Te Mataupu e 10

Ko Sae Aka te Malo Fakaloiloi

1. Ne pefea te ola malosi o te “tala ‵lei” i aso mua?

E TIGA eiloa ne fe‵paki latou mo fakasauāga faiga‵ta, ne gasolo aka faeloa o lasi atu te fakapotopotoga fou o Kelisiano. A te munatonu o te tala ‵lei e uiga ki te Malo o te Atua e alatu i te Mesia ne tumau loa i te “fua malosi aka kae ne gasolosolo o lasi atu i te lalolagi kātoa.” E pelā mo te oko atu o tino kolā ne folafola atu ne latou te Malo ki fenua ‵fou, ne fanoa‵noa ei a tino ‵teke me “i tāgata kolā ne fakamakosu‵kosu ne latou te lalolagi nofoaki kātoa, ko ‵nofo foki nei i konei.”​—Kolose 1:​5, 6; Galuega 17:6.

2. Ne a taumafaiga ne fai ne te Tiapolo ke taofi ei te fakasalalauga o te munatonu, kae kaia seki manumalo ei a ia?

² E a, ne a mea ne mafai o fai ne tāgata vai‵vai ke taofi ei ne latou te fakasalalauga o te munatonu? E fakaasi mai ne tala mua me i senetenali muamua e tolu o ‵Tou Aso nei, ne aumai ei ne Kaisa o te Emupaea o Loma a taumafaiga kese‵kese e 10 o fakasauāga ki luga i Kelisiano mua, kae seki ma‵goi eiloa a mea katoa konā. A latou kolā ne tau‵tali atu i kalafaga o Iesu, kae “ne ‵tu mautakitaki i te fakatuanaki,” ne ita ma fakavai‵vai latou, faitalia me ne fai ne “te leona fekai,” ko te Tiapolo, ke ‵peigina te tokoukega o latou ki mua o leona ‵tonu io me ke fakasauāgina foki latou ke oko eiloa ki te mate.​—1 Petelu 5:​8, 9; fakatusa ki te 1 Kolinito 15:32; 2 Timoteo 4:17.

3. Kaia e ‵tau ei o fakapei ki luga i a koe a “gatutau katoa mai i te Atua”?

³ Me seki ma‵goi sāle a fakasauāga kolā ne oso mai i te feitu e matea ki mata, ne taumafai o ‵po lēmū ne te Tiapolo a soko o Iesu. Ne sikomia latou i te lalolagi fakamatamata telā e amio ma‵sei kae e fakavale‵vale foki ki fakafiafiaga, kae ne fakaaogā katoatoa ne Satani a te mea tenā ke taumafai ei o ‵fuli ne ia latou keatea mai i te taviniga ki te Atua. Ne ‵tau o “‵tu mautakitaki” latou, e pelā mo mea ne taku fakatolu mai ne Paulo i te Efeso 6:​11-18, i tena fakamatalaga e uiga ki “gatutau” faka-te-agaga mai i te Atua kolā e ‵tau o fakaaogā ne latou. E mata, ko oti ne fakapei ki luga i a koe a “gatutau katoa mai i te Atua”? E ‵tau o fai penā ko te mea ke tu mautakitaki ei koe i tofotofoga i “aso fakaoti” konei. (2 Timoteo 3:​1-5) Kae ne ‵tau o fai foki penā ne Kelisiano i te senetenali muamua. Kaia ne ‵tau ei o fai eiloa penā?

4. I te senetenali muamua, ne a muna‵tonu fakavae ne kamata o maina i ei a Kelisiano?

⁴ Ne ‵mā kae ne manino foki te lotou fakatuanaki. I te taimi tenā, ne fai ei a latou katoa mo fai ne Kelisiano kolā ne fakaekegina ne te agaga kae ne ‵kilo atu latou ki mua ki te toe faka‵tumaiga “ki te Malo se-gata-mai o te ‵tou Aliki mo te ‵tou Fakaola ko Iesu Keliso.” (2 Petelu 1:11; 1 Kolinito 15:50) Talu mai te tausaga ko te 96 T.A., i te taimi ne maua ei ne te apositolo matua ko Ioane a te Fakaasiga mai te malosi o te Atua, kāti ne maina ei latou me i te lotou aofaki, pelā me ko te “lafu mamoe foliki,” ko te toko 144,000. E pelā me ne “tupu mo faitaulaga” lagolago fakatasi mo Keliso i te lagi, ka pule latou ki luga i te lalolagi i te 1,000 tausaga. Ne fakaasi atu ki a Ioane me kafai “ko oti” ne fakamaopoopogina te toko 144,000 o tino Isalaelu faka-te-agaga, ka matea atu foki me e isi se “vaitino tokouke,” kolā e se mafai o lau, ko tāgata mo fāfine fakamaoni, “mai atufenua katoa mo matakāiga, mo tino mo ‵gana katoa.” Pelā me se potukau e tasi, ka ‵sao atu latou i te ‵toe “fakalavelave lasi” i te lalolagi ke fai mo fai te fakavae o te fakapotopotoga o tino kolā ka fia‵fia ki fakamanuiaga mai te pulega a te Malo i te afe tausaga.​—Luka 12:32; Fakaasiga 7:​4, 9-17; 20:​1-6; 21:​1-5.

TE ‵TEKEATUGA SILI

5, 6. (a) Ne a tusi siki e fakaasi mai i ei me i aso konā ko oti ne kamata ei o oso lēmū mai a Satani? (e) Se a te pati e tasi e mafai o fakaaogā ke fakamatala atu ei te mea tenā?

⁵ Se a la te togafiti ne fai lēmū ne te Tiapolo? Ne polopoloki mai penei te apositolo ko Petelu, kae ne toe fakauiga a ia ki tino Isalaelu kolā seki fakatuanaki: “Ne maua a pelofeta ‵loi i tino konā, kae ka maua foki loa penā a faiakoga ‵loi i va o koutou. Ko latou eiloa konā ka aumai lēmū ne latou a mavae‵vaega o te fakamaseiga. . . . Kae ka fakaloi‵loi foki ne latou a koutou ona ko te kaisano‵sano mo olotou pati fakaloi‵loi.” (2 Petelu 2:​1, 3) Ko oti ne kamata o ‵sae aka a faiakoga ‵loi kolā e faka‵tupu ne latou a mavae‵vaega, fakatasi mo olotou akoakoga fakaloi‵loi faka-te-lotu, i te fakaotiga o te senetenali muamua, me ne tusi mai penei te apositolo ko Ioane, i te tausaga ko te 98 T.A.: “Pelā mo mea ne lagona ne koutou me ka vau te anetikeliso, kae nei la, ko isi ne anetikeliso e tokouke. . . . Ne olo atu keatea latou mai i a tatou, me e se ‵pau latou mo tatou.”​—1 Ioane 2:​18, 19.

⁶ I te 51 T.A., i te tusi telā kāti ko te lua o tusi ne tusi ne te apositolo ko Paulo i te Tusi Tapu, ne fakailoa mai eiloa ne ia e uiga ki akoakoga ‵se e fakasino atu ki “te aso o Ieova.” Konei ana pati ne tusi mai: “Ke se fakaloiloigina koutou i so se mea, me ka se oko mai te mea tenā seiloga ke oko mai muamua te ‵tekeatuga [aposetasi] kae ke fakaasi tonu mai te tagata o amioga ma‵sei, ko te tama tenā o te fakaseaiga.” Ko oi “te tagata” tenā “o amioga ma‵sei”? E ‵tau o fakauiga i ei ki takitaki lotu ‵teke ko aposetate kolā e amio ma‵sei me e taku atu ne latou me i a latou ne Kelisiano, kae “e se iloa ne latou te Atua” kae “e se faka‵logo foki latou ki te tala ‵lei e uiga ki te ‵tou Aliki ko Iesu.” (2 Tesalonia 1:​6-8; 2:​1-3) E mafai pefea o sae aka se potukau ‵teke penā i te fakapotopotoga Kelisiano?

7. Ne ‵lave pefea nisi soko o Iesu i se matāsele, kae ne a mea ne iku mai i ei?

⁷ A koi ola a apositolo a Iesu Keliso, kae ne taofi ei ne latou te ulumaiga o akoakoga ‵se. Kae e tiga eiloa te mea tenā, ko oti ne kamata o ga‵lue a “mea ‵funa o te amioga masei tenā,” “e pelā loa mo faifaiga a Satani,” kae ne sae tonu mai te mea tenā i te lua o senetenali. E tiga eiloa ne fai atu Iesu ki ana soko, a “koutou katoa ko taina,” a te fia takutakua ne fai ei a nisi tino ke ‵lave i te matāsele a Satani. Ne fai ei ne latou se kesekesega i te kau fai lotu mo te kau lotu. Ne gasolosolo malie o taunu tonu te tulaga telā ne ‵valo mai ne te apositolo ko Paulo: “Ka oko mai te vaitaimi telā ka se toe talia ei ne latou a akoakoga aogā, kae ka fakamaopoopo ne latou, e ‵tusa mo olotou manakoga, a faiakoga mō latou eiloa, ke fakakolekolegina ei olotou taliga; kae ka ‵fuli keatea ne latou olotou taliga mai te munatonu.”​—2 Timoteo 4:​3, 4; 2 Tesalonia 2:​6-10; Mataio 23:8.

8. (a) Ne a mafuaga e lua ne maua mai i ei a akoakoga ‵se? (e) E fakamatala mai pefea ne nisi tusi a te fakamaseiga o te Lotu Kelisiano?

⁸ Ne ‵fuli atu ki fea olotou taliga? Ki akoakoga kolā ne maua mai te mafuaga o lotu ‵se i Papelonia mua, penā foki loa mo manatu o tāgata Eleni, kolā ne lauiloa i fenua mai lalo i te pulega a Loma i te taimi tenā. Pelā mo muna a te M’Clintock and Strong’s Cyclopaedia: “Ne faka‵kefugina te manino o te Tala ‵Lei; kae ne kamata i ei o fai a sauniga mo faifaiga fia lavea; ne avatu foki i ei a tofi faka-te-lalolagi mo olotou ‵togi ki faiakoga o te Lotu Kelisiano, kae i te lasiga o mea ne ‵fuli ei te Malo o Keliso ke fai mo fai te malo o te lalolagi nei.” Kae e toe fakaopoopo mai foki a pati konei i te Encyclopaedia Britannica: “Kāti e seai aka foki se isi mea ne fakamasei katoatoa ne ia te Lotu Kelisiano i lō te aumaiga ki loto i ei o manatu ‵se kolā ne mafua ‵tonu mai i mea fāpaupau, io me ko faifaiga ne fakauiga ki mea fāpaupau. E tiga eiloa seki mafai o magoi te ‵tekeatuga a Lotu Fāpaupau ki te Lotu Kelisiano, e uke olotou mea ne fai ke fakamasei ei te lotu tenā, kae i auala e uke ne fakalailai ei ne latou tena tulaga ‵mā.”

9. (a) Ne a nisi talitonuga masani e mafua mai i te akoakoga me e se mafai o tamate te soul o te tino? (e) Kae e ‵teke atu pefea te Tusi Tapu ki vaegā akoakoga penā?

⁹ Ne a nisi manatu ‵se mo faifaiga fāpaupau i mea konā? E lauiloa te akoakoga a te tino Eleni fai-mafaufauga ko Palato me e se mafai o tamate te soul. E talitonu ei me e ‵tau o fanatu te soul ki se koga fakaatea māfai ko mate te foitino, me e fanatu ki te manuia i te lagi, io me ki pēkātuli ke faka‵māgina i ei, io me ki te puapuagā se-gata-mai i te afi i seoli. E se tāitāi o fetaui te akoakoga tenā mo tusi siki i te Tusi Tapu, e pelā mo te Salamo 146:4; Failauga 9:​5, 10; Mataio 10:28 mo te Loma 6:23.

TE MAFUAGA O TE LOTU POPE

10, 11. (a) Ne a mea ne takutonu mai ne te Katinale ko Newman e uiga ki akoakoga e uke i tena Ekalesia? (e) Me e fai mai a ia i faifaiga mo akoakoga a tena Ekalesia ne “mafua mai i mea fāpaupau,” e mata, e mafai o kilo atu ki mea konā e pelā me ne mea tapu?

¹⁰ I tena tusi ko te Essays and Sketches ne fakasino atu ei ne te faifeau maluga o te Lotu Pope ko te katinale ko John Henry Newman, i te 19 o senetenali, e uiga ki te mafuaga o akoakoga e uke a tena Ekalesia, penei: “Tenei te mea fakaofoofogia, e iloa ne tino katoa:​—Me i te lasiga o mea kolā e talia sāle pelā me ne muna‵tonu faka-Kelisiano, e maua foki i olotou vaega katoa io me i olotou vaega takitasi a manatu fāpaupau mo lotu fāpaupau. Pelā mo te akoakoga o te Tolutasi e maua foki te mea tenā i Fenua ki Saegāla mo Fenua ki Togāla; penā foki loa te sauniga o te ‵muluga o te foitino; mo te faiga o taulaga. A te akoakoga me i te Muna ko te Atua ne maua mai i a Palato; ako te akoakoga o te Agaga Liu Foitino se mea mai Initia.” Kae i tena tali atu ki se tino telā ne kinau atu me “i mea konā ne mea fāpaupau, ko tena uiga e se mafai o fai a mea konā mo fai ne mea faka-Kelisiano,” ne fai atu penei te faifeau tenā: “E ‵kese te motou manatu, me e fia fai atu ne matou me e maua nei a mea konā i te Lotu Kelisiano, tela la, e se toe taku a mea konā ne mea fāpaupau.” Kae ko te lotou mafuaga ko akoakoga faka-Papelonia mo akoakoga faka-Eleni kolā ne mafua mai i te fia selau tausaga a koi tuai o kamata mai te Lotu Pope i Loma. Kae e se gata fua i konā, e se maua foki a mea konā i te Muna a te Atua, ko te Tusi Tapu.

¹¹ E toe fakamaoni mai te manatu me ne foki atu te ‵tekeatuga sili tenā ki lotu fāpaupau ke maua ei olotou akoakoga mo olotou sauniga, i nisi pati a te Katinale ko Newman i tena tusi ko te The Development of Christian Doctrine, telā ne tusi mai ne ia, penei: “Ne ‵fuli ne Constantine (Konesenitina) a foliga masani o te lotu fou [ko te Lotu Pope i Loma] ke foliga mai pelā me ne mea ne masani ki ei a tino fāpaupau i olotou lotu, ko te mea ke faigofie o talia ne latou te lotu fou tenā.” Kae ko oti ne lau mai ne ia se fakasologa o faifaiga i tena ekalesia, kae ne takutonu mai foki ne te faifeau tenā me i mea konā “ne mafua mai katoa i mea fāpaupau, kae ne faka‵malugina a mea konā me ne taliagina ki loto i te Ekalesia.” E mafai pefea o “faka‵malugina,” io me faka‵māgina a akoakoga ‵se?

12, 13. (a) Ne a fakanofonofoga mo manakoga ne fai ei Constantine ke fiafia malosi ki te Lotu Pope i Loma? (e) Ne a mea e fakaasi mai me ne fai tonu Constantine mo fai se Kelisiano i tena loto me ikai?

¹² Ne faipati i konā a te faifeau tenā ki a Constantine te Sili, ko te tupu o Loma i te fa o senetenali. Kaia ne fiafia ei Constantine ki lotu? I te fia o tausaga mai tua ifo o tena manumaloga i Loma i te 312 T.A., ne fakailoa atu ei ne Constantine me i te po a koi tuai o manumalo a ia i ei, ne matea ne ia se fakaasiga o se koluse telā ne ‵ka i te afi, kae ne isi se tugāpati i ei “Ke Manumalo i te Mea Tenei.” Ne penā loa a mea ne ‵lomi ne ia i tena fuka. Ne talia fakaloiloi ne ia te Lotu Pope i Loma ko te mea ke maua ei ne ia te fesoasoani i ana mea fakapolitiki, kae ne tuku fakatasi ne ia a faigā lotu “faka-Kelisiano” mo talitonuga fāpaupau kolā ne fai mo fai tena fatu.

¹³ E fai mai penei te Encyclopaedia Britannica e uiga ki a Constantine: “Ne ma‵losi eiloa a talitonuga fāpaupau i te tagata tenā, me ke oko loa ki te taimi ko pili ei o mate a ia, ne taofi mau eiloa ne ia ana manatu fāpaupau. . . . Ne ‵tau o taku Constantine ko te Sili ona ko ana faifaiga kae e se ko ona uiga. Kafai e fakamasino aka ona uiga, kāti ko ia ko te ‵toe tino malalo ke maua ne ia te tofi tenā [ko te “Sili”] i aso mua mo aso foki konei.” E fakamaoni mai te manatu tenā me ne tamate ne ia a nisi tino o tena kāiga. A tena tofi fāpaupau ko te “Pontifex Maximus,” ne avatu fakamuli ki pope o te Ekalesia o te Lotu Pope i Loma.

14. Ne fai a pope o Loma pelā me ne sui ‵tonu o te Malo o te Atua, kaia e tali mai ei penā ne koe?

¹⁴ Talu mai te Vaitaimi o te Pouliga mo te Vaitaimi telā ne ‵soko atu ki ei, ne pule mai a pope i Loma pelā loa me ne tupu i te lalolagi. Seki faka‵tali latou ke fakatu aka ne Keliso tena pulega i te afe tausaga mai te lagi. Ne ma‵nako latou ki te malo, i te taimi eiloa tenā, ona ko olotou manakoga kaiū. Konei loa a pati e fakamatala mai ei te mea tenā i te Encyclopaedia Britannica: “E tasi te mafuaga mua o te fakamaseiga o te Lotu Kelisiano ko te taumafaiga ke ‵fuli te Malo faka-Kelisiano o te Atua ki se pulega matea telā ne maua ne te kau tapu i te lalolagi i te feitu faka-te-foitino.” E se tioa eiloa, ne fia ‵teke a tino loto fakamaoni ki te “fakamaseiga” tenā o te Lotu Kelisiano! Kae ko te Fakasauāga faigata, telā ne ‵sunu ei a tino e sili atu i te toko 30,000 i luga i lakau, ne taofi ei nisi tino fakamaoni kolā ne takugina ko tino ‵teke, ke ‵nofo filemu. Kae seki tumau latou i te ‵nofo filemu!

E A LOTU POLOTESANO?

15. (a) Se a te mea ne tupu i te ‵Fuliga o te Kau Polotesano? (e) E ‵nofo pologa pefea a Lotu Polotesano ke oko loa ki ‵tou aso nei?

¹⁵ I te fakatutonu, o te po 31 o Oketopa, i te 1517, ne faka‵piki ei ne te faifeau Lotu Pope ko Matini Lutelu a manatu ‵teke e 95 ki luga i te mataloa o te faletapu i Wittenburg, i Siamani. Ne penā loa te kamataga o te ‵Fuliga o te Kau Polotesano. Kae seki foki atu te ‵Fuliga tenā ki akoakoga ‵mā faka-Kelisiano mo te taviniga ‵malu ki te Atua, me i te lasiga o mea i ei ne mea fakapolitiki. Ne taumafai o maua ne latou a nisi fenua mai i te faiga o taua fakalotu pelā mo te Taua i Tausaga e 30 mai i te 1618-1648 i Eulopa, kae ne ‵mate i ei te fia miliona o tino. E uke a fenua ne faka‵tu aka ne latou olotou lotu mō olotou fenua, kae ne tumau loa a lotu konā i te akoako atu o akoakoga fakavae a te Lotu Pope, pelā mo te akoakoga me e se mafai o tamate te soul, te afi i Seoli, te Tolutasi, te papatisoga o tamā pepe mo nisi mea aka foki penā. E tumau loa latou pelā me ne pologa ki akoakoga konā o te ‵tekeatuga sili ke oko loa ki aso nei.

“PAPELONIA TE SILI”

16, 17. (a) Se a te uiga o te Ielemia 51:6 mō tatou i aso nei? (e) Ne oko atu pefea te lotu a Papelonia ki kogā koga katoa i te lalolagi?

¹⁶ E se gata fua i te faiga o lotu ‵se ne tino kolā e takugina pelā me ne Kelisiano. E polopoloki mai foki te pelofeta ko Ielemia, penei:

“‵Tele keatea mai i Papelonia, kae ke na taumafai o faka‵sao ne tino taki tokotasi olotou ola.” (Ielemia 51:6)

E isi se fakauigaga i ei mō tatou i aso nei. I aso o Ielemia, ne lauiloa ei Papelonia pelā me se koga ne fai ei a sauniga matagā faka-te-lotu kae ne uke a atua i ei. Kae e maua eiloa a Papelonia i aso nei, i kogā koga katoa i te lalolagi. Ne fai pefea te mea tenā?

¹⁷ I te taimi ne oti atu ei te lolo i aso o Noa, ko Papelonia ko te koga ne kamata ei ne Nimalota, “ko te tino tulimanu malosi telā ne ‵teke ki a Ieova,” o ati aka ne ia se fakai pelā me se malo mo tena fale fakalotu maluga telā ne oko atu tena maluga ki te lagi. Ne fakamakosu ne Ieova a aofaga konā me ne faka‵segi ne ia a ‵gana a tino konā kae ne mafuta valevale latou “ki kogā koga katoa i luga i te lalolagi.” Kae ne olo atu foki mo latou te lotou lotu ‵se. Ko te tafito loa tenā, ne ‵tupu aka mai i ei te lasiga o lotu i te lalolagi.​—Kenese 10:​8-10; 11:​1-9.

18. Se a te malo fakaloiloi telā e ‵tau o ‵tele keatea tatou mai i ei, kae e ‵tau o ‵tele tatou ki fea?

¹⁸ E pelā mo mea ko oti ne matea ne tatou, ne tuku fakatasi ne Constantine a vaegā lotu ‵se penā mo akoakoga faka-Kelisiano i te taimi ne fakatakato ei ne ia te fakavae o te Lotu Pope i Loma. Kae ne fai foki loa te mea tenā mo fai te mafuaga o akoakoga e uke a Lotu Polotesano. A lotu i te lalolagi nei kolā e se ne lotu “Kelisiano,” ne maua foki ne latou te lotou mafuaga mai Papelonia mua. Ko lotu katoa konā, ko lotu Kelisiano fakaloi‵loi mo lotu kolā e se ne lotu “Kelisiano,” ko fai mo fai te fakapotopotoga o lotu ‵se i te lalolagi nei. Ko te malo fakaloiloi tenā ne faipati ki ei te apositolo ko Ioane pelā me ko “Papelonia te Sili . . . ko te fakai sili telā e isi sena malo [fakalotu] ki luga i tupu katoa o te lalolagi.” (Fakaasiga 17:​5, 18) Kae se mea ‵lei ke na ‵tele keatea tatou mai te “malo” fakaloiloi tenā o Papelonia, e tonu, ke na ‵tele tatou ki te Malo o te Atua, ko te mea ke “na taumafai o faka‵sao ne tino taki tokotasi olotou ola”!

[Pokisi i te itulau e 95]

E OSO ATU A SATANI KI TAVINI O TE MALO O TE ATUA MAI​—

● Osomaiga matea pelā mo fakasauāga​—e alatu i kāiga, malo mo tino ‵lotu kolā e se iloa ne latou te mea tonu

● Fakakolekolega ke amio ma‵sei i te olaga sōnafai i aso nei

● Te fakamalosiga o te fakamatamata i tulaga, maukoloa, mo fenua

● Te taumafai ke fia‵fai latou ki fakafiafiaga i lō te alofa ki te Atua​—ke fakalavelave malosi i fakafiafiaga

● Akoakoga o te evolusione mo manatu pelā me e seai se Atua

● Te taku fakamaseiga o te Lotu Kelisiano ona ko te malo fakaloiloi o Lotu Kelisiano kolā e aposetate

● Te faka‵sae-akaga o faiakoga ‵se ke fakalotolotolua ei a Kelisiano ‵tonu kae ke fakavai‵vai lēmū ei latou

E MAFAI O MANUMALO TATOU I TE LALOLAGI A SATANI ONA KO TE ‵TOU FAKATUANAKI