E Manumalo te Lotu Kelisiano Tonu!
“A te muna a te Aliki [ko Ieova] ko salalau atu kae ola malosi ake.”—GALUEGA 19:20.
ONA ko te ‵mana o te agaga tapu, ne folafola atu ne Kelisiano mua a te muna a te Atua mo te loto finafinau telā e se mafai o fakagata. E tokotasi te tino poto ne tusi mai penei: “Ne salalau fakavave atu a te Lotu Kelisiano i se auala fakaofoofogia i te fenua o Loma. I te tausaga ko te 100, e isi ne fakapotopotoga Kelisiano i fa‵kai katoa kolā e tuakoi ki te Metitilani.”
2 Ne seki mafai o fakafilemu aka ne Satani te Tiapolo a Kelisiano mua. I lō te fai penā, ne taumafai a ia o taofi aka te tala ‵lei e auala i te aposetasi. Ne ‵valo mai ne Iesu a te mea tenei i tena tala fakatusa e uiga ki saito mo mouku. (Mataio 13:24-30, 36-43) Ne fakailoa mai foki ne te apositolo ko Petelu me ka ‵sae aka a faiakoga ‵loi i te fakapotopotoga, kae ka aumai ne latou a tamā lotu fakama‵taku. (2 Petelu 2:1-3) Ne fakailoa mai foki ne te apositolo ko Paulo me ka ‵sae aka a te aposetasi mai mua o te aso o Ieova.—2 Tesalonia 2:1-3.
3 Mai tua o te ‵mate o te kau apositolo, ne fakagalo aka te tala ‵lei ona ko akoakoga fapaupau mo poto o tino. E pelā mo te mea ne ‵valo mai, ne ‵fuli fakakotua kae fakama‵sei ne faiakoga ‵loi a te fekau ‵mā o te munatonu. Ne galo malielie atu a te Lotu Kelisiano tonu ona ko te mea fakaloiloi ko Lotu Kelisiano ‵Se. Ne sae aka se potukau o faifeau kolā ne taumafai o taofi a tino valevale ke mo a ma fai‵tau ki te Tusi Tapu. E tiga eiloa ne gasolo aka o lasi a te aofaki o tino kolā ne fai mai i a latou ne Kelisiano, ne seki ‵mā te lotou tapuakiga. Ne ‵solo atu a Lotu Kelisiano ‵Se ki nisi kogā koga kae ne kamata o fai mo fai se fakapotopotoga malosi kae ne pule malosi atu foki ki tuu mo aganuu i te feitu ki Mātū o te lalolagi. Kae ne seki maua i ei a te fakamanuiaga a te Atua io me ko tena agaga tapu.
4 Kae ne seki magoi a taumafaiga a Satani ke taofi aka a fuafuaga a Ieova. Ke oko foki eiloa ki aso pouli o te aposetasi, ne tumau eiloa i te ola a galuega a nisi Kelisiano ‵tonu. A tāgata kolā ne laga ne latou a te Tusi Tapu ne fakaeteete malosi i te faiga o olotou galuega ke ‵tonu ‵kisi. Tela la, ne tumau eiloa te tonu o te Tusi Tapu, faitalia me ne fakamatala ‵se te fekau i ei ne tino kolā e fai mai me e maua ne latou te pulega ke akoako mai te Tusi Tapu. E se gata i ei, ne isi eiloa ne tino ‵poto i te fia o senitenali, e pelā mo Ielome mo Tinitale, kolā ne ‵fuli mo te loto ‵toa te muna a te Atua kae ne tufa atu foki ne latou te mea tenā. Ne fakaavanoa atu te Tusi Tapu ki te fia miliona o tino i te Lotu Kelisiano telā ne fai fakaloiloi.
5 Fakamuli loa, e pelā mo te mea ne ‵valo mai i te tusi ko Tanielu, ‘ka taumafai o malamalama a tino i mea kolā e ‵tupu.’ Ka tupu a te mea tenei i te vaitaimi o “te gataga o te lalolagi”—te taimi telā ko ola nei tatou i ei. (Tanielu 12:4) Ko oti ne takitaki atu ne te agaga tapu a tino kolā e fia‵fai ki te munatonu i te lalolagi kātoa ki se iloaga tonu e uiga ki te Atua tonu mo tena fuafuaga. Ke oko foki ki taimi mai tua o te fia o senitenali o akoakoga fakaaposetate, e manumalo eiloa a te muna a te Atua! I aso nei, ko oti ne folafola atu te tala ‵lei ki koga katoa, mai i te fakasino atu ki tino a te fakamoemoega o se lalolagi fou kae gali. (Salamo 37:11) Ke na iloilo aka ne tatou a te salalau atu o te muna a te Atua i aso nei.
Te Salalau Atu o te Muna i Aso Nei
6 I taimi fakaotioti o te 19 senitenali, ne fakamalosigina ne te munatonu i te Tusi Tapu se tamā potukau o Tino A‵koga i te Tusi Tapu, telā ko lauiloa i aso nei e pelā me ko Molimau a Ieova. Ne kamata o maina latou i te Tusi Tapu i te 1914. Ne malamalama latou i muna‵tonu fakaofoofogia e uiga ki te fuafuaga a te Atua. Ne fakaosofia malosi latou ne te alofa o Ieova i te ugamaiga ne ia o tena Tama ki te lalolagi, telā ne ‵tala mai i ei te auala ki te ola se-gata-mai. Ko iloa kae fakatāua foki ne latou te igoa mo uiga o te Atua. E se gata i ei, ne iloa ne latou me i taimi o ‘Fenua Fakaatea’ ko oti ne palele atu, telā e fakaasi mai i ei me ko pili mai te taimi mō te pulega a te Malo o te Atua ke aumai i ei a fakamanuiaga mō tino. (Luka 21:24) Ko oko eiloa i te gali o te tala ‵lei tenā! Ne ‵tau o fakaasi atu a muna‵tonu ‵mana konei ki tino katoa, i koga katoa. E fakalagolago atu i ei me e faka‵sao a tino me ikai!
7 Ne fakamanuia ne Ieova a te tamā potukau tenā o Kelisiano kolā ne fakaekegina ki te agaga. I aso nei, a te aofaki o tino kolā ko puke ‵mau ki te Lotu Kelisiano tonu ko silia atu i te ono miliona. Ko oti foki ne salalau atu te muna a te Atua ki koga e uke, me ko maua atu a Molimau a Ieova i fenua e 235. E se gata i ei, ne momea aka te ‵mana o te munatonu i te Tusi Tapu, ona ko te tumau i te fia o fakalavelave tau lotu mo nisi fakalavelave aka foki penā. E fakaopoopo atu foki a te galuega talai tenei i te lalolagi kātoa ki te fakamaoniga tonu me ko fakatasi mai a Iesu i te malosi o te Malo.—Mataio 24:3, 14.
8 E pelā mo fakamatalaga a tino ‵poto ki te gasoloakaga fakaofoofogia o te Lotu Kelisiano i aso o te kau apositolo, e tokouke foki a tino ‵poto ko oti ne fakamatala mai ne latou te gasolo aka o tino o Ieova i aso nei. I te Iunaite Sitete, ne tusi fakatasi mai penei se avā tino ‵poto: “I tausaga e 75 ko ‵teka atu, ne maua ne Molimau a Ieova se gasoloakaga fakaofoofogia . . . kae ne fai penā i te lalolagi kātoa.” E fakasino atu se mekesini i Afelika ki Saegāla ki te kau Molimau e pelā me “se lotu e tasi telā e gasolo fakavave atu ki mua kae āva malosi atu ki ei i te lalolagi kātoa ona ko te tautali katoatoa atu ki akoakoga a te Tusi Tapu.” Kae ne fakasino atu a te mekesini masani a te lotu Katolika, telā ne ‵lomi i Eulopa, ki “te gasoloakaga fakaofoofogia o Molimau a Ieova.” Se a te mea ne fesoasoani atu ki te gasoloakaga tenei?
E Galue Malosi te Agaga Tapu i Aso Nei
9 A te pogai muamua telā e manumalo ei te muna a te Atua i aso nei me ko te agaga o Ieova e galue malosi, e pelā eiloa mo aso o te kau apositolo. Ne fai mai penei a Iesu: “E se mafai ne se tino o vau ki a au, seiloga ne mafua tona vau mai te Tamana tela ne uga mai ne ia au.” (Ioane 6:44) E fakauiga a pati konei me e fai ne te Atua ke tosina atu a tino loto ‵lei, mai i te faiga ke fia‵fia olotou loto. E auala i te galuega talai o ana Molimau, e aumai ne ia mō tena galuega a ‘koloa tāua a malo’—ko tino loto maulalo e pelā me ne mamoe i te lalolagi.—Hakai 2:6, 7.
10 E se gata fua i te fakamalosi atu o te agaga tapu ki tino o te Atua ke avatu ne latou te muna a te Atua ki toe koga ‵mao o te lalolagi; ne fakaosofia foki ei a vaegā tino valevale ke talia a te tala ‵lei. A te ‵tonuga loa, a tino kolā ko puke ‵mau ki te muna a te Atua ne o‵mai “mai fenua katoa, matakaiga, tino valevale, [mo] ‵gana.” (Fakaasiga 5:9; 7:9, 10) E fai latou e pelā mo tino mau‵mea mo tino ma‵tiva, tino poto mo tino va‵lea. Ko oti ne talia ne nisi tino a te muna mai lalo i taimi o taua mo fakasauāga matagā, kae ne fai penā a nisi tino i taimi o te filemu mo te tokagamalie. Mai lalo i vaegā pulega katoa, i tuu mo aganuu kese‵kese, mai i falepuipui fakama‵taku ki palesi, ko oti ne ‵saga atu a tāgata mo fāfine mo te fiafia ki te tala ‵lei.
11 Faitalia te ‵kese o tulaga o tino o te Atua, e loto ‵kau fakatasi latou. (Salamo 133:1-3) E fakaopoopo mai te mea tenei ki te fakamaoniga me e galue a te agaga tapu i olaga o tino kolā e tavini atu ki te Atua. A tena agaga se malosi ‵mana mō mea ‵lei, telā e fai ei ana tavini ke fakaasi atu te alofa, te fiafia, te filemu, te atafai, mo nisi uiga ‵gali. (Kalatia 5:22, 23) I aso nei, e malamalama ‵lei tatou i mea kolā ne ‵valo mai penei ne Malaki i aso mua: ‘Ka lavea atu te ‵kese . . . i te mea ka tupu ki tino amio tonu mo te mea ka tupu ki tino ma‵sei; pela foki ki te tino e tavini mai ki a au mo te tino e se fia tavini mai ki a au.’—Malaki 3:18.
E Manumalo te Muna a te Atua i Tino Kolā e Ga‵lue mo te Loto Finafinau
12 E se fai a Molimau a Ieova i aso nei mo fai ne tino kolā e olo atu fua ki lotu. E gasue‵sue malosi latou i te galuega fakaevagelia. E pelā mo Kelisiano mua, e tuku atu ne latou a latou eiloa mo te loto fia‵fia ke fai te loto o te Atua, mai i te taumafai ke fesoasoani atu ki nisi tino ke tau‵loto e uiga ki folafolaga a te Malo o te Atua. E ga‵lue fakatasi latou mo te Atua telā e fakamaopoopo ne latou a nisi tino ki te taviniga a Ieova kae e galue fakatasi mo tena agaga tapu. I te faiga penā, e fakaasi ne latou te alofa fakamagalo mo te alofa o te Atua ki tino sē tali‵tonu. Kae e fai latou penā faitalia te fe‵paki o latou mo te sē fia ‵saga mai o tino, te fakatauemu, mo fakasauāga. Ne fakatoka ne Iesu ana soko mō vaegā kilokiloga kese‵kese ki te tala ‵lei. Ne fai mai a ia penei: “E seai se tavini e sili atu i tona pule. Kafai ne fakasaua mai latou ki a au, ka fakasaua foki ki a koutou; kafai ne faka‵logo latou ki taku muna, ka faka‵logo foki latou ki otou muna.”—Ioane 15:20.
13 E se tioa o ofo tatou i te ‵pau o Molimau a Ieova i aso nei mo tino kolā ne puke ‵mau ki te Lotu Kelisiano tonu i aso o te kau apositolo. E ‵pau eiloa te faigofie ke lavea atu a te ‵kese o Molimau a Ieova mo Lotu Kelisiano ‵Se i aso nei. Mai tua o tena tusiatuga e uiga ki te loto finafinau o te kau talai i Kelisiano mua, ne fai mai penei a te tagata poto e tokotasi: “Ka se mafai o gasolo atu tatou ki mua seiloga ke fai se ‵fuliga ki faifaiga a lotu i aso nei ko te mea ke toe fai te galuega fakaevagelia e pelā me se tiute mō Kelisiano papatiso katoa, kae fakamaoni aka i olotou olaga telā e sili atu i te ‵lei i lō te olaga o tino kolā e seai ne olotou fakatuanaki.” A feitu kolā e ‵galo atu i Lotu Kelisiano ‵Se, e maua i Molimau a Ieova! E ola te lotou fakatuanaki, se fakatuanaki tonu, kae e fakavae te lotou fakatuanaki ki te munatonu faka-te-Tusi Tapu telā e fakamalosigina ei latou ke fakaasi atu te mea tenā ki tino kolā ka fakalogo‵logo atu.—1 Timoteo 2:3, 4.
14 Ne fakatāua malosi ne Iesu tena galuega, mai i te fakamuamua ne ia o te galuega tenā. Ne fai atu a ia penei ki a Pilato: “Tena te mea ne fanau mai ei au, kae ne vau foki ei au ki te lalolagi nei, ke molimau au ki te munatonu.” (Ioane 18:37) E ‵pau a lagonaga o tino o te Atua mo lagonaga o Iesu. Ona ko te ‵mautakitaki o te munatonu faka-te-Tusi Tapu i olotou loto, e taumafai latou ke ‵sala aka a auala ke fakaasi atu ei te mea tenā ki tino e tokouke e mafai o maua. A nisi auala mai i auala konei e fakaasi mai i ei te poto o latou.
15 I te fenua e tasi o Amelika ki Saute, ne faima‵laga atu a Molimau i se maga e tasi o te Vaitafe o Amazon ko te mea ke oko atu latou ki tino i ei mo te munatonu. Kae i te taimi ne tupu i ei te taua i va o tino o te fenua tenā i te 1995, ne fakatapu ei te oloolo atu o tino valevale i te vaitafe tenā. Mai i te fakaiku aka ke tumau eiloa te avatu o tusi faka-te-Tusi Tapu ki tino fia‵fia, ne mafau‵fau a Molimau ke fakatāpea atu a tusi i te vaitafe. Ne tusi ne latou a tusi kae ne tuku fakatasi mo kopi o Te Faleleoleo Maluga mo te Ala Mai! ki loto i se fagu lapa masa. Ne ‵pei atu ei ne latou a fagu ki te vaitafe. Ne tumau eiloa te mea tenei mō tausaga e fa mo te āfa ke oko ki te taimi ko toe ‵tala atu ei a te vaitafe ki tino. A tino katoa kolā ne ‵nofo i tafa o te vaitafe tenā ne fakafetai atu ki Molimau mō tusi. E tokotasi te fafine telā ne fai mo fai se tino akoga i te Tusi Tapu ne ‵sai atu ki a latou mo loimata i ana mata kae fai atu penei: “Au ne mafaufau me ka se toe lavea ne au a koutou. Kae i te taimi ne kamata ei o maua ne au a tusi i fagu, ne iloa ne au me ne seki puli i a koutou a au!” Ne fai mai a nisi tino kolā ne ‵nofo i tafa o te vaitafe tenā me ne faitau fakafia latou ki tusi konā. I nisi koga e isi se mea ne fakaigoa ki te “ofisa meli”—se ‵pua telā ne akutu fakatasi ei a mea kolā e laga‵laga i te vaitafe. Tenā eiloa te koga e āsi atu faeloa ki ei a tino fia‵fia mō so se “meli” mai i te vaitafe.
16 E takitaki kae ‵lago atu ki te talaiga o te tala ‵lei a Ieova te Atua mo ana agelu ma‵losi. (Fakaasiga 14:6) Mai i te fakaavanoaga fua o tatou, e mafai o ‵sae fakapoi aka a avanoaga e seki fakamoemoegina ke fai a soko i nisi taimi. I Nairobi, i Kenya, ne palele atu a fale kolā ne ‵tofi aka ke ga‵lue i ei a te avā fafine Kelisiano i te galuega talai. Ne fanatu se talavou fafine ki a laua kae ne fai atu penei mo te fiafia: “Ko oti au ne ‵talo sāle atu ke fetaui au mo tino pelā mo koulua.” Ne akai atu tou fafine ki Molimau konā ke olo fakavave atu ki tena fale ke fai se sau‵talaga, kae ne kamata se akoga faka-te-Tusi Tapu mo ia i te aso foki eiloa tenā. Kaia ne fanatu fakavave ei a te fafine ki Kelisiano e tokolua konei? I vaiaso e lua ko ‵teka atu, ne mate te pepe a tou fafine. Tela la, i te taimi ne lavea ei ne ia se tamaliki e ave ne ia a te tamā pepa ko te “Se a te Fakamoemoega mō Tino Pele Kolā ko Oti ne ‵Mate?” ne manako malosi eiloa a ia ki ei kae ne fakamolemole atu ki te tamaliki ke tuku atu te pepa tenā ki a ia. Ne ita tou tagata ma tuku atu te pepa ki a ia, kae ne fakasino atu a ia ki Molimau kolā ne tuku atu ne laua te tamā pepa ki a ia. E seki leva kae ne gasolo atu ki mua a te fafine tenā i te feitu faka-te-agaga kae ne mafai ne ia o fa‵ki i te logo‵mae i te galoatuga o tena tama.
E ‵Tau o Manumalo te Alofa o te Atua
17 E fetaui ‵lei te salalau atu o te muna a te Atua ki te lalolagi kātoa mo te taulaga togiola a Keliso Iesu. E pelā eiloa mo te togiola, a te galuega talai se fakaasiga o te alofa o Ieova ki tino i koga katoa. Ne fakamalosi ne te Atua a te apositolo ko Ioane ke tusi mai penei: “Me ne pena eiloa o alofa mai te Atua ki te lalolagi [o tino], ne tuku mai ei ne ia tena Tama e tokotasi, ko te mea ke se malaia so se tino e fakatuanaki ki a ia, kae ke maua ne ia te ola se gata mai.”—Ioane 3:16.
18 Mafaufau ki te alofa ne fakaasi mai ne Ieova i te tukumaiga o te togiola. Ne maua ne te Atua i te fia o tausaga se fesokotakiga gali mo tena Tama fagasele eiloa e tokotasi, telā “ko te kamataga o mea katoa ne faite ne te Atua.” (Fakaasiga 3:14) Ne ‵poko te alofa o Iesu mō tena Tamana, kae ne alofa a Ieova ki tena Tama a koi tuai o “faite te lalolagi.” (Ioane 14:31; 17:24) Ne talia ne Ieova tena tama fagasele tenei ke mate ko te mea ke mafai o maua ne tino a te ola se-gata-mai. Ko tafaga la te fakaofoofogia o te fakaasimaiga o se alofa penā ki tino!
19 E fai mai penei a te Ioane 3:17: “Me ne seki uga mai ne te Atua tena Tama o fakamasino te lalolagi, kae o fakaola te lalolagi.” Tela la, ne uga mai ne Ieova tena Tama ke fai ne ia se galuega alofa o te fakaolataga, kae ke se fakamasino io me ke se taku fakamasei ei se tino. E fetaui a te mea tenei mo pati konei a Petelu: ‘E se manako a Ieova ke malaia se tino kae e manako ke sala‵mō a tino katoa.’—2 Petelu 3:9.
20 Me ne tuku mai ne Ieova te fakavae i mea tau tulafono mō te fakaolataga o tino faitalia te faigata ki a ia eiloa, e manako a ia ke maua ne tino e tokouke a mea aogā mai i ei. Ne tusi mai penei a te apositolo ko Paulo: “ ‘Ko tino katoa kola e ka‵laga atu ki te igoa o te Aliki [ko Ieova], ka fakaolagina latou.’ Kae ka pefea o ka‵laga atu a tino ki a ia, manafai e seki talitonu latou ki a ia? Kae ka pefea foki o talitonu latou ki a ia, manafai e seki faka‵logo eiloa latou ki a ia? Kae ka pefea foki la o lagona ne latou manafai e seai se failauga?”—Loma 10:13, 14.
21 Ko oko eiloa i te gali o te tauliaga ke kau atu ki te galuega talai mo te faiga o akoga i te lalolagi kātoa! E se se galuega faigofie, kae e fiafia a Ieova māfai e lavea ne ia ana tino e ola mo te fakamaoni i te munatonu kae fakaasi atu ne latou te tala ‵lei ki nisi tino! Tela la, faitalia me se a te fakanofonofoga, ke na talia ne koe te agaga o te Atua mo te alofa i tou loto ke fakamalosi atu ki a koe ke kau atu ki te galuega tenei. Kae masaua me i mea ko oti ne fakataunu kolā e lavea ne tatou i te lalolagi kātoa e tuku mai i ei se fakamaoniga me ko pili o fakataunu ne Ieova te Atua tena folafolaga ke aumai “te lagi fou mo te lalolagi fou” telā e “nofo i ei a te amiotonu.”—2 Petelu 3:13.
E Masaua ne Koe?
• Kaia e se mafai ei ne te aposetasi o taofi aka a tino kolā ne talai atu ne latou te tala ‵lei?
• E manumalo pefea te muna a te Atua i ‵tou aso nei?
• Ne a auala e galue i ei te agaga o te Atua i aso nei?
• E fetaui pefea te togiola mo te talaiatuga o te tala ‵lei?
[Fesili mo te Sukesukega]
1. Fakamatala mai aka te gasoloakaga o te Lotu Kelisiano i te senitenali muamua.
2. Ne taumafai pefea a Satani o taofi aka te tala ‵lei, kae ne ‵valo mai pefea a te mea tenā?
3. Ne a mea ne ‵tupu mai tua o te ‵mate o te kau apositolo?
4. Kaia ne seki iku manuia ei a te taumafaiga a Satani ke taofi aka a te fuafuaga a te Atua?
5. Se a te mea telā ne ‵valo mai ne te pelofeta ko Tanielu e uiga ki te ‘malamalama ki mea e ‵tupu’?
6. Ne a muna‵tonu ne malamalama i ei a Tino A‵koga i te Tusi Tapu i te tausaga ko te 1914?
7. E manumalo pefea te munatonu i te Tusi Tapu i aso nei?
8. Ne a muna a nisi tino e uiga ki te gasolo aka o tokouke a Molimau a Ieova?
9. (a) Se a te pogai muamua e tumau ei te muna a te Atua i aso nei? (e) Ne fai pefea ne Ieova ke tosina atu a loto o tino ki a ia?
10. Ne a vaegā tino kolā ne ‵saga atu mo te fia‵fia ki te muna a te Atua?
11. E galue pefea te agaga tapu i olaga o tino o te Atua, kae e ‵kese pefea latou?
12. E pefea a lagonaga o Molimau a Ieova e uiga ki te galuega fakaevagelia, kae se a te mea e iloa ne latou e uiga ki kilokiloga kese‵kese a tino ki te lotou galuega talai?
13. Ne a mea e fai ne Molimau a Ieova kolā e se fai ne Lotu Kelisiano ‵Se?
14. Ne pefea a kilokiloga a Iesu e uiga ki tena galuega, kae se a te kilokiloga telā e fakaasi atu ne ana soko i aso nei?
15. Ne fakaasi mai pefea ne nisi tino a te lotou poto i te talaiatuga o te tala ‵lei?
16. E iku atu pefea te fakaavanoaga o tatou eiloa i nisi taimi ki te faiga o soko?
17-19. Se a te alofa telā ne fakaasi mai ne Ieova ki tino e auala i te togiola?
20. Se a te auala e fetaui ei a te fakaolataga ki te talaiatuga o te tala ‵lei?
21. E ‵tau o pefea ‵tou lagonaga e uiga ki te avanoaga ke ‵kau atu ki te galuega talai?
[Ata i te itulau e 26]
Te fanakaga o te aofaki o tino talai o te Malo i te 20 senitenali
Te Aofaki Masani o Tino Talai (e lau i miliona)
6.0
5.5
5.0
4.5
4.0
3.5
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
[Ata i te itulau e 25]
IELOME
TINITALE
GUTTENBERG
HUS
[Te Fakamatalaga]
Gutenberg and Hus: From the book The Story of Liberty, 1878
[Ata i te itulau e 25]
Ne folafola atu ne Tino A‵koga i te Tusi Tapu te tala ‵lei i tausaga mai tua o te 1920
[Ata i te itulau e 27]
I te lalolagi kātoa e talia ne nisi tino a te tala ‵lei