7:60

Йәһвә: Сакланып калган грек кулъязмаларында монда «Раббы» (Ки́риос) дигән төшенчә кулланыла. Мәсихче Грек Язмаларында бу титул гадәттә, контекстка карап, я Йәһвә Аллаһыга, я Гайсә Мәсихкә карата кулланыла. Бу очракта Йәһвә Аллаһы турында сүз барганы ап-ачык. Моңа мондый сәбәпләр бар: Стифән монда Гайсәнең үз Атасына әйткән мондый сүзләренә охшаш сүзләр әйтә: «Әти, кичер аларны, чөнки нәрсә эшләгәннәрен белмиләр» (Лк 23:34). Лүк үз хәбәрендә, Стифәннең сүзләрен язганда, Ки́риос төшенчәсен өч мәртәбә куллана (Рс 7:2—53). Бу өч очракта да Еврей Язмаларыннан турыдан-туры өземтәләр я читләтеп әйтелгән өзекләр китерелә; анда ачык итеп Аллаһы турында әйтелә. (Рс 7:31, 33, 49 га аңлатмаларны кара.) Күп кенә Изге Язмалар белгечләре һәм тәрҗемәчеләр бу контекстларда Ки́риос төшенчәсе Йәһвәгә карата кулланыла икәнен раслый. (Б кушымт. кара.) Ки́риос төшенчәсе шулай ук Рс 7:59 да очраса да, Стифән анда ачык итеп «Хуҗам Гайсә» дип әйтә. Әмма бу, кайберәүләрнең әйтүенә карамастан, Рс 7:60 та Ки́риос сүзе шулай ук Гайсәгә карата кулланыла дигәнне аңлатмый. Стифәннең 59 нчы шигырьдәге сүзләре һәм аның 60 нчы шигырьдәге сүзләре арасында күчү юлы күренә. Стифән башта басып торган. Ә дошманнары алдында тезләнгәндә, моны ул, күрәсең, Йәһвәгә догада мөрәҗәгать итәр өчен эшләгән. (Лк 22:41; Рс 9:40; 20:36; 21:5 белән чагыштыр; монда кешеләр Аллаһыга дога кылыр өчен тезләнгән.) Шуңа күрә, күрәсең, Стифәннең соңгы сүзләре чиксез кодрәтле Аллаһы Йәһвәгә әйтелгән дога булган. Өстәвенә, Рс 7:56 да әйтелгәнчә, Стифән «ачылган күкләрне һәм Аллаһының уң ягында басып торучы Адәм Улын» күргән, шуңа күрә аның 59 нчы шигырьдә Гайсәгә, ә аннан соң 60 нчы шигырьдә Йәһвәгә мөрәҗәгать иткәне аңлашыла. Мәсихче Грек Язмаларының еврей теленә берничә тәрҗемәсендә (Б4 кушымт. Й^{17, 18, 22, 23} дип атала) монда 60 нчы шигырьдә тетраграмматон кулланыла, ләкин 59 нчы шигырьдә, «Хуҗам Гайсә» дигән сүзтезмә тәрҗемә ителгәндә, кулланылмый. (Б3 кушымт. кереш сүз; Рс 7:60 кара.)

үлем йокысына талды: Изге Язмаларда «йокы» һәм «йоклап китү» дигән сүзләр букваль йокыны да (Мт 28:13; Лк 22:45; Ях 11:12; Рс 12:6), үлем йокысын да (Ях 11:11; Рс 7:60; 13:36; 1Кр 7:39; 15:6, 51; 2Пт 3:4) күрсәтер өчен кулланыла. Бу сүзләр үлем турында барган контекстларда кулланылганда, Изге Язмаларны тәрҗемә итүчеләр еш кына «үлем йокысына талган» яки «үлгән» дигән сүзләр куллана; бу укучыларга фикерне дөрес аңларга ярдәм итә. Күчмә мәгънәдә «йоклау» төшенчәсе Изге Язмаларда Адәмнән күчкән гөнаһ һәм үлем аркасында үлгән кешеләргә карата кулланыла. (Мк 5:39; Ях 11:11 гә аңлатмаларны кара.)