Juniu

Tata Diosï Jeoba újchakuraspti primeru siglurhu anapu kristianuechani jimbokaksï jánguarhintaspka orhepani uérhani. Méminduksï no sési kánhaspti, ka ménichani jiáni engaksï no erokuarhini jarheenga. Ju je exeni ambe engaksï nitamakuarhipka Bernabé ka apostoli Pablu engaksï Listra aianhpini jámani japka. Orheta, kʼuiripu kánikua sési eroaspti ka kurhajchaasptiksï. Peru tátsekua, máru imeeri enemiguechaksï úspti eskaksï kʼuiripuecha no sési kaapiringa ka máru ima kʼuiripuechaksï tsakapkueraspti Pabluni ka uandasptiksï eska ima uarhispkia (Úku. 14:19). Peru Bernabé ka Pablu máteru naniksï niraspti ka seguiriisptiksï aianhpini. ¿Ambe úkuarhispi engaksï imeecha xáni jánguarhintapka? “Jakajkutaraa[spti]ksï uánikua kʼuiripuechani” ka imeecheri uandakuecha ka ejemplu jingoni uinhaperaantasptiksï erachiichani (Úku. 14:21, 22). Engaksï Bernabé ka Pablu no kuatantapka engaksï no sési kánhani japka, inde ambe uánikuechani marhuakuaspti. Májkueni, engachi jucha no kuatantaaka ka engachi seguiriiska imani ánchikuarhitani úni engajtsïni Tata Diosï Jeoba íntskuka, uánikua kóntperatechanchi intsïnhauaka. w23.04 16, 17 párr. 13, 14

Rei Dabidi kʼérati enemiguechani jatsiaspti, ka mémindu kurhakuspti Tata Diosï Jeobani eska jarhuatapiringa. Dabidi seguru jarhaspti eska Tata Diosï Jeoba kurhauasïreenga ka mókukuantani imeeri kómarhikuechani. Ka chájtujtsï uaaka májkueni seguru jarhani. Biblia xarhatachesïndijtsïni eskajtsïni Tata Diosï Jeoba íntskusïnga jánhaskakua ka uinhapikua parachi úni tekaantani. Ístuchi exeska eska ima úsïnga juchaari erachiichani úraani o asta imani kʼuiripuechani engaksï no kómarhijka imani parajtsïni jarhuatani. Jamberijtsïni Tata Diosï Jeoba no méntkisï ísï mókuchiaati eskachi jucha na erokuarhini jauaka, peruchi míteska eskajtsïni mókuchiaka. Íntskuatijtsïni ambe engachi uétarhinchajka ka jiáni enga sánderu sési jauaka. Ísï jimbo, ju je seguiriini kómarhini Tata Diosïni mintsikaparini eskajtsïni ima kurhajchaaka ka eskajtsïni kuidariuaka iásï ka eska jimbanhi parhakpinirhu íntskuakajtsïni ‘ambe engachi uétarhinchajka iámindu jucha engachi tsípiti jaka’ (Sal. 145:16). w23.05 8 párr. 4; 13 párr. 17, 18

Kánikua sésiisti eratsentani ambe engajtsï andaaka engajtsï jánguarhintaska úni ambe engajtsï eratsetini jaka. Enga chá eratsetini jaka sánderu arhintani Bibliani ojtsï sánderu sési uaani chaari kómarhikuechani, eratsenta je na engaksïni inde ambe jarhuataaka sánderu sési pájperani Tata Diosï Jeoba jingoni (Sal. 145:18, 19). Ka engajtsï uékani jaka xarhatani kualidadi ma, eratsenta je na engaksïni jarhuataaka sánderu sési pájperani máteruecha jingoni (Kol. 3:14). ¿Ambejtsï máteru ambe uaa úni? Kara je andisïjtsï uéjki úni ambe engajtsï eratsetini jaka ka someni exe je ambe engajtsï karaka. Ístu imani kuiripuechani kurhia je engaksïni jarhuataaka úni ambe engajtsï eratsetini jaka (Prov. 13:20). Ísïisti, ménichanchi no únchani jarhasïnga ambe engachi eratsetini jaka. ¿I ambe arhikuekasïni eskachi nóteru jánguarhintaakia? Nómbe. Ístuchi uaaka seguiriini jánguarhintani parachi ísï úni eskachi na eratsetini jaka nájkirukachi no uékani jauaka ísï úni. Ka para ini ambe úni uétarhisïndi eskachi jánguarhintaaka, peruchi kánikua ambe andaaka engachi ísï úska. w23.05 27, 28 párr. 5-8

Responsablichi úkuarhini ima amberi engachi erakuaka úni, jarhuataatijtsïni parachi uandantani ambe engachi no sési újka, parachi mójtakurhini ka parachi jánguarhintani nóteru úni indeni ambe. Engachi ísï úska, uaakachi seguiriini nirani indeni karrera jimbo enga tsípikuarhu pájpejka. Asï xáni eratsentani ja je indeni ambe, jukari uandanhiani, ojtsï máteruechani kulpariuani ka nijtujtsï kuájpikuarhini uékani. Sánderu sési, jiókuarhi je eskajtsï no sési úska ka jánguarhintani sési peentani indeni ambe. Peru engajtsï kánikua no sési pʼikuarherani jaka, kaxumbikua jingoni kómarhi je Tata Diosï Jeobani, jiókuarhi je eskajtsï no sési úska ka kurhaku je eskaksïni puáchentaaka (Sal. 25:11; 51:3, 4). Engajtsï no sési pʼikuastaka nemani, arhi je eskaksïni puáchentaaka ka ni je orhejtsïkutiicha jingoni paraksïni jarhuatani (Sant. 5:14, 15). Jorhenguarhi je ima ambeeri engajtsï no sési úka ka jánguarhinta je nóteru únia indeni ambe. Uaakajtsï seguru jarhani eskaksïni Tata Diosï Jeoba jarhuataaka ka eskaksïni pʼamojkuaka (Sal. 103:8-13). w23.08 28, 29 párr. 8, 9

Enga rei Jeoási sapichku japka, Jeoiadáeri jarhuajperata jingoni, ima jánguarhintaspti jaiapanherantani Tata Diosï Jeobani. Peru enga Jeoiadá na uarhipkia, Jeoási kurhajchaaspti prinsipeechani engaksï no sáni janhanharhienga Tata Diosïni (2 Crón. 24:4, 17, 18). Nájkiruka inde ambe kánikua no sési pʼikuastapka Tata Diosï Jeobani, ima méntkisï axakuani jarhasïreendi profeteechani parakaksï imeecha ménderu andarhientapiringa Tata Diosï Jeobani. Peru imeechaksï no uékasïreendi kurhajchaani. Ni sikieraksï kasu úkupi Jeoiadáeri uájpani, Sakaríasini, enga profeteepka ka saserdotiini ka enga ístu Jeoásiiri primu jémbeepka. Ka Jeoási uándikutarkuarhispti Sakaríasini (2 Crón. 22:11; 24:19-22). Jeoási nóteru chénharhisïreendia Tata Diosïni. Tata Diosï Jeoba uandaspti: “Imeecha engajtsïni no jukaparharajka ístuksï no jukaparharanhaati” (1 Sam. 2:30). Ísï tátsekua, Siria anapu ejersitu ma engaksï namunitu sondaduepka, andasptiksï Jeoásiiri ejersituni engaksï uánikua sondaduepka, ka ima kánikua atakata pakaraspti (2 Crón. 24:24, 25). Mismu Jeoásiiri jántspiriichaksï uándikuspti jimboka ima uándikutarkuarhispka Sakaríasini. w23.06 18, 19 párr. 16, 17

Pablu aianhpipka ka jorhentpini ambakiti aianhperakueri ambe jini Éfesu (Úku. 19:1, 8-10; 20:20, 21). Ima kánikua xénchaasïreendi imeeri erachiichani ka uékasïreendi eskaksï no méni jurajkupiringa Tata Diosï Jeobani. Éfesu anapuechaksï uánikua ambe jakajkusïreendi enga no jurhimbitiipka ka ístuksï majia ambe úrasïreendi. Éfesu anapu kʼuiripuechaksï jukarimindu ísku jándikua ambe niátasïreendi ka méntkuksï no sáni kʼuratsesïreendia ísï jámani. Teatruecharhu ka kʼuínchikuecharhuksï puru seksueri ambe xarhatasïreendi (Éfes. 5:3). Kʼuiripuechaksï méntku nóteru sáni kʼuratsesïreendia, i ambe arhikuekasïndi eskaksï nóteru no sési pʼikuarherasïreendia imani ambe jimbo engaksï ueenga (Éfes. 4:17-19). Imeecheeri konsiensia nóteru no sési pʼikuastaasïreendia, nijtuksï eratseeni eskaksï kuenta íntskuntapiringa Tata Diosï Jeobani. Ka jimbokaksï nóteru exesïreengia ambesï sési japi ka ambe nómbe, Pablu uandaspti eskaksï imeecheeri eratsekuecha ‘pápkʼandu jarhaspka ka nóksï jatsispti imani tsípikua enga Tata Diosï íntspijka’. Máru Éfesu anapuechaksï nóteru pápkʼandekuarhu jarhasptia. w24.03 20 párr. 2; 21 párr. 4-6

Gedeóni jatsispti para uinhamu ánchikuarhini jimboka Israeli anapu juesiispka. Engaksï Madiáni anapuecha sïpakuarhipka chúrikua enga Gedeóni nípka imeecha jingoni uarhipeni, ima niraspti andanguani desde Jesreeliiri pákua uératini asta riu Jordánirhu (Juec. 7:22). ¿Ambe úspi ima? ¿Nóteru niraspia andanguani? ¡Jo, seguiriispti nirani andanguani! Nájkiruka ima ka imeeri 300 sondaduecha kánikuaksï kuataratini japka, parhikusptiksï riuni ka seguiriisptiksï andanguani. Últimu, andanguasptiksï Madiáni anapuechani ka andasptiksï (Juec. 8:4-12). Inde ambesï úpti Gedeóni ka Tata Diosï Jeoba jarhuataspti (Juec. 6:14, 34). Ma uelta, Gedeóni ka imeeri sondaduechaksï uiriipaspti andanguani tsimani reiichani engaksï Madiáni anapuepka engaksï jamberi kameiu jatarini sïpakuarhini japka (Juec. 8:12, 21). Peru Tata Diosï Jeobaeri jarhuajperata jingoni, íksï israeliteecha engaksï no kuatantapka úsptiksï reiichani andanguani ka andasptiksï. Iásï anapu orhejtsïkutiichajtuksï úsïndi Tata Diosï Jeobani mintsikani, imani Tata Diosïni ‘enga no kuatarajka ka ni kueratanchani uinhapikua’. Imaksïni íntskuati uinhapikua méntkisï engajtsï uétarhinchani jauaka (Is. 40:28, 29). w23.06 6 párr. 14; 7 párr. 16

Uaakachi úni eska juchaari mintsita uiuinhasï jauaka ka eska mintsikaaka. Ísï jimbo ju je mintsikani Tata Diosï Jeobani. Ju je eratsentani juesi Barakini ka na enga xáni sési nikupka enga kurhajchapka Tata Diosï Jeobani. Imani jurhiatikuecha jimbo israeliteechaksï no listu jarhaspti paraksï nirani uarhipeni. Nóksï jatsiaspti eskuduechani ni lanseechani. Nájkiruka ísïipka, Tata Diosï Jeoba arhispti Barakini eska nipiringa uarhipeni Sísara jingoni ka imeeri ejersitu jingoni enga Kanaáni anapuepka. Imeechaksï sési preparadu jarhaspti ka uánikua armeechanksï jatsiaspti (Juec. 5:8). Profetisa Débora arhispti Barakini eska kétsentapiringa juáta Tabori uératini para pákua niántani ka jima uarhipeni Sísara jingoni ka imeeri 900 karru guerreriicha jingoni. Nájkiruka sánderu úkua jukapiringa para israeliteecha jima uarhipeni, Baraki kurhajchaspti Tata Diosïni. Engaksï sondaduecha kétseni japka juátarhu uératini, Tata Diosï Jeoba úspti eska uinhamu janipiringa. Karruechaksï atsïmurhu mátsespti ka Tata Diosï Jeoba úspti eska Baraki andapiringa (Juec. 4:1-7, 10, 13-16). Ka májkueni uaati úni juchantsïni jingoni. Engachi mintsikaska ka únchi ambe engajtsïni arhijka imeeri organisasioni jimbo, uaakachi andani. w23.07 19 párr. 17, 18

Kánikua jukaparhakuesti tekaantstiini parachi pʼímutanhantani. Ísï eskaksï Tata Diosïiri marhuariicha engaksï ióntki irekapka, jatsiskachi para tekaantskua jingoni erokuarhini eska Tata Diosï kumpliriuaka, ambe enga aiatspeka (Ebr. 6:11, 12). Biblia uandasïndi eskachi jucha ísïiska komueska tarheri ma (Sant. 5:7, 8). Tarheri uinhamu ánchikuarhisïndi ka itsï jatsikusïndi imani ambe enga ikaraka, joperu no mítesti káni kʼéa. Ísï jimbo, tekaantskua jingoni erokuarhisïndi para pʼikuntani ambe enga jatsikuka. Kristianuechajtuksï uinhamu ánchikuarhisïndi para Tata Diosï Jeoba nájkirukaksï no míteka “na jatini jungua [imeecheeri] Tata” (Mat. 24:42). Ísï jimbo, tekaantskua jingonchi erokuarhisïnga mintsikaparini eska Tata Diosï Jeoba, kumpliriuaka iámindu ambe enga aiatspeka jiáni enga sánderu sési jauaka. Joperu engachi kuatantaska úpiringachi sánhani arhini jarharini Tata Diosï Jeobani. Ístu, jamberichi ueenapiringa imani ambe uékani úni engachi jucha eratsejka eskajtsïni sési pʼikuastaaka. Peru engachi tekaantstiiska, uaakachi aguantariini astaka Tata Diosï Jeoba kʼamajkuaka ini parhakpinini ka pʼímutantantsïni (Miq. 7:7). w23.08 21 párr. 7

Engachi terukutantaska ini profesiani Daniel 2:41-43 máteru profesiecha jingoni engaksï Daniel ka Jaŋaskuecha jimbo jaka, kurhangusïngachi eskaksï jantsiriicha Estados Unidos ka Reino Unidoni arhikuekasïnga, engaksï kánikua juramukua jatsika iámu parhakpinirhu. Enga Danieli aiangupka Nabukodonosorini ambe enga arhikuekeenga imeeri tsánharhikua, i ambe arhispti i kʼéri juramukueri ambe: “Juramukuajtu ma parti uinhapiati ka máteru nómbe”. ¿Andisï ma parti no uinhapipirini? Jimboka kʼuiripu enga ini tsánharhikua jimbo jindeeka atsïmu, no jurajkusïnga eska i kʼéri juramukua úraaka imeeri uinhapikuani enga ísïika eska tiámu. Ambe enga uandajka Danieli i estatueri enga rei tsánharhipka, jarhuatasïndijtsïni kurhanguni máru ambe enga kánikua jukaparhakueka. Orheta, i kʼéri juramukua enga jindeeka Estados Unidos ka Reino Unido xarhatastiksïa eskaksï uinhapiska. Pori ejemplu, íksï jindeesti ma ima nasioniicheeri engaksï andapka Primera ka Segunda Guerra Mundiali. Peru i kʼéri juramukua, sánhani arhixati nóteru xáni uinhapinia, jimbokaksï inde paisirhu anapuecha méntku uarhiperani jarhasïnga ka ístuksï uarhiperasïndi gobiernu jingoni. Segundu, i jindeuati últimu kʼéri juramukua enga jauaka, ante de Tata Diosïiri Reinu kʼamajkuani iámindu kʼuiripuecheeri juramukuechani. w23.08 11 párr. 12, 13

Dabidi uánikua ambe nitamakuarhixapti jimbosï ménisï kánikua uandanhiauendi (Sal. 18:4, 5). Joperu ménderu niáraspti uinhapikuarhintani enga exepka na enga Tata Diosï Jeoba xáni sési kámeenga ka xénchani. Ísï pʼikuarherasïreendi enajki imeeri amigu jémba, Tata Diosï Jeoba, jimeesïsï peeni enga kánikua uitsakua jukapka ka ‘enga kánikua itsï japka para ima mintsikuarhini’. I ambe jarhuataspti paraka ima ménderu uinhapikua jatsipiringa ka seguiriini marhuakuni tsípikua jingoni (Sal. 18:28-32; 23:2). Jiáni engachi uandanhiata ma jatsijka juchajtuchi uaaka uandani: “Jindeesti Tata Diosï Jeobaeri ambakiti uékperakua jimbo engachi nótki kʼamajkunhani jaka” (Lam. 3:22; Kol. 1:11). Dabidi kʼérati enemiguechani jatsiaspti ka uánikua uelta sáno uarhispti. Joperu exesïreendi na enga Tata Diosï Jeoba kuájchakuenga jimboka xénchasïreenga. Ísï pʼikuarherasïreendi enajki Tata Diosï Jeoba méntkisï imani jingoni jarheeni, jimbosï ma xanhari pirepti: “Imarini kuájchakuspti engani xáni chéni japka” (Sal. 34:4). Ka nájkiruka Dabidi ménisï chéni pʼikuarhereenga úsïreendi orhepani uérakuni indeni ambe, jimboka mítetixapka eska Tata Diosï Jeoba xénchasïreenga. w24.01 30 párr. 15-17

Jorhenguarhi ima amberi enga kʼéri saserdoti Jeoási no sési erakupka úni. Enga Jeoiadá na uarhipkia, Jeoási erakuspti kúnguarhini no ambarhati amiguecha jingoni (1 Crón. 24:17, 18). Judá anapu prinsipiicheeri konsejuechani kurhajchaaspti engaksïni no xéncheenga Tata Diosï Jeobani. ¿A no eska no jatsispka para ísï úni? Peru ima no sési úspti ka kurhajchaspti imeeri no ambarhati amiguechani. Ka enga imeeri primu jémba Sakaríasi uékeenga jurhimberantani, Jeoási juramuspti parakaksï uándikupiringa (2 Crón. 24:20, 21; Mat. 23:35). ¡Xáni no sési jásï ambe! Jeoási tontu máespti. Orheta sési ueenaspti, peru tátsekua niáraspti apostata úkuarhini ka uándikpiti ma. Ka sánderu tátsekua imeeri mismu jántspiriichaksï uándikuspti (2 Crón. 24:22-25). ¡Kánikua ménderuenipirindi imeeri irekua enga seguiripiringa kurhajchani Tata Diosï Jeobani ka imeechani engaksï xénchajka Tata Diosïni! w23.09 9 párr. 6

Jesúsi mítespti eska Pedru úpiringa sési marhuakuani Tata Diosï Jeobani. Jimbosï uékperakua jingoni arhipti: “Ásteru chéia”. Enga Pedru exepka eska Jesúsi mintsikasïreenga, kánikua sési pʼikuastaspti. Sánderu tátsekua, Pedru ka imeeri ermanu jémba Andrési, jurajkusptiksï imeecheeri ánchikuarhitani enga jindeepka kurucha pʼitamaani paraksï Mesíasini chúxapani. Engaksï ísï úpka, kʼérati kóntperateechanksï intsïnhaaspti (Mar. 1:16-18). Jiáni enga Pedru Kristueri chúxapati úkuarhipka, kánikua ambakiti ambe exespti, úspti exeni enga Jesúsi ambakeraantapka pʼamenchatiichani, enga demoniuechani petarhitantaapka, ka asta na enga Jesúsi tsítaantapka uarhiriichani (Mat. 8:14-17; Mar. 5:37, 41, 42). Ístu exespti jánhaskua ma jimbo na enga kʼéri ambeepiringa Jesúsi Tata Diosïiri Reinurhu ka Pedru no méni mirikurhispti indeni ambe (Mar. 9:1-8; 2 Ped. 1:16-18). Jo, Pedru niáraspti exeni imani ambe enga no méni eranhaskapka. ¡Pedru kánikua sési pʼikuarherapti enga no jurajkupka eska ójkutapiringa ima ambe enga no sési pʼikuasteenga! Enga jurajkutakuarhepiringa, tsïtakuarhiapirindi iámindu indeni kóntperateechani. w23.09 21 párr. 4, 5

Imeeri primeru karta jimbo, apostoli Pedru ístu uandaspti: “Kánikua xénchpera je”. Enga nema ísï xénchpejka no solu ménichantkusï puátspentajti, sino “méntkisï puátspentasïndi” (1 Ped. 4:8). Enga Pedru ini ambe karapka, jamberi miántapti ambe enga Jesúsi jorhendapka ambe enga sési jimbo arhikuekajka puátspentani. Enga Pedru arhipka eska ima asta “siete xanhari jamberi” puátspentapiringa, jamberi ima eratsepti eska kánikua sési ambe úxapkia. Peru Jesúsi jorhendaspti eska jatsispka para “77 xanhari jamberi” puátspentani, i ambe arhikuekasïndi, eska ma jatsiska para méntkisï puátspentani. Ka juchajtuchi jatsiska para májkueni úni (Mat. 18:21, 22). ¿Úkua jukanchasïntsï ísï úni? Asï kuatanta je. Jimbokachi jucha no perfektueska, iámindu Tata Diosï Jeobaeri marhuariichachi ménichani úkua jukanchasïnga puátspentani. Peru, ¿ambejtsï uaa úni? Kánikua jukaparhakuesti eskajtsï jánguarhintaaka xáni eskajtsï xáni uaaka parajtsï puákuntani chaari erachini ka sésijtsï pájperantani imani jingoni. w23.09 29 párr. 12

Enga kurucheeri sïturhirhu japka, Jonási mítespti eska Tata Diosï Jeoba kurhaapiringa enga ima kaxumbikua jingoni kómarhipiringa, jimboka sési jimbo móantaspka ka mintsikaspti eska Tata Diosï Jeoba jarhuatapiringa. Ísï tátsekua enga ima echerirhu japkia, listu jarhasptia para jiókuarhini ka úni imani ánchikuarhitani (Jon. 2:10–3:4). Engajtsï tsʼéjkukua ma jatsijka, ¿xántsï uandanhiasïni engajtsï jamberi úkua jukanchajka kómarhini? ¿Ojtsï ísï pʼikuarherasïni eskajtsï no jatsiska uinhapikua parajtsï estudiarini? Miá je eskaksïni Tata Diosï Jeoba sési kurhanguchesïnga ambe engajtsï jimbo nitamakuarhini jaka. Ísï jimbo, nájkirukajtsï sapichitu kómarhikua ma uaaka, uaakajtsï seguru jarhani eskaksïni ima íntskuaka ambe engajtsï meru uétarhinchani jaka (Éfes. 3:20). Engajtsï no sési pʼikuarherani jaka, ojtsï kómu pʼikuarherani jarhani ka indeni ambe jimbojtsï no úni Bibliani arhintani ka estudiarini, ambe ma engajtsï uaaka úni jindeesti kurhauani Biblieri grabasionichani o juchaari publikasionicheeri. Máteru ambe engaksïni uaaka jarhuatani jindeesti jatsikuantani juchaari pirekuechani o bideuechani engaksï jw.org jimbo jaka. Engajtsï kómarhiska Tata Diosï Jeobani ka jirinhantani imeeri mókuntskuani Bibliarhu o máteru publikasionicharhu engajtsïni ima íntskujka, ísïisti enajkijtsï arhini japirini “Jimboetakua, íntskurini uinhapikua”. w23.10 13 párr. 6; 14 párr. 9

Tabernakulu ka ima templuecha engaksï ísï tátsekua únhapka Jerusaléni, sánoksï májkueni úkata jarhaspti incharinisï. Tsimani kuartuechaksï jarhaspti engaksï arhukukata japka kortina ma jingoni; ma arhinhasïreendi “Pímbinhasï Kuartu” ka máteru arhinhasïreendi “Sánderu Pímbinhasï Kuartu” (Ebr. 9:2-5; Éx. 26:31-33). Pímbinhasï Kuarturhu jarhaspti kandela jatakua ma enga orueripka, altari ma para kʼuájtsïtakua kurhirani ka mesa ma nani engaksï japka kurhindeecha para kéjtsïtani. Ka imani Pímbinhasï Kuarturhu, ima saserdotiichajkuksïsï ueendi inchani engaksï erakunheenga paraksï pímbinhasï ánchikuarhitani úni (Núm. 3:3, 7, 10). Sánderu Pímbinhasï Kuarturhu arka pakatperakueri jarhaspti enga orueriipka ka enga xarhateenga eska Tata Diosï Jeoba jima jarhaspka (Éx. 25:21, 22). Sánderu kʼéri saserdotijkusï ueendi parhikuni kortinani para Sánderu Pímbinhasï Kuarturhu inchani. Imani jurhiatikua jimbo enga Tata Diosï Jeoba Puátspinteenga, inchasïreendi animalicheeri iurhirini jingoni para kurhajkuarhini eska puáminhantapiringa imeeri pekaduechani ka ístu iámindu ireteeri pekaduechani (Lev. 16:2, 17). Tátsekua, Tata Diosï Jeoba uandantaspti ambe enga arhikuekeenga ima ambe enga tabernakulurhu japka (Ebr. 9:6, 7). w23.10 27 párr. 12

Bibliarhu uánikua xanharichi exentasïnga ini juramukuani: “Eskajtsï xénchperaaka máteru ka máteruni jingoni” (Juanu 15:12; Rom. 13:8; 1 Tes. 4:9; 1 Ped. 1:22; 1 Juanu 4:11). Joperu uékperakua p’ikuarhinhikua máesti enga mintsitarhu jaka, no nema úsïndi exeni. Jiájkani, ¿nénaksï uaa míteni máteruecha eskachi xénchasïnga? Juchaari uandakuecha ka úkuecha jingoni. Uánikua ambe jimbochi uaaka xarhatakuani juchaari erachiichani eskachi xénchasïnga. Pori ejemplu, Bibliajtsïni arhisïndi: “Iáminduechajtsï jatsiska para jurhimbikua ambe aianguni máteru kʼuiripuni” (Éfes. 4:25). “Jánguarhinta je iáminduecha jingoni sési pájperani” (Mar. 9:50). “Chá ueena je janhanharhiani máteruechani” (Rom. 12:10). “Sési jiókaa je máteruechani” (Rom. 15:7). “Seguirii je [. . .] puátsperanta[ni]” (Kol. 3:13). “Seguirii je jarhuajperani engajtsï uandanhiata ambe jatsiaka” (Gal. 6:2). “Sési pʼikuastperanta je” (1 Tes. 4:18). “Seguirii je [...] jarhuajperani” (1 Tes. 5:11). “Kómarhijpikua je máteruechani ka eskaksïni imeechajtu kómarhijpicheaka” (Sant. 5:16). w23.11 9 párr. 7, 8

Pauani pauanchi jatsiska para xarhatani na engachi xáni mintsikajka. Pori ejemplu, jatsiskachi para exeni néksï jindeua juchaari amiguecha, ambe jingonchi tsípikuarhia, nani jamberichi niua eskuelarhu, né jingonchi tembuchaa o uambuchaa, sinchi kánguarhiaua sapiichani o nómbe ka ambechi ánchikuarhia. Úpiringachi kurhamarhikuarhini: “¿Ambe xarhatani jarhasïni imani ambe jingoni engani erakujka úni? ¿Xarhatasïni eskani jakajkusïnga eska i parhakpini no ióni jimbo kʼamaraakia ka eska Tata Diosï juaaka jimbanhi parhakpini ma? ¿O májkueni ambe úsïni eskaksï kʼuiripuecha engaksï eratsejka eska no jauaka jimbanhi parhakpini ma?” (Mat. 6:19, 20; Luk. 12:16-21). Engachi sánderu mintsikaska eska jimbanhi parhakpini axuterku jarhaskia, ambakiti ambechi erakuaka úni. Ístuchi jatsiska para xarhatani eskachi mintsikasïnga engachi no sési kánhani jarhajka, engachi kʼéri pʼamenchakua ma pʼirajka o ambe uéjki engajtsïni úpiringa no sési pʼikuastani. Jamberichi ueenakuarhu eratsejka eskachi uaaka orhepani uérani. Joperu enga uandanhiata ióndajka nitamani, ísï eska na úkuarhijka sáno méntkisï, uétarhiati eskachi kánikua mintsikaaka eska jimbanhi parhakpini ma jauaka, parachi úni tekaantani ka seguiriini tsípikua jingoni marhuakuni Tata Diosï Jeobani (1 Ped. 1:6, 7). w23.04 27 párr. 4, 5

Tata Diosï Jeoba erokuarhisïndi eskachi jánguarhintaaka ísï úni eskachi na kómarhijka. Ju je eratseni eska erachi ma uékasïnga nirani kʼéri tánguarhikua rejioniri ma jimbo ka kurhakusïndi Tata Diosï Jeobani eska jarhuataaka paraka imeeri patroni jiánguaka. ¿Néna jarhuataa Tata Diosï Jeoba? Jamberi balori íntskuati para uandontskuarheni imeeri patronini jingoni. Jamberi erachi jatsiati para uánikua xanhari nirani uandontskuarheni imeeri patroni jingoni o arhini eska uaaka ánchikuarhini máteru jurhiatikua jimbo nájkirukaksï no maiamuaka. Tata Diosï Jeoba uékasïndi eskachi méntku kómarhini jauaka ima ambeeri engajtsïni uandanhiatajka. Ini ambe jingoni enga Jesúsi uandapka, arhikuekaxapti eskajtsïni Tata Diosï no jirejiresï mókuchintaaka ambe engachi kurhajkuarhiaka (Luk. 11:9). Ísï jimbo, ju je no kuatantani, ju je méntku kómarhini jarhani (Luk. 18:1-7). Engachi ísï úska xarhatakunchi jarhasïnga Tata Diosïni eska inde ambe kánikua jukaparhakueska para jucha ka eskachi mintsikasïnga eskajtsïni ima uaaka jarhuatani. w23.11 22 párr. 10, 11

Jeoba aiakuspti imeeri amigu Abraánini eska imeeri uájpeecha jimbo iámindu Parhakpini anapuecha k’éri kóntperata ma intsïnhapiringa (Gén. 15:5; 22:18). Jimboka Abraáni kánikua mintsikasïreenga Tata Diosïni, seguru jarhaspti eska ísï úkuarhipiringa i aiatsperakua. Joperu enga Abraáni kasi 100 uéxurhini jatiripkia ka Sara 90, íksï Tata Diosïiri marhuariicha nótki ma sapini kánguarhisïreendi (Gén. 21:1-7). Biblia ísï uandasïndi Abraániiri: “Ima erokuarhispti ka mintsikaspti eska niárapiringa uánikua ireteecheeri taatini nájkiruka ísï xarhareenga enajki no méni úpirini ísï úkuarhini” (Rom. 4:18). Eskachi na mítekia, ima mintsikaspti ka ísï úkuarhispti, jiájkani Abraáni niáraspti Isaakiiri taati jémbeeni, sapini enga xáni tsípikua jingoni erokuarhini japka. ¿Andisï xáni seguru japi Abraáni eska Jeoba niárapiringa kumplirini ambe enga aiakuni japka? Jimboka Abraáni sési mítespka Tata Diosï Jeobani ima ‘meru mintsikasïreendi eska niárapiringa úkuarhini ambe enga Tata Diosï Jeoba aiakupka’ (Rom. 4:21). Imeeri jakajkukua jimbo Jeoba niáraspti sési exeni ka jaiapanhentani (Sant. 2:23). w23.12 8 párr. 1, 2

Tumbi ma enga mintsinharhikueka sési úsïndi imeeri ánchikuarhitani. Eratsenta na enga xáni sési ueenga ambe ma Jesúsi. Ima no méni ísku jurajkuspti ambe ma, o nójtu uékani úni. Sánderu sési, meru sési úspti ambe enga Tata Diosï Jeoba juramukupka, asta jiáni jamberi enga kánikua úkua jukanchapka. Xénchasïreendi kʼuiripuni ka sánderia imeeri chúxapatiichani jimboka niáraspka asta imeeri tsípikuani íntspini imeechani jimbo (Juanu 13:1). Májkueni eska Jesúsi, kánikua jánguarhinta sési kumpliriini ambe engari arhinhaaka para úni. Engari no míteaka néna úni, kaxumbikua jingoni kurhaku erachini ma eskakeni jarhuataaka. Asï jáma arisku sáni úni ambe ma (Rom. 12:11). Sánderu sési, kʼamara ambe engari kurhaminhaaka, ísï ú enajkiri ‘Tata Diosï Jeobani jimbo úni jaki ka no kʼuiripuechani jimbo’ (Kol. 3:23). Ísïisti, nóri perfektueska, ísï jimbo asï mirikurhi eskari niáraaka no sési úni ambe ma (Prov. 11:2). w23.12 26 párr. 8

Kánikua tsípisïndi ima enga niárajka itsï atakuarhini jimboka niárasïnga kuenta úkuarhini Tata Diosï Jeobaeri familia jingoni. Kánikua sési pájperani Tata Diosï Jeoba jingoni, úsïndi eskachi májkueni eratseaka eska Dabidi enga uandapka: “Tsípisïndi ima achamasï engari t’u [Tata Diosï Jeoba] erakujka ka engari újka eskakeni andarhieraaka paraka irekaaka chiiti ekuaruechani jimbo” (Sal. 65:4). Joperu Tata Diosï Jeoba no uékasïndi eska né uéjkini jauaka imeeri ekuaruecha jimbo. Tata Diosï Jeoba imeechanisï uéjti andarhieraani engaksï uéjka imeeri amigu úkuarhini (Sant. 4:8). Engaksï niárajka aiakukuarheni Tata Diosï Jeobani ka itsï atakuarhini, ini ambe aiakuasïndi: ‘Exeakajtsï na engaksïni [...] uánikua kóntperatechani íntsauaka astakajtsï nóteru ambe ma uétarhinchaakia’ (Mal. 3:10; Jer. 17:7, 8). Engachi itsï atakuarhijkia, apenasichi ueenani jarhasïnga marhuakuni Tata Diosïni. Iámindu kristianuechachi jatsiska para ísï irekani eskachi na aiakukia Tata Diosïni nájkirukachi tsʼéjkukua ambe jatsiaka ochi no sési nitamakuarhini jarhani (Ecl. 5:4, 5). Ístuchi jatsiska para méntkisï Jesúsiiri ejempluni chúxapani ka ambe enga ima juramujka (Mat. 28:19, 20; 1 Ped. 2:21). w24.03 8 párr. 1-3

¿Ambejtsï uaa úni engajtsï no tsitijka májku kʼéri nitamakuarhini komu temungurhiri? Eratsenta je chpirini ma. Enga ueenajka tixarani, sapichku májkuesïndi, peru paraka sánderu tixaraaka ka uinhamu, uétarhisïndi sánhani arhini sánderu kʼérati chkari jatsikuni. Sáno májkueni, jánguarhinta je pauani pauani arhutani sáni tiempu parajtsï májku k’éri nitamakuarhini. Imani ambe ú je engajtsï tsimarhani tsitijka (Sant. 3:18). Engajtsï ueenaska úni ambe ma, nájkiruka no kʼéri ambeuaka, uaakajtsï ménderu uékperani. Kánikua uétarhisïndi eskaksï temungurhiriicha janhanharperaaka. Inde ambe ísïisti eska oksijenu enga újka eska chpiri no pátakuarhiaka. Enga no jarhajka oksijenu, chpiri sóntku pátakuarhisïndi. Sáno májkueni, engaksï temungurhiriicha no janhanharperaaka, sánhani arhiatiksï nóteru uékperania. Joperu engaksï temungurhiriicha janhanharperaska seguiriini jauatiksï uékperani. Peru miá je, ambe enga sánderu jukaparhakueka, jindeesti eska máteru exeaka eskajtsï janhanharhisïnga ka no eskajtsï chá ísï uandaaka. w23.05 22 párr. 9; 24 párr. 14, 15

Bibliarhu uandasïndi máru Tata Diosï Jeobaeri marhuariicheeri engaksï uandantajka eskaksï manarasïreenga xáni chéni imeecheri ikiatspitiicha jimbo o jimbokaksï uandanhiateechani jatsiaspka (Sal. 18:4; 55:1, 5). ¿Ka juchaia? ¿No sésichi nitamakuarhixaki jimbokachi no sési kánhasïnga eskuelarhu, ánchikuarhitarhu, familiarhu o juramutiichani jimbo? ¿No sésichi pʼikuarheraxaki jimbokachi arhinhaska eskachi jamberi uaaka uarhini pʼamenchakua ma jimbo? Engachi indeni ambe nitamakuarhini jarhajka, úpiringachi ísï pʼikuarherani eska sapi ma enga méntku no jánhaskajka ambe úni. ¿Ambe úsïni Tata Diosï Jeoba parajtsïni jarhuatani? Imajtsïni sési pʼikuastantasïndi ka jarhuatasïndijtsïni parachi nóteru xáni chénia. Ísï jimbo kánikua jukaparhakuesti eskachi pʼindeaka arhutani tiempu para Tata Diosï Jeobani kómarhini ka arhintani Bibliani (Sal. 77:1, 12-14). Ísï jimbo, engachi uandanhiata ma jatsiaka jamberi ambe engachi orheta uaaka, jindeesti aianguni juchaari Taati auandarhu anapuni. Ju je aianguni Tata Diosï Jeobani ambe engajtsïni uandanhiatajka ka chérani, ka ju je jurajkuni eskajtsïni ima sési pʼikuastantaaka imeeri Karakata jingoni (Sal. 119:28). w24.01 24, 25 párr. 14-16

Parachi sánderu ambe úni parachi marhuakuni Tata Diosïni, kánikua jukaparhakuesti eskachi meru uékaaka ísï úni. ¿Andi? Jimboka engachi meru uékajka úni ambe ma, sánderuchi jánguarhintasïnga. Ka engachi meru uékani jauaka úni ambe ma, jamberichi sánderu jánguarhintaaka ísï úni. Jimajkani, ¿ambeksïni jarhuataa parajtsï meru uékani úni ambe engajtsï eratsetini jaka? Kurhaku je Tata Diosïni eskaksïni jarhuataaka uékani úni ambe ma. Imeeri espiritu jingoni, Tata Diosï Jeobaksïni uaati jarhuatani parakajtsï uékaaka úni ambe engajtsï eratsetini jaka. Ménichanchi uandasïnga eskachi uaaka ambe ma jimbokachi míteska eskachi jatsiska para indeni ambe úni, ka no no sési jarhasti inde ambe. Peruchi jamberi no uékani jarhajka ísï úni. Eratsenta je ambe enga Tata Diosï Jeoba úkia chánksïni jimbo (Sal. 143:5). Apostoli Pablu eratsentaspti na enga xáni kóndentapka Tata Diosï Jeoba ka inde ambe úspti eska mintsita jingoni uékapiringa marhuakuni (1 Kor. 15:9, 10; 1 Tim. 1:12-14). Sáno májkueni, engajtsï sánderu eratsentaska ambe enga Tata Diosï Jeoba úkia chánksïni jimbo, sánderujtsï uékaaka úni ambe engajtsï eratsetini jaka (Sal. 116:12). w23.05 27 párr. 3-5

Tata Diosï Jeoba jindeesti juchaari taati auandarhu anapu, ka ima tsitisïndi eskachi kʼéri ambe arhiaka imeeri nombrini (Sal. 119:108). Joperu ima no uétarhinchasïndi eskachi ísï uaaka nomasi para sési pʼikuarherani ka seguru, ísï eskaksï kʼuiripuecha engaksï tsitijka eskaksï kʼéri ambe arhinhaaka paraksï sési pʼikuarherani. Satanási chkuanderakua ambe uandasti juchaari ambe. Uandasïndi eska no nema kurhajchaaka Tata Diosïni nijtu kuájpia imeeri nombrini engachi tsʼéjkua ma jatsiaka. Ka eskachi jurajkuaka engachi exeaka eskajtsïni sánderu sési nicheaka ísï úni (Job 1:9-11; 2:4). Joperu ambakiti achamasï ma enga Jobu arhinheenga xarhataspti eska Satanási chkuandera máeska. ¿Ka juchaia? Juchajtuchi xarhatasïnga eska Satanási chkuandera máeska engachi kʼéri ambe arhijka Tata Diosï Jeobani. Ka kʼéri kóntperata máesti para iámindu jucha kuájpini Tata Diosï Jeobaeri nombrini, ka úni eska ima tsípini pʼikuarheraka jimbokachi kurhajchasïnga (Prov. 27:11). w24.02 8, 9 párr. 3-5

Ísï tátsekua engaksï Moisési ka Josué na uarhipkia, Tata Diosï Jeoba erakuaspti juesiichani para arhini iretani ambe enga jatsipka para úni. Jiáni engaksï reiicha japkia, Tata Diosï Jeoba erakuaspti profeteechani para iretani jarhuatani. Reiicha engaksï mintsinharhienga Tata Diosïni, úsptiksï ambe engaksï arhiauenga profeteecha. Pori ejemplu, rei Dabidi kaxumbikua jingoni jiókuarhispti enga profeta Natáni jurhimberantapka (2 Sam. 12:7, 13; 1 Crón. 17:3, 4). Rei Jeosafati úspti ambe enga profeta Jaasieli arhipka ka jarhuataaspti Judá anapuechani paraksï sánderu mintsikaani Tata Diosïiri profeteechani (2 Crón. 20:14, 15). Ka rei Esekíasi arhispti profeta Isaíasini eska jarhuatapiringa jiáni engaksï no sési nitamakuarhini japka (Is. 37:1-6). Méntkisï engaksï reiicha ueenga ambe enga Tata Diosï Jeoba arhiauenga, ima újchakuraasïreendi ka ístu kuájchakurasïreendi iretani (2 Crón. 20:29, 30; 32:22). Iáminduechaksï usïreendi exeni eska Tata Diosï Jeoba profeteechani úraasïreenga para jarhuatani iretani. w24.02 21 párr. 8

Satanási uékasïndi eskachi imani kʼuiripuechani kúrhiauaka engaksï no kurhajchaajka Tata Diosïiri juramukuechani. Iásïchi jucha jatsiska para sánderu jingontku jámani eska Éfesu anapuecha. ¿Andi? Jimboka ini jurhiatikuecha jimbo, no soluchi úpiringa indeni járhati kʼuiripuecha jingoni kúnguarhini, sino asta redesi sosialiicha jimbo konektarikuarhini. Na uéjkiksï uandani parhakpini anapuecha eska no no sési jarhaska ísku jándikua ambe niátani. Ju je no jurajkutakuarheni eskajtsïni inde ambe támisï jánhastaaka; míteskachi eska chkuanderakua ambeeska (Éfes. 4:19, 20). Ju je kurhamarhikuarhini: “¿Jánguarhintasïni no xáni kúrhiani imani kʼuiripuechani engaksï no janhanharhiajka Tata Diosï Jeobaeri juramukuechani jini eskuelarhu, ánchikuarhitarhu o máteru kʼuiripuechani? ¿Balori jukasïni ka ísï úsïni eskaksï Biblieri prinsipiuecha na uandajka nájkirukaksï kʼuiripuecha uandaaka eskani iámu ambe no sési exesïnga?”. Joperu ístuchi jingontku erakuasïnga juchaari amiguechani kúnguarhikuarhu, ísï eska na uandajka 2 Timoteu 2:20-22. Ju je miáni eskajtsïni no iáminduecha jarhuataaka parachi sési marhuakuni Tata Diosï Jeobani. w24.03 22, 23 párr. 11, 12

¿Chá ménisï jánguarhintaski eranhaskani Tata Diosï Jeobani? Nájkirukachi no újka exeni, Biblia mámaru uandasïndi imeeri ambe. Pori ejemplu uandasïndi eska “jurhiateska” ka eska kuájchakpisïnga ka eska “ísïiska komueska chpiri enga méntku iámu ambe kʼamajkujka” (Sal. 84:11; Ebr. 12:29). Tata Diosï Jeoba ísï eraakuarhisïreendi komueska safiru, tiámu ma enga kánikua tʼíntskajka ka eska arkoirisi ma enga kánikua meremerexejka (Ezeq. 1:26-28). Jamberichi no újka jakajkuni eskajtsïni Tata Diosï Jeoba xénchasïnga jimbokachi no úsïnga exeni. O jamberi imani ambe jimbo engachi ióntki nitamakuarhika. Joperujtsïni Tata Diosï kurhanguchisïndi na engachi pʼikuarherajka ka na engajtsïni no sési úchika ióntki anapu ambe. Ka parajtsïni jarhuatani kurhanguni na engajtsïni xáni xénchajka imeeri Karakata jimbojtsïni aiangusïndi na enga jásïika o na enga kámpijka. Uandakua xénchperakua, sési xarhatasïndi na enga jásïika Tata Diosï Jeoba (1 Juanu 4:8). Iámindu ambe enga ima újka, uékperakua jimbo úsïndi, ka no solu xarhatakuasïndi uékperakua imeechani engaksï xénchajka Tata Diosïni, sino ístu imeechani engaksï no uékajka Tata Diosïni (Mat. 5:44, 45). w24.01 26 párr. 1-3

Tata Diosï Jeoba Moisésini erakuspti para israeliteechani Ejiptu uératini petaantani ka ma ambe enga exeraapka jindeespti kʼéri nube ma enga jurhiakua orhekupauenga ka chúrikua kʼéri chpirini ma (Éx. 13:21). Moisési chúxapasïreendi imani nubeni enga jurhiakua xarhareenga ka ístu imani kʼéri chpirini enga chúrikuechani xarhareenga ka ísïksï úspti niárani mari Charhapitirhu. Israeliteechaksï kánikua chéxapti engaksï mari Charhapitirhu japkia ka engaksï exepka eskaksï Ejiptu anapu sondaduecha jurhaxapka andanguani. Joperu Tata Diosï Jeobasï úpti eska Moisési jima peeraapiringa (Éx. 14:2). Ka tátsekua pʼímutaantaspti kʼéri milagru ma jimbo (Éx. 14:26-28). Moisési 40 uéxurhini chúxapaspti nubeni desierturhisï para Tata Diosïiri iretani orhekupani (Éx. 33:7, 9, 10). Nuberhu uératini, Tata Diosï Jeoba uandontskuarhekusïreendi Moisésini ka tátsekua ima aiangusïreendi iretani ambe enga Tata Diosï Jeoba arhienga. Jimajkani israeliteechaksï uánikua ambe jimbo exexapti eska Tata Diosï Jeoba Moisésini úraxapka para imeechani jarhuataani. w24.02 21 párr. 4, 5