Tali Mautinoa!

A TE ukega o manatu fakatonutonu kolā e maua i tusi fesoasoani e uke i aso nei e fakasino tonu loa ki olaga o tino kolā ko pokotia valevale i fakalavelave. E se penā loa te Tusi Tapu. E ui eiloa e fesoasoani atu a fakatakitakiga i ei ki tino kolā ko puapuagā, e se aogā fua te Tusi Tapu ki vaegā tino penā. E fesoasoani atu a fakatakitakiga i ei ki se tino ke ‵kalo keatea mai mea ‵se kolā e sōna fai fua i ei ke faigatā te olaga.

E mafai ne te Tusi Tapu o “akoako a tino va‵lea ke poto pelā foki tamataene ke lasi te lotou mea e iloa.” (Faataoto 1:⁠4) Kafai e fakagalue ne koe a pati i te Tusi Tapu, “a tou atamai mo tou malamalama ka puipui ne ia koe, ke mo a e fai ne koe te mea ‵se.” (Faataoto 2:​11, 12) Ke mafaufau ki nāi fakaakoakoga mautinoa e uiga ki auala e mafai ei o puipui tou ola, te faiga ke gasolo o ‵lei te tulaga o tou kāiga, kae ke fai koe pelā me se tino galue ‵lei io me se pule ‵lei mai te tautali atu ki fakatakitakiga mai te Tusi Tapu.

Ke Fakaaogā ‵Tau te Kava

E se taku fakamasei ne te Tusi Tapu a te fakaaogā ‵tau o te kava. Ne fakasino atu te apositolo ko Paulo ki te aogā o te uaina i ana pati ki te talavou ko Timoteo: “Inu foki ki ne mo uaina ke logo ‵lei tou tinae, i te mea i a koe e masaki sāle.” (1 Timoteo 5:​23) E fakaasi mai i nisi fuaiupu i te Tusi Tapu me ne seki manako fua te Atua ke fai a te uaina pelā me se vailakau faka‵lei masaki. E fakamatala mai i ei a te uaina e pelā me se mea e ‘fakafiafia ei a te tino.’ (Salamo 104:15) Kae, e fai mai foki te Tusi Tapu ke fakaeteete i te “pologa [ki] te kava.” (Tito 2:⁠3) E fai mai, penei: “Sa takaga ki tino inu malosi ki uaina, io me ko tino gafula. A tino inu kava mo tino gafula e iku ki te mativa.” (Faataoto 23:​20, 21) Kafai e se ‵saga atu ki fakatakitakiga aogā penei, ne a mea e iku mai i ei? Ke mafaufau ki fakamatalaga mai nāi fenua fua.

E fai mai te Global Status Report on Alcohol 2004 a te World Health Organization, penei: “E nofo ki se €2.4 piliona a tupe a tino Aialani e fakamāumāu i te tausaga ki fakalavelave kolā e māfua mai i te kava.” E fai mai te lipoti me e aofia i te tupe lasi ‵ki tenei ko te “tupe e fakamāumāu ki te faka‵leiga o masaki (€279 miliona), fakalavelave ‵tupu i auala (€315 miliona), amioga solitulafono e māfua mai i te kava (€100 miliona), ko galuega e se fai mai te sē ga‵lue o tino ona ko te kava (€1034 miliona).”

Kae e sili atu i te tāua i lō tupe e fakamāumāu ne te kava ko te ‵togi o te logo‵mae o tino. E pelā mo Ausetalia, i loto i masina fua e 12, e sili atu i te afa miliona a tino e fakalogo‵mae ne tino konā. I Falani, e ‵losi atu ki te fakaaogāga ‵se o te kava me ko te māfuaga o te 30 pasene o amioga fakasauā i kāiga. Mai luga i mea konei, e mata, e se matea ne koe te aogā o fakatakitakiga i te Tusi Tapu e uiga ki te kava?

‵Kalo Keatea Mai Faifaiga Masani Kolā e Fakalailai ki te Foitino

I te tausaga e 1942, ko te taimi telā ne lauiloa malosi ei te ‵pusi, ne fesoasoani atu te mekesini tenei ki ana tino fai‵tau ke iloa ne latou me i te fakaaogāga o te paka e fakasēaogā i ei a fakatakitakiga i te Tusi Tapu, kae e ‵tau o ‵kalo keatea mai i ei. E fakamatala mai se mataupu telā ne ‵lomi i te tausaga tenā me i so se tino telā e manako o fakafiafia te Atua e ‵tau o tautali i te fakatonuga i te Tusi Tapu ke “faka‵ma la [latou] mai feitu kolā e fakamasei ne latou te foitino mo te agaga.” (2 Kolinito 7:⁠1) Nei la, i se 65 tausaga mai tua ifo i ei, e mata, e se aogā te fakatakitakiga tenei mai te Tusi Tapu?

I te 2006 ne fakamatala ne te World Health Organization a te paka e pelā me ko “te lua o pogai ‵lasi e ‵mate ei a tino i te lalolagi kātoa.” I tausaga takitasi, e ‵mate se toko lima miliona o tino ona ko te ‵pusi. Kae, e nofo ki se tolu miliona o tino e ‵mate i tausaga takitasi i te SELAMETE. I te 20 senitenali, ne ‵mate atu se aofaki o tino kāti e toko 100 miliona, toeitiiti kae ‵pau mo te aofaki o tino ne ‵mate i taua katoa kolā ne fai i te senitenali tenā. E tonu, ko talia nei ne te tokoukega o tino i te lalolagi a te aogā ke ‵kalo keatea mai te paka.

“Fakagata te Fina Lalolagi”

E se taliagofie ne tino e tokouke a pati i te Tusi Tapu e uiga ki faifaiga fakatauavaga. E ‵kese mo mea kolā ne fakamalosi atu ke tali‵tonu ki ei a tino e tokouke, e se taku fakamasei ne te Tusi Tapu a faifaiga fakatauavaga katoa e pelā me se agasala. Kae e tuku mai i ei a fakatakitakiga aogā e uiga ki faifaiga fakatauavaga kolā e ‵tau o fai ne tino. E akoako mai te Tusi Tapu me e talia fua a faifaiga fakatauavaga ke fai ne se tagata mo se fafine kolā ko oti ne fakaipoipo faka‵lei. (Kenese 2:​24; Mataio 19:​4-6; Epelu 13:⁠4) A te moe fakatauavaga se auala ke fakatau fakaasi atu ei ne se tauavaga a te lā a‵lofa atafai. (1 Kolinito 7:​1-5) So se tamaliki telā e fanau mai i te fesokotakiga tenā ka maua eiloa ne ia a mea aogā mai i mātua e tokolua kolā e fakatau a‵lofa.​​—⁠Kolose 3:​18-21.

E uiga ki faifaiga fakatauavaga sē ‵tau, e fakatonu mai te Tusi Tapu: “Fakagata te fina lalolagi.” (1 Kolinito 6:​18) Se a te pogai e tasi o te mea tenei? E faka‵soko mai te fuaiupu tenā: “A nisi agasala ake kolā e fai ne se tino, e se masei ei a tona foitino; ka ko te tino e fina lalolagi, e agasala ki tona foitino.” Ne a mea e iku mai māfai e fakaseaogā ne tatou a fakatakitakiga mai te Tusi Tapu e uiga ki faifaiga fakatauavaga?

Ke mafaufau ki mea e ‵tupu nei i te Iunaite Sitete. E maua i te fenua tenā a te ‵toe aofaki maluga o tama‵liki kolā e fai‵tama foliki i te lalolagi kātoa​​—⁠kāti se toko 850,000 i tausaga takitasi. A pepe e uke kolā e se faka‵to e fa‵nau mai ne mātua kolā e seai ne olotou avaga. E manino ‵lei, me taumafai malosi a mātua fo‵liki konei ke puti ake olotou tama‵liki i te alofa mo te fakalogo, kae e manuia eiloa a nisi mātua. Kae ko te ‵toe mea masei i ei, me i tama‵liki tāgata a mātua koi talavou konei e masani o iku atu ki te ‵pei ki falepuipui ako tama‵liki fāfine e masani o iku atu ki te fai‵tama fo‵liki e pelā eiloa mo olotou mātua. Mai tua o se iloiloga telā ne fai ki mea ne ‵tupu i te fia sefulu tausaga ko ‵teka, ne tusi mai se tino sukesuke ko Robert Lerman: “A te gasolo aka o tokouke a mātua kolā e seai ne olotou avaga kāti ko te pogai e tasi o nisi fakalavelave i te fenua, e pelā mo te gasolo aka o tokouke a tama‵liki ko se a‵koga, te fakaaogāga ‵se o te kava mo vailakau tapu, te fai‵tama fo‵liki mo te tausiga o olotou tama‵liki, mo amioga solitulafono a tama‵liki.”

E maua foki ne latou kolā e fai amioga fakatauavaga matagā a masaki ma‵sei, i te feitu faka-te-foitino mo te feitu faka-te-mafaufau. E pelā mo te lipoti i te mekesini ko te Pediatrics: “E ‵tusa mo fakamatalaga kolā ko oti ne maua aka, e mafai o iku atu a tama‵liki kolā e aofia malosi i faifaiga fakatauavaga ki te loto māfatia mo te fakamate.” E uiga ki nisi tulaga fakamataku o te ola, e fai mai te American Social Health Association: “E sili atu i te afa o tino katoa [i te Iunaite Sitete] e maua ne te STD [ko masaki ‵pisi i faifaiga fakatauavaga] i se taimi i olotou olaga.” Ke mafaufau ki te logo‵mae telā e se mafai o maua ne koe māfai e tautali faka‵lei atu ki fautuaga e uiga ki faifaiga fakatauavaga mai te Tusi Tapu!

Ati Aka se Kāiga Malosi

E se fakaasi mai fua i te Tusi Tapu a faifaiga ma‵sei. Ke mafaufau ki fakatakitakiga aogā kolā e fakaasi mai i ei e uiga ki te momeaakaga o te tulaga o te kāiga ke ‵lei.

E fai mai te Muna a te Atua: “A tāgata e ‵tau o a‵lofa ki olotou avaga e pelā eiloa mo te lotou atafai ki olotou foitino tonu.” (Efeso 5:​28) I lō te manatu mā‵mā ki olotou avaga, e fakamalosi atu ki tāgata ke ‵nofo fakatasi mo latou me “iloa ne koutou me vāi‵vāi latou; tela la, e ‵tau mo koe o atafai ki ei mo te āva.” (1 Petelu 3:⁠7) E uiga ki kinauga kolā e mafai o ‵sae aka, e fakamalosi atu ki tāgata a‵vaga: “E ‵tau mo koutou o a‵lofa ki otou avaga, kae sa fakasauā ki ei.” (Kolose 3:​19) E mata, e se lotomalie koe, me i te tagata avaga telā e fakagalue ne ia a fakatakitakiga konei ka alofa kae amanaia ki a ia tena avaga?

E tuku mai ne te Tusi Tapu a te fakatakitakiga tenei ki fāfine a‵vaga: “A koutou e fāfine, ke faka‵logo koutou ki otou avaga, e pelā eiloa mo te otou faka‵logo ki te Aliki. Me i te tagata e isi sena pule i luga i tena avaga, e pelā eiloa mo Keliso e isi foki sena pule i te ekalesia; ka ko Keliso eiloa te Fakaola o te ekalesia . . . kae e ‵tau foki i fāfine o āva ki olotou avaga.” (Efeso 5:​22, 23, 33) E mata, e se mafaufau koe me i te fafine telā e tautali ki te fakatakitakiga tenei i tena faipati atu​​—⁠io me faipati e uiga​​—⁠ki tena avaga ka faigofie o alofa atu tena avaga ki a ia?

E uiga ki te akoakoga o tama‵liki, e fakatonu mai te Tusi Tapu ki mātua me e ‵tau o fesokotaki atu ki au tama‵liki māfai e “‵nofo koutou i otou fale . . . pelā foki manafai e olo koutou ki se koga, io me manava koutou, pelā foki i taimi e ga‵lue ei koutou.” (Teutelonome 6:⁠7) E fakatonu fakapitoa atu foki ki tamana ke akoako olotou tama‵liki ki mea tau amioga kae polopoloki atu foki mo te alofa. “A koutou e tamana, sa fakaitaitagina otou tama‵liki, kae ke puti ake i te olaga ‵lei mo akoakoga faka-Kelisiano,” ko pati i te Muna a te Atua. (Efeso 6:⁠4) E ‵tusa mo te mea tenā, e fai atu ki tama‵liki: “Faka‵logo ki otou mātua” kae “āva ki tou tamana mo tou mātua.”a​​—⁠Efeso 6:​1, 2.

E mata, e mafaufau koe me ka maua ne kāiga a mea aogā mai te fakagaluegāga o fakatakitakiga konei? Kāti ka tali mai koe, ‘Ao, ko oko loa i te ‵tagi gali mai, kae e mata, e mafai eiloa o tupu te mea tenā?’ E ‵kami ne matou a koe ke āsi atu ki te Kingdom Hall o Molimau a Ieova i tou fenua. Ka fetaui koe i konā mo kāiga kolā e taumafai malosi ke fakagalue ne latou a fakatakitakiga ‵poto mai te Tusi Tapu. Sautala mo latou. Onoono ki te auala e fesokotaki ei a tino o te kāiga. Ka lavea eiloa ne koe ki ou mata me i te ola e ‵tusa mo fakatakitakiga mai te Tusi Tapu e fai eiloa ne ia ke fia‵fia a kāiga!

Se Tino Galue Malosi mo se Pule Fakamaoni

Ne a pati a te Tusi Tapu e uiga ki fakalavelave faiga‵ta kolā e fe‵paki mo tino i te kausaki atu i aso takitasi ke mo a ma faka‵tea latou mai i olotou galuega? E fakaasi mai i ei me i te tino galue telā e apo i tena galuega kāti ka fakatāua ne tino kae ka taui atu foki ki ana galuega ‵lei. “Fakaasi mai se tino e fai ne ia se galuega ‵lei,” ko pati a te tupu ko Solomona. “E ‵tau o nofo [a ia] i tafa o tupu.” (Faataoto 22:29) I te suā feitu, a te “tagata paie” e fai pelā me ne ‘au i mata’ o tena pule. (Faataoto 10:26) E fakamalosi mai te Tusi Tapu ki tino ga‵lue ke fakamaoni kae ga‵lue malosi. “A te tino telā e masani o kaisoa, e ‵tau mo ia o fakagata tena amioga tenā, ka ko kamata o fakaputuputu mo tona olaga i fua o ana galuega ‵lei e fai ne ona lima.” (Efeso 4:​28) E ‵tau foki eiloa o fai penā māfai e galo tou pule. “Faka‵logo ki otou pule faka te lalolagi i mea katoa, e se i te galue fakaloiloi o fakafiafia tino, kae i te loto fakamaoni i te mataku ki te Aliki.” (Kolose 3:​22) Kafai koe se pule, e mata, ka se fakatāua ne koe sau tino galue telā e fakagalue ne ia te fakatakitakiga tenei?

E tuku mai i te Tusi Tapu te fakatakitakiga tenei mō pule: “A te tino galue, e ‵tau o maua tona ‵togi.” (1 Timoteo 5:​18) Ne fakatonu atu te Tulafono a te Atua ki tino Isalaelu ke fakamaoni a pule o ‵togi olotou tino ga‵lue i se ‵togi ‵tau. Ne tusi mai a Mose, “Sa fakatogafiti ne koe se tino io me kaisoa ana mea. Sa ‵funa ne koe se ‵togi o se tino ne fakagalue ne koe, e ‵tusa eiloa me ko te ‵togi o ia i se afiafi fua e tasi.” (Levitiko 19:13) E mata, ka sē fiafia koe o galue mai lalo i se pule telā e fakalogo ki fakatakitakiga i te Tusi Tapu kae fakamaoni o ‵togi ne ia koe ki se ‵togi ‵tau?

Te Māfuaga Sili o te Poto

E mata, e poi koe me e maua i loto i te tusi leva tenei ko te Tusi Tapu a fakatakitakiga kolā e aogā mō ‵tou aso nei? A te pogai e tumau ei nei a te aogā o te Tusi Tapu i lō nisi tusi aka kolā ko se aogā ona me e aofia i ei a te muna “a te Atua” kae e se ko te muna a tāgata.​​—⁠1 Tesalonia 2:​13.

E fakamalosi atu matou ki a koe ke fakaaogā a taimi e uke ke fakamasani ki te Muna a te Atua. Kafai e fai koe penā, ka kamata o fiafia koe ki te Tino ne tusi ne ia te Tusi Tapu, ko Ieova te Atua. Fakagalue a fakatakitakiga e tuku mai i ei, kae ka lavea ne koe me e puipui ne ia koe mai mea fakama‵taku kae fesoasoani atu ke momea aka te ‵lei o tou olaga. Mai te faiga penā, ka ‘fakapilipili atu ei koe ki te Atua, kae ka fakapilipili mai a ia ki a koe.’ (Iakopo 4:⁠8) E seai se isi tusi e maua ne koe i ei se vaegā fesoasoani penā.

[Fakamatalaga mai lalo]

[Fakamatalaga o te Ata i te itulau e 4]

E mata, e mafaufau koe me e aogā a te kilokiloga a te Tusi Tapu ki te inu kava?

[Fakamatalaga o te Ata i te itulau e 5]

E mata, e lotomalie koe ki pati fakatonutonu i te Tusi Tapu ke ‵kalo keatea mai te paka?

[Fakamatalaga o te Ata i te itulau e 5]

Globe: Based on NASA Photo

[Fakamatalaga o te Ata i te itulau e 7]

A te tautali ki fakatakitakiga i te Tusi Tapu e fai i ei ke gasolo aka o ‵lei te olaga faka-te-kāiga