Te Fakatokaga mō se Fakaipoipoga Manuia

1, 2. (a) Ne faka‵mafa mai pefea ne Iesu te tāua o te faiga muamua o fakatokatokaga? (e) Ko te feitu fea e tāua malosi ‵ki ei te faiga o fakatokatokaga?

A TE faitega o se fale e manakogina i ei ke fai ne fakatokatokaga ‵lei. A koi tuai o fakatakato te fakavae, e ‵tau o maua se laumanafa e pelā foki mo te ata o te fale. Kae e isi foki se isi mea telā e tāua. Ne fai mai Iesu: “Kafai foki se tino i a koutou ko mafaufau o faite se olo, e ‵tau eiloa o nofo muamua ki lalo o fuafua te ‵togi, ke iloa me ko lava ana tupe e fakaoti ei tena galuega.”​—Luka 14:28.

² E pelā eiloa mo fakatokaga kolā e manakogina i te faitega o se fale, e penā foki eiloa te atiakaga o se fakaipoipoga manuia. E fai mai a tino e tokouke: “Au e fia avaga.” Kae e tokofia a tino e mafau‵fau muamua ki mea katoa kolā e aofia i ei? E tiga eiloa e taku mai i te Tusi Tapu a mea ‵lei e uiga ki te fakaipoipoga, e fakasino atu foki ki mea faiga‵ta kolā e mafai o ‵tupu i ei. (Faataoto 18:22; 1 Kolinito 7:28) Tela la, e ‵tau eiloa mo tino kolā e fia a‵vaga o iloilo aka a fakamanuiaga mo mea faiga‵ta kolā e mafai o iku mai i ei.

3. Kaia e fai ei te Tusi Tapu mo fai se fesoasoani tāua ki tino kolā e mafau‵fau o fai olotou avaga, kae ne a fesili e tolu ka fesoasoani mai te Tusi Tapu ke tali ne tatou?

³ E mafai o fesoasoani mai te Tusi Tapu. E māfua mai eiloa pati fakatonutonu i ei mai i te Māfuaga o te fakaipoipoga, ko Ieova te Atua. (Efeso 3:14, 15; 2 Timoteo 3:16) Mai te fakaaogāga o akoakoga fakavae kolā e maua i te tusi leva kae aogā eiloa i taimi katoa tenei, ke na onoono aka tatou me (1) E mafai pefea o iloa ne se tino me ko toka ‵lei a ia o fai tena avaga? (2) Ne a uiga e ‵tau o onoono koe ki ei ke maua i tau avaga? kae (3) E mafai pefea o fai te lū fāmau i se tulaga ‵malu?

E MATA, KO TOKA ‵LEI KOE O FAI TAU AVAGA?

4. Se a te mea tāua e tasi i te fakatumauga o se fakaipoipoga manuia, kae kaia?

⁴ E mafai eiloa o ‵togi ‵mafa te faitega o se fale, kae e ‵togi ‵mafa foki tena tausiga i se taimi leva. E penā foki loa te fakaipoipoga. E mafai o faigatā te faiga ke avaga koe; kae e ‵tau foki o mafaufau ‵mafa ki te fakatumauga o te fakaipoipoga i te fia o tausaga mai tua ifo i ei. Ne a la mea e aofia i te fakatumauga o se vaegā fesokotakiga penā? E tasi te mea tāua ko te amanaia tonu ki ei. Tenei te fakamatalaga a te Tusi Tapu e uiga ki te fesokotakiga i te kāiga fakaipoipo: “Tenā te pogai e tiakina ei ne te tagata tena tamana mo tena mātua kae ‵nofo fakatasi mo te fafine, telā ko tasi ei laua.” (Kenese 2:24) Ne tuku mai ne Iesu Keliso te pogai eiloa e tasi mai te Tusi Tapu e mafai ei o ‵tala te avaga kae e mafai foki o toe avaga​—ko te “mulilua,” ko faifaiga fakatauavaga sē ‵tau mai tua atu o te fakaipoipoga. (Mataio 19:9) Kafai e mafaufau koe o avaga, ke masaua a tulaga faka-te-Tusi Tapu konei. Kafai e seki toka koe o tausi te feagaiga ‵malu tenei, ko tena uiga, e seki toka koe o avaga.​—Teutelonome 23:21; Failauga 5:4, 5.

5. E tiga eiloa e ma‵taku a nisi tino ki te feagaiga ‵malu o te fakaipoipoga, kaia e ‵tau ei o fakatāua malosi ne tino kolā e fia a‵vaga a te mea tenā?

⁵ E ma‵taku a tino e tokouke i te manatu e uiga ki te feagaiga ‵malu o te fakaipoipoga. Ne taku ‵tonu mai se talavou tagata, penei: “I te iloa atu me ka ‵nofo fakatasi maua i te olaga kātoa ne fai ei au pelā me se tino e ‵pei io me e ‵loka i loto i se falepuipui kae se mafai o gasuesue.” Kae kafai e alofa tonu koe ki te tino telā e fia avaga koe ki ei, ka se fai eiloa te feagaiga tenā mo fai se amoga ‵mafa. I lō te fai penā, ka fai eiloa pelā me se mea e maua ei se tulaga tokagamalie. Ko te amanaia eiloa telā e fakaata mai i te kāiga fakaipoipo e fai ei ke fia ‵nofo fakatasi te tauavaga i taimi ‵lei mo taimi ma‵sei kae fakatau fesoasoani i a laua eiloa faitalia me ne a mea e ‵tupu. Ne tusi mai te apositolo Kelisiano ko Paulo me i te alofa tonu e “kufaki ki mea katoa.” (1 Kolinito 13:4, 7) E fai mai se fafine e tokotasi: “A te amanaia tonu ki te fakaipoipoga e maua ei ne au se lagonaga tokagamalie. E fiafia malosi au ki te fakamafanafanaga e maua mai i te fakaasi ‵tonu ifo ki a maua penā foki i mua o tino i a maua e ma‵nako o ‵nofo fakatasi.”​—Failauga 4:9-12.

6. Kaia e ‵lei ei ke mo a ma avaga foliki koe?

⁶ Ko te mea ke fakatumau te amanaia tenā, e manakogina i ei se tino telā ko matua ‵lei i feitu katoa. Tela la, ne polopoloki atu a Paulo me e ‵lei atu ke se a‵vaga a Kelisiano seiloga ko “ma‵tua ‵lei” latou, ko te taimi telā ko se ma‵losi ei olotou manakoga fakatauavaga kolā e mafai o fakamakosu atu ki olotou filifiliga. (1 Kolinito 7:36, Tusi Paia, Samoa) E mafuli‵fuli fakavave a tulaga o talavou i te taimi e ‵tupu aka ei latou. E tokouke i a latou kolā e a‵vaga fo‵liki, e matea ne latou te ‵fuliga o olotou manakoga i nāi tausaga fua mai tua ifo i ei. E fakaasi mai i sukesukega me i talavou kolā e a‵vaga ako taki sefulu tupu fua olotou tausaga e masani sāle o se fia‵fia kae ‵tala olotou avaga i lō tino kolā e faka‵tali malie aka. Tela la, sa taumafai o avaga fakavave. A te fakamāumāuga o nāi tausaga e pelā me se talavou taka, e mafai o maua i ei te atamai ke fai koe mo fai se tino matua ‵lei kae fai foki mo fai se avaga ‵lei. E fesoasoani atu foki te faka‵tali malie ke mafai o malamalama koe i a koe eiloa​—se manakoga telā e ‵tau o maua i te atiakaga o se fesokotakiga manuia i tou kāiga fakaipoipo.

KE ILOA MUAMUA NE KOE A KOE EILOA

7. Kaia e ‵tau ei mo tino kolā e mafau‵fau o a‵vaga o iloilo ifo muamua ki a latou eiloa?

⁷ E mata, e faigofie ke lau mai ne koe a uiga kolā e manako koe ki ei i tau avaga? E penā loa te tokoukega o tino. Kae, e a ou uiga totino? Ne a ou uiga kolā ka fesoasoani atu ke ati aka ei ne koe se kāiga fakaipoipo manuia? Ne a vaegā uiga ka maua ne koe e pelā me se tino avaga? E pelā mo te mea tenei, e mata, e toka koe o taku ‵tonu atu au mea ‵se kae talia a pati fakatonutonu, io me e taumafai faeloa koe o fai au fakamasakoga ke sao koe? E mata, a koe se tino mata fiafia kae e aogā tau kilokiloga, io me ko koe se tino ‵pafu kae ‵soko eiloa te fāmeo? (Faataoto 8:33; 15:15) Masaua la, ka se mafai o ‵fuli ne te fakaipoipoga ou uiga. Kafai koe se tino uiga fakamatamata, ko tō saga ki mea ‵se e fai, io me ko tō masei tau kilokiloga ki mea katoa i te taimi koi nofo taka ei koe, ka fai foki eiloa koe penā i te taimi e avaga ei koe. Ona ko te faigatā ke iloa ne tatou a tatou eiloa e pelā mo te mea e matea mai ne nisi tino, kaia e se fesili atu ei koe ki ou mātua io me se taugasoa telā e talitonu koe ki ei mō ne manatu fesoasoani? Kafai ko iloa ne koe a ‵fuliga kolā e mafai o fai, galue la ki ei a koi tuai o saga atu ki te faiga o fakatokaga mō te avaga.

8-10. Ne a pati fakatonutonu e tuku mai i te Tusi Tapu kolā e fesoasoani atu ei ki se tino ke fakatoka mō tena fakaipoipoga?

⁸ E fakamalosi mai te Tusi Tapu ke talia ne tatou te fesoasoani o te agaga tapu o te Atua ke galue i loto i a tatou, mai te tukumaiga o uiga pelā mo “te alofa, te fiafia, te filemu, te kufaki, te mataalofa, te ‵lei, te fakamaoni, te loto malalo, mo te loto pulea.” E fai mai foki i ei ke “fakafou o‵tou loto mo o‵tou mafaufau kātoa” kae ke “‵pei ki te foitino fou, telā ne faite i foliga o te Atua i te amiotonu mo te ‵malu.” (Kalatia 5:22, 23; Efeso 4:23, 24) A te fakaaogāga o pati fakatonutonu konei i te taimi koi nofo taka ei koe ka fai eiloa pelā mo au tupe e fāulu ki te pagike​—se mea telā ka aogā malosi eiloa i aso mai mua, māfai ko avaga koe.

⁹ E pelā me se fafine, fakamasani ke iloa ne koe o fakatāua “te tino sē lavea ko te loto” i lō ou foliga faka-te-foitino. (1 Petelu 3:3, 4) A te loto maulalo mo te ‵lei o te mafaufau ka fesoasoani atu eiloa ke maua ne koe te poto, ko te tinā “kalauna ‵malu [eiloa] i tou ulu.” (Faataoto 4:9; 31:10, 30; 1 Timoteo 2:9, 10) Kafai koe se tagata, fakamasani o fakaasi atu te atafai mo te āva i au faifaiga ki fāfine. (1 Timoteo 5:1, 2) I te taimi e fakamasani ei koe ki te faiga o filifiliga mo ou tiute, taumafai foki ke maua ne koe te loto maulalo. A te uiga ko te fia pule e iku atu eiloa ki te ‵tupu o fakalavelave i loto i se kāiga fakaipoipo.​—Faataoto 29:23; Mika 6:8; Efeso 5:28, 29.

¹⁰ E tiga eiloa e se faigofie te ‵fuli fakavave o tou mafaufau i feitu konei, e ‵tau eiloa mo Kelisiano katoa o taumafai ki ei. Kae ka fesoasoani atu ei ke fai koe mo fai se avaga ‵lei.

MEA KOLĀ E ‵TAU O MAUA I TAU AVAGA

11, 12. E mafai pefea o iloa ne tino e tokolua me e fetaui io me e se fetaui lā uiga?

¹¹ E mata, e masani o pānaki mo te tino a te filifiliga o tena avaga i te koga e nofo koe i ei? Kafai e penā loa, ne a au mea e ‵tau o fai māfai ko isi se tino e fiafai koe ki ei? Muamua la, fesili ifo penei, ‘E mata, e manako tonu au ke avaga maua?’ Se mea matagā ke tafao koe ki lagonaga o te suā tino mai te faiga ke maua ne ia ne fakamoemoega sē ‵tonu. (Faataoto 13:12) Ka oti, ko fesili ifo ei koe, ‘E mata, ko ‵tau nei au o avaga?’ Kafai te tali ki fesili e lua konā ko te ao, ka faka‵na eiloa a mea kolā e ‵soko atu ki ei ki tuu mo aganuu a te fenua e nofo koe i ei. I nisi fenua, mai tua o se vaitaimi ne kilokilo atu ei koe ki se tino e mafai loa o fanatu koe ki te tino o fakaasi atu tou manakoga ke fakamasani koulua. Kafai e se talia ne ia, ke mo a ma sōna kinau atu me e fai fua ei tou ata ke masei. Masaua, me e maua foki ne te suā tino a te saolotoga ke fai sena fakaikuga i te mea tenā. Kae kafai e talia ne ia, e mafai o fakatoka ne koe ke fakamasani koulua i faifaiga kolā e ‵lei ki a koulua. Ka maua ei ne koe se avanoaga ke iloa aka me e ‵tau o avaga koulua mo te tino tenā io me ikai.a Ne a mea e ‵tau o iloilo ne koe i te taimi tenei?

¹² Ke tali te fesili tenā, mafaufau ki lakau fakatagi‵tagi e lua, kāti se piano mo se kitala. Kafai ne ‵tiuni faka‵lei aka, e mafai eiloa o ‵tagi gali se pese mai i lakau takitasi konā. Kae, e a māfai ko tā‵tā fakatasi mai a lakau konei? E ‵tau eiloa o fetaui tonu te lā ‵tiuniga. E penā foki eiloa koe mo te tino telā ka avaga koe ki ei. Kāti ko oti eiloa ne taumafai malosi koulua taki tokotasi o “‵tiuni faka‵lei” aka a lū uiga totino. Kae ko te fesili telā e ‵tau o mafaufau ki ei nei, tenei: E mata, e fetaui a lū uiga? I nisi tugāpati, e mata, e tai ‵pau a mea kolā e fia‵fia koulua ki ei?

13. Kaia e fai ei mo fai se mea valea ‵ki a te fai fāmau mo se tino telā e se ‵pau lū talitonuga?

¹³ Se mea tāua ke ‵pau a mea e tali‵tonu koulua ki ei. Ne tusi mai te apositolo ko Paulo: “Sa taumafai o ga‵lue tasi mo tino sē tali‵tonu.” (2 Kolinito 6:14; 1 Kolinito 7:39) A te avaga ki se tino telā e se ‵pau lū talitonuga e fakafaigofie i ei te mauaga o se tulaga sē fealofani kae masei ‵ki. I te suā feitu la, a te ‵kau fakatasi i te tapuaki atu ki a Ieova te Atua ko te ‵toe fakavae malosi eiloa tenā mō te fealofani. E manako a Ieova ke fiafia kae ke maua foki ne koe te ‵toe fesokotakiga pili mo te tino telā e avaga koe ki ei. E manako a ia ke ‵pili tou vā mo Ia e pelā foki mo tou vā mo tau avaga telā e ‵sai fakatasi ki te lōpu telā e ‵fili ki uka e tolu o te alofa.​—Failauga 4:12.

14, 15. E mata, a te ‵pau o talitonuga ko te auala fua e tasi e maua ei te fealofani i se fakaipoipoga? Fakamatala mai.

¹⁴ E tiga eiloa e fai te tapuaki fakatasi atu ki te Atua mo fai te ‵toe mea tāua i te fesokotakiga fealofani tenā, e uke atu foki a mea e aofia i ei. Ke masani faka‵lei te suā tino ki te suā tino, e ‵tau o tai ‵pau oulua fakamoemoega. Ne a oulua fakamoemoega? E pelā mo mea konei, ne a lū lagonaga e uiga ki te faiga o tama‵liki? Ne a mea e fakamuamua ne koulua i te lū olaga?b (Mataio 6:33) I se tinā fakaipoipoga manuia, e fai te tauavaga mo fai ne taugasoa ‵lei kae e fia‵fia foki laua i te lā ‵kau fakatasi. (Faataoto 17:17) Ko te mea ke fai penā, e manakogina ke tai ‵pau a mea e fia‵fia laua ki ei. Se mea faigatā ke fakatumau se vā fakataugasoa pili​—kae maise eiloa i se fakaipoipoga—māfai e se ‵pau a mea e fia‵fia ki ei. E tiga te feitu tenā, kafai e fiafia tau fāmau ki se tafaoga, e pelā mo te futipōlo, kae e se fiafia koe ki ei, e mata, ka se ‵tau eiloa o avaga koulua? Ikai, e se penā loa. Kāti e tai ‵pau loa koulua i nisi mea kolā e tāua atu. E se gata i ei, e mafai o fakafiafia ne koe tau fāmau mai te kau atu ki te faiga o mea kolā e ‵lei ona ko te mea e fiafia ki ei tou soa.​—Galuega 20:35.

¹⁵ A te ‵tonuga loa, a te fetaui ‵lei o lū manakoga e faka‵na eiloa ki te mafai ne koulua o fakafetaui atu ki ei i lō te taumafai ke faka‵pau koulua. I lō te fesili ifo penei, “E mata, e fakatau lotoma‵lie maua i mea katoa?” kāti e ‵lei atu ke ‵sili ifo a nisi fesili penei: “Ne a mea e ‵tupu māfai ko se lotoma‵lie maua ki se mea? E mata, e mafai o sau‵tala faka‵lei maua ki ei i se auala filemu, i te fakatau fakaasi atu o te āva mo te fakaaloalo? Io me e masani o iku atu a sau‵talaga ki se kinauga tai ‵vela?” (Efeso 4:29, 31) Kafai e fia avaga koe, ke fakaeteete i so se tino uiga fakamatamata kae se fia talia ne ia a manatu o nisi tino, io me e taumafai faeloa ke fai te mea e manako a ia ki ei.

KE ILOA A MEA KATOA A KOI TUAI O AVAGA

16, 17. Ne a mea e mafai o onoono ki ei se tagata io me se fafine māfai ko mafau‵fau laua o avaga?

¹⁶ I te fakapotopotoga Kelisiano, a tino kolā e tuku atu ki ei a tiute “e ‵tau o . . . tofotofogina” muamua. (1 Timoteo 3:10) E mafai foki o fakaaogā ne koe te akoakoga fakavae tenei. E pelā me se fafine, e mafai o fesili ifo koe, “Se a te kilokiloga a nisi tino e uiga ki te tagata tenei? Ko oi ana taugasoa? E mata, e fakaasi atu ne ia te loto pulea? E pefea ana faifaiga ki tino ma‵tua? E pefea te olaga o tena kāiga? E pefea tena fesokotakiga mo latou? Se a tena kilokiloga e uiga ki tupe? E mata, e fakaaogā ‵se ne ia te kava? E mata, e kaitaua vave tou tagata, ke oko ki te amio fakasauā? Ne a ana tiute i te fakapotopotoga, kae e fai pefea ne ia a tiute konā? E mata, ka āva malosi au ki a ia?”​—Levitiko 19:32; Faataoto 22:29; 31:23; Efeso 5:3-5, 33; 1 Timoteo 5:8; 6:10; Tito 2:6, 7.

¹⁷ E mafai o fesili ifo te tagata, “E mata, e fakaasi atu ne te fafine tenei a te alofa mo te āva ki te Atua? E mata, e mafai o tausi faka‵lei ne ia se kāiga? Ne a mea ka fakamoe‵moe ki ei ana mātua e uiga ki a maua? E mata, e poto, e galue malosi, kae e iloa ne ia o fakasoasoa faka‵lei a mea? Ne a mea e faipati faeloa a ia ki ei? E mata, e amanaia tonu a ia ki nisi tino, io me e kaimanako kae gutu fatufatu? E mata, e fakatuagagina? E mata, e fia fakalogo ki te fakatokaga e uiga ki te ulu o te kāiga, io me e loto ‵fika, io me kāti e ‵teke atu foki?”​—Faataoto 31:10-31; Luka 6:45; Efeso 5:22, 23; 1 Timoteo 5:13; 1 Petelu 4:15.

18. Kafai e lavea atu a tamā vāivāiga i te taimi koi fai fāmau ei koulua, ne a mea kolā e ‵tau o masaua?

¹⁸ Ke mo a ma puli i a koe e salasala ki sou soa sē ‵lei katoatoa telā ne tupu mai i a Atamu, kae e se ki te tagata io me se fafine telā e tusi i se tala ‵kai fakafāmau. E isi eiloa ne vāivāiga o tino katoa, kae e mafai o se ‵saga atu ki nisi vāivāiga konā​—ou vāivāiga mo vāivāiga o tau fāmau. (Loma 3:23; Iakopo 3:2) E se gata i ei, e mafai o tuku mai i se tamā vāivāiga se avanoaga ke gasolo atu ei ki mua i te feitu faka-te-agaga. E pelā mo te taimi koi fakamasani ei koulua, kāti ko kinau koulua e uiga ki se mea. Mafaufau ki te mea tenei: E isi eiloa ne mea e se lotoma‵lie ki ei a tino kolā e fakatau a‵lofa kae fakatau āva i a latou eiloa i nisi taimi. (Fakatusa ki te Kenese 30:2; Galuega 15:39.) Kāti a te mea telā e manakogina ko koulua fua ke tai kufaki malie aka, ke iloa ne koulua o faka‵lei aka a fakalavelave i se auala filemu. (Faataoto 25:28) E mata, e fia faka‵lei aka ne tau fāmau te feitu tenā? Ako koe? E mata, e mafai o se tō manavase koe ki so se mea, kae se ita vave? (Failauga 7:9) A te fakamasani o faka‵lei aka a fakalavelave i auala penā e mafai o fakamalosi aka ei se fesokotakiga ‵lei telā e tāua ‵ki māfai ko avaga koulua.​—Kolose 3:13.

19. Se a te faiga poto e ‵tau o fai māfai ko ‵sae aka a fakalavelave ‵lasi i te taimi koi fai fāmau ei?

¹⁹ Kae e a māfai e isi ne mea kolā e manavase malosi koe ki ei? E ‵tau eiloa o iloilo faka‵lei aka a mea konā e fakalotolotolua koe ki ei. Kae faitalia te tulaga o tou fakatāgata mo te fakafāfine io me ko tou fia avaga, ke mo a ma faka‵kivi ou mata ki fakalavelave ‵lasi. (Faataoto 22:3; Failauga 2:14) Kafai e fai fāmau koulua mo se tino telā e lasi tou fakalotolotolua e uiga ki ei, se faiga poto ke fakagata te fesokotakiga tenā kae ke mo a ma fai se feagaiga tumau mo ia.

TAUSI TE FAI FĀMAU KE ‵MALU

20. E mafai pefea o tausi ne se tau fāmau lā amioga ke ‵ma?

²⁰ E mafai pefea o tausi te fai fāmau ke ‵malu? Te mea muamua, e se ‵tau o fakalotolotolua koe e uiga ki au amioga. E mata, e ‵lei te pikilima, te sogi, io me ko te fakatau ‵sai mō tino seki a‵vaga i te koga e ‵nofo ei koulua? E tiga eiloa e se ma‵sei a vaegā faifaiga penā i te koga tenā, e ‵tau fua o fai a mea konei māfai ko oti ne fakamautinoa aka me ka fai eiloa te avaga. Ke fakaeteete ke mo a ma iku atu a faifaiga fakafāmau ki te faiga o amioga lai‵lai ke oko ki te finalalolagi. (Efeso 4:18, 19; fakatusa ki te Pese a Solomona 1:2; 2:6; 8:5, 9, 10.) Ona ko te faigofie o faka‵se te loto, se faiga poto ke mo a ma ‵nofo tokolua i se fale, se potu, io me ko te motokā, io me ko so se koga telā e maua ei se avanoaga ke fai a amioga ma‵sei. (Ielemia 17:9) A te tausiga o te fai fāmau ke ‵mā e fakamaoni mai i ei me e isi se loto pulea kae e amanaia koe ki te tulaga ‵lei o te suā tino i lō o tou manakoga totino. Ako te ‵toe pogai tāua, a te fai fāmau telā e ‵mā ka fakafiafia atu eiloa ki a Ieova te Atua, telā e fakatonu atu ki ana tavini ke ‵kalo keatea mai amioga lai‵lai mo te finalalolagi.​—Kalatia 5:19-21.

21. Ne a fesokotakiga fakamaoni e manakogina i te tausiga o te faigā fāmau ke ‵malu?

²¹ A te lua o mea, a te faiga o te fāmau ke ‵malu e aofia i ei a fesokotakiga kolā e fai mo te fakamaoni. I te taimi e gasolo atu ei te lū fāmau ki te faiga o te avaga, e manakogina ke sau‵tala faka‵lei e uiga ki nisi mea. Ka ‵nofo koulua i fea? E mata, ka ga‵lue tokolua koulua i galuega ‵togi? E mata, e ma‵nako koulua ki ne tama‵liki? Se mea ‵lei foki ke fakaasi atu a mea ne ‵tupu i aso ko ‵teka kolā e mafai o pokotia ei te fakaipoipoga. E mafai o aofia i mea konei a kaitalafu ‵lasi io me ko tiute e ‵tau o fai io me ko masaki, e pelā mo so se masaki matagā e maua ne koe. Ona ko te tokouke o tino e pokotia i te manu ko te HIV (te manu telā e māfua mai i ei te SELAMETE) kae e se matea fakavave atu ana fakailoga, e se se mea masei mo tino taki tokotasi io me ko mātua a‵lofa ke fakamolemole atu ke fai se iloiloga o te toto o se tino telā ne aofia muamua i faifaiga fakatauavaga io me ko te sōna fakaaogāga o vailakau tapu. Kafai e fakamautinoa aka me ko oti ne pokotia te tino tenā, e se ‵tau o faimālō ne ia a te suā tino ke fai eiloa te lā fāmau māfai ko manako te suā tino o fakagata te fesokotakiga tenā. E tonu, se mea ‵lei mō so se tino telā ne aofia malosi i se olaga fai valevale ke fai se iloiloga ki tena toto e uiga ki te SELAMETE a koi tuai o kamata se faigā fāmau.

KE MAFAUFAU KI ASO MAI TUA O TE FAKAIPOIPOGA

22, 23. (a) E mafai pefea o se paleni ‵lei a fakatokatokaga mō se fakaipoipoga? (e) Se a te kilokiloga paleni telā e ‵tau o fakatumau māfai ko mafau‵fau ki te fakaipoipoga mo te olaga avaga?

²² I nāi masina mai mua o te fakaipoipoga, kāti ka fakalavelave malosi koulua i te faiga o fakatokaga mō te fakaipoipoga. E mafai o fakafeoloolo aka te lū manava‵se mai te faiga o se tamā sauniga. Kāti e mafai o fakafiafia atu se fakaipoipoga lasi ki kāiga mo tino o te fenua, kae e mafai o fi‵ta malosi kae māumāu foki a tupe a te tauavaga fou mo lā kāiga i ei. E seai se mea masei te tautali malie atu ki nisi tuu mo aganuu, kae ko te tau‵tali katoatoa atu ki te agaga o te fakatau‵fai telā e aofia sāle i ei, e fakapologa ne ia koe kae e fakasēaogā foki i ei te uiga tonu o te mea tenā kae e ave keatea foki i ei te fiafia telā e ‵tau o maua ne koe i ei. E tiga eiloa e ‵tau o mafaufau ki lagonaga o nisi tino, e pānaki eiloa mo te tagata telā ka avaga a te fakaikuga e uiga ki mea kolā ka fai i te ‵kaiga o te fakaipoipoga.​—Ioane 2:9.

²³ Masaua me e tasi fua te aso o tau fakaipoipoga, kae ko tou olaga avaga e tumau eiloa i tou olaga kātoa. ‵Kalo keatea mai te mafaufau malosi ki te aso ka avaga ei koe. I lō te fai penā, kilo atu ki a Ieova mō se fakatakitakiga, kae fai a fakatokaga mō tou olaga avaga. Ka mafai ei o fai atu me ko oti ne fakatoka faka‵lei koe mō se fakaipoipoga manuia.