Сөләйман, һәрбер кешенең язмышы, яки алдан язылган тормыш юлы бар дип әйтмәгән. Киресенчә ул Аллаһының нияте турында һәм кешелеккә ул нәрсә китерәчәк икәне турында сөйләгән. Ни өчен алай дип әйтеп була? Контекстка игътибар итик. Күп эшләрнең «үз вакыты» бар дип әйткәч, Сөләйман: «Мин адәм балаларына Аллаһы Үзе күндергән шушы хезмәт мәшәкатьләрен күрдем. Аллаһы һәр нәрсәне үз вакытында күркәм итеп яраткан»,— дип язган (Вәгазьче 3:10, 11).

Аллаһы кешеләргә күп «хезмәт мәшәкатьләрен» яки эшләр биргән, һәм Сөләйман аларның кайберләрен әйтеп биргән. Аллаһы шулай ук безгә ихтыяр иреген, яки теләгән эшне сайларга ирек биргән. Шулай да иң яхшы нәтиҗә булсын өчен, һәр эшне тиешле вакытта башкарырга кирәк. Мәсәлән, Вәгазьче 3:2 дәге «утырту вакыты бар һәм утыртылганны йолкып алу вакыты бар» дигән сүзләргә игътибар итик. Игенче һәр үсемлекнең чәчәр өчен тиешле вакыты бар икәнен белә. Ләкин моңа игътибар итмичә үсемлекне елның башка вакытында чәчсә, нәрсә булыр? Аның бар көчләрен куюына карамастан, уңыш начар булса да, ул моңа язмыш гаепле дип әйтерме? Әлбәттә юк! Ул бит чәчүне тиешле вакытта үткәрмәгән. Аңа Барлыкка Китерүченең табигатьтә урнаштырган тәртибенә игътибар итәргә кирәк булган.

Шулай итеп Аллаһы һәр кешенең язмышын яисә бар вакыйгаларның нәтиҗәләрен түгел, ә билгеле принциплар билгеләгән. Алар кешеләрнең эшләре белән Аллаһының нияте буенча җитәкчелек итә. Кешеләр үз эшләрендә уңышлы булыр өчен, Аллаһы ниятен аңлап һәм ул сайлаган вакытта бу ният буенча эш итәргә тиеш. Димәк кешенең язмышы түгел, ә Аллаһының нияте алдан билгеләнгән һәм аны кешеләр үзгәртә алмый. Ишагыйя пәйгамбәр аша Йәһвә болай дигән: «Минем авызымнан чыккан сүз миңа үтәлмичә кире кайтмый, ләкин мин теләгәнне эшләячәк, һәм мин аны нәрсә өчен җибәргәнмен шуны башкарачак» (Ишагыйя 55:11).

Аллаһы билгәләгән вакыт

Бу сорауга җавап алыр өчен, Сөләйман сүзләренә кире кайтыйк. «Аллаһы һәр нәрсәне үз вакытында күркәм итеп яраткан»,— дигәч, Сөләйман: «Аларны бәндәләренең күңеленә мәңгегә сеңдергән; әмма кеше Аллаһы кылган эшне башыннан алып ахырынача аңлап бетерә алмый»,— дип өстәгән (Вәгазьче 3:11).

Китерелгән шигырь турында күп нәрсә язылган. Әмма шунсы ачык: күңел түрендә һәр кешенең тормышның максаты һәм үз киләчәге турында уйланганы бар. Кеше нинди генә заманда яшәмәсен аның бар тормышы — бу авыр эш һәм ахырда үлем дигән фикер белән килешә алмый. Аллаһының бар затларыннан аермалы буларак, кеше бүгенге тормыш турында гына түгел, ә киләчәк турында да уйлана. Без хәтта үләргә дә теләмибез, ягъни мәңге яшәргә телибез. Ни өчен? Бу шигырьдә әйтелгәнчә, Аллаһы кешеләрнең «йөрәкләренә мәңгелек салган» (ЯД).

Мәңге яшәргә теләк кешеләрне: «Үлемнән соң тормыш бармы?» — дигән сорауга җавап эзләргә мәҗбүр итә. Кайберәүләр кеше үлгәч, аның ниндидер бер өлеше яшәвен дәвам итә дип уйлый. Башкалар реинкарнациягә, яисә үлемнән соң кешенең җаны, бер тәннән икенче тәнгә күчеп, яшәвен дәвам итә дип ышана. Ләкин барысын язмыш яки Аллаһы билгели һәм кеше бернәрсә үзгәртә алмый дигән фикергә дә ышанучы кешеләр бар. Кызганычка каршы, бу фикерләрнең берсе дә кешеләрне тулысынча канәгатьләндерә алмый. Һәм бу дөрес тә, чөнки Изге Язмаларда әйтелгәнчә, «кеше Аллаһы кылган эшне башыннан алып ахырынача аңлап бетерә алмый».

Фәлсәфәчеләр борынгы заманнан күтәрелгән бу сорауга җавапны табарга тырышкан. Әмма мәңге яшәргә теләкне йөрәкләребезгә Аллаһы салганга күрә бу теләкне канәгатьләндерер өчен, аның үзенә мөрәҗәгать итү акыллы булмасмы? Өстәвенә, Зәбурда Йәһвә Аллаһы турында: «Кулыңны ачып, һәрбер җанны дәүләтең белән тукландырасың»,— диелгән (Мәдхия 144:16). Аллаһы Сүзен, Изге Язмаларны өйрәнеп, без тормыш белән үлем турында, һәм шулай ук Аллаһының җиргә һәм кешелеккә кагылышлы «иң баштан ук булган нияте» турында канәгатьләндерә торган җаваплар таба алабыз (Эфеслеләргә 3:11).

«Аллаһы кешене Үз сурәтендә, Аллаһыга охшатып яратты. Кешеләрне ир һәм хатын-кыз итеп яратты» (Яратылыш 1:27).

БУ КҮПЛӘРГӘ таныш сүзләр Тәүрат китабының башында язылган. Монда сүз Аллаһының бөек эшләренең берсе турында, камил кешеләрне, Адәм белән Хауваны «үз вакытында күркәм итеп яратканы» турында бара (Вәгазьче 3:11). Барлыкка Китерүче, Йәһвә Аллаһы аларга мондый эш тапшырган: «Үрчегез, ишәегез... Җир йөзен тутырыгыз, аны буйсындырыгыз; диңгездәге балыкларга, күктәге кошларга, җир йөзендә хәрәкәт иткән барлык җан ияләренә хуҗа булыгыз» (Яратылыш 1:28).