Fakamafanafana Atu ki Tino Loto Māfatia

“Te Aliki Sili ne . . . filifili ne ia au . . . o fakamafanafana a latou kolā e ‵tagi fanoanoa.”​—⁠ISAIA 61:​1, 2.

E AKOAKO tatou ne Ieova, te Atua o fakamafanafanaga, ke a‵lofa tatou ki tino kolā e fe‵paki mo fakalavelave. E akoako ne ia tatou ke “fesoasoani ki tino vāi‵vāi” kae ke fakamafanafana atu ki tino loto fanoa‵noa. (1 Tesalonia 5:​14) E fesoasoani atu tatou ki taina tali‵tonu kolā e ma‵nako ki ne fakamafanafanaga. E fakaasi atu foki ne tatou a te alofa ki tino mai tua o te fakapotopotoga, ke oko foki eiloa ki tino kolā e seki a‵lofa mai eiloa ki a tatou i aso mua.​—⁠Mataio 5:​43-48; Kalatia 6:10.

² Ne iloa ne Iesu Keliso me e ‵tau o fai ne ia te galuega telā ne ‵valo mai i tena faitauga ki ei, penei: “A te Aliki Sili [ko Ieova] ne faka‵fonu ne ia au ki tena agaga. Ne filifili ne ia au, uga ei ne ia au o . . . faka‵lei a loto o tino fanoa‵noa, . . . o fakamafanafana a latou katoa kolā e ‵tagi fanoa‵noa.” (Isaia 61:​1, 2; Luka 4:​16-​19) Ko leva ne iloa ne Kelisiano fakaekegina i aso nei me e ‵tau foki o fai ne latou te galuega tenā, kae e loto fia‵fia foki a ‘nisi mamoe’ o ‵kau fakatasi mo latou i te faiga o te galuega tenā.​—⁠Ioane 10:⁠16.

³ Kafai e ‵tupu a fakalavelave faiga‵ta kae e māfatia i ei a tino, e masani o fesili ifo sāle latou penei: “Kaia ne talia ei ne te Atua ke ‵tupu a vaegā fakalavelave penei?” E tali faka‵lei mai ne te Tusi Tapu a te fesili tenā. Kāti e se maina vave se tino telā e se masani o sukesuke sāle ki te Tusi Tapu i te tali ki ei. E mafai o maua te fesoasoani mai tusi a Molimau a Ieova.a E mafai o maua ne nisi tino se fakamafanafanaga gali mai te Tusi Tapu māfai ko fai‵tau latou ki pati i te tusi ko Isaia 61:​1, 2, me fakaasi faka‵lei mai i ei te manakoga o te Atua ke maua ne tino a fakamafanafanaga.

⁴ E ma‵nako foki a talavou mo tino ma‵tua ki fakamafanafanaga. Ne fakamolemole atu se talavou i Polani, telā ne loto māfatia, ki tena taugasoa mō se fesoasoani. Ne silisili faka‵lei atu tena taugasoa, telā se Molimau a Ieova, ki a ia, kae ne iloa aka ne ia i ei me e uke ‵ki ana fesili kae ne nofo foki a ia mo manatu fakalotolotolua, penei: “Kaia ko uke ‵ki ei a amioga ma‵sei? Kaia e logo‵mae ei a tino? Kaia e logo‵mae ei toku taina foliki telā e ‵mate tena foitino? Kaia e fatu vāivāi ei au? E fai mai a faifeau me tenā eiloa te mea e manako ki ei te Atua. Kae kafai e penā loa, ko sē toe talitonu eiloa au ki a ia!” I te otiga ne ‵talo te Molimau tenei ki a Ieova i tena loto, ne fai atu ei a ia, penei: “E fiafia au me ne ‵sili mai koe ki a au e uiga ki te mea tenei. Ka taumafai malosi au o fesoasoani ki a koe.” Ne fakaasi atu ne ia me ne isi foki ne mea ne fakalotolotolua a ia ki ei i te taimi koi foliki ei a ia kae ne fesoasoani malosi atu a Molimau a Ieova ki a ia. Ne fakamatala atu a ia, penei: “E iloa ne au me e se fakalogo‵mae ne te Atua a tino. E alofa malosi a ia ki a latou, e manako a ia ke maua ne latou a toe mea ‵lei kae ko pili o fai ne ia se ‵fuliga lasi ki te lalolagi kātoa. Ka se toe ai ne masaki, te olaga matua mo te mate, kae ka ola faeloa a tino faka‵logo ki te se-gata-mai i te lalolagi eiloa tenei.” Ne faitau atu ne ia a te Fakaasiga 21:​3, 4; Iopu 33:25; Isaia 35:​5-7 mo te 65:​21-​25 ki te talavou tenā. Mai tua o te sautalaga loa a laua, ne fai atu te talavou tenā mo te fiafia, penei: “Nei la ko iloa ne au te pogai e ola ei au. E mafai o toe foki mai au ke sau‵tala tāua?” Fakamuli ifo, ne fai tena akoga faka-te-Tusi Tapu fakalua i te vaiaso.

Fakamafanafanaga Mai te Atua

⁵ Kafai e fia fakamafanafana atu tatou ki nisi tino, e ‵tau o fakaaogā a pati kolā e fakaasi atu i ei te alofa. E taumafai tatou o fakaasi atu i ‵tou pati mo te tagi o ‵tou leo me e a‵lofa malosi tatou ki te tino māfatia. Kae e mafai fua ne tatou o fai penā mai te fakaaogāga o pati aogā. E fai mai te Tusi Tapu, penei: “Ke maua ne tatou a te fakamoemoega e alatu i te kufaki, mo te fakamalosiga e alatu i te Tusi.” (Loma 15:⁠4) Kafai e mafau‵fau faka‵lei tatou ki te tusi siki tenā, e mafai o fakamatala atu ne tatou i te taimi tonu me se a te Malo o te Atua, kae fakaasi atu foki mai te Tusi Tapu a te auala ka faka‵lei aka ei ne te Malo tenā a fakalavelave konei. Ka oti, ko fakamatala atu ei ne tatou a te pogai e mautinoa ei te fakamoemoega tenā. Kafai e fai penā, ko fakamafanafana faka‵lei atu ei tatou ki te tino tenā.

⁶ Ko te mea ke aogā tonu a fakamafanafanaga kolā e tuku atu ne tatou, e ‵tau o iloa ne te tino a te Atua tonu, ona uiga, mo te mautinoa o ana folafolaga. Kafai e fia fesoasoani atu tatou ki se tino telā e sē tapuaki ki a Ieova, se mea ‵lei ke fakamaina atu ki a ia a manatu konei. (1) A fakamafanafanaga kolā e maua i te Tusi Tapu ne aumai eiloa mai i a Ieova, te Atua tonu. (2) A Ieova ko te Atua Malosi Katoatoa, telā ne faite ne ia te lagi mo te lalolagi. E ‵fonu a ia i te alofa kae ko te Atua foki o te munatonu. (3) E mafai o maua ne tatou a te malosi ke kufaki i vaegā fakalavelave penā māfai e fakapili‵pili atu tatou ki te Atua mai te iloaga o te mea tonu i tena Muna. (4) E maua eiloa i te Tusi Tapu a fakamatalaga e uiga ki fakalavelave faiga‵ta kolā ne fe‵paki tonu mo tino kese‵kese.

⁷ Ko oti ne tuku atu ne nisi tino a fakamafanafanaga faka-te-agaga ki tino loto māfatia kolā e masani ‵lei mo te Tusi Tapu, mai i te faitau atu ki a latou a pati i te 2 Kolinito 1:​3-7. Ko fakatāua ne latou i ei me ‘e uke foki a fakamafanafanaga e maua ne tatou mai i a Keliso.’ Ka fesoasoani atu a te tusi siki tenei ki se tino ke iloa ne ia me i te Tusi Tapu ko te māfuaga o fakamafanafanaga kae e ‵tau o saga faka‵lei atu a ia ki ei. Kāti e ‵tala atu i ei se auala ke toe sau‵tala ki nisi manatu i te suā taimi. Kafai e manatu aka se tino me i ana fakalavelave ko ikuga o mea ma‵sei ne fai ne ia, sa fakamasino atu ki a ia, kae kāti e ‵lei ke fakaasi atu ki a ia me se mea fakamafanafana ke iloa ne ia a pati kolā ne tusi i te 1 Ioane 2:​1, 2 mo te Salamo 103:​11-​14. Kafai e fai penā, e fakamafanafana atu ne tatou a tino ki tinā fakamafanafanaga ‵tonu mai te Atua.

Ke Fakamafanafana a Tino Kolā e Māfatia i Amioga Fakasauā mo Mea Tau Tupe

⁸ Ko oti ne fakamasei a olaga o te fia miliona o tino ona ko amioga fakasauā​​—⁠kolā ne fai ne tino i olotou fenua io me ko te faiga o taua. E mafai pefea o fakamafanafana atu tatou ki vaegā tino penā?

⁹ E fakaeteete malosi a Kelisiano i olotou pati mo faifaiga ko te mea ke mo a ma ‵lago atu latou ki se potukau e tasi i fakalavelave kolā e ‵vae aka ei a tino i te lalolagi nei. (Ioane 17:16) Kae e fakaaogā faka‵lei eiloa ne latou a te Tusi Tapu ke fakaasi atu i ei ki tino me ka sē tumau eiloa a fakalavelave konei. E mafai o faitau atu te Faataoto 6:​16-19 ke fakaasi atu ei a lagonaga o Ieova ki tino kolā e fia‵fia ki fakasauāga io me ko te Salamo 37:​1-4 ke fakaasi atu ei a fakamalosiga mai te Atua ke mo a e taui ma sui kae ke tali‵tonu ki te Atua. E fakaasi mai i te Salamo 72:​12-​14 a lagonaga o te Solomona Sili, ko Iesu Keliso, telā e pule nei e pelā me ko te Tupu i te lagi, e uiga ki tino kolā e logo‵mae ona ko fakasauāga.

¹⁰ E ola a nisi tino i koga kolā e taua sāle i ei a tino. E ma‵natu aka latou me i taua mo mea kolā e iku mai i ei ko vaega masani o te olaga nei. E fakamoe‵moe latou me ka ‵lei atu olotou olaga māfai e olo atu latou ki nisi fenua. Ne seki manuia a te tokoukega o tino i ei, kae ne ‵mate atu a nisi tino kolā ne taumafai o fai penā. Ne leake a nisi tino kolā ne olo atu ki nisi fenua me ko saoloto latou mai i olotou fakalavelave kae tagaila ne maua fua ne latou a nisi fakalavelave aka. Kāti e mafai o fesoasoani atu te Salamo 146:​3-6 ki vaegā tino penā ke fakamoe‵moe ki se mea telā e sili atu tena aogā i lō te olo atu ki nisi fenua. E mafai o fesoasoani atu a valoaga i te Mataio 24:​3, 7, 14 io me ko te 2 Timoteo 3:​1-5 ke maina latou i te ata kātoa o fakalavelave konā mo te uiga o te tulaga ko ‵nofo nei latou i ei, ko tena uiga, ko te gataga o te olaga masei tenei. E mafai o fesoasoani atu a vaegā tusi siki e pelā mo te Salamo 46:​1-3, 8, 9 mo te Isaia 2:​2-4 ke iloa ne latou me e isi eiloa se fakamoemoega ke ola a tino i te filemu i aso mai mua.

¹¹ I taimi o taua kolā ne fai sāle i Afelika ki Togālā, ne tele keatea se fafine e tokotasi mai tena fale ona ko fanafanaga kolā ne fai i ei. Ne mataku, fanoanoa kae loto māfatia faeloa a ia i aso katoa o tena olaga. Fakamuli ifo, i te taimi ne ‵nofo atu ei te lotou kāiga i te suā fenua, ne ‵sunu ne tena avaga te lā pepa fakaipoipo, kae ‵tuli keatea tou fafine telā ko faitama, fakatasi mo te lā tamaliki tagata telā ko sefulu ana tausaga, ko te mea ke fai ei a ia mo fai se tama. I te taimi ne fakaasi atu ei ki tou fafine a te Filipi 4:​6, 7 mo te Salamo 55:​22, fakatasi mo nisi mataupu faka-te-Tusi Tapu mai Te Faleleoleo Maluga mo te Awake!, ne fatoā maua ei ne ia se tinā fakamafanafanaga tonu kae ko iloa foki ne ia te aogā tonu o tena olaga.

¹² Ko oti ne fakama‵sei a olaga o te fia miliona o tino ona ko fakalavelave i mea tau tupe. I nisi taimi e māfua sāle mai te fakalavelave tenei i taua mo mea kolā e iku mai i ei. I nisi taimi, ko māumāu a tupe a tino mo olotou kope ona ko te sē ‵lei o takitakiga a te malo, te kaimanako, mo te sē fakamaoni o takitaki i ei. Kae ko nisi tino e seki maua aka eiloa ne latou ne kope e uke. E mafai o fakamafanafana atu ki vaegā tino penei mai te fakatalitonu atu ki a latou me ka tuku atu ne te Atua ki tino kolā e tali‵tonu ki a ia a te saolotoga, penā foki loa mo te lalolagi amiotonu telā ka manuia i ei a tino i olotou galuega. (Salamo 146:​6, 7; Isaia 65:​17, 21-​23; 2 Petelu 3:​13) I te taimi ne lagona ei ne se Molimau i Asia a te fāmeo a se fafine telā ne fanatu o ‵togi ana mea i te sitoa, e uiga ki te faiga‵ta o mea tau tupe, ne fakamatala atu ne ia me konā foki eiloa a mea e ‵tupu i te lalolagi kātoa. Ne sau‵tala laua ki te Mataio 24:​3-​14 mo te Salamo 37:​9-​11 kae ne iku atu i ei ki te faiga o tena akoga faka-te-Tusi Tapu.

¹³ Kafai e logo‵mae a tino i te fia o tausaga io me loto fanoa‵noa ona ko folafolaga ‵loi a tino, kāti e fai latou e pelā mo tino Isalaelu i Aikupito kolā ne seki faka‵logo me “ko fi‵ta olotou mafaufau.” (Esoto 6:⁠9) I vaegā tulaga penā, kāti e tāua ke fakamaina atu ki a latou a auala kolā e mafai ei o fesoasoani mai te Tusi Tapu ke fakafesagai atu latou ki fakalavelave i te vaitaimi nei, kae ke ‵kalo keatea mai faifaiga kolā e fakama‵kosu ei a olaga o tino e tokouke. (1 Timoteo 4:8e) Kāti e ‵kilo atu a nisi tino ki tulaga ma‵sei o te lalolagi nei e pelā me se fakamaoniga me e seai se Atua io me e sē alofa a ia ki a latou. Kāti e mafai ne koe o fakaasi atu a tusi siki ke iloa ne latou me ne tuku mai ne te Atua a te fesoasoani kae ne seki talia ne te tokoukega o tino a te mea tenā.​​—⁠Isaia 48:​17, 18.

I Taimi o Afā mo Mafuie

¹⁴ Kāti e fe‵paki a tino mo fakalavelave ‵tupu fakafuasei e pelā mo afā, mafuie, se afi io me se pōmu. Ko loto māfatia valevale a tino e tokouke i ei. Ne a mea e mafai o fai ke fakamafanafana atu ki tino kolā e ‵sao i ei?

¹⁵ E ‵tau o iloa ne tino konā me e isi ne tino kolā e a‵lofa ki a latou. I se taimi ne amio takafia‵toa ei a nisi tino i se fenua e tasi, ne ‵poi masei a tino tokouke i ei. Ne ‵mate i ei a tino i nisi kāiga, ko tino kolā e faka‵na ki ei nisi kāiga ke tausi atu ki a latou, penā foki loa mo olotou taugasoa. Ne ‵galo atu foki i ei a galuega io me ko mea kolā ne fai ei ke tokagamalie te lotou olaga. Ne olo atu a Molimau a Ieova ki tino i olotou fa‵kai, ne fakaasi atu te lotou a‵lofa ona ko fakalavelave kolā ne ‵tupu ki a latou, kae ne fai atu i ei a pati fakamafanafana mai te Tusi Tapu. Ne talia ne tino e tokouke te lotou fesoasoani a‵lofa.

¹⁶ I El Salvador, i te 2001 ne poko se mafuie lasi kae ‵tao atu i ei ko te matoliga o se mauga telā ne ‵mate i ei a tino e tokouke. Ne mate atu i ei te tamaliki tagata a se Molimau telā ko 25 ana tausaga fakatasi mo taina e tokolua o tena ‵sai feagaiga. Se mea vave o ga‵lue malosi a te mātua o te tamaliki tagata tenā fakatasi mo te ‵sai feagaiga a tena tama i te galuega talai. E tokouke a tino ne fai atu ki a laua me ko kalagagina a tino ‵mate konā ne te Atua io me ko te loto eiloa o te Atua ke ‵mate atu latou. Ne siki atu ne te avā Molimau konei a te Faataoto 10:22 ke fakaasi atu ei me e sē manako te Atua ke logo‵mae tatou. Ne faitau atu ne laua a te Loma 5:​12 ke fakaasi atu ei me ne maua ne tatou a te mate ona ko te agasala a te tagata, kae sē ko te loto o te Atua. Ne fakasino atu foki laua ki te fekau fakamafanafana telā e maua i te Salamo 34:​18, Salamo 37:​29, Isaia 25:​8, mo te Fakaasiga 21:​3, 4. Ne fakalogo‵logo a tino mo te fia‵fia, me ne ‵mate atu foki a lā kāiga i te fakalavelave tenā, kae ne kamata ne laua ne akoga faka-te-Tusi Tapu e uke.

¹⁷ Kafai e tupu se fakalavelave fakafuasei, kāti ka fetaui koe mo se tino telā e manako fakavave ki se fesoasoani. Kāti e aofia i ei te telefoni atu ki se tokitā, ke avatu a ia ki te fakaimasaki, io me ke ‵sala aka ki ne meakai mo se koga ke nofo i ei. I te taimi ne tupu ei se fakalavelave fakafuasei i Italia, i te 1998, ne lavea ne se tino tusitala me e “ga‵lue fakatasi [a Molimau a Ieova] o fesoasoani atu ki tino kolā ne logo‵mae, faitalia me e kese‵kese olotou lotu.” I nisi fenua, e logo‵mae malosi a tino i fakalavelave kolā ne ‵valo mai me ka ‵tupu i aso fakaoti. I vaegā fenua penā, e fakasino atu ei a Molimau a Ieova ki valoaga konā i te Tusi Tapu kae fakamafanafana atu foki ki tino mai te fakatalitonu atu mai te Tusi Tapu me ka aumai ne te Malo o te Atua a te puipuiga tonu ki tino katoa.​​—⁠Faataoto 1:​33; Mika 4:⁠4.

Kafai ko Mate se Tino i te Kāiga

¹⁸ E māfatia a te fia miliona o tino i aso katoa ona ko te mate atu o se tino pele. Kāti ka fetaui koe mo tino fanoa‵noa penā i te galuega talai io me māfai e fai ne koe a mea masani i te olaga nei. Ne a mea e mafai o fai ne koe ke fakamafanafana atu ki a latou?

¹⁹ E mata, e loto māfatia malosi te tino tenā? E mata, e ‵fonu te fale i tino fanoa‵noa? Kāti e uke a mea e fia fai atu ne koe, kae e ‵tau o fakaeteete i ei. (Failauga 3:​1, 7) Kāti e ‵lei ke fakaasi atu tou loto fanoanoa, tuku atu se tusi faka-te-Tusi Tapu telā e fetaui ‵lei (se tusi, se mekesini io me se tamā pepa), kae ke toe āsi atu ei fakamuli ke onoono aka me e mafai o fesoasoani atu koe. Kafai ko maua ne koe se avanoaga ‵lei, ke na tuku atu ne manatu fakamafanafana mai te Tusi Tapu. E mafai o faka‵noga io me faka‵lei aka i ei te loto fanoanoa o te tino. (Faataoto 16:24; 25:11) E se mafai o faka‵tu aka ne koe a tino ‵mate e pelā mo Iesu. Kae e mafai o fakaasi atu ne koe mai te Tusi Tapu a te tulaga o tino ‵mate, faitalia me e sē tenei te taimi ke fakaasi faka‵sau atu ei te ‵se o olotou talitonuga. (Salamo 146:4; Failauga 9:​5, 10) E mafai o fai‵tau fakatasi koutou ki folafolaga i te Tusi Tapu e uiga ki te toe‵tuga. (Ioane 5:​28, 29; Galuega 24:15) E mafai o sau‵tala koutou ki te uiga tonu o mea konā, kāti mai te fakaaogāga o se tala i te Tusi Tapu e uiga ki te fakatūga o se tino mai te mate. (Luka 8:​49-​56; Ioane 11:​39-​44) E sē gata i ei, ke fakaasi atu foki a uiga ‵gali o te Atua alofa telā ne tuku mai ne ia se vaegā fakamoemoega penā. (Iopu 14:​14, 15; Ioane 3:​16) Ke fakamatala atu te pogai ne aogā ei ki a koe a akoakoga konā mo te pogai ko talitonu katoatoa koe ki ei.

²⁰ A te ‵kamiga ke fanatu a te tino loto māfatia ki te Kingdom Hall ka fesoasoani atu ei ke fakamasani a ia mo tino kolā e a‵lofa tonu ki olotou tuakoi kae fakatau fakamalosi a latou eiloa. Ne iloa ne se fafine mai Sweden me tenei eiloa te mea ne salasala a ia ki ei i tena olaga kātoa.​​—⁠Ioane 13:35; 1 Tesalonia 5:​11.

²¹ Kafai e iloa ne koe me e loto māfatia se tino i te fakapotopotoga Kelisiano io me i tua o te fakapotopotoga, e mata, e manavase sāle koe ki au pati mo faifaiga e ‵tau o fai? A te pati Eleni telā ne ‵fuli ki te “fakamafanafana” i te Tusi Tapu e fakauiga ki se tino telā “e kalaga atu ki te suā tino ke vau ki ona tafa.” A te tino telā e fakamafanafana tonu atu e fakaavanoa sāle ana taimi mō tino loto māfatia.​​—⁠Faataoto 17:⁠17.

²² Kae pefea la te tino telā e fia fakamafanafana atu koe ki ei kae ko iloa ‵lei ne ia a pati i te Tusi Tapu e uiga ki te mate, te togiola, mo te toetuga? A te nofo tonu atu o se taugasoa telā e ‵pau oulua talitonuga se fakamafanafanaga tonu. Kafai e fia faipati a ia, ke na fakalogologo faka‵lei. Sa mafaufau pelā me e ‵tau o faipati faeloa koe. Kafai e faitau atu se tusi siki, ke mafaufau ki ei e pelā me ne fakamatalaga mai te Atua ke fakamalosi aka ei a loto o koulua tokolua. Ke fakaasi atu te lū loto tali‵tonu ki te mautinoa o folafolaga i tusi siki konā. E pelā mo te Atua, kafai e fakaasi atu ne tatou a te alofa mo te folafolaatuga o muna‵tonu tāua kolā e maua i te Muna a te Atua, e mafai foki o fesoasoani atu koe ke tokagamalie a loto o tino māfatia kae ke maua foki ne latou a fakamalosiga mai “te Atua o fakamafanafanaga katoa.”​​—⁠2 Kolinito 1:⁠3.

[Fakamatalaga mai lalo]

Se a Tau Tali?

• Ko oi e ‵losi atu sāle ki ei a tino e tokouke mō fakalavelave katoa, kae e mafai pefea o fesoasoani atu tatou ki a latou?

• Ne a ‵tou mea e mafai o fai ke fesoasoani atu ki nisi tino ke maua a mea aogā mai fakamafanafanaga kolā e tuku mai ne te Tusi Tapu?

• Ne a mea fakafanoanoa e ‵tupu sāle ki tino i tou fenua, kae e mafai pefea o fakamafanafana atu ne koe a latou?

[Fesili mo te Sukesukega]

1, 2. E ‵tau o fakamafanafana atu tatou ki a ai, kae kaia?

3. E fesoasoani atu pefea tatou ki tino kolā e fesili mai penei “Kaia ne talia ei ne te Atua a fakalavelave konei?”

4. Ne fesoasoani atu pefea se Molimau i Polani ki se tamaliki akoga telā e loto māfatia, kae e aogā pefea te tala tenā ke fesoasoani atu ei tatou ki nisi tino?

5. E maua i fea a tinā fakamafanafanaga ‵tonu māfai ko fai‵pati atu tatou ki tino loto māfatia?

6. Se a te mea e ‵tau o fakamaina atu ne tatou ki tino ko te mea ke maua ne latou a mea aogā katoa mai fakamafanafanaga i te Tusi Tapu?

7. (a) Ne a mea e mafai o iku mai māfai e fakatāua ne tatou te manatu me i fakamafanafanaga kolā ne tuku mai ne te Atua ‘e maua ne tatou mai i a Keliso’? (e) E mafai pefea o fakamafanafana atu koe ki se tino telā e manatu aka me e ma‵sei ana amioga?

8, 9. Ne a pati fakamafanafana e fetaui ‵lei mo tino kolā e logo‵mae ona ko fakasauāga?

10. E fakamafanafana atu pefea a tusi siki konei ki tino kolā e ola i koga e ‵tupu sāle i ei a taua?

11. Ne a tusi siki ne fakamafanafana atu ki se fafine e tokotasi i Afelika ki Togālā, kae kaia?

12. (a) Se a te fakamafanafanaga e tuku mai ne te Tusi Tapu ki tino kolā e faigata ki a latou te tulaga o mea tau tupe? (e) Ne fesoasoani atu pefea se Molimau i Asia ki se fafine e tokotasi?

13. (a) Kafai ko loto fanoa‵noa nisi tino ona ko folafolaga ‵loi, e mafai pefea o fakaaogā ne tatou te Tusi Tapu ke fesoasoani atu ki a latou? (e) Kafai e ma‵natu aka a tino me i tulaga ma‵sei o te lalolagi nei ne fakamaoniga me e seai se Atua, ka fakamafanafana atu pefea ne koe latou?

14, 15. I te taimi ne ‵poi masei ei a tino ona ko te fakalavelave tupu fakafuasei e tasi, ne fakaasi atu pefea ne Molimau a Ieova a te lotou a‵lofa ki nisi tino?

16. I te taimi ne poko ei se fakalavelave tupu fakafuasei i El Salvador, kaia ne magoi ‵ki ei te galuega talai a Molimau i te fenua tenā?

17. I taimi o fakalavelave ‵tupu fakafuasei, e mafai pefea o fesoasoani atu tatou ki tino?

18-20. Ne a pati mo faifaiga e mafai o fai ki se kāiga telā ne mate se lotou tino pele ke fakamafanafana atu ki a latou?

21, 22. (a) Kafai e fia fakamafanafana atu ne tatou a nisi tino, ne a ‵tou mea e ‵tau o fai? (e) E mafai pefea o fakamafanafana atu ne koe se tino telā ko iloa ‵lei ne ia a te Tusi Tapu?

[Ata i te itulau e 31]

Te fakaasiatuga o se fekau fakamafanafana tonu i taimi o puapuagā

[Te Fakamatalaga]

Refugee camp: UN PHOTO 186811/J. Isaac

[Ata i te itulau e 32]

A te nofo mai o se taugasoa i ou tafa se fakamafanafanaga tonu