Chénharhini Tata Diosïni marhuachesïndijtsïni iásï ka ístu sánderu orhepatini

1, 2. ¿Néna sáno májkueniiski iásï eska jiáni enga Loti irekapka?

ENGACHI exejka na engaksï jámajka ka irekani kʼuiripuecha ísïchi pʼikuarherasïnga eska Loti, ambakiti achamasï ma enga ióntki irekapka. Ima kánikua uandanhiasïreendi “imeechani jimbo engaksï jurajkutakuarheenga paraksï nánterkueni jámani”, jimboka ima mítespka eska juchaari Taati auandarhu anapu kurhunhisïnga engaksï kʼuiripuecha ísï jámajka (2 Ped. 2:7, 8). Jimboka Loti xénchasïreenga Tata Diosï Jeobani ka kánikua janhanharhini, imajtu kurhunhisïreendi na engaksï jámeenga ima kʼuiripuecha imani tiempu jimbo. Iásï sáno májkueni ambe úkuarhixati. Kʼuiripuechaksï no kánikua janhanharhiasïndi oksï meru no janhanharhiani Tata Diosïiri juramukuechani. Peru nájkirukaksï kʼuiripuecha ísï jámajka, engachi xénchajka Tata Diosïni ka chénharhini, uaakachi pímbinhasï jarhani ísï eska Tata Diosï na jaiapanhintajka (Prov. 14:2).

² Tata Diosï Jeoba úrasïndi libru de Proverbios parajtsïni jarhuatani pímbinhasï jarhani. Iámindu kristianuecha —acheetiicha, uarhiitiicha, tumbiicha ka ístu imeecha engaksï jatiriikia— uaatijtsïni kánikua marhuacheni inde ambakiti konsejuechani engaksï indeni libruni jimbo jaka.

CHÉNHARHINI TATA DIOSÏNI KUÁJCHAKUSÏNDIJTSÏNI

3. Eska na uandajka Proverbios 17:3, ¿andichisï jatsi para kuájchakuni juchaari mintsitani? (Ístu exea je imajeniichani).

³ Ma ambe engachi jimbo jatsika para kuájchakuni juchaari mintsitani jindeesti jimboka Tata Diosï Jeoba exesïnga ambe enga jaka juchaari mintsitarhu. ¿Ambe arhikuekasïni i ambe? Eska ima sánderu ambe exesïnga eska kʼuiripuecha. Ima mítesti na engachi jásï kʼuiripueka (arhinta je Proverbios 17:3). Tata Diosïjtsïni kánikua xénchaati engachi juchaari mintsitarhu jatsiauaka imeeri konsejuechani, ka íchaajtsïni jarhuataati parachi tsípikua para méntkisï jatsini (Juanu 4:14). Ka ísï, juchaari mintsita méntku no jámaati jakajkuani Satanásiiri chkuanderakua ambe nijtuchi ísï jámaa eskaksï i parhakpini anapuecha (1 Juanu 5:18, 19). Ka engachi sánderu andarhieraska Tata Diosïni, sánderuchi xénchaaka ka janhanharhini. Ka jimbokachi no uékasïnga no sési pʼikuastani juchaari Taatini, nóchi eratsesïnga imani ambe úni enga pekadu máeka para ima. Ka engachi imani ambe uékani jauaka úni enga no sési jaka, uaakachi kurhamarhikuarhini: “¿Néna úpirini no sési pʼikuastani nemani engareni xáni xénchajka ka enga xáni kánikua ambe úka jíndeni jimbo?” (1 Juanu 4:9, 10).

4. ¿Néna kuájchakuspi pirenchini ma chénharhini Tata Diosïni?

⁴ Croacia anapu pirenchi ma enga Martab arhinhajka, uékasïreendi úni ambe ma enga no sési jaka. Ima karaspti: “No jánhaskasïreenga ambe úni. Ka kánikua úkua jukanchasïreenga nóteru tsitinia imani ambe enga no sési jaka. Peru chénharhini Tata Diosï Jeobani kánikuarini jarhuataspti”. ¿Néna jarhuataspi? Marta uandaspti eska chénharhini Tata Diosï Jeobani úspka eska eratsentapiringa na enga xáni no sési nikupiringa enga imani ambe úpiringa enga no sési jaka. Engachi juchajtu tsʼéjkukua ma jatsiaka uaakachi májkueni úni eska i pirenchi ka miántani eska sánderu no sési ambe engachi uaaka úni, jindeeska no sési pʼikuastani Tata Diosï Jeobani ka nóteruchi únia marhuakuni para méntkisï (Gén. 6:5, 6).

5. ¿Ambejtsï jorhenguarhisïni chá ima ambeeri enga Leo nitamakuarhipka?

⁵ Kʼuiripu ma enga chénharhijka Tata Diosï Jeobani no kuájpiasïndi no sési úriichani níjtu kúnguarhijki imeecha jingoni, inde ambesï nitamakuarhipti Leo, i erachi enga República Democrática del Congo anapueka. Tʼámu uéxurhini ísï tátsekua enga na itsï atakuarhipkia, ueenaspti kúrhiani imeechani engaksï no sési ambe ueenga. Ima eratsesïreendi eska enga ima no no sési ambe úni japiringa, no pekariini japirindi Tata Diosï Jeobani japarini. Peru ima no ióndaspti ísï jámani eska imeeri amiguecha, ueenaspti kauini ka ísku jándikua ambe niátani. Tátsekua, Leo eratsentaspti ambe engaksï xáni jorhendapka imeeri taatiicha, engaksï Jeobaeri testiguepka, ka na enga xáni tsípikua jingoni irekapka enga marhuakuni japka Tata Diosïni. Sési eratsentaspti ka orhejtsïkutiicheri jarhuajperata jingoni, ima andarhientaspti Tata Diosï Jeobani. Iásï Leo orhejtsïkuti máestia ka prekursori espesiali ka tsípikua jingoni irekasti.

6. ¿Náki tsimani uarhiitiichani uandani jaua i jorhenguarhikua?

⁶ Iásïchi exeni jauaka ambe enga uandajka Proverbios kapitulu 9, jimini ambakiti konsejuechani uandaasïndi para acheetiicha ka ístu para uarhiitiicha. Ini kapitulu jimbo, tsimani uarhiitiicheeri uandasïndi, ma jánhaskakuani arhikuekasïndi ka máteru imeechani engaksï no jánhastiika.c Engachi jamberi exeani jauaka ini párrafuechani, ju je no mirikurhini eska Satanásiiri parhakpini kánikua tsitisïnga ísku jándikua ambe niátani ka pornografia ambe exeni (Efes. 4:19). Jimbosï xáni jukaparhakueti eskachi seguiriini jauaka jorhenguarhini chénharhini Tata Diosï Jeobani ka eskachi no niátaaka imani ambe enga no sési jaka (Prov. 16:6). Inde uarhiitiicha engachi uandontskuarheni jauaka, uandajpaasïndiksï imeechani engaksï nótki jorhenajka, “imeechani engaksï no jánhaskatiika”. Ísïisti enajkiksï pʼímarhiani japirini paraksï inchaakuni imeecho ka paraksï jima tʼireni (Prov. 9:1, 5, 6, 13, 16, 17). Peru, ¿néna nikuasïni iámindu imeechani engaksï jiókuarhijka ambe engaksï i tsimani uarhiitiicha arhiajka?

JU JE NO JIÓKUARHINI PʼÍMARPERAKUANI ‘UARHIITIIRI ENGA NO JÁNHASTIIKA’

7. Eska na uandajka Proverbios 9:13-18, ¿nénaksï kʼamarhukusïni imeecha engaksï jiókuarhijka pʼímarperakua ‘uarhiitiiri enga no jánhastiika’? (Ístu exe je imajenini).

⁷ Ju je ueenani uandani uarhiitiiri pʼímarperakueri enga no jánhastiika (arhinta je Proverbios 9:13-18). Ima no sáni kʼuratseparini uandasïndi: “¡Iámindu imeecha engaksï nótki jorhenajka, juue je ixú!”. Ísï pʼímarhiasïndi iámindu imeecha engaksï no jorhenaka paraksï nirani ambakiti tʼirekua ma arhani imeo. ¿Nénaksï kʼamarhukusïni imeecha engaksï imeo inchaakujka? “Jimaksï jarhasti imeecha engaksï uarhikuarhu jaka”. No primeru xanhariisti enga Proverbios xásï uarhiitiiri ma uandajka. Máteru kapituluecha jimbo engaksï antesi jaka arhisïndijtsïni na engajtsïni nicheaka engachi kasu úkuska indeni “uarhiitini enga támisï jámajka” ka imeeri “enga ísku jándiika”. Arhisïndijtsïni: “Imeeri kʼumanchikua uarhikuarhu pájpesïndi” (Prov. 2:11-19). Proverbios 5:3-10 ístujtsïni arhisïndi eskachi jingontku jámaaka máteru “uarhiiti jingoni enga támisï jámajka jimboka imeeri jantsiriichaksï uarhikuarhu pájpesïnga”.

8. ¿Ambeksï jatsiski para úni imeecha engaksï kurhaajka ambe enga uandajka “uarhiiti enga no jánhastiika”?

⁸ Iámindu imeecha engaksï kurhaajka ambe enga uandajka “uarhiiti enga no jánhastiika” jatsistiksï para exeni ambe úni: jiókuarhini imeeri pʼímarperakuani o nómbe. ¿Káni úpirini úkuarhini i ambe? Pori ejemplu, engachi uékani japiringa ísku jándikua ambe niátani o ma repentku xarharani imajeni ma pornografieri. ¿Ambechi uaa enga i ambe úkuarhiska?

9, 10. ¿Andichisï no jatsi para ísku jándikua ambe niátani?

⁹ Uánikua ambe jarhasti engachi jimbo no jatsika para ísku jándikua ambe niátani. Libru Proverbios jimbo uandasïndi eska “uarhiiti enga no jánhastiika” uandasïnga: “Itsï enga sïpanhajka áspisti”. ¿Ambeni arhikuekasïni “itsï enga sïpanhajka”? Biblia uandasïndi eska engaksï temungurhiriicha relasioni seksuali jatsijka ísïiska komueska itsï enga sési pʼikuastpentajka (Prov. 5:15-18). Acheeti ka uarhiiti engaksï leini japarini tembuperatini jaka, úsïndiksï relasioni seksuali jatsini ísï eska na sési jaka. Peru “itsï enga sïpanhajka” kánikua ménderueniisti. Jamberi i ambe arhikuekajti ísku jándikua ambe niátani, ambe ma enga Tata Diosï no jaiapanhintajka. Sáno méntkisï ima kʼuiripuecha engaksï ísku jándikua ambe niátajka sïpatikuarkuksï ísï úsïndi, ísï eska nema enga sïpani jámajka. Imeecha engaksï no sési ambe niátajka uaatiksï eratseni eska i “itsï enga sïpanhajka” kánikua áspiska, peruksï jandiajkusï enganiarikuarhini jarhajti. Tata Diosï Jeoba iámindu ambe exesïndi, imanksï no uaati enganiarini. No jarhasti sánderu no sési jásï ambe ka eska míteni eskajtsïni Tata Diosï nóteru jaiapanhentasïngia, pori ísï arhini, i ambe no sáni áspisti (1 Kor. 6:9, 10). Joperu ístu jarhasti máteru ambe.

¹⁰ Jamberi imeecha engaksï ísku jándikua ambe niátajka kʼuratsejtiksï, ísïksï pʼikuarherajti enajkiksï no ma ambe jukaparha, oksï embarasada pakarani nájkirukaksï no uékani jauaka, oksï xereni imeecheri familiani. Ísï jimbo, sánderu ambakiti ambe jindeesti no jiókuarhini pʼímarperakua ‘uarhiitiiri enga no jánhastiika’. Uánikua imeecha engaksï ísku jándikua ambe niátajka nóksï solu nóteru no sési pájperasïndia Tata Diosï jingoni, sinoksï ístu niárasïndi pʼirani pʼamenchakua ambe engaksï jimbo tátsekua niárajka uarhini (Prov. 7:23, 26). Bersikulu 18 kapitulu 9 jimbo, ini uandakuecha jingoni kʼamarasïndi: “Imeecha enga pʼímarhiaka Tumbarhuksï inchatsekurhitini jarhasti”. Jimajkani, ¿andiksïsï xáni uáni kʼuiripuecha jiókuarhijki pʼímarperakuani nájkirukaksï xáni no sési kʼamarajka? (Prov. 9:13-18).

11. ¿Andisï xáni no sési jaki pornografia exeni?

¹¹ Pornografia exeni kánikua no sési jarhasti ka iápurisï xarharasïndi. Máruksï eratsesïndi eska no no sési jarhaska pornografia exeni, peru no ísïisti. Pornografia kánikua no sési útspisïndi, úsïndi eska nema nóteru respetarikuarhiakia, níjtu máteruechani janhanharhiani ka ístu úsïndi eska nema pʼindeaka indeni ambe exeni. Ka nema no úsïndi sóntku mirikurhini ikichakueni jásï ambe enga exejka, ístu enga nema pornografia ambe exejka no jarhuatasïndi para nóteru tsitinia ikichakueni jásï ambe niátani, sánderu sési, úsïndi eska nema sánderu tsitiaka indeni ambe niátani (Kol. 3:5; Sant. 1:14, 15). Ísï jimbo, uánikua imeecha engaksï pornografia ambe exejka niárasïndiksï ísku jándikua ambe niátani.

12. ¿Ambechi jatsiski para úni enga uéraaka imajeni ma enga uaaka eskachi ikichakueni jásï ambe eratseaka?

¹² Enga kristianu ma úrani japiringa aparatu elektroniku ma ka ma repentku xarharani imajeni ma enga pornografieri ambeeka, ¿ambe jatsipirini para úni? Jatsipirindi para no exeni indeni ambe ka sóntku kénditani. Ambe ma engajtsïni jarhuataaka ísï úni, jindeesti miántani eska para jucha sánderu jukaparhakua ambe, jindeeska sési pájperani Tata Diosï Jeoba jingoni. Joperu jarhastiksï imajeniicha engaksï kʼuiripuecha uandajka eskaksï no pornografieska, peru engaksï úpiringa úni eskachi ikichakueni jásï ambe eratseaka, ka i járhati imajeniichantuchi no jatsiska para exeani. ¿Andi? Jimbokachi no uékasïnga ísku jándikua ambe niátani juchaari mintsitarhu (Mat. 5:28, 29). Tailandia anapu orhejtsïkuti ma enga David arhinhajka, uandasïndi: “Méntkisï kurhamarhikuarhisïnga: ‘¿Tata Diosï Jeoba sési exea engani seguiriiska ini imajeniichani exeani, nájkirukaksï no pornografieri ambeeka?’. Ísï eratseni jarhuatasïndirini parani ambakiti ambe úni”.

13. ¿Ambejtsïni jarhuataa ambakiti ambe erakuni úni?

¹³ Engachi chénharhiska Tata Diosï Jeobani ka nóchi úni ambe enga ima no jaiapanhintajka, sánderu fásiliuati eskachi imani ambe erakuaka úni enga sési jaka. Jimbosï Proverbios 9:10 uandajti eska “para jánhastiini orheta uétarhisïn[ga] janhanharhini Tata Diosï Jeobani”. Ka primera partirhu, Proverbios kapitulu 9 jimbo sési xarhatasïndi i ambe, jimini uandasïndi uarhiitiiri ma enga ‘ambakiti jánhaskakuani’ arhikuekajka.

JU JE JIÓKUARHINI ‘AMBAKITI JÁNHASKAKUERI’ PʼÍMARPERAKUANI

14. ¿Náki máteru pʼímarperakueri uandasïni Proverbios 9:1-6 jimbo?

¹⁴ (Arhinta je Proverbios 9:1-6). Ixú pʼímarperakueri ma uandasïndi engajtsïni Tata Diosï Jeoba úchijka, ima enga jindeeka juchaari Kueraajpiri ka enga jánhaskakua íntspijka (Prov. 2:6; Rom. 16:27). Ixú uandasïndi k’éri kʼumanchikueri ma enga siete kolumneechani jukaaka. I ambe úsïndi eskachi eratsentaaka na enga xáni intsïmpitiika Jeoba, Tata Diosï ma enga tsípikua jingoni eroajka iámindu imeechani engaksï uékajka kurhajchani imeeri ambakiti konsejuechani.

15. ¿Ambejtsïni pʼímarhisïni Tata Diosï eskachi uaaka?

¹⁵ Tata Diosï Jeoba intsïmpitiisti ka uánikua ambakiti ambejtsïni íntskusïndi. Uarhiiti enga Proverbios 9 jimbo uandajka enga arhikuekajka ‘ambakiti jánhaskakuani’, xarhatasïndi eska i ambe ísïiska. Ima iámindu ambe listu jatsistia. Mesarhu peerasti kʼuiripeta ka binu (Prov. 9:2). Ístu, bersikulu 4 ka 5, arhisïndi eska “ambakiti jánhaskakua” arhiasïnga imeecha engaksï no jánhastiika: “Ju je, á je juchiiti kurhinda”. ¿Andichisï jatsipirini para jiókuarhini uarhiitiiri pʼímarperakuani? Jimboka Tata Diosï Jeoba uékasïnga kuájchakuani imeeri uájpeechani ka jánhaskakua íntsaani. Ima no uékasïndi eskajtsïni no sési nicheaka ka ni eskachi pʼamondakuarhini jauaka imani ambe jimbo engachi ióntki no sési úka. Ísï jimbo, “ima íntsaasïndi jánhaskakua imeechani engaksï jurhimbitku jámajka” (Prov. 2:7). Engachi chénharhiska Tata Diosï Jeobani, uékaakachi jaiapanherantani ka kurhajchaani imeeri ambakiti konsejuechani. Engachi ísï úska tsípikua jingonchi irekaaka (Sant. 1:25).

16. Jimboka Alain chénharhisïnga Tata Diosï Jeobani, ¿ambe ambakiti ambe erakuspi úni, ka ambe úkuarhispi indeni ambe jimbo?

¹⁶ Ju je exeni ejemplu ma enga xarhatajka eska chénharhini Tata Diosï Jeobani jarhuatasïngajtsïni ambakiti ambe erakuni úni. Alain kúnguarhikuarhu anapu orhejtsïkuti máesti enga eskuelarhu ma ánchikuarhijka. Ima uandasïndi: “Uánikua juchiiti kompanieruechaksï uandasïndi eskaksï pelikulecha engaksï pornografieri ambeeka marhuasïnga para seksueri ambe jorhentpini”. Peru Alain mítesti eska inde ambe no ísïiska. Ima uandantasïndi ambe enga úka: “Jimbokani chénharhisïnga Tata Diosï Jeobani, mátirkuni arhiaspka eskani no exeapiringa indeni pelikulechani. Ístuni arhiaspka máteru maestruechani andisïni no úpirini indeni ambe”. Ísï úparini, úspti ambe enga “ambakiti jánhaskakua uandajka”: “Seguirii je jámani xanharu jimbo enga jánhaskakua jaka” (Prov. 9:6). Máru imeeri kompanieruechaksï ísku pakaraspti enga ima ísï eratseenga ka ueenasptiksï Biblieri ambe jorhenguarhini ka tánguarhikuecharhu nirani.

17, 18. ¿Náki kóntperatechanksï jatsiaski imeecha engaksï jiókuarhijka ‘ambakiti jánhaskakueri’ pʼímarperakuani, ka náki kóntperatechanksï jatsiaua sánderu orhepatini? (Ístu exe je imajenini).

¹⁷ Tata Diosï Jeoba úrasïndi i tsimani uarhiitiicheeri ejempluni parajtsïni xarhatacheni ambe engachi uaaka úni parachi sési irekani sánderu orhepatini. Imeecha engaksï jiókuarhijka pʼímarperakuani ‘uarhiitiiri enga no jánhastiika’ ka enga uinhachaparini jámajka, uékasïndiksï ísku jándikua ambe niátani jimbokaksï ísï exesïnga komueska áspiti ambe. Pauani pauani uékasïndiksï tsípikuarhini jámani, ka nóksï kuenta íntskukuarhesïndi eska no sési nikuauaka imani ambe jimbo engaksï újka. Ísïisti, imeechaksï ‘Tumbarhu inchatsekurhitini’ kʼamaraati (Prov. 9:13, 17, 18).

¹⁸ Joperu, ¡kánikua sési nikuasïndi imeechani engaksï jiókuarhijka pʼímarperakuani ‘ambakiti jánhaskakueri’! Tsípikua jingonksï irekasïndi jimbokaksï jatsiska iámindu ambe enga uétarhijka paraksï no jurajkuni Tata Diosï Jeobani, i ambe ísïisti komueska tʼirekua enga áspijka ka enga sési útspijka (Is. 65:13). Tata Diosï Jeoba ini ambe uandaspti profeta Isaíasini úraparini: “Jingontkujtsïni kurhajcha je ka á je imani ambe enga ambakika, ka áspiti ambejtsï auaka” (Is. 55:1, 2). Ísïisti, jorhenguarhixakachi xénchani imani ambe enga Tata Diosï Jeoba xénchajka ka kurhunhini imani ambe enga ima kurhunhijka (Sal. 97:10). Ístu, kánikuachi sési pʼikuarherasïnga pʼímarhiani máteruechani paraksï jorhenguarhini ambakiti jánhaskakueri, ísïiskachi komueska ima jántspiriicha enga Proverbios kapitulu 9 uandajka engaksï “iretarhu iauani karhakua uératini uinhachajka”. Májkueni eska imeecha, juchajtuchi uandasïnga: “¡Iámindu imeecha engaksï nótki jorhenajka, juue je ixú!”. Ísï jimbo, jucha ka iámindu imeecha engaksï jiókuarhijka ini pʼímarperakuani, uánikua kóntperatechanchi jatsiasïnga iásï, joperu no iásïjku, ístuchi sánderu orhepatini uánikua kóntperatechani jatsiauaka. Engachi seguiriska jámani “xanharu jimbo enga jánhaskakua jaka”, uaakachi irekani para méntkisï (Prov. 9:3, 4, 6).

19. Eska na arhijka Eclesiastés 12:13, 14, ¿ambechi jatsiski para úni? (Ístu exe je rekuadruni “Na engajtsïni marhuachejka chénharhini Tata Diosïni”).

¹⁹ (Arhinta je Eclesiastés 12:13, 14). Nájkirukachi últimu jurhiatikuechani jimbo irekani jaka, nani enga no sési jánhaskuarhini jaka iápurisï. Juchachi uékasïnga seguiriini chénharhini Tata Diosï Jeobani. Ísïchi kuájchakuaka juchaari mintsitani, pímbinhasïchi jauaka ka nóchi méni jurajkuaka Tata Diosï Jeobani. Jimbokachi xénchasïnga Tata Diosï Jeobani ka kánikua janhanharhini, seguiriuakachi pʼímarhiani iáminduechani engachi xáni uaaka paraksï jorhenguarhini ‘ambakiti jánhaskakueri’.