“Au e ‵Ma i Toto o Tino Katoa”

1-3. (a) Fakamatala mai a mea ne ‵tupu e uiga ki te mate o Eutikasi. (e) Ne a mea ne fai ne Paulo, kae se a te mea e fakaasi mai i te mea tenei e uiga ki a ia?

KO NOFO atu a Paulo i se potu i luga o se fale i Teloa. E loa tena faipatiga ki taina i konā, me tenei eiloa te ‵toe afiafi ka fakatasi ei a ia mo latou. Ko oko atu ki te valuapo. Koi ‵ka eiloa a nai moli i te potu tenā, kae ne fai i ei ke ‵vela malosi kae ausia foki te ea. Kae ne nofo atu i tafa o te famalama e tasi se tamataene e igoa ki a Eutikasi. A koi faipati a Paulo kae ko tō te moe a Eutikasi, tō ifo ei mai te famalama i te tolu o fogafale ki lalo!

² Ona ko Luka se tokita, e se taumate ne aofia tou tagata i tino muamua kolā ne fetuli ifo ki lalo o onoono ki te tamataene tenā. Ne seki ai se fakalotolotolua e uiga ki ei. Ne “puke aka ne latou [a Eutikasi] me ko mate.” (Galu. 20:9) Kae ne fai ei se vavega i konā. Ne takato atu a Paulo ki luga i te tamataene tenā kae fai atu penei ki nisi tino: “Sa fakalogoa me ko toe ola mai a ia.” Ne toe fakatu mai ne Paulo a Eutikasi!—Galu. 20:10.

³ E fakaasi mai i te mea tenā te lasi o te malosi o te agaga tapu o te Atua. E se ‵tau o ‵losi atu ki a Paulo e uiga mō te mate o Eutikasi. E ui i ei, ne seki manako a ia ke fakamasei ne te mate o te tamataene tenei a te toe taimi tāua tenei, io me fakavāivāi atu ki so se tino i te feitu faka-te-agaga. Mai te ‵toe fakatumaiga o Eutikasi, ne fakamafanafana atu ei a Paulo ki te fakapotopotoga, kae fakamalosi atu ke tumau latou i te faiga o te lotou galuega talai. E manino ‵lei me ne tāua ‵ki te kilokiloga a Paulo ki ola o nisi tino. E fakamasaua mai ki a tatou ana pati konei: “Au e ‵ma i toto o tino katoa.” (Galu. 20:26) Ke onoono aka tatou me e mafai pefea o fesoasoani mai te fakaakoakoga a Paulo ki a tatou i te feitu tenei.

“Ne Faimalaga Atu ei a Ia ki Maketonia” (Galu. 20:1, 2)

4. Se a te fakalavelave lasi telā ne fepaki mo Paulo?

⁴ E pelā mo te mea ne sau‵tala ki ei i te mataupu ko teka, ne fepaki a Paulo mo se fakalavelave lasi ‵ki. Ne tupu se fakalavelave lasi i Efeso ona ko tena galuega. E tonu, a te tino faite tupua ki siliva telā ne fakalagolago tena ola ki te tapuakiga ki a Atemisi, ne aofia i te fakalavelave tenā! “I te ‵nogaifoga o te fakalavelave tenā,” e fai mai penei te Galuega 20:1, “ne uga atu ei te fekau a Paulo ke o‵mai te kau soko, kae i te otiga ne fakamalosi kae fakatofa atu ki a latou, ne faimalaga atu ei a ia ki Maketonia.”

5, 6. (a) Kāti e pefea te leva o Paulo i Maketonia, kae ne a ana mea ne fai mō taina i konā? (e) Se a te kilokiloga tumau a Paulo ki ana taina?

⁵ I tena auala ki Maketonia, ne nofo atu a Paulo i te taulaga i Teloa i se vaitaimi. Ne fakamoemoe eiloa a Paulo ke fetaui lāua mo Tito i konā, telā ne uga atu ki Kolinito. (2 Koli. 2:12, 13) Kae i te iloaga ne ia me ko se fanatu a Tito, ne fanatu ei a Paulo ki Maketonia, kae kāti ne nofo atu a ia i konā i se tausaga e tasi o “tuku atu a muna fakamalosi e uke ki tino i konā.”a (Galu. 20:2) Ne kau atu fakamuli a Tito ki a Paulo i Maketonia, kae ne avatu ne ia a tala ‵gali e uiga ki te auala ne ‵saga atu ei a taina i Kolinito ki te tusi muamua a Paulo. (2 Koli. 7:5-7) Ne fai ei ke toe tusi atu ne Paulo tena suā tusi telā ko te 2 Kolinito.

⁶ Se mea tāua me ne fakaaoga ne Luka a pati pelā mo te “ne fakamalosi” mo te “muna fakamalosi” ke fakamatala mai ei a mea ne fai ne Paulo ki taina i Efeso mo Maketonia. E fakamatala manino mai i pati konā a te kilokiloga a Paulo ki ana taina tali‵tonu! I lō te fai pelā mo Falesaio kolā ne ‵kilo atu ki nisi tino mo te fakatauemu, ne kilo atu a Paulo ki mamoe e pelā me ne ana taina e ga‵lue fakatasi mo ia. (Ioa. 7:47-49; 1 Koli. 3:9) Ne tumau eiloa te kilokiloga tenā a Paulo māfai foki eiloa e polopoloki ‵mafa ne ia se tino.—2 Koli. 2:4.

7. E mafai pefea o fakaakoako atu a Kelisiano ovasia ki a Paulo i aso nei?

⁷ E taumafai malosi a toeaina i fakapotopotoga mo ovasia o te seketi i aso nei ke fakaakoako latou ki a Paulo. Kafai foki eiloa e polopoloki atu latou, a te lotou fakamoemoega ko te tuku atu o fakamalosiga ki tino kolā e ma‵nako ki se fesoasoani. Ona ko te alofa, e ‵sala atu a ovasia ke tuku atu a fakamalosiga i lō te fakamasei atu fua o se tino. E fai mai penei se ovasia o te seketi apo: “E ma‵nako te tokoukega o ‵tou taina mo ‵tou tuagane o fai te mea tonu, kae e fe‵paki sale latou mo lagonaga se ‵lei, te mataku, mo te mafau‵fau me e se mafai o fesoasoani atu latou ki a latou eiloa.” E mafai o fakamalosi atu a ovasia ki vaegā taina penā.—Epe. 12:12, 13.

“Te Togafiti Masei . . . ka Fai ki a Ia” (Galu. 20:3, 4)

8, 9. (a) Se a te mea ne fakamakosu ne ia te palani a Paulo ke folau atu ki Sulia? (e) Kaia ne kaitāua ei a tino Iutaia ki a Paulo?

⁸ Mai Maketonia, fanatu ei a Paulo ki Kolinito.b Mai tua o se tolu masina i konā, ne fia fanatu ei a ia ki Kenikelea, ko te koga telā ka folau atu ei a ia i se vaka ki Sulia. Mai konā, ko mafai ei o fanatu a ia ki Ielusalema o tuku atu a meaalofa mō taina ma‵tiva i ei.c (Galu. 24:17; Loma 15:25, 26) Kae ne tupu se mea fakafuasei telā ne ala ei o ‵fuli te palani a Paulo. E fai mai penei te Galuega 20:3: “Ona ko te togafiti masei a te kau Iutaia ka fai ki a ia”!

⁹ E sē se mea fakapoi me ne kaitāua a tino Iutaia ki a Paulo, kae ‵kilo atu latou ki a ia e pelā me se tino ‵teke. I te faiga o tena galuega mai mua atu i ei, ne ‵fuli ei a Kilipo—se tino maluga i te sunako i Kolinito. (Galu. 18:7, 8; 1 Koli. 1:14) Ne avaka foki ne tino Iutaia i te suā taimi olotou tagi e uiga ki a Paulo ki a Kaliona, te sui kovana o Akaia. Kae ne fakaseaoga ne Kaliona a tagi konā me e se ‵tonu—se fakaikuga telā ne kaitāua i ei a fili o Paulo. (Galu. 18:12-17) Kāti ne iloa ne tino Iutaia i Kolinito me ka folau atu a Paulo ki Kenikelea telā e tu pili mai, fai ei te lotou togafiti ke ‵po ne latou a ia i konā. Se a te mea ka fai ne Paulo?

10. E mata, ne piki a Paulo ma fanatu ki Kenikelea? Fakamatala mai.

¹⁰ Ke sao a ia mai te togafiti tenā—kae ke puipui foki a tupe kolā ko oti ne tuku atu ki a ia—ne fakaiku aka ne Paulo ke se fano a ia ki Kenikelea kae ke toe foki a ia o ui atu i Maketonia. E tonu la me i te faimalaga i luga i te fenua e aofia foki ei a fakalavelave. E uke a potukau ma‵sei e taka‵kau faeloa i auala i aso mua. Ke oko ki fale talimalo e mafai o se ‵lei. E ui i ei, ne filifili ne Paulo a te malaga i luga i te fenua mo ana fakalavelave i lō tino faitogafiti kolā ne faka‵tali ki a ia i Kenikelea. Kae e fakafetai me ne seki malaga tokotasi atu a ia. Ne aofia i taugasoa o Paulo i te vaega tenei o tena malaga fakamisionale ko Alitako, Kaio, Sekuno, Sopata, Timoteo, Tofimo, mo Tukasi.—Galu. 20:3, 4.

11. E fai pefea ne Kelisiano i aso nei a mea kolā e ‵tau o fai ke puipui ei latou, kae se a te fakaakoakoga ne tuku mai ne Iesu i te feitu tenei?

¹¹ E pelā mo Paulo, e fai foki ne Kelisiano i aso nei olotou aofaga ke puipui ei latou i te galuega talai. I nisi koga, e ma‵laga atu latou i potukau—io me taki tokolua—i lō te olo taki tokotasi. Kae e a fakasauaga? E iloa ne Kelisiano me ne mea eiloa e ‵tupu sale. (Ioa. 15:20; 2 Timo. 3:12) E ui i ei, e se tuku faka‵sau atu ne latou a latou eiloa ki so se fakalavelave. Mafaufau ki te fakaakoakoga a Iesu. I te taimi e tasi, ne kamata ei o peipei a ia ne tino ‵teke ki fatu i Ielusalema, “ne ‵muni a Iesu, fano ei ki tua mo te faletapu.” (Ioa. 8:59) Fakamuli ifo, i te taimi ne fai ei te togafiti a tino Iutaia ke tamate a ia, “ne seki toe mafai ei ne Iesu o fanofano sāle i tafa o tino Iutaia, kae ne fanatu a ia mai konā ki te fenua i tafa o te koga lavaki.” (Ioa. 11:54) Ne fai ne Iesu a mea kolā e ‵tau o fai ke puipui ei a ia māfai e se fe‵paki a mea konā mo te faiga o te loto o te Atua. E fai foki penā a Kelisiano i aso nei.—Mata. 10:16.

Ne Maua ne Latou “a Fakamafanafanaga e Uke” (Galu. 20:5-12)

12, 13. (a) Ne pokotia pefea te fakapotopotoga i te fakatumaiga o Eutikasi mai te mate? (e) Se a te fakamoemoega i te Tusi Tapu telā e fakamafanafana atu ki tino kolā ko ‵mate olotou kāiga pele?

¹² Ne ma‵laga fakatasi atu a Paulo mo ana taugasoa i loto i Maketonia, kae fakamuli ifo ne mavae ei latou. Kae ne toe fetaui katoa latou i Teloa.d E fai mai penei te tala: “Ne fo‵lau atu matou . . . kae oko atu ki a latou i Teloa mai tua o aso e lima.”e (Galu. 20:6) Ko te koga tenā ne fakatu aka ei a te tamataene ko Eutikasi mai te mate, e pelā mo te mea ne sau‵tala ki ei i te kamataga o te mataupu tenei. Mafaufau ki te fia‵fia o taina ke matea atu ne latou te lotou taugasoa ko Eutikasi ko toe ola mai! E pelā mo te lipoti i te tala, ne maua ne latou “a fakamafanafanaga e uke.”—Galu. 20:12.

¹³ E tonu, me ko se ‵toe ‵tupu a vavega penā i aso nei. E ui i ei, e maua eiloa ne tino kolā ko ‵mate olotou kāiga pele “a fakamafanafanaga e uke” mai te fakamoemoega i te Tusi Tapu e uiga ki te toetu. (Ioa. 5:28, 29) Mafaufau ki te mea tenei: Ona ko Eutikasi e se ‵lei katoatoa, ne toe mate atu foki a ia fakamuli. (Loma 6:23) Kae ko tino kolā ka toe faka‵tu mai i loto i te lalolagi fou a te Atua, ka maua eiloa ne latou te fakamoemoega ke ola ki te se-gata-mai! E se gata i ei, a latou kolā ka toe faka‵tu aka ke pule fakatasi mo Iesu i te lagi ka se mafai o toe ‵mate. (1 Koli. 15:51-53) E isi se pogai ‵lei mō Kelisiano i aso nei—faitalia me ko tino fakaekegina io me ko “nisi mamoe”—ke maua ne latou “a fakamafanafanaga e uke.”—Ioa. 10:16.

“I Mua o Tino e Tokouke Kae Mai Fale ki Fale” (Galu. 20:13-24)

14. Ne a pati a Paulo ne fai ki toeaina mai i Efeso i te taimi ne fetaui ei latou i Mileto?

¹⁴ Ne ma‵laga atu a Paulo mo tena potukau mai Teloa ki Aso, oti aka ki Metulene, Kiosa, Samosi, mo Mileto. Te fakamoemoega o Paulo ke oko a ia ki Ielusalema a koi tuai o kamata te fakamanatuga ko te Penitekoso. E iloa atu te pogai ne filifili ei ne Paulo ke toe foki atu a ia i se vaka telā ne seki afe atu i Efeso ona ko tena fakava‵vave ke oko a ia ki Ielusalema mai mua o te Penitekoso. Kae ona ko te manako o Paulo o faipati atu ki toeaina i Efeso, ne fakamolemole atu a ia ke fetaui latou i Mileto. (Galu. 20:13-17) I te lotou okoatuga, ne fai atu ei a Paulo penei ki a latou: “E iloa ‵lei ne koutou aku mea ne fai i a koutou talu mai te aso muamua ne ‵laka ei oku vae ki te kogā fenua o Asia o pologa ki te Aliki mo te loto maulalo mo loimata mo tofotofoga kolā ne oko mai ki a au ona ko togafiti a tino Iutaia, kae ne seki taofi ne au mai i a koutou so se mea telā e aoga ki a koutou, kae ne akoako ne au koutou i mua o tino e tokouke kae mai fale ki fale. Ne tuku atu ne au se molimau maea ki tino Iutaia mo tino Eleni e uiga ki te salamō ki te Atua mo te fakatuanaki ki te ‵tou Aliki ko Iesu.”—Galu. 20:18-21.

15. Ne a nisi mea aoga e maua mai te molimau atu mai fale ki fale?

¹⁵ E uke auala e mafai o fakaaoga ke fakaoko atu ei te tala ‵lei ki tino i aso nei. E pelā mo Paulo, e taumafai malosi tatou ke olo atu ki koga kolā e ‵nofo i ei a tino, faitalia me i koga e ‵tu ei a pasi, i auala, io me i maketi. Kae ko te galuega mai fale ki fale ko te ‵toe auala tāua e fakaaoga ne Molimau a Ieova i te galuega talai. Kaia? E tasi te pogai, me e maua ne tino katoa te avanoaga ke fakalogo‵logo faeloa ki te fekau e uiga ki te Malo, e fakaasi atu i ei te se fakailoga tino o te Atua. E maua foki i ei te avanoaga ke maua ne tino loto fakamaoni te fesoasoani telā e ma‵nako latou ki ei. E se gata i ei, e fakamalosi aka ne te galuega mai fale ki fale te fakatuanaki mo te lotomau o latou kolā e ga‵lue i ei. E tonu, a te iloga o Kelisiano ‵tonu i aso nei ko te lotou loto finafinau i te molimau atu “i mua o tino e tokouke kae mai fale ki fale.”

16, 17. Ne fakaasi atu pefea ne Paulo tena sē mataku, kae e tau‵tali atu pefea a Kelisiano i aso nei ki tena fakaakoakoga?

¹⁶ Ne fakamatala atu ne Paulo ki toeaina mai Efeso me e se iloa ne ia te fakalavelave e mafai o tupu ki a ia māfai e toe foki atu a ia ki Ielusalema. Kae ne fai atu a ia penei ki a latou: “E tiga te feitu tenā, e se fakatāua ne au a toku ola, kae e ‵tau o fakaoti ne au a te fakatau‵telega mo te galuega telā ne maua ne au mai te Aliki ko Iesu, ke tuku atu se molimau maea e uiga ki te tala ‵lei o te alofa tauanoa o te Atua.” (Galu. 20:24) Ne ita fitifiti a Paulo ma talia ne ia so se fakanofonofoga—faitalia me ko te fakamasakisaki io me ko ‵tekemaiga fakama‵taku—ke fakagata ei te fakataunuga o tena galuega.

¹⁷ E fe‵paki foki a Kelisiano i aso nei mo fakanofonofoga sē ‵lei penā. E fe‵paki a nisi tino mo fakataputapuga mai te malo mo fakasauaga. E taua atu a nisi tino mo te loto ‵toa ki masaki o te foitino io me ko te mafaufau. E fakafesagai atu a tama‵liki Kelisiano ki fakamalosiga ma‵sei mai nisi tama‵liki i te akoga. I so se fakanofonofoga e fe‵paki mo latou, e ‵tu ‵mautakitaki a Molimau a Ieova, e pelā eiloa mo Paulo. E fakaiku aka ne latou ke “tuku atu se molimau maea e uiga ki te tala ‵lei.”

“Ke ‵Saga Tonu Koutou ki a Koutou Eiloa mo te Lafu Mamoe Katoa” (Galu. 20:25-38)

18. Ne tumau pefea a Paulo i te ‵ma i toto o tino, kae ne mafai pefea o fai foki penā a toeaina i Efeso?

¹⁸ Oti aka loa kae tuku atu ne Paulo a fakamalosiga ke matapula‵pula a toeaina i Efeso mai te fakaaogaga o te auala ne ola ei a ia. Muamua la, ne fakailoa atu ne ia ki a latou me kāti tenei eiloa te ‵toe taimi ka lavea ei a ia ne latou. Ne fai atu a ia penei: “Au e ‵ma i toto o tino katoa, me e seai se mea ne taofi ne au mai i a koutou e uiga ki fuafuaga a te Atua.” Ne mafai pefea o fakaakoako atu a toeaina i Efeso ki a Paulo, ke ‵ma ei latou mai toto o nisi tino? Ana muna ki a latou: “Ke ‵saga tonu koutou ki a koutou eiloa mo te lafu mamoe katoa, me ko oti ne filifili koutou ne te agaga tapu ke fai mo ovasia, ke tausi te fakapotopotoga a te Atua, telā ne ‵togi ne ia ki te toto o tena Tama tonu.” (Galu. 20:26-28) Ne fai atu a Paulo ke fakaeteete me ka ulu atu “a kuli vao fe‵kai” ki loto i te lafu kae “ka fai‵pati ki mea sē ‵tonu ke ‵futi atu ei a soko ki a latou.” Se a te mea e ‵tau o fai ne toeaina? Ne fakamalosi atu penei a Paulo: “Ke tumau i te matapula‵pula, kae ke masaua ne koutou me i tausaga e tolu, ne seki fakagata eiloa toku fakamalosi atu mo loimata ki a koutou taki tokotasi, i te ao mo te po.”—Galu. 20:29-31.

19. Se a te ‵tekega telā ne kamata o sae aka i te fakaotiga o te senitenali muamua, kae se a te mea ne iku atu ki ei i senitenali fakamuli ifo?

¹⁹ Ne ‵sae aka a “kuli vao fe‵kai” i te fakaotiga o te senitenali muamua. Kāti ko te 98 T.A., kae tusi mai penei te apositolo ko Ioane: “E tokouke a anetikeliso ko oti ne oko mai i te taimi nei, . . . Ne olo kea‵tea latou mai i a tatou, kae ko latou e se ne tino o tatou; me kafai a latou ne tino o tatou penei e ‵nofo eiloa a tino konā mo tatou.” (1 Ioa. 2:18, 19) I te tolu o senitenali kae ko oti ne iku atu te ‵tekega tenei ki te fakatuakaga o se potukau o faifeau i Fenua Lotu Kelisiano, kae i te fa o senitenali, ne talia ei ne te tupu ko Constantine a te “lotu Kelisiano” ‵se tenei mo fai te lotu a tena malo. Mai te fakaaogaga o fakalagi fapau‵pau kae fai ne latou ke fai pelā me ne mea “faka-Kelisiano,” ne fai‵pati eiloa a takitaki lotu “ki mea sē ‵tonu.” Koi matea atu eiloa a mea o te ‵tekega tenā i akoakoga mo tuu masani a Fenua Lotu Kelisiano.

20, 21. Ne fakaasi atu pefea ne Paulo te agaga ko te taliaga o mea faiga‵ta, kae e mafai pefea o fai foki penā a toeaina Kelisiano i aso nei?

²⁰ Ne ‵kese ‵mao te auala o Paulo ne fakaaoga i tena olaga mo latou kolā ne fakaaoga ‵se ne latou te lafu mamoe i taimi fakamuli ifo. Ne galue eiloa a ia ke tausi ne ia a ia eiloa, ko te mea ke se fakafi‵ta ne ia te fakapotopotoga. Ana galuega mō ana taina tali‵tonu ne seki fai mō tena ‵lei eiloa. Ne fakamalosi atu a Paulo ki toeaina i Efeso ke maua ne latou te agaga ko te taliaga o mea faiga‵ta. “E ‵tau mo koutou o fesoasoani atu ki a latou kolā e vāi‵vai,” ko ana pati ki a latou, “kae e ‵tau o masaua ne koutou a pati a te Aliki ko Iesu, kolā ne fai mai ‘E sili atu te fiafia o te tino telā e tuku atu ana mea i lō te maua ne ia.’”—Galu. 20:35.

²¹ E pelā mo Paulo, e talia foki ne Kelisiano i aso nei a mea faiga‵ta. I lō te fai pelā mo faifeau i Fenua Lotu Kelisiano, kolā e ‵fulu faka‵ma ne latou a tupe a olotou lafu mamoe mō te lotou ‵lei eiloa, a tino kolā ko oti ne maua ne latou te tiute ke “tausi te fakapotopotoga a te Atua” e fai eiloa olotou tiute e aunoa mo te mafau‵fau mō te lotou ‵lei eiloa. E seai ne vaega o te fakamatamata mo te fia maluga i loto i te fakapotopotoga Kelisiano, me i tino kolā e ‵sala ki te lotou “‵malu eiloa” ka pa‵ku i te fakaotiga. (Faata. 25:27) E iku atu fua te fakamatamata ki te masiasi.—Faata. 11:2.

22. Kaia ne a‵lofa malosi ei a toeaina i Efeso ki a Paulo?

²² Ne fai ne te alofa tonu o Paulo ki ana taina ke lasi foki te lotou a‵lofa ki a ia. E tonu, i te taimi ka fano ei a ia, “ne ‵tagi mautuutu a latou katoa kae ‵sai kae sogi atu mo te a‵lofa ki a Paulo.” (Galu. 20:37, 38) E fia‵fia kae a‵lofa tonu a Kelisiano ki a latou kolā e fai pelā mo Paulo i te ‵saga ‵tonu atu ki te lafu mamoe e aunoa mo te mafau‵fau ki a latou eiloa. I tau otiga ne mafaufau ki te fakaakoakoga tafasili i te ‵lei a Paulo, e mata, e lotomalie koe i a ia e seki fakamatamata io me fakalasi‵lasi ne ia ana pati konei: “Au e ‵ma i toto o tino katoa”?—Galu. 20:26.