Ne Faite Tatou I se Auala “Fakaofoofogina”
“I se auala fakamataku kae fakaofoofogina ne faite ei ne koe au.”—SALAMO 139:14, NW.
1. Kaia e tavae ei ne tino e tokouke a te Atua e uiga mō mea fakaofoofogina i te lalolagi?
E‵FONU te lalolagi i mea ne faite i se auala fakaofoofogina. Ne māfua mai pefea a mea konā? E mafau‵fau a nisi tino me e mafai o maua te tali ki ei e aunoa mo te fakasino atu ki se Atua poto. E mafau‵fau a nisi tino me i te ‵teke tonu atu ki te manatu e uiga ki se Atua e fakatapulā ei te ‵tou malamalama e uiga ki mea o te natula. E tali‵tonu latou me ko tō faka‵numi, tō uke olotou vaega kese‵kese io me mafai o fai atu me ko tō fakaofoofogina ke māfua mai eiloa i a latou. Ki tino e tokouke, e aofia i ei a nisi saienitisi, e fakamaoni faka‵lei mai me e isi se Māfuaga poto, malosi katoatoa kae alofa o te lagi mo te lalolagi.a
2. Se a te mea ne fakamalosi atu ki a Tavita ke tavae atu ei ki a Ieova?
2 A te tupu o Isalaelu mua ko Tavita se tokotasi o tino telā ne talitonu me e ‵tau o maua ne te Māfuaga a tavaega mō Ana mea ‵gali ne faite. E ui eiloa ne ola a Tavita i se taimi leva mai mua o poto fakasaienitisi, ne iloa ne ia me ne nikoi a ia ne galuega fakaofoofogina a te Atua. Ne ‵tau fua o mafaufau a Tavita ki te auala ne faite ei tena foitino ko te mea ke ofo masei a ia i mea ne faite ne te Atua. Ne fai mai a ia, “Ko tavae koe ne au, me i se auala fakamataku kae fakaofoofogina ne faite ei ne koe au.”—Salamo 139:14, NW.
3, 4. Kaia e tāua ei ki a tatou taki tokotasi ke mafaufau ‵loto e uiga ki galuega a Ieova?
3 Ne lasi te talitonu o Tavita mai te mafaufau ‵loto ki ei. I aso nei, ko ‵fonu eiloa a akoga mo mea fakasalalau tala i akoakoga se mautinoa kolā e fakavāivāi atu ki te tali‵tonu o tino e uiga ki te mafuaga o te tagata. Ko te mea ke maua ne tatou te fakatuanaki telā ne maua ne Tavita, e ‵tau foki o mafaufau ‵loto tatou ki ei. Se mea fakamataku ke talia ne tatou a mafaufauga o nisi tino, maise ki vaegā mataupu tāua e pelā mo te iai o te Atua mo tena tulaga.
4 E se gata i ei, a te mafaufau ‵loto ki galuega a Ieova e fakamalosi aka i ei te ‵tou loto fakafetai ki a ia kae fai ei ke tali‵tonu malosi tatou ki ana folafolaga e uiga ki aso mai mua. Ona ko te mea tenā, ka fakamalosi mai i ei ke iloa faka‵lei atu ne tatou a Ieova kae tavini atu ki a ia. Ke na sautala nei tatou ki fakamaoniga mai i poto fakasaienitisi i aso nei e uiga ki pati a Tavita me ne faite tatou i se auala “fakaofoofogina.”
‵Tou Foitino Fakaofoofogina
5, 6. (a) Ne māfua mai pefea a tatou katoa? (e) Se a te galuega e fai ne ‵tou nonu?
5 “Ne faite ne koe [“oku nonu,” NW]; ne faite ne koe au i te tinae o toku mātua.” (Salamo 139:13) Ne māfua mai a tatou katoa i loto i te tinae o ‵tou mātua e pelā me se sela e tasi fua telā e foliki ifo i te piliota i te fakaotiga o te fuaiupu tenei. A te sela foliki ‵ki tenā e faigata o malamalama i ei—e fai pelā me se potu foliki telā e fai i ei a galuega fakasaienitisi! Ne gasolo vave aka o lasi te sela tenā. I te fakaotiga o tou lua masina i loto i te moegatama o tou mātua, ko oti ne faite i ei a vaega tāua katoa o tou foitino. E aofia i ei ko ou nonu. I te taimi ne fanau mai ei koe, ko mafai ei ne ou nonu o faka‵ma a tou toto—mai te ave keateaga o mea poisini mo vai kolā ko silia kae taofi aka fua a mea aogā mō te foitino. Kafai e malosi ‵lei ou nonu e lua, e mafai o faka‵ma ne ia te vai i tou toto—kāti se lima lita i se tino matua—i taki 45 minute!
6 E fesoasoani atu foki ou nonu ke fuafua faka‵lei ne ia a vaega tāua o te toto e pelā foki mo tena malosi mo tena maluga. E uke foki a nisi galuega tāua e fai ne laua, e pelā mo te ‵fuliga o te vitamin D ki se isi vaega telā e aogā ki te faitega o ivi kae fakamalosi aka foki ei te faitega o sela ‵kula i ‵tou ivi. E se tioa eiloa o fakaigoa ne nisi tino a nonu e pelā me se “tino palu vailakau poto o te foitino”!b
7, 8. (a) Fakamatala mai a te kamataga o tupu aka se pepe i te moegatama o tena mātua? (e) I te auala fea e fai ei te pepe e pelā me ne ‘tupu ake i te koga se matea’ io me ko te ‵toe koga malalo o te lalolagi?
7 “I te kamataga o te faitega o oku ivi, ne sokosoko fakatasi i loto i te tinae o toku mātua. Kae i taku tupuakega i te koga sē matea tenā, e iloa eiloa ne koe i au e nofo i ei.” (Salamo 139:15) Ne kamata o ‵vae aka a te sela muamua tenā, kae ko sela ‵fou kolā ne maua mai i ei ne toe vaevae foki ki nisi vaega. Fakamuli ifo ne kamata o mafuli‵fuli a sela konā ke fai mo sela o uaua, sela o ga‵kano, sela o te pakili mo nisi vaega aka o te foitino. E fakamaopoopo fakatasi a sela o vaega takitasi ke faite ki ei a vaega o te foitino. E pelā mo te tolu o vaiaso talu mai te māfuaga o te sela muamua o koe, ne kamata ei o faite a ivi o tou foitino kātoa. I te taimi ko fitu fua ei vaiaso o tou matua kae kāti ko tasi fua te inisi o tou loa, ko katoatoa i a koe a ivi o te tino matua kolā e 206 faitalia me seki ma‵keke a ivi konā.
8 A te faitega fakaofoofogina tenei e fai eiloa i loto i te moegatama o tou mātua, e ‵funa mai i tino e pelā eiloa me tanu i se koga ‵poko i te lalolagi. E tonu, e uke ‵ki a mea e se iloa ne tatou e uiga ki te faitega o tatou. E pelā mo te mea tenei, ne a mea e fai ei a nisi genes i loto i ou sela ke ga‵lue fakapitoa eiloa mō kogā koga kese‵kese i tou foitino? Kāti ka iloa fakamuli eiloa ne saienitisi a te mea tenei, kae pelā mo te mea ne fai mai ne Tavita, ko Ieova fua te ‵tou Mafuaga e malamalama katoatoa i ei.
9, 10. I te auala fea e ‘fakamau ei i te tusi’ a te Atua a te faitega o se pepe?
9 “Ne matea mai au ne koe ka koi tuai au o fanau. A aso katoa io me ko vaega katoa o toku foitino kolā ne fakatoka mo toku olaga, ko oti ne fakamau i tau tusi, ka koi tuai o kamata aso konā.” (Salamo 139:16) E maua i tou sela muamua te palani mō tou foitino kātoa. E takitaki ne te palani tenei tou tupuakaga i loto i se iva masina i te moegatama o tou mātua a koituai koe o fanau e pelā foki mo tou tupuakaga ke fai pelā me se tino matua i se luasefulu tausaga mai tua ifo i ei. I te taimi e gasolo aka ei tou foitino i ana lasaga kese‵kese, e takitaki katoa a mea konā ne fakamatalaga kolā ko oti ne polokalame ki loto i te sela muamua tenā.
10 Ne seki iloa ne Tavita a mea e uiga ki sela mo genes, me ne seki ai foki sena mea fakaata. Kae e tonu eiloa tena malamalama e uiga te tupuakaga o tena foitino me se fakamaoniga o se mea telā ne palani faka‵lei. Kāti e isi se tamā iloa o Tavita e uiga ki te tupuakaga o se pepe, telā ne mafai ei o fai mai a ia me ne ‵tau o oko atu ki lasaga takitasi konā e ‵tusa eiloa mo te palani telā ko leva ne fakatoka ke ‵tupu a mea konā i taimi mautinoa. I tugāpati fakatusa, ne fakamatala ne ia a te fakatokaga tenei e pelā me ko oti ne ‘fakamau i te tusi’ a te Atua.
11. Ne maua pefea ne tatou a ‵tou foliga mo ‵tou uiga?
11 I aso nei, e iloa aka me i ou tuputupuga mo ou uiga kolā ne maua ne koe mai ou mātua mo tou gafa—e pelā mo tou loa, ou foliga, te lanu o ou mata mo ou laulu, mo nisi mea aka e lau i afe—ne māfua mai katoa i ou genes. E aofia i ou sela takitasi te fia sefulu afe o genes, kae ko gene takitasi konā ne vaega o se mea pelā me se filifili loa ‵ki telā e faite ki DNA (deoxyribonucleic acid). A fakatonuga e uiga ki te faitega o tou foitino e “fakamau” i loto i tou DNA. I so se taimi e vaevae ei ou sela—ke faite ei ne sela fou io me sui ei a sela mua—e tuku atu ne tou DNA a fakatonuga konā, ke tumau ei koe i te ola e pelā foki mo ou foliga masani. Ma‵faga o fakaakoakoga fakaofoofogia e uiga ki te malosi mo te poto o ‵tou Māfuaga i te lagi!
‵Tou Faiai Fakaofoofogina
12. Se a te mea e ‵kese malosi ei a tino mo manu?
12 “Te Atua, e faigata mo au o malamalama i ou mafaufauga io me ko oko eiloa i te tāua ki a au; me e se mafai o lau! Kafai e lau ne au, e uke atu i one.” (Salamo 139:17, 18a) E fakaofoofogina foki te auala ne faite ei a manu, kae e silia atu a mea e mafai o fai ne nisi manu i lō tino. Kae ne tuku ne te Atua ki tino a te mafaufau telā e sili fakafia atu i so se manu. “E pelā eiloa mo te uke o mea e tai ‵pau ei tatou mo nisi mea ola, e tu ‵kese eiloa tatou mai i mea ola katoa i te lalolagi ona ko te mafai ne tatou o fai‵pati kae mafau‵fau,” ko pati i se tusi fakasaienisi. “E tu ‵kese foki tatou ona ko te fia iloa ne tatou a mea e uiga ki a tatou eiloa: Ne faite pefea ‵tou foitino? Ne māfua mai pefea tatou?” Konei eiloa a fesili ne mafaufau ‵loto ki ei a Tavita.
13. (a) Ne mafai pefea o mafaufau ‵loto a Tavita ki mafaufauga o te Atua? (e) E mafai pefea o tau‵tali atu tatou i te fakaakoakoga a Tavita?
13 Kae sili atu i ei, e tu ‵kese tatou mai manu me mafai ne tatou o malamalama i mafaufauga o te Atua.c A te meaalofa tāua tenei se auala e tasi e iloa atu ei me ne faite tatou ki ‘foliga o te Atua.’ (Kenese 1:27) Ne fakaaogā faka‵lei ne Tavita a te meaalofa tenei. Ne mafaufau ‵loto a ia ki fakamaoniga e uiga ki te Atua mo ana uiga ‵gali kolā e lavea atu ne ia i te lalolagi i ona tafa. Ne maua foki ne Tavita a tusi mua i Tusitusiga Tapu, kolā e maua i ei a fakamatalaga a te Atua e uiga ki a ia mo ana galuega. Ne fesoasoani atu a tusitusiga tapu konei ke malamalama a Tavita i mafaufauga o te Atua, ana uiga mo ana fuafuaga. A te mafaufau ‵loto ki Tusitusiga Tapu, te faitega o mea, mo faifaiga a te Atua ki a ia ne fakamalosi atu ei ke tavae atu a Tavita ki tena Māfuaga.
Te Fakatuanaki Telā e Aofia i ei
14. Kaia e se manakogina ei ke iloa ne tatou a mea katoa e uiga ki te Atua ko te mea ke fakatuanaki tatou ki a ia?
14 Ko te lasi o te mafaufau ‵loto o Tavita ki mea ne faite mo te Tusi Tapu, ko te lasi foki o tena iloa me se mafai o malamalama katoatoa a ia i te poto mo te fai mea mafai o te Atua. (Salamo 139:6) E penā foki loa tatou. E se mafai lele eiloa o malamalama tatou i mea katoa a te Atua kolā e faite. (Failauga 3:11; 8:17) Kae ko oti ne “fakaasi faka‵lei” mai ne te Atua a te poto telā e lava e auala i te Tusi Tapu mo mea ne faite ke mafai ei o maua ne tino kolā e ‵sala ki te munatonu a te fakatuanaki telā e fakavae ki fakamaoniga ‵tonu.—Loma 1:19, 20; Epelu 11:1, 3.
15. Fakamatala mai te auala e fetaui ei te ‵tou fakatuanaki mo te ‵tou fesokotakiga mo te Atua.
15 E uke atu a mea e aofia i te mauaga o te fakatuanaki i lō te talitonu fua me ne ‵tau eiloa o isi se Māfuaga o te ola mo te lagi mo te lalolagi. E aofia foki i ei te talitonu ki a Ieova te Atua e pelā me se tino tonu—se tino telā e manako ke iloa ne tatou a ia kae ke maua se fesokotakiga ‵lei o tatou mo ia. (Iakopo 4:8) E mafai o mafau‵fau tatou ki te fakatuanaki mo te talitonu telā e maua ne se tino i tena tamana alofa. Kafai e isi se tino e fakalotolotolua e uiga ki te fesoasoani atu o tou tamana i taimi e pokotia ei koe i se fakalavelave, kāti e se mafai ne koe o fakapa‵tonu atu me e fakatuagagina eiloa a tou tamana. Kae kafai ko oti ne fakamaoni aka ne koe a uiga ‵lei o tou tamana, e talitonu eiloa koe me ka se fakafanoanoa ne ia koe. I se auala foki penā, a te faiga ke iloa ne tatou a Ieova e auala i te sukesuke ki te Tusi Tapu, te mafaufau ‵loto ki ana mea ne faite, mo te lavea ‵tonu atu tena fesoasoani i te tali mai ki ‵tou ‵talo e fakamalosi mai ei ke tali‵tonu tatou ki a ia. E fai i ei ke fia tauloto malosi tatou e uiga ki a ia kae ke tavae atu foki a ia ki te se-gata-mai mo te kaimalie mo te alofa. Tenā eiloa te toe mea tāua e mafai o fai ne se tino.—Efeso 5:1, 2.
‵Sala Atu ki Fakatakitakiga a te ‵Tou Māfuaga!
16. Ne a mea e tauloto ne tatou mai te fesokotakiga ‵pili o Tavita mo Ieova?
16 “Te Atua, sukesuke mai au, ke iloa ne koe oku mafaufauga; tofotofo mai au ke malamalama koe i aku faiga. ‵Sala ake me isi se mea masei i toku loto [kae takitaki mai au i te auala o te se-gata-mai, NW].” (Salamo 139:23, 24) Ne iloa ne Tavita me ko leva ne iloa ‵lei ne Ieova a ia—a mea katoa kolā ne mafaufau a ia ki ei, ana pati mo ana mea ne fai kolā ne fia iloa ne tena Mafuaga. (Salamo 139:1-12; Epelu 4:13) A te vaegā iloa tenei o te Atua ne fai ei ke tokagamalie a Tavita e pelā eiloa mo se tamaliki foliki telā e tokagamalie i lima o ana mātua a‵lofa. Ne fakatāua ne Tavita a te vā ‵pili tenei mo Ieova kae ne galue malosi foki ke fakatumau te mea tenā mai te mafaufau ‵loto ki Ana galuega mo te ‵talo atu faeloa ki a Ia. A te tonuga loa, e aofia i salamo e uke a Tavita—e pelā foki mo te Salamo 139—ne ‵talo eiloa kolā ne fai mo fai a pese. E fesoasoani mai foki a te mafaufau ‵loto mo te faiga o ‵talo ke ‵pili te ‵tou vā mo Ieova.
17. (a) Kaia ne manako ei a Tavita ke iloilo ne Ieova tena loto? (e) Ka pokotia pefea ‵tou olaga i te auala e fakagalue ei ne tatou a ‵tou saolotoga?
17 Ona ko tatou ne faite ki foliga o te Atua, e maua foki ne tatou te saolotoga ke fai ‵tou filifiliga. E mafai o filifili ne tatou ke fai te mea ‵lei io me ko te mea masei. E aofia i te saolotoga tenā ko ‵tou amioga i mua o te Atua. Ne seki manako Tavita ke fakavasega fakatasi a ia mo tino amio ma‵sei. (Salamo 139:19-22) Ne manako a ia o kalo keatea mai te faiga o mea ‵se kolā e fakalogo‵mae. Tela la, mai te mafaufau ‵loto ki te katoatoa o te poto o Ieova, ne fakamolemole atu ei a Tavita mo te loto maulalo ki te Atua ke iloilo aka tena loto kae takitaki atu a ia ki te auala ki te ola. E aogā ki tino katoa a tulaga amio‵tonu o te Atua; telā e ‵tau foki o fai ne tatou a filifiliga ‵tonu. E fakamalosi mai a Ieova ki a tatou katoa ke faka‵logo ki a ia. A te fai penā e maua ne tatou a mea aogā e uke mo tena taliaga. (Ioane 12:50; 1 Timoteo 4:8) A te sasale fakatasi mo Ieova i aso takitasi e fesoasoani mai ke maua se lagonaga filemu i loto i a tatou, faitalia te ‵tou fe‵paki mo fakalavelave faiga‵ta.—Filipi 4:6, 7.
Tau‵tali i ‵Tou Māfuaga!
18. Se a te mea ne fakaiku aka ne Tavita mai tena mafaufau ‵loto ki te faitega o mea?
18 I te taimi koi talavou ei, ne masani a Tavita o nofo i tua o tausi te lafu mamoe. E punou ifo a mamoe o ‵kai, kae ‵ti aka ana mata ki te lagi. I te afiafi po, e mafaufau ‵loto a Tavita ki te fakaofoofogia o te lagi mo te lalolagi. Ne tusi mai a ia, “E matea i te lagi te ‵malu o te Atua! E fakaasi tonu mai foki i ei ana mea ne fai! E fakailoa atu foki ne te aso ki te suā aso te ‵malu o te Atua; mo te po ki te suā po.” (Salamo 19:1, 2) Ne malamalama Tavita me ne ‵tau o ‵sala kae tautali atu a ia i te Tino telā ne faite ne ia a mea fakaofoofogia katoa konā. E ‵tau foki o fai tatou penā.
19. Ne a akoakoga e mafai o maua ne talavou mo tino ma‵tua mai te auala “fakaofoofogina” ne faite ei tatou?
19 Ne fai a Tavita e pelā me se fakaakoakoga ‵lei o pati polopoloki kolā ne fai fakamuli mai ne tena tama ko Solomona ki talavou: “Masaua ne koutou a te Atua telā ne faite ne ia koutou, i aso konei koi ‵tupu ake ei koutou . . . Mataku ki te Atua, kae tausi ki ana fakatonuga, me e tenā eiloa te pogai ne faite ei a te tagata.” (Failauga 12:1, 13) E pelā me se talavou, ko leva ne iloa ne Tavita me ne faite a ia i se auala “fakaofoofogina.” A te ola e ‵tusa mo tena iloa tenā ne maua ei ne ia a mea aogā e uke i tena olaga kātoa. Kafai e ‵viki kae tavini atu tatou, talavou mo tino ma‵tua, ki ‵tou Māfuaga Sili, ka fia‵fia eiloa tatou ki ‵tou olaga i aso nei mo aso mai mua. E uiga ki tino kolā e fakapili‵pili atu faeloa ki a Ieova kae ola e ‵tusa mo ana auala amio‵tonu, e folafola mai te Tusi Tapu: “E tiga eiloa te leva o te olaga o latou, kae fua mai faeloa. E lau usiusi kae malosi i taimi katoa. Te mea nei e fakaasi mai i te Aliki e amiotonu.” (Salamo 92:14, 15) Kae ka maua eiloa ne tatou te fakamoemoega ke fia‵fia tatou ki galuega fakaofoofogina a te ‵tou Māfuaga ki te se-gata-mai.
[Fakamatalaga mai lalo]
a Ke onoono ki te Awake! i a Iuni 22, 2004, telā ne ‵lomi ne Molimau a Ieova.
b Ke onoono ki te mataupu ko te “Your Kidneys—A Filter for Life,” i te Awake! i a Aokuso 8, 1997.
c E foliga mai me i pati a Tavita i te Salamo 139:18e e fakauiga me kafai e fakaaogā ne ia te aso kātoa ke oko ki te taimi e to ei tena moe i te po ke mafaufau ‵loto ki mafaufauga o Ieova, kafai e ala aka i te taeao, koi uke ‵ki eiloa a mea e ‵tau o lau ne ia.
E Mafai o Fakamatala Mai ne Koe?
• E fakaasi mai pefea i te auala ne tupu aka ei te pepe i loto i te moegatama me ne faite tatou i se auala “fakaofoofogina”?
• Kaia e ‵tau ei o mafaufau ‵loto tatou ki mafaufauga o Ieova?
• E fetaui pefea a te fakatuanaki mo te fesokotakiga o tatou mo Ieova?
[Fakamatalaga o te Ata i te itulau e 10]
Unborn fetus: Lennart Nilsson
DNA
[Te Fakamatalaga]
Unborn fetus: Lennart Nilsson
[Fakamatalaga o te Ata i te itulau e 10]
A te faitega o se pepe i loto i te moegatama e tautali atu eiloa i se palani telā ko leva ne fakatoka
[Fakamatalaga o te Ata i te itulau e 11]
E pelā me se tamaliki telā e talitonu ki tena tamana alofa, e tali‵tonu katoatoa foki tatou ki a Ieova
[Fakamatalaga o te Ata i te itulau e 12]
A te mafaufau ‵loto ki galuega fakaofoofogina a Ieova ne fai ei ke tavae atu a Tavita ki a Ia