Awuswi Tiva?

Handle ka Bibele, hi lihi wumboni leli kombaka swaku Vaisrayele va ve swikarawa aGibita?

Bibele li vula swaku loko Vamidiyani va teke Yosefa vamu yisa aGibita, mupatriyaka Yakobe ni ndjangu wa yena na vona va rhurhile va suka Kanana vaya tshama Gibita. Ndhawu leyi vangaya tshama ka yona ayi vitaniwa Goxeni naswona ayi kumeka laha nambu wa Nilu wu kumanaka kona ni Lwandle la Mediterrâneo. (Gen. 47:1, 6) Kutani “Vayisrayele va sungula kuva ni vana vavanyingi lakaku va tala ngopfu”. Hi mhaka leyo, vaGibita va sungule kuva chava, kutani vava yendla swikarawa. — Ekso. 1:7-14.

Kambe kuni vanhu lava kanetaka rungula leli la Bibele na va vula swaku i mavunhwa. Kambe kuni wumboni li kombaka swaku kuni Vaxemitaa lava avali swikarawa aGibita wa khale.

Hi xikombiso, vakambeli va matimu ya khale, va kume swilo swa khale leswi aswi tirhisiwa hi vanhu lava ava tshama n’walungu ka Gibita. Dr. John Bimson a vula swaku kuni wumboni la marhumbi ya kutlula 20 ya Vaxemita lava ava tshama an’walungu ka Gibita. Handle ka leswo, mutivi wa ndhawuku wa Vagibita James K. Hoffmeier a te: “Kolomu ka 1800 kuya ka 1540 A.C., Gibita ayili ndhawu leyi ayi tsakeliwa hi vanhu votala lava ava vulavula xiXemita, lava ava huma wupela dlambu ka Asiya [laha ndjangu wa Yakobe awu sukela kona]”. A tlhele a ku: “Nkama lowu wu kotlana ni nkama lowu kutshembiwaka swaku wu ve ‘nkama wa Vapatriyaka’. Hi mhaka leyo, wa fambisana ni swiyimu leswi kuvulavuliwaka hi swona ka buku la Genesa.

Hi leswi swikombiso swin’wana swinga kumiwa a dzongeni ka Gibita. Kukumiwe mapapiru lawa manga tsaliwa ndzeni ka malembe ya 2000 kuya ka 1600 A.E.C., leli kunga tsaliwa mavito ya swikarawa leswi aswi tirha ka munti wa kukarhi adzongeni wa Gibita. Kutlula 40 wa mavito ya kona amali ya Vaxemita. Swikarawa leswi aswi yendla mintirho ya kufana ni kusweka, kurhunga ni kuyendla mintirho yin’wana. James K. Hoffmeier, a tlhele a ku: “Leswi Vaxemita va kutlula 40 ava tirha ka munti wun’we aThebaid [kukumekaka a dzongeni ka Gibita], swi vula swaku a vaxemita avali vanyingi aGibita, ngopfungopfu ka ndhawu leyi nambu wa Nilu wu kumanaka kona ni Lwandle la Mediterrâneo.”

Mukambeli wa matimu David Rohl, a tsale swaku man’wana ya mavito lawa amali ka papiru “ma fambisana ni mavito lawa manga ka Bibele.” Hi xikombiso, xiphemu xin’wana axini mavito ya kufana na Isakara, Axere na Xifira. (Ekso. 1:3, 4, 15) David Rohl a hetelela hi kuvula swaku “leswi i wumboni la leswaku Vaisrayele va ve swikarawa a tikweni la Gibita.”

Dr. Bimson a te: “Leswi bibele liswi vulaka hi wukarawa la Gibita ni kuhuma ka Vaisrayele aGibita, swi ni wumboni leli tiyeke ka matimu.”