xanisiwa nkama a ka ha fuma Duplessis a a tirha aZaire hi nkama wolowo. A vule leswi nga yendleka, a te: “Hi diya 12 ka Março wa 1986, vamakwerhu lava a va rhangela va nyikiwe karta leli a li hlaya swaku nhlengeletanu ya Timboni ta Yehovha ya le Zaire a yi nga li nawini.” Papela lolelo a li sinariwile hi prezidenti wa tiko ku nga Mobutu Sese Seko.

30. Hi xini xiboho xa ku karhata lexi vamakwerhu va Comissão la Filiyali a va fanele va xi yendla naswona va yendle yini?

³⁰ Hi mundzuku ka kona ka radiyu ku vuliwe leswi: “A hi nge he tshuki hi twa swaku a ku ni Timboni ta Yehovha [aZaire].” Se vamakwerhu va sungule ku xanisiwa. Tiyindlo ta Wugandzeli ti diliziwile, vamakwerhu va tekeliwa swilo swa vona, va khomiwa va pfaleliwa djele va tlhela va biwa. Hambi hi vana va Timboni a va pfaleliwa djele. Hi diya 12 ka Outubro wa 1988, a mfumu wu teketele swilo leswi lumbaka nhlengeletanu naswona maphoyisa ni masonchwa ma tekile Betele ma tshama ka lona. Vamakwerhu lava va rhangelaka va tsale papela va kombela Prezidenti Mobutu swaku a thetha mhaka ya vona, kambe a va hlamuliwanga. Ka nkama wolowo, vamakwerhu va Comissão la Filiyali a va fanele va yendla xiboho hi wutlharhi, “swaku a va fanele va yisa mhaka ka Tribunali Lalikulu kumbe a va fanele va nyimanyana?” Timothy Holmes lweyi a a li misiyonariyu naswona a a li mutlhanganisi wa Comissão la Filiyali hi nkama wolowo a vula leswi: “Hi kombele Yehovha swaku a hi nyika wutlharhi a tlhela a hi kongomisa.” Loko Comissão li khongelile hi mbilu hinkwayu hi mhaka leyi, li vone swaku a ku nga li nkama wa ku mhaka leyi yi yisiwa aTribunali. Se va lave tindlela ta ku tama va pfuna vamakwerhu ni swaku ku tama ku chumayeliwa mahungu ya ku tsakisa.

31, 32. Hi xini xiboho xa lisima lexi Tribunali Lalikulu la Zaire li nga xi yendla naswona vamakwerhu va titwise ku yini?

³¹ Ku hundze malembe ya manyingi naswona Timboni ta Yehovha a ti nga ha hluphiwi hintamu funtshi a ku hloniphiwa timfanelo ta vanhu atikweni. Comissão li swi vonile swaku a nkama a wu fikile wa ku yisa mhaka aTribunali Lalikulu aZaire. Lexi hlamalisaka, hi leswaku a Tribunali Lalikulu li pfumelile ku thetha mhaka ya vona. Se hi diya 8 ka Janeiro wa 1993, na se ku hundza kolomuyani ka 7 wa malembe na Prezidenti a tsimbise a ntirho wa hina wa ku chumayela, Tribunali li vule swaku xiboho lexi nga yendliwa hi mfumu a xi nga li nawini naswona ku tsimbisiwa ka ntirho wa Timboni taYehovha ku helisiwile. Pimisa swaku leswi a swi vula yini! Phela vajuwiji a va veka wutomi la vona nghozini hi ku txintxa xiboho lexi a xi yendliwe hi Prezidenti wa tiko! Makwerhu Homes a li: “Ka nkama wolowo wa ku thethisiwa, hi vone leswi Yehovha a nga swi yendlaka swaku a txintxa swilo.” (Dan. 2:21) Ku va hi hlulile aTribunali swi tiyise lipfumelo la vamakwerhu. Va vone swaku Hosi Yesu hi yena a nga kongomisa vamakwerhu swaku va tiva nkama ni ndlela leyi a va fanele va yendla hi yona swilo.

³² Leswi ntirho wa hina a wu nga ha tsimbisiwi, a Betele a li ni mpfumelelo wa ku rhamba vamisiyonariyu, ku yaka tiyindlo tin’wani ta Betele ni ku tisa mabuku lawa ma vulavulaka hi Bibele atikweni.f Swa tsakisa swinene ka vanhu va Yehovha amisaveni hinkwayu loko va vona leswi Yehovha a va vhikelisa swona vanhu va yena swaku va tama va va vanghanu va yena! — Esa. 52:10.

“Yehovha I Mupfuni Wa Mina”

33. Hi djondza yini ka timhaka leti ti nga thethiwa atribunali?

³³ Loko hi vona leswi timhaka ti nga thethisiwa xiswona atribunali, swa tikomba swaku Yesu a hetisise leswi a nga swi tshembisa loko a ku: “Ni ta mi nyika wutlharhi naswona ni ta mi byela leswi mi faneleke mi swi vula; valala va n’wina a va nge swi koti ku mi kaneta kumbe ku mi hlamula.” (Lerha Luka 21:12-15.) Minkama yin’wani, Yehovha a tirhisa Vagamaliyele va minkameni ya hina swaku a vhikela vanhu va yena kumbe a tirhisa vajuwiji ni vaadvogadu lava kalaka va nga chavi nchumu swaku va lwela ku lulama. Yehovha a helise matlharhi ya valala va hina. (Lerha Esaya 54:17.) Vanhu lava va lwaka na hina a va nge swi koti ku nyimisa ntirho wa Xikwembu.

34. Hi mhaka muni swi hlamlisa leswi hi nga hlulisa xiswona amatribunali naswona leswo swi kombisa yini? (Vona ni kwadru leli nge “Timhaka Ta Lisima Leti Nga Thethiwa aTribunali Leti Nga Pfunisa Ka Ntirho Wa Ku Chumayela.”)

³⁴ Hi mhaka muni swi hlamalisa leswi hi nga hlulisa xiswona amatribunali? Pimisa hi leswi: Timboni ta Yehovha a ti voniwi na ti li vanhu va lisima naswona a ti na swikhundla. A hi vhoti, a hi seketeli politika kumbe ku nghenela swilo swa politika. Naswona van’wani va hina lava yisiwaka amatribunali yamakulu swaku va ta thethisiwa va voniwa na ‘va nga djondzanga hintamu naswona na va li vanhu va ku toloveleka ntsena.’ (Min. 4:13) Se hi ku ya hi mavonelo ya vanhu a tribunali a li nga na xivangelo xa ku lwisana ni mimfumu li tlhela li lwisana ni wukhongeli la matimba li gama li nyima na hina. Kambe matribunali minkama ya yinyingi ma nyima na hina. Ku hlula ka hina matribunali swi kombisa swaku hi famba “phambheni ka Xikwembu na hi na Kreste.” (2 Ko. 2:17) Hi mhaka leyo ku fana ni mupostolo Pawulo hi vula hi ku: “Yehovha i mupfuni wa mina; a ni nge chavi nchumu.” — Heb. 13:6.