E Mata, E ‵Tau O Tausi Ne Koe Te Sapati I Vaiaso Katoa?

I TE fakaotiotiga o tausaga talu mai te 1980, ne puke ne se tamā potukau o Lotu Metotisi a Suva, te laumua o Fiti. Ko tagata, fafine, mo tama‵liki​—ne ‵pei katoa ki gatu ‵lotu—⁠kae faka‵tu ne latou a potukau e 70 o ‵pono auala. Ne fakagata ne latou a vakalele kolā e evaeva i loto i te fenua mo vakalele mai tua atu o te fenua. Se a te mea ne fakamalosi aka ei latou ke fai te mea tenā? Ko te manakoga ke toe fakatāua ne te fenua a te tausiga o te Sapati.

I Isalaelu, so se fale telā e uke a fogāfale i ei kae ne faite talu mai te 2001 e ‵tau o isi se kakega iti telā e gata loa i a ia i fogāfale takitasi konā. Se a te pogai? Ko te mea ko tino ‵lotu Iutaia, kolā e tausi te Sapati mai i te afiafi o te Aso Lima ke oko ki te afiafi o te Aso Ono, ke se fai ne latou se galuega mai i te ‵tokoga o pate o se kakega iti.

I Tonga, se malo i te Pasefika ki Saute, e fakatapu eiloa a te faiga o galuega katoa i te Aso Sa. E seai se vakalele ne talia ke tu ifo, kae e seai foki se vaka ne talia ke ‵sai aka ki te uafu. So se feagaiga telā e saina i te aso tenā ne ‵kilo atu ki ei e pelā me e seai se aoga. A te tulafono i Tonga e manakogina ko te Aso Sa ke “fakatapu” ne tino katoa, faitalia me se a te lotu a te tino. Kaia? Ke fakamautinoa aka ei me e tausi a te Sapati ne te fenua kātoa.

E pelā mo mea e fakaasi mai i luga, e mafau‵fau a tino e tokouke me e manako a te Atua ke tausi ne latou a te aso o te Sapati i vaiaso katoa. A te ‵tonuga loa, e fai mai a nisi tino me i te tausiga o te Sapati ko te ‵toe mea tāua, i te tali‵tonu me e aofia i ei ‵tou fakaolataga ki te se-gata-mai. E mafau‵fau a nisi tino me i te ‵toe fakatonuga tāua mai i te Atua ko te tausiga o te Sapati. Se a te Sapati? Kae e mata, e fakamalosi atu te Tusi Tapu ke tausi ne Kelisiano a te aso o te Sapati i vaiaso takitasi?

Se a te Sapati?

A te pati palagi ko te “Sapati” e māfua mai i te pati Epelu telā e fakauiga ki te “malōlō, fakagata, lava.” E tiga eiloa e fai mai te tala i te Kenese me i te fitu o aso ne malōlō ei a Ieova te Atua mai i ana galuega, ne fatoa fakatonu atu fua ki tino o te Atua i taimi o Mose ke tausi ne latou se aso malōlō telā e 24 itula i ei, io me ko te Sapati. (Kenese 2:2) Mai tua o te tiakinaga ne te kau Isalaelu a Aikupito i te 1513 T.L.M., ne tuku fakavavega atu ne Ieova a te manai ki a latou i te koga lavaki. Ne fakatonu atu penei ki a latou e uiga ki te ‵taega o te manai tenei: “E ‵tau mo koutou o tae mea‵kai i aso e ono, kae i te fitu o aso, te aso malōlō, ka seai ne mea‵kai e maua ne koutou.” (Esoto 16:26) Ne fai mai ki a tatou me ne “seki ga‵lue ei a tino Isalaelu i te fitu o aso,” mai i te ‵toga o te mata o te la i te afiafi o te Aso Lima ke oko ki te ‵toga o te mata o te la i te afiafi o te Aso Ono.​—Esoto 16:30.

Mai tua malie ifo o te tukuatuga o tulafono konā, ne tuku atu ne Ieova se tulaga e uiga ki te tausiga o te Sapati, telā ne aofia i Tulafono e Sefulu kolā ne tuku atu ki a Mose. (Esoto 19:1) E fai mai penei a te fa o tulafono konā: “Ke tausi kae faka‵malu ne koutou te Sapati. E ono aso e fai otou galuega, ka ko te fitu o aso se aso malōlō, se aso e tapu.” (Esoto 20:​8-10) Ne fai eiloa a te tausiga o te Sapati mo fai se vaega tāua o te olaga o tino Isalaelu.​—Teutelonome 5:12.

E Mata, ne Tausi ne Iesu a te Sapati i Vaiaso Katoa?

Ao, ne tausi eiloa ne Iesu a te Sapati. Ne fai mai penei e uiga ki a ia: “I te okoga ki te taimi tonu ne fakamoe ei ne te Atua, ne uga mai ne ia a tena tama, ne fanau i te fafine, kae ne fai katoa ne ia a mea e fakatonu mai ne te Tulafono.” (Kalatia 4:4) Ne fanau mai a Iesu e pelā me se tino Isalaelu kae ona ko te mea tenā ne nofo foki a ia mai lalo i te Tulafono, telā ne aofia i ei a te tulafono o te Sapati. Ne fai eiloa penā ke oko ki te taimi mai tua o te mate o Iesu telā ne ave keatea ei te feagaiga o te Tulafono. (Kolose 2:​13, 14) A te iloaga me i mea konei ne ‵tupu eiloa i te taimi tonu e fesoasoani mai ke malamalama tatou i te kilokiloga a te Atua e uiga ki te mataupu tenei.​—⁠Ke onoono ki te fakasologa i te itulau e 13.

E tonu, e fai mai a Iesu: “Ke se ma‵natu koutou i a au ne vau o ofa te Tulafono, io me ko pelofeta. Au ne seki vau o ofa kae o fakataunu faka‵lei.” (Mataio 5:17) Kae se a te uiga o te tugapati ke “fakataunu faka‵lei”? Ke fai se tala fakatusa: E faka‵fonu ne se tino fakatūtū se feagaiga ke fakaoti te faitega o se fale, e se ko te ofaga o te feagaiga, kae ko te fakaotiga fua o te fale. Kae i te taimi ne palele atu ei te galuega, ne fakataunu ei te feagaiga kae ko se toe ‵tau o nofo a te tino faite fale mai lalo i ei. E penā foki loa a Iesu, ne seki fakamasei, io me e ofa ne ia te Tulafono; i lō te fai penā, ne fakataunu ne ia mai i te tausi ki ei i se auala ‵lei katoatoa. I te taimi ne fakataunu ei, ne seki toe ‵tau o ‵nofo atu a tino o te Atua mai lalo i te “feagaiga” o te Tulafono tenā.

E Mata, se Mea e ‵Tau o Fai ne se Kelisiano?

Ona ko te mea ne fakataunu ne Keliso a te Tulafono, e mata, e ‵tau mo Kelisiano o tausi ki te Sapati i vaiaso katoa? Mai lalo i te takitakiga a te agaga tapu, ne tali mai penei a te apositolo ko Paulo: “Tela la, ke seai se tino e fakamasino atu ki a koutou i feitu e uiga ki meakai mo meainu, io me ko te feitu ki aso fakamanatu, mo aso fia‵fia o te masina sae io me ko te Sapati. A mea nei ne ata fua o mea ka oko mai, ka ko te mea tonu ko Keliso.”​—Kolose 2:​16, 17.

E fakaasi mai i pati fakaosofia konā me ko tai isi se ‵fuliga i mea kolā e manako a te Atua ke fai ne ana tavini. Kaia ko fai ei a te ‵fuliga tenei? Ona ko te mea ko ola a Kelisiano mai lalo i se tulafono fou, telā ko “te tulafono a Keliso.” (Kalatia 6:2) A te feagaiga mua o te Tulafono telā ne tuku atu ki te kau Isalaelu e auala i a Mose ne gata atu i te taimi ne fakataunu ei i te mate o Iesu. (Loma 10:4; Efeso 2:15) E mata, ne gata atu foki i konā a te fakatonuga e uiga ki te tausiga o te Sapati? Ao. Mai tua o ana pati me “ko saoloto tatou mai i te Tulafono,” ne toe fakasino atu foki a Paulo ki se tulafono e tasi i Tulafono e Sefulu. (Loma 7:​6, 7) Tela la, a Tulafono e Sefulu​—e aofia i ei a te tulafono o te Sapati—⁠se vaega o te Tulafono telā ne fakagata atu. Tela la, ko se toe ma‵nako a tino tapuaki ki te Atua ke tausi ne latou te Sapati i vaiaso katoa.

A te ‵fuliga tenei mai i te kau Isalaelu ki tapuakiga a te kau Kelisiano e mafai o fakamatala atu i te auala tenei: E mafai o ‵fuli ne se fenua ana tulafono. I te taimi e fakamau‵tu aka ei a tulafono ‵fou, ko se manakogina ke faka‵logo a tino ki tulafono mua. E tiga eiloa e ‵pau a nisi tulafono ‵fou mo tulafono mua, a nisi tulafono e ‵kese. Tela la, e ‵tau mo se tino o sukesuke faka‵lei ki te tulafono fou ke iloa ne ia a tulafono kolā e ‵tau o tau‵tali nei ki ei. E se gata i ei, e fia iloa ne se tino alofa fakamaoni a te taimi e ‵tau o fakagalue aka ei a tulafono ‵fou.

E penā foki loa, ne tuku mai ne Ieova te Atua a tulafono e sili atu i te 600, e aofia i ei a tulafono tāua e 10, mō te fenua o Isalaelu. E aofia i mea konei ko tulafono e uiga ki mea tau amioga, te ola ‵lei, mo te tausiga o te Sapati. Kae ne fai mai a Iesu me i ana soko fakaekegina e aofia i se “fenua” fou. (Mataio 21:43) Mai i te 33 T.A. o vau ki mua, ne maua eiloa ne te fenua tenei se “tulafono” fou, telā ne fakavae ki tulafono fakavae e lua​—ko te alofa ki te Atua mo te alofa ki tuakoi. (Mataio 22:​36-40) E tiga eiloa e aofia i “te tulafono a Keliso” a fakatonuga kolā e tai ‵pau mo Tulafono ne tuku atu ki tino Isalaelu, e se ‵tau o ofo tatou me e ‵kese ‵ki eiloa a nisi tulafono kae ko se toe ‵tau o tau‵tali tatou ki nisi tulafono. A te tulafono telā e manakogina i ei a te tausiga o te Sapati i vaiaso takitasi se tulafono e tasi telā ko se ‵tau o ‵nofo tatou mai i lalo i ei.

E Mata, ko Oti ne ‵Fuli ne te Atua Ana Tulaga?

E mata, a te ‵fuliga tenei mai i te Tulafono a Mose ki te tulafono a Keliso e fakauiga i ei me ko oti ne ‵fuli ne te Atua ana tulaga? Ikai. E pelā eiloa mo se mātua telā ka fulifuli ne ia a tulafono mō ana tama‵liki, mai i te mafaufau ki olotou tausaga mo fakanofonofoga, ne fakamafuli‵fuli foki ne Ieova a tulafono kolā ne ‵tau o faka‵logo ki ei ana tino. E fakamatala mai penei ne te apositolo ko Paulo a te mataupu tenei: “Ka koi tuai o oko mai te fakatuanaki, a tatou ne i lalo i te pule a te Tulafono, ne ‵loka ‵mau eiloa ke oko ki te taimi e fakaasi mai ei a te fakatuanaki. Tenei la, ko fai mo takitaki o tatou a te Tulafono, e takitaki ei ne ia tatou ke oko ki te oko mai o Keliso, ko te mea ke takuamiotonugina tatou i te fakatuanaki. Nei, ko oko mai a te fakatuanaki, ko se toe pule i a tatou a te Tulafono.”​—Kalatia 3:​23-25.

E fakasino atu pefea a fakamatalaga a Paulo ki te Sapati? Mafaufau ki te tala fakatusa tenei: I te taimi e kau atu ei koe ki te akoga, kāti e manakogina ke tauloto se tamaliki ki se mataupu mautinoa, e pelā mo galuega fai ki lima, i se aso e tasi i vaiaso takitasi. Kae kafai ko galue a ia, e mafai o manakogina ke fakaaoga a atamai ne tauloto ne ia, e se ko te aso fua tenā, kae ko aso katoa o te vaiaso. E penā foki loa, i te taimi koi ‵nofo ei mai lalo i te Tulafono, ne manakogina ke fakaaoga ne te kau Isalaelu se aso e tasi i vaiaso katoa ke malōlō kae fai foki i ei a tapuakiga. I te suā feitu, e manakogina ke tapuaki atu a Kelisiano ki te Atua, e se ko te aso fua e tasi i te vaiaso, kae ko aso katoa.

E mata, e masei ke fakaaoga se aso e tasi i te vaiaso ke malōlō kae fai tapuakiga i ei? Ikai. E tuku mai eiloa ne te Muna a te Atua se vaegā fakaikuga penā ki tino taki tokotasi, penei: “Ko manatu ifo te tino me e sili atu te isi aso i lō te suā aso, ka ko te suā tino ko manatu ake me ‵pau faeloa aso katoa. E ‵tau eiloa i tino takitokotasi o iloa tonu ne ia tona manatu.” (Loma 14:5) E tiga eiloa e mafai o filifili aka ne nisi tino ke ‵kilo atu ki se aso e tasi e pelā me e tapu atu i lō nisi aso, e fakaasi manino mai i te Tusi Tapu me e se fakamoemoe te Atua ke tausi ne Kelisiano a te Sapati i vaiaso katoa.

[Ata i te itulau e 10]

“E ‵tau mo koutou o tae meakai i aso e ono, kae i te fitu o aso, te aso malōlō, ka seai ne meakai e maua ne koutou.”​—ESOTO 16:26

[Ata i te itulau e 12]

“Tenei la, ko fai mo takitaki o tatou a te Tulafono, e takitaki ei ne ia tatou ke oko ki te oko mai o Keliso, ko te mea ke takuamiotonugina tatou i te fakatuanaki. Nei, ko oko mai a te fakatuanaki, ko se toe pule i a tatou a te Tulafono.”​—KALATIA 3:24, 25

[Ata i te itulau e 11]

Te Tausiga o te Sapati i te Aso Eiloa e Tasi i Koga Katoa

Se mea faigata ki tino kolā e tali‵tonu me e ‵tau mo latou o tausi ki te Sapati i vaiaso katoa i te aso eiloa e tasi i koga katoa. E isi eiloa se laina (telā ne ‵lomi aka i te mape) i te Kogā Tai o te Pasefika. A fenua i te feitu ki togala o te laina tenā, e tasi te aso e mua atu i fenua ki saegala.

E pelā me se fakaakoakoga, kafai ko te Aso Sa i Fiti mo Toga, kae ko te Aso Ono i Samoa mo Niue. Tela la, kafai ko tausi ne se tino a te Sapati i Fiti i te Aso Ono, a tino o tena lotu i Samoa, telā e 711 maila fua te ‵mao, e ga‵lue ona ko te mea ko te Aso Lima i konā.

A tino o te Lotu Aso Fitu i Toga e tausi ne latou te Sapati i te Aso Sa, i olotou manatu me kafai e fai latou penā, e tausi fakatasi ne latou te Sapati mo olotou tino ‵lotu i Samoa, telā e 500 maila fua te lotou ‵mao. Kae ko tino Lotu Aso Fitu kolā e 500 maila fua te lotou ‵mao i Fiti e se malō‵lo ona ko te aso tenā ko te Aso Sa, kae e tausi ne latou te Sapati i te Aso Ono!

[Ata i te itulau e 11]

\

\

\

\ SAMOA

\

— ― ― ― ― ― ― ―

FITI \

Aso Sa \ Aso Ono

\

\

TOGA \

\

\

\

[Ata i te itulau e 13]

Manatu ‵Tonu ke Masaua e Uiga ki te Sapati:

E tiga eiloa e mafai o faipati mai se fuaiupu i te Tusi Tapu e uiga ki te manakoga ke tausi te Sapati i vaiaso katoa, e ‵tau o fakamautinoa aka ne tatou a te taimi ne taku mai ei a pati konei.

33 T.A. TE TULAFONO A KELISO

2010 T.A.

[Ata i te itulau e 9]

E fakaasi mai i nusipepa a potukau ‵pono auala kolā ne faka‵tu aka ne te Lotu Metotisi kae fakatonu atu me e ‵tau o toe tausi ne Fiti a te Sapati

[Ata i te itulau]

Courtesy of Fiji Times