E Isi ne Fakamaoniga me ne Ola Eiloa Iesu?

“KO TUSITUSIGA e Uiga ki a Iesu i Luga i Fatu.” Ko pati i te ‵kava o te tusi ko te Biblical Archaeology Review (Novema/Tesema 2002). E lavea atu i ei a te ata o se pokisi ne faite mai i lase telā e tuku i ei a ivi o tino ‵mate kae fakaigoa ki te “ossuary.” Ne maua aka te pokisi tenā i Isalaelu. Ne fakaaogā sāle ne te kau Iuta a pokisi penā i te senitenali muamua T.L.M. ke oko eiloa ki te 70 T.A. Ne tāua ‵ki a te pokisi tenei me e isi ne tusitusiga i te ‵gana Alamaika e maua atu i tena feitu e tasi. Ne ‵fuli aka ne tino ‵poto a pati i ei, penei: “Iakopo, te tama a Iosefa, te taina o Iesu.”

E ‵tusa mo te Tusi Tapu, e isi se taina o Iesu te Nasaleta e fakaigoa ki a Iakopo kae ko te tama foki a Iosefa te avaga a Malia. I te taimi ne akoako atu ei a Keliso i tena fa‵kai, ne fesilisili atu a tino mo te ofo, penei: “E sē ko ia tenā ko te tama a te kamuta? E sē ko Malia tona mātua? E sē ko ia tenā ko te taina o Iakopo, Iosefa, Simona, mo Iuta? A ona tuagane konei katoa eiloa e ‵nofo mo tatou i konei.”​—⁠Mataio 13:​54-56; Luka 4:22; Ioane 6:⁠42.

E tonu, e fetaui ‵tonu eiloa a fakamatalaga i te pokisi mo tala e uiga ki a Iesu te Nasaleta. Kafai e tonu me i te Iakopo i luga i te pokisi ko te āfa taina eiloa o Iesu, kāti tenā eiloa “te ‵toe fakamaoniga leva e uiga ki a Iesu i tafa o fakamaoniga i te Tusi Tapu,” ko pati a André Lemaire se tagata poto e tokotasi i tusitusiga mua kae ko te tino foki ne tusi ne ia te mataupu tenei i te tusi ko te Biblical Archaeology Review. Ne fai mai a Hershel Shanks, te tagata e fakatonutonu ne ia te mekesini tenā, me i te pokisi tenā “se mea telā e mafai o puke ki ei, kilo atu ki ei kae iloa aka foki me se pokisi leva ‵ki telā ne fakaaogā i te vaitaimi ne ola ei te ‵toe tagata sili i te lalolagi.”

Kae ko igoa kolā ne tusi i luga i te pokisi tenā ne igoa lauiloa i te senitenali muamua. Tela la, e mafai eiloa o isi se kāiga telā e isi ne tino i ei e fakaigoa ki a Iakopo, Iosefa mo Iesu i tafa o te kāiga o Iesu Keliso. Ne fai mai a Lemaire, penei: “Kāti e nofo ki te toko 20 tino i kautama e lua mai mua o te 70 T.A. i Ielusalema e fakaigoa ki a ‘Iakopo te tama a Iosefa te taina o Iesu.’ ” Kae i tena faka‵tau a te Iakopo i luga i te pokisi ko te āfa taina eiloa o Iesu Keliso.

E isi foki se suā mea telā e tali‵tonu ei a nisi tino me i te Iakopo i luga i te pokisi ko te āfa taina o Iesu Keliso. E tiga eiloa ne masani sāle o tusi a te igoa o te tamana i vaegā tusitusiga penā, se mea faigata ke tusi te igoa o se taina o se tino i ei. Tela la, e tali‵tonu a tino ‵poto e tokouke me i te Iesu tenei se tino takutakua eiloa telā ne mafau‵fau ei latou me ko Iesu Keliso, telā ne māfua mai i ei te Lotu Kelisiano.

E Mata, te Pokisi Tenā se Mea Tonu Eiloa?

Se a te “ossuary”? Se pokisi io me se pusa telā e tuku i ei a ivi o se tino mate māfai ko oti ne pala tena foitino i te tanuga. E uke a pokisi penā ne kaisoa mai i tanuga i tafatafa o Ielusalema. Ne maua atu a te pokisi mo te fakamatalaga e uiga ki a Iakopo i se sitoa telā e fakatau i ei a mea mua, kae sē mai se koga telā ne keli aka ne tino sukesuke ki mea mua. E fai mai te tino i a ia te pokisi me ne ‵togi fua ne ia te pokisi tenā ki se fia selau tālā i tausaga talu mai te 1970. Kae seki mafai eiloa o iloa tonu me ne maua mai fea a te pokisi tenā. E fai mai a te Polofesa ko Bruce Chilton mai te Bard College i Niu Ioki, penei: “Kafai e sē mafai o iloa aka a te koga ne maua i ei a te pokisi tenā mo te koga ne moe i ei i tausaga toeitiiti ko katoa te 2,000 ko ‵teka, e sē mafai eiloa o sōna fakafetaui aka fua ne se tino a te mea tenā mo tino kolā e tusi olotou igoa i ei.”

Ko te mea ke fakamautinoa aka a fakamaoniga ki ei, ne ave ne André Lemaire a te pokisi tenā ki te ofisa telā e iloilo i ei a mea mua (Geological Survey) i Isalaelu. Ne fakamautinoa aka i ei ne tino sukesuke konā me ne faite a te pokisi mai lase kolā ne maua atu i te senitenali muamua io me ko te lua o senitenali T.A. Ne lipoti mai ne latou me “seai ne fakailoga me ne fakaaogā a mea faigaluega i aso nei i ei.” Kae i te fakasautalaga o tino poto i te Tusi Tapu ne The New York Times ne fakaasi mai ne latou me “e fakasino atu a fakamaoniga e uke i te pokisi tenā ki a Iesu kae e sē mautinoa a fakamaoniga katoa konā.”

E fai mai foki te mekesini ko te Time me toeitiiti ko “tali‵tonu a tino a‵koga katoa me ne ola eiloa a Iesu.” Kae e mafau‵fau a tino e tokouke me ‵tau eiloa o isi ne nisi fakamaoniga me ne ola eiloa Iesu i tafa o fakamaoniga i te Tusi Tapu. E mata, e ‵tau o fakalagolago atu a te tali‵tonu o tino ki a Iesu ki fakamaoniga konei? Ne a fakamaoniga ko maua ne tatou me ne ola eiloa “te ‵toe tagata sili i te lalolagi.”

[Te Fakamatalaga o Ata i te itulau e 3]

Left, James Ossuary: AFP PHOTO/J.P. Moczulski; right, inscription: AFP PHOTO/HO