Ka Palele Atu Māfea aA Tino Ma‵sei?
“Ai a la e nofo mu ei koe [e Ieova], ka ko latou konei e ta a tino e amiotonu atu i a latou?”—SAPAKUKA 1:13.
1. Ko te taimi fea ka ‵fonu katoatoa ei te lalolagi i te poto o te ‵mana o Ieova?
KA ‵TA fakapalele ne te Atua a tino ma‵sei? Kafai ko fai ne ia, e pefea te leva e ‵tau ei o faka‵tali tatou? Konā eiloa a vaegā fesili kolā e fai sāle ne tino i te lalolagi kātoa. E maua mai fea ne tatou a tali ki ei? E mafai o maua ne tatou i pati fakapelofeta mai te Atua e uiga ki te taimi tonu o te Atua. E fakatalitonu mai i ei me ko pili o fakaoko atu ne Ieova a te fakasalaga ki tino amio ma‵sei katoa. Kae ka fatoā fonu katoatoa i ei te lalolagi “i te poto o te mana o te Aliki [ko Ieova], e pela mo te tai e fonu i te suatai.” Tenā loa te folafolaga fakapelofeta telā e maua i te Muna Tapu a te Atua i te Sapakuka 2:14.
2. Ne a fakasalaga tau fakamasinoga e tolu a te Atua e maua i te tusi ko Sapakuka?
2 Ne tusi te tusi ko Sapakuka i te 628 T.L.M., kae e maua i ei se fakasologa o fakasalaga tau fakamasinoga e tolu a Ieova te Atua. Ko oti ne fakataunu mai a folafolaga e lua konā. A te folafolaga muamua ko te fakamasinoga a Ieova ki te fenua fakalogogata ko Iuta i aso mua. E a te lua o folafolaga? Ko te fakamasinoga tenā a te Atua ki luga i tino amio fakasauā i Papelonia. E mafai eiloa o tali‵tonu katoatoa tatou me ka fakataunu mai te tolu o fakamasinoga a te Atua. A te tonuga loa, e mafai ne tatou o fakamoe‵moe me ko pili mai te fakataunuga tenā. Ka ‵ta fakapalele ne te Atua a tino amio ma‵sei katoa, ke fesoasoani atu ei ki tino amio‵tonu i aso fakaoti konei. A toe tino ma‵sei konā ka ‵pusi atu olotou mānava i te aso telā e oko vave mai ko “te aso lasi o te Atua e o ia te Malosi Katoatoa.”—Fakaasiga 16:14, 16.
3. Ne a mea ka ‵tupu eiloa ki tino ma‵sei i ‵tou aso nei?
3 Ko gasolo faeloa o fakapilipili mai te aso lasi tenā o te Atua. Kae e ‵pau eiloa te mautinoa o te fakaokomaiga o te fakamasinoga a te Atua ki luga i tino ma‵sei mo te fakataunuga o fakamasinoga ki luga i Iuta mo Papelonia. Kae nei la, ke na fakaataata i ‵tou mafaufau me ko ‵nofo atu tatou i Iuta i aso o Sapakuka. Ne a mea ne ‵tupu i te fenua tenā?
Se Fenua Telā e Uke a Fakalavelave i ei
4. Se a te tala fakapoi ne lagona ne Sapakuka?
4 Ke fakaataata i tou mafaufau me e sagasaga te pelofeta a Ieova ko Sapakuka i te tuāfale pāpā o tena fale, kae e fakaagiagi. Kae e tu i ana tafa se lakau tātā pese. (Sapakuka 1:1; 3:19) Kae ne logo Sapakuka i se tala fakapoi. Ne tamate ne te tupu o Iuta ko Ieoiakimo a Ulia kae ne pei atu tena foitino ki te laukele e tanu ei a tino ma‵lalo. (Ielemia 26:23) E tonu, ne seki tumau Ulia i te fakatuaga ki a Ieova, me ne mataku a ia kae ne tele atu ki Aikupito. Kae ne iloa ne Sapakuka me ne seki māfua mai a amioga fakasauā a Ieoiakimo i tena fia faka‵malu atu ki a Ieova. E matea atu te mea tenā i te sē amanaia lele eiloa o te tupu tenā ki tulafono a te Atua mo tena takalialia ki te pelofeta ko Ielemia mo nisi tino aka kolā ne tavini atu ki a Ieova.
5. Se a te tulaga o Iuta i te feitu faka-te-agaga, kae ne a mea ne fai ne Sapakuka ki ei?
5 Ne matea atu ne Sapakuka a te ausaga o mea fakama‵nogi e fanaka mai i tuāfale o fale pili mai. E se ‵sunu ne tino konā a mea fakama‵nogi i te tapuaki atu ki a Ieova. Ko ‵kau atu latou ki faifaiga a lotu ‵se kolā e ‵lago atu ki ei te tupu masei o Iuta, ko Ieoiakimo. E pefea te matagā! Ne ‵fonu a mata o Sapakuka i loimata, kae ne fakamolemole atu a ia penei: “Te Aliki, afea e fakalogo mai ei koe ki aku talosaga mō se fesoasoani, o fakasao matou mai te fakasaua ne omotou fili? Ai a e fai ei ne koe ke lavea ne au a puapuaga kona? E mafai pefea ne koe o kufaki tou kilokilo atu ki faiga se tonu kona? A te fakamasei mo te fakasaua ko faivalevale i oku feitu, ka ko taua mo kinauga ko salalau i koga valevale. A te tulafono ko vaivai ka ko se aoga foki, ka ko te fai-mea-tonu ko se fai. A tino amio ‵tonu e faka‵loiloigina fua ne tino amio masei, tela la, te fai mea tonu ko fuli ‵se.”—Sapakuka 1:2-4.
6. Ne a mea ne ‵tupu ki te tulafono mo te fai-mea-tonu i Iuta?
6 E tonu, ko fai valevale a fakama‵seiga mo amioga fakasauā. I so se koga e kilo atu a Sapakuka ki ei, e matea atu ei ne ia a fakalavelave, kinauga, mo fekikiga. ‘Ko vāivāi te tulafono,’ kae ko se aogā. Kae e a te fai-mea-tonu? “Ko se fai.” Ko takavale! Ko ‘fakaloi‵loigina fua a tino amio‵tonu ne tino amio masei,’ me e fakaseke‵seke latou ki tulafono kolā ne fakatoka ke puipui ei a tino ‵lei. E tonu, “te fai mea tonu ko fuli ‵se.” Ko ‵piko fāka loa. Ko oko eiloa i te fakaalofa o te tulaga tenā!
7. Ne a mea ne fatuaki ne Sapakuka tena loto ke fai?
7 Ne mānava malie aka Sapakuka kae ne mafaufau ki te tulaga tenā. E a, ka piki mākau a ia i ei? Ikai! Ko oti ne toe mafaufau a ia ki faifaiga fakasauā katoa ki tavini fakamaoni a te Atua, kae ne toe fatuaki ne te tagata fakamaoni tenā a tena loto ke tu mautakitaki a ia e pelā me ko te pelofeta a Ieova. Ne tumau a Sapakuka i te folafolaatuga o te fekau a te Atua—faitalia me kāti ka mate a ia i ei.
E “Fai” ne Ieova se Mea Fakaofoofogia
8, 9. Se a te mea fakapoi telā e “fai” ne Ieova?
8 I te fakaasiga ne matea atu ei ne Sapakuka a tino lotu ‵se kolā e se faka‵malu ki te Atua. Fakalogo mai ki pati konei a Ieova ki a latou: “Onoono faka‵lei ki malo kona i otou feitu, me ka ofo koutou i mea e lavea ne koutou.” Kāti ne fesili ifo Sapakuka me kaia e faipati atu ei penā te Atua ki tino amio ma‵sei. Kae i konā loa ne lagona ne ia a pati konei a Ieova ki a latou: “Ka fai ne au se mea tela ka se talitonu ki ei koutou manafai e lagona ne koutou.” (Sapakuka 1:5) E fai eiloa ne Ieova a te faiga telā e se tali‵tonu latou ki ei. Kae se a te mea tenā?
9 Ne fakalogologo faka‵lei a Sapakuka ki nisi pati a te Atua, kolā ne tusi ki lalo i te Sapakuka 1:6-11. Tenei te fekau mai i a Ieova—kae e seai se atua ‵se io me se tupua mate telā e mafai ei o taofi aka tena fakataunuga: “Ka fakamalosi ne au a tino Papelonia, tino fakama‵taku kae se nofo ‵toka. Ko ma‵laga atu latou i loto i te lalolagi o puke malo a nisi fenua. E fai ne latou ke ma‵taku valevale te lalolagi; a fakamasinoga mo tulafono a latou e faite eiloa ne latou. A olotou solofanua e ma‵kini atu i manu ko lepoti, kae fakama‵taku atu i kuli vao fia‵kai. A olotou tino faka‵tele solofanua e tele mai fenua mao; a olotou solofanua e tukeli i luga i te laukele. E pela latou me ne aeto kola e eva ifo o afuli a manu mo olotou kai. A olotou kautau ko olo ki mua o puke malo a fenua mo te saua, ka ko tino katoa ko ma‵taku valevale manafai ko sae ake latou. A olotou pagota ko pela eiloa mo te uke o te one. Ko fakaseaoga ne latou a tupu, kae katakata ki tino maluga. E seai se olo e mafai o pono i olotou mua —e tanu ne latou a one i feitu o olo, ka kake ei ki luga o fao malo a te fa‵kai. Ka oti aka, ko latou eiloa ko olo; a te lotou atua ko te lotou malosi.”
10. Ko oi e fakasae aka ne Ieova?
10 Mā‵faga o folafolaga fakapelofeta mai te Atua Tafasili i te Maluga! Ne faka‵sae aka ne Ieova a te kau Kaletaia, ko te fenua amio fakasauā ko Papelonia. I te lotou oloatuga “i loto i te lalolagi,” ka fakatakavale ne latou te fia o koga e ‵nofo ei a tino. E pefea te fakamanava‵se mai! E “fakama‵taku kae se nofo ‵toka” te kau Kaletaia, e fakatakalialia kae matagā latou. E fai ne latou olotou tulafono faiga‵ta. “A fakamasinoga mo tulafono a latou e faite eiloa ne latou.”
11. Ka fakamatala mai pefea ne koe te okoatuga o kautau Papelonia ki te kau Iuta?
11 E ma‵kini atu a solofanua a te kau Papelonia i lō lepoti kolā e ‵kefu eiloa. E sili atu te fe‵kai o olotou kautau i lō luko fia‵kai kolā e tulimanu i te po. E tukeli olotou solofanua, kae e fia ‵tele atu. Mai i te koga ‵mao i Papelonia e olo atu latou ki Iuta. E eva atu latou pelā me se aeto ki ana meakai ‵gali, kae ko pili o oso atu te kau Papelonia ki olotou fili. E mata, a te mea tenā se tamā fepakiga fua, kae e se tokouke a sotia e olo atu i ei? Ikai! “A olotou kautau ko olo ki mua o puke malo a fenua mo te saua,” e pelā me se matugā potukau lasi e fakamakosu ei a mea katoa. E matea atu te fia oso mai i olotou mata, kae e ‵tele atu latou i te feitu ki togāla ki Iuta mo Ielusalema, kae e ma‵kini eiloa latou pelā mo te matagi mai saegāla. E tokouke a pagota e puke ne sotia Papelonia, “e pela eiloa mo te uke o te one.”
12. Ne a manatu o te kau Papelonia, kae e agasala pefea te fili malosi tenā?
12 E fakalīlī atu te kau Kaletaia ki tupu. E fakatauemu atu latou ki tupu. Kae e manatu fātauvā latou ki tino ma‵luga, me e seai se malosi o tino konā ke taofi aka latou. E “katakata” latou ki “tino maluga,” me e se mafai o pono latou ne olo māfai e ‘tanu ne te kau Papelonia a one i feitu o olo’ kae e oso atu ki ei. I te taimi telā e fakamoe ei ne Ieova, e ‵tau o “olo atu” te kautau fakamataku tenā e pelā me se afā. I te osoatuga ki Iuta mo Ielusalema, ka agasala latou i te fakapa‵kia atu ki tino o te Atua. Kafai ko oti te lotou manumaloga vave, ka fai atu mo te fakamatamata te takitaki Kaletaia me i ‘te lotou atua ko te lotou malosi.’ Kae e pefea te foliki o tena malamalama!
Se Fakavae Tonu mō Fakamoemoega
13. Kaia e malosi ei te fakamoemoega mo te loto talitonu o Sapakuka?
13 Me ko momea aka tena malamalama i fuafuaga a Ieova, ko tupu aka ei te fakamoemoega i te loto o Sapakuka. Ona ko tena talitonu mo tena loto katoatoa, ne tavae atu ei a ia ki a Ieova. E pelā mo te Sapakuka 1:12, ne fai atu penei te pelofeta: “Te Aliki [Ieova], koe ko te Atua mai te kamataga. Koe ko toku Atua, e tapu kae tumau ki te se gata mai. ” E tonu, a Ieova ko te Atua “mai mua loa” kae ke oko eiloa “ki te se gata mai”—ki te se gata mai eiloa.—Salamo 90:1, 2.
14. Ne a mea ne fai sāle ne tino aposetate i Iuta?
14 Ne mafaufau te pelofeta ki te fakaasiga tenā mai te Atua kae ne fiafia ki te malamalama telā ne maua ne ia i ei. Kae ne toe fai atu a ia penei: “Te Aliki [ko Ieova] toku Atua mo toku puipuiga, ko oti ne fili ne koe a tino Papelonia kae fai ne koe ke malosi ko te mea ke fakasala ne latou a matou.” Ne fakamasino aka ne te Atua te kau aposetate i Iuta pelā me e ma‵sei latou, kae e ‵tau o fakasala malosi latou ne Ieova. Ne ‵tau o fakamoe‵moe latou ki a ia e pelā me ko te lotou puipuiga, te lotou lafiga, ko te Pogai o te lotou fakaolataga. (Salamo 62:7; 94:22; 95:1) Kae ne seki fakapilipili atu a takitaki aposetate i Iuta ki te Atua, kae ne tumau latou i te fakasauā atu ki tino tapuaki ki a Ieova kolā e se fakama‵taku.
15. I te feitu fea “ko to ‵malu” ei a Ieova ke kilo atu ki mea ma‵sei?
15 Ne loto mafatia te pelofeta a Ieova i te tulaga tenā. Ana muna: “A koe ko to ‵malu, e se tau o kilokilo ki faiga masei a tino.” (Sapakuka 1:13) E tonu, ko “to ‵malu” a Ieova ke kilo atu a ia ki mea ma‵sei, ko tena uiga e se mafai o talia ne ia a amioga ma‵sei.
16. Ka fakatoetoe malie aka pefea ne koe a pati i te Sapakuka 1:13-17?
16 Tela la, e isi ne fesili fakaosofia manatu kolā ne mafaufau Sapakuka ki ei. Ana muna: “Kae e mafai pefea ne koe o kufaki a amioga ma‵sei a tino konei? A koe ko to ‵malu, e se tau o kilokilo ki faiga masei a tino. Ai a la e nofo mu ei koe, ka ko latou konei e ta a tino e amiotonu atu i a latou? Ai a e fai ei ne koe a tino pela me ne ika io me e pela me ne mumuga sē kola e seai ne takitaki o fakatonutonu latou? E fakalave ne tino Papelonia a tino ki kafilo e pela me ne ika. E toso ne latou i tili kae ka‵laga fiafia i olotou mea ne maua! E tapuaki foki latou ki olotou tili kae ofo taulaga ki ei, me e maua olotou mea gali mai olotou tili. E a, ka fakaaoga faeloa ne latou olotou pelu ki te se gata mai, kae tumau faeloa o ta fakapalele a malo mo te se alofa?”—Sapakuka 1:13-17.
17. (a) I te osoatuga ki Iuta mo Ielusalema, e fai pefea ne te kau Papelonia te mea telā e manako te Atua ki ei? (e) Ne a mea ne fakaasi atu ne Ieova ki a Sapakuka?
17 I te lotou osoatuga ki Iuta mo tena laumua, ko Ielusalema, e fai fua ne te kau Papelonia a mea kolā e ma‵nako latou ki ei. E se iloa ne latou me e fai latou mo fai te mea faigaluega a te Atua ke fakaoko atu tena fakamasinoga amiotonu ki ana tino sē fakamaoni. Se mea faigofie fua ke maina me kaia e fui malamalama ei a Sapakuka i te pogai ne fakaaogā ei ne te Atua a tino Papelonia matagā ke fakaoko atu Tena fakamasinoga. E se tapuaki atu a tino Kaletaia amio fakasauā konā ki a Ieova. Ne ma‵natu aka latou me i tino ko fai fua pelā me ne ‘ika mo manu tolo’ kolā e ‵tau o ‵po aka kae puke ki ei. Kae ne seki ‵numi faeloa a mafaufauga o Sapakuka i ei. Se mea vave o fakaasi atu ne Ieova ki tena pelofeta me ka fakasala ne ia te kau Papelonia ona ko te lotou fakamasei atu mo te kaimanako mo te lotou tatino valevale.—Sapakuka 2:8.
Ko Toka a Ia mo Nisi Pati a Ieova
18. Ne a mea aogā e maua ne tatou mai i manatu o Sapakuka, e pelā mo mea kolā e fakaasi mai i te Sapakuka 2:1?
18 I konā loa, ne fakatali a Sapakuka ke fai atu ne Ieova a nisi pati ki a ia. Ne fakamakeke te pelofeta kae ne fai atu penei: “Au ka kake ki luga i te taoa ke lavea ne au a nisi malo, kae o fakatalitali me se a te mea ka fai mai ne te Aliki ke faipati ne au, me se a foki tena tali ki taku fakatagi.” (Sapakuka 2:1) Ne fia iloa malosi ne Sapakuka me ne a pati ka fai mai ne te Atua ki a ia ke fai atu e pelā me ko tena pelofeta. Ona ko tena fakatuanaki ki a Ieova e pelā me ko te Atua telā e se mafai o talia ne ia a amioga ma‵sei, ne fesili ifo a ia me kaia e uke ei amioga ma‵sei. Kae ne loto malie foki a ia ke ‵fuli aka ana manatu. Kae e a tatou? Kafai ko fesili ifo tatou me kaia ko talia ei ne Ieova a nisi faifaiga ma‵sei, e se ‵tau o sōna ‵pole fua ‵tou manatu kae e ‵tau eiloa o faka‵tali tatou ki a ia ona ko te ‵tou talitonu ki te amiotonu o Ieova te Atua.—Salamo 42:5, 11.
19. E pelā mo muna a te Atua ki a Sapakuka, ne a mea ne ‵tupu ki tino Iutaia kolā ne fakalogoga‵ta?
19 E ‵tonu a pati a te Atua ki a Sapakuka, me ne fakaoko atu ne ia tena fakamasinoga ki te fenua fakalogogata ko Iutaia mai i te taliaga o te kau Papelonia ke oso atu ki te kau Iuta. I te 607 T.L.M., ne fakamaofa ei ne latou Ielusalema mo tena faletapu, ne tamate ne latou a tino ma‵tua mo tama‵liki, kae e tokouke a pagota ne puke ne latou. (2 Nofoaiga Tupu 36:17-20) Ko leva ne ‵nofo fakapagota latou i Papelonia, kae ne toe ‵foki atu se ‵toega fakamaoni o tino Iutaia ki te lotou fenua, kae ne toe fakatu aka fakamuli ne latou te faletapu. Kae fakamuli ifo ne seki fakamaoni te kau Iutaia ki a Ieova—kae maise eiloa i te lotou ‵tekeatuga ki a Iesu e pelā me ko te Mesia.
20. Ne fakaaogā pefea ne Paulo a te Sapakuka 1:5 e uiga ki te ‵tekeatuga ki a Iesu?
20 E pelā mo muna i te Galuega 13:38-41, ne fakaasi atu ne te apositolo ko Paulo ki tino Iutaia i Anitioka me se a te uiga māfai ko ‵teke atu latou ki a Iesu kae manatu māmā foki ki tena taulaga togiola. Ne siki mai ne Paulo a pati mai i te Sapakuka 1:5 i te ‵fuliga faka-Eleni ko te Septuagint, kae ne fakailoa atu a ia penei: “Ke fakaeteete eiloa a koutou; ke mo a ma oko atu ki a koutou a te mea tela ne fai mai ei a pelofeta ki a koutou: ‘Kiloke, a koutou tino se talitonu! Ofo kae ‵mate! Me fai eiloa ne au a te galuega i aso o koutou, kae se talitonu eiloa koutou ki ei, e tusa foki eiloa me fakamatala atu ne se tino ki a koutou!’ E pelā mo pati ne siki mai ne Paulo, ne fai te lua o fakataunuga o te Sapakuka 1:5 i te taimi ne fakamalepe ei ne kautau Loma a Ielusalema mo tena faletapu i te 70 T.A.
21. Ne a manatu o te kau Iutaia i aso o Sapakuka e uiga ki te ‘faiga’ a te Atua ke fakamaofa ne te kau Papelonia Ielusalema?
21 Ne seki mafai eiloa o tali‵tonu a tino Iutaia i aso o Sapakuka ki te “faiga” a te Atua ke fakamaofa ne te kau Papelonia Ielusalema me i te fakai tenā ko te laumua o te tapuakiga ki a Ieova kae ko te koga foki telā ne nofo mai i ei tena tupu tofia. (Salamo 132:11-18) Ona ko mea konā, ne seki talia i aso mua ke fakamaofa Ielusalema. Ne seki ‵sunu tena faletapu i aso mua. Ne seki fakatakavale te kau tupu i te gafa o Tavita. Ne seki tali‵tonu latou me ka talia ne Ieova ke ‵tupu a vaegā mea penā. Kae e alatu i a Sapakuka ne fakailoa faka‵lei atu ne te Atua me ka ‵tupu a mea faka‵poi konā. Kae e fakamaoni mai ne tala ‵mua me ne fakataunu tonu mai a mea kolā ne ‵valo mai.
Mea Faka‵poi Kolā ka “Fai” ne te Atua i ‵Tou Aso Nei
22. Ne a mea ka aofia i mea faka‵poi kolā ka “fai” ne Ieova i ‵tou aso nei?
22 E mata, ka “fai” ne Ieova a mea faka‵poi i ‵tou aso nei? Ke tali‵tonu eiloa tatou me ka fai ne ia, faitalia me e se tali‵tonu ki ei a tino fakalotolotolua. I te vaitaimi tenei a te mea fakapoi telā ka fai ne Ieova ko te fakaseaiga o Lotu Kelisiano ‵Se. E pelā mo Iuta i aso mua, e fai atu latou me e tapuaki atu latou ki te Atua kae tagaila e ma‵sei katoatoa latou. Ka fai ne Ieova ke ‵solo katoatoa keatea a vaega katoa o fakapotopotogā lotu katoa a Lotu Kelisiano ‵Se, penā foki loa mo ‘Papelonia te Sili,’ ko te emupaea o lotu ‵se i te lalolagi kātoa.—Fakaasiga 18:1-24.
23. Se a te mea telā ne fakamalosi atu te agaga o te Atua ki a Sapakuka ke fai ne ia?
23 E isi aka foki a nisi galuega ne manako a Ieova ke fai ne Sapakuka a koi tuai o fakamaofa Ielusalema i te 607 T.L.M. Ne a nisi mea ne fai atu ne te Atua ki tena pelofeta? Ne lagona ne Sapakuka a mea kolā ne fakaosofia ei a ia ke puke ki tena lakau tātā pese kae ke usu atu ne ia a pese fakafanoanoa e pelā me ne ‵talo ki a Ieova. Muamua la, ne fakamalosi aka ne te agaga o te Atua a te pelofeta tenā ke folafola atu a mala fakama‵taku. A te tonuga loa, e fia maua ne tatou a te mainaga e uiga ki fakamatalaga ‵loto o vaegā pati fakapelofeta mō te taimi tonu o te Atua. Tela la, ke na ‵saga faka‵lei atu tatou ki nisi vaega o te valoaga a Sapakuka.
[Ata i te itulau e 17]
Ne fesili ifo Sapakuka me kaia ko talia ei ne te Atua a amioga ma‵sei. Tenā foki loa tau fesili?
[Ata i te itulau e 18]
Ne ‵valo mai ne Sapakuka te fakamaseiga o te fenua o Iuta ne tino Papelonia
[Ata i te itulau e 18]
Mea kolā ne ‵toe mai i Ielusalema, telā ne fakamaofa i te 607 T.L.M.
[Ata i te itulau e 21]
E Masaua ne Koe?
• Ne a tulaga ne maua i Iuta i aso o Sapakuka?
• Se a te mea fakapoi telā ne “fai” ne Ieova i aso o Sapakuka?
• Se a te fakavae mo te fakamoemoega o Sapakuka?
• Se a te mea fakapoi telā ka “fai” ne te Atua i ‵tou aso nei?