E Tapeapea i se Lalolagi Telā e Mafuli‵fuli Faeloa a Amioga i ei

E FAI mai se tala ‵kai lauiloa e tasi me ne sasale faeloa a ia i te ao malamalama mo tena molimatagi o ‵sala se tagata amio ‵lei, kae ne seki mafai o maua ne ia. A te tagata tenei ko Diogenes, se tagata poto telā ne ola i Atenai i te fa senitenali T.L.M.

E se mautinoa me e tonu te tala tenā io me ikai. Kae moi ola a Diogenes i aso nei, ka se ‵poi tatou me ka faigata atu ke maua ne ia ne tino amio ‵lei. E foliga mai me e ‵teke atu a tino e tokouke ki te talitonuga me ‵tau o puke ‵mau a tino ki se fakasologa mautinoa o amioga ‵lei. E fakasalalau mai faeloa ki a tatou a tala fakapoi i mea tau amioga​—⁠i olaga o tino taki tokotasi, i te malo, i koga ga‵lue, i tafaoga, i koga faipisinisi, mo nisi koga aka foki. Ko se toe āva a tino ki amioga kolā ne fakatāua ne tupulaga i aso mua. Ko oti ne toe iloilo aka a amioga fakavae kae masani o ‵teke atu ki ei a tino. E fakatāua fua ne nisi tino a nāi amioga kae e se fai ne latou.

“Ko oti atu a aso ne amanaia ei a tino katoa ki amioga ‵lei,” ko pati a Alan Wolfe, se tino e sukesuke ki te olaga faka-te-lotu. Ne siki mai foki ana pati konei: “E seki ai loa se vaegā lagonaga penei i aso mua me e se mafai o fakalagolago a tino ki tuu mo aganuu mo fakapotopotoga ke takitaki ei latou i mea tau amioga.” E uiga ki te 100 tausaga ko ‵teka, ne ‵lomi mai i te Los Angeles Times a te kilokiloga a Jonathan Glover me i te gasolo ifo ki lalo o te tulaga o mea tau lotu mo tulafono i mea tau amioga i te lalolagi kātoa, ne lasi ‵ki tena tusaga i te faiga o amioga solitulafono i te lalolagi kātoa.

Ko te vaegā ‵numi tenā e uiga ki te mauaga o amioga ‵lei, ne fai ei ke salasala atu faeloa a nisi tino ki se fakatokaga e uiga ki amioga ‵lei. I nāi tausaga ko ‵teka atu, ne fai mai a Federico Mayor, se pule mua o te UNESCO, me “ko manava‵se malosi nei a tino o te lalolagi ki mea tau amioga.” Kae, ko te fakatamala o tino o fai a amioga ‵lei e se fakauiga i ei me ko seai eiloa ne amioga ‵lei e mafai io me e ‵tau o fai.

E mata, e mafai o lotoma‵lie a tino o kautupu katoa e uiga ki tulaga o amioga ‵lei kolā e ‵tau o fakaaogā? E mautinoa me e se mafai. Kae kafai e seai ne tulaga o amioga ‵lei mo amioga ma‵sei kolā e mafai o lotoma‵lie a tino ki ei, e fua aka la pefea ne se tino a nisi amioga? Se mea masani i aso nei ke pule eiloa te tino i ana amioga. Kae, e lavea ne koe me i te kilokiloga tenei e seki faka‵lei aka i ei a mea tau amioga.

E talitonu katoatoa a te tagata tusitala mai Peletania ko Paul Johnson me i te kilokiloga e uiga ki te pule atu o te tino ki ana amioga e fai e “fakasēaogā . . . i ei a te tiute o tino taki tokotasi, e uiga ki te mauaga o se fakasologa tumau o mea tau amioga” kolā ne ola ei a tino mai mua o te kamataga o te 20 senitenali.

E mata, e mafai o maua se “fakasologa tumau o mea tau amioga” io me ke ola a tino mai lalo i se “tulafono i mea tau amioga i te lalolagi kātoa”? E mata, e isi se pulega e mafai o tuku mai i ei a amioga tumau kae aogā kolā e faka‵lei aka ei ‵tou olaga kae tuku mai foki i ei se fakamoemoega mō aso mai mua? Ka faipati a te suā mataupu ki fesili konei.