Ko Pili o Palele Atu te Taimi mō te Paneta Tenei?
Se a tau faka‵tau e uiga ki te tali tonu mō fesili konei?
I se taimi pili mai mua nei, e mata, a fakanofonofoga i te lalolagi ka
(a) gasolo o ‵lei?
(e) tumau eiloa penei?
(i) gasolo aka o ma‵sei?
EMATA, e taumafai koe ke fakatumau aka se kilokiloga aogā e uiga ki aso mai mua? E uke ‵ki eiloa a mea aogā e mafai o maua mai i ei. E fakaasi mai i sukesukega ne fai me e ‵lei atu a akoga mo te malosi faka-te-foitino o tino kolā e maua ne latou se kilokiloga aogā. Ne iloa aka mai se sukesukega ne fai i se taimi leva me i tāgata kolā e maua ne latou se kilokiloga aogā e faigata o maua ne masaki o te fatu i lō tino kolā e maua ne latou se kilokiloga sē ‵lei ki te olaga. E fetaui eiloa a te fakamatalaga tenei mo pati i te Tusi Tapu kolā ne tusi ki lalo i te fia selau tausaga ko ‵teka: “Kafai koe e matafiafia faeloa, kae ka tumau te malosi i a koe. Kafai koe e fanoanoa faeloa kae pili mai te mate.”—Faataoto 17:22.
Kae ona ko mea kolā e fakasalalau ne tino ‵poto i mea fakasaienitisi e uiga ki mea ka ‵tupu ki te paneta ko te Lalolagi, e faigata eiloa ki tino e tokouke ke tumau i se kilokiloga fiafia kae aogā. Mafaufau la ki mea fakama‵taku kolā e lauiloa i tala o te lalolagi.
Ko Tu Atu te Paneta i se Tulaga Fakamataku
I te 2002, ne fakailoa atu ne te Stockholm Environment Institute me i te fakata‵mala ke fakafeoloolo aka te fakamaseiga o te natula ko te mea ke puipui i ei a te maumea e mafai o fakamalosi aka i ei a “mea kolā e ‵fuli fakavave aka ei a tau-o-aso mo mea ola i te lalolagi.” Ne toe fai mai te lipoti tenā me i te mativa, te tumau o te fakailoga tino, mo te fakamaseiga o te natula i te lalolagi kātoa e fai ei ke fakafesagai atu a tino ki “fakalavelave kese‵kese e uke o te ola ‵lei mo te tokagamalie.”
I te 2005, ne ‵tala mai ne Malo ‵Soko a te Millennium Ecosystem Synthesis Report. A te mea tenei ko te ikuga o te sukesukega ki te tulaga o te Lalolagi telā ne fai i te lalolagi kātoa i tausaga e fa kae e aofia i ei a tino ‵poto e sili atu i te 1,360 mai fenua e 95. Tenei te mea e fai mai i te lipoti: “Ko fakalavelave malosi atu eiloa a faifaiga a tino ki gasuesuega masani o te Lalolagi telā e se toe ‵tau o sōna fakaaogā a mea katoa i te paneta tenei ko te mea ke ola ‵lei i ei a kautama i aso mai mua.” E fai mai te lipoti me ke puipui aka a fakalavelave, e manakogina i ei a “fuliga ‵lasi i tulafono, fakapotopotoga, mo faifaiga kolā ko fakatoka nei ke fakagalue aka.”
Ne fakaasi mai ne Anna Tibaijuka, se tino fakatonutonu pule mō te United Nations Human Settlements Programme, se mea telā ko gasolo aka eiloa o tali‵tonu malosi ki ei a tino fai sukesukega. Ana muna: “Kafai e tumau eiloa tatou i te faiga o mea e pelā mo te masani, ka fakamataku ‵ki eiloa a mea ka ‵tupu i aso mai mua.”
Se Pogai mō te Kilokiloga ‵Lei
E tali‵tonu foki a Molimau a Ieova, kolā e ‵lomi ne latou te mekesini tenei, me ko pili o ‵tupu a ‵fuliga ‵lasi i te lalolagi nei. Kae e tali‵tonu katoatoa latou me i lō te iku atu ki se tulaga fakamataku i aso mai mua, ka iku atu eiloa a mea ‵tupu konei ki toe fakanofonofoga ‵gali kolā e seki maua aka eiloa i te lalolagi nei. Kaia e maua ei ne latou se kilokiloga aogā penei? Ona ko te mea e tali‵tonu latou ki folafolaga i te Muna a te Atua, ko te Tusi Tapu. Mafaufau la ki se folafolaga e tasi: “E se toe leva nei, ka ‵galo atu ei a tino amio ma‵sei; ka salasala ne koe latou, kae se maua ne koe; ka ko latou kolā e loto maulalo, ka fai mo latou te fenua, kae ka maua ne latou te manuia mo te filemu katoatoa.”—Salamo 37:10, 11.
E mata, a te vaegā fakamoemoega tenā se moemiti fua? A koi tuai o tali aka te fesili tenā, ke mafaufau ki te manatu tenei: Ko leva ne ‵valo tonu mai i te Tusi Tapu i te fia afe o tausaga mai mua atu i ei, a fakalavelave ‵lasi e uke kolā ko pokotia ei te lalolagi mo tino i aso nei. Fakamolemole ke fai‵tau ki tusi fai‵tau mai te Tusi Tapu i te mataupu telā ka ‵soko mai, kae fakatusa ki mea kolā e lavea ne koe e ‵tupu i te lalolagi. Kafai e fai koe penā, ka gasolo aka eiloa o malosi tou talitonu me e ‵valo tonu mai ne te Tusi Tapu a mea kolā ka ‵tupu i aso mai mua.