Ono Yovipama Viohongele Ekalo Lietu Tuakristão Kuenda Oku Kunda
OSEMANA 3-9 YENYENYE LINENE
OVOKUASI A SANGIWA VONDAKA YA SUKU | YOANO 1-2
‘Yesu o Linga Ocikomo Caye Catete’
(Yoano 2:1-3) Keteke liatatu, kua kala ocipito cimue cuvala ko Kana ko vo Galilea kuenda ina ya Yesu oko a kala. 2 Yesu kumue lolondonge viaye va lalekiwavo kocipito caco cuvala. 3 Eci ovinyu ya kala oku pua, ina ya Yesu wo sapuila hati: “Ovo ka va kuete ovinyu.”
Utala Wondavululi 15/6 2015 kem. 4 ocin. 3
Kristu—Unene wa Suku
3 Yesu wa linga ocikomo caye catete puvala umue kofeka yo Kanana. Ka tua kũlĩhĩle esunga liaco, pole, ka kua kalele ovinyu yalua oco yeciwe komanu vosi va lalekiwile puvala waco. Nda ka kua lingiwile esokiyo liaco, nda ca kokela osõi kolondombua, momo nda ca lekisa okuti olondombua viaco ka vi kuete ocituwa coku yekisa akombe. Maria ina ya Yesu, wa kalavo umue pokati komanu va lalekiwile. Anga hẽ wa pinga ku Yesu oco a ece ekuatiso omo a tavele okuti wa kuatele unene woku ci linga? Citava okuti Maria wa sokoluile ovitumasuku viosi viatiamẽla komõlaye, kuenda wa kũlĩhĩle okuti wa laikele oku tukuiwa hati: “Mõla a Tõlo.” (Luka 1:30-32; 2:52) Pole, ci kale Maria ale Yesu va yonguile oku kuatisa olohueli viaco. Omo liaco, Yesu wa linga ocikomo poku pongolola eci ci soka 380 kalitulu ovava okuti a linga “ovinyu yiwa.” (Tanga Yoano 2:3, 6-11.) Anga hẽ Yesu wa sukilile muẽle oku linga ocikomo caco? Sio. Pole, wa ci lingila omo lioku kapako omanu, kuenda wa kala oku setukula Isiaye ukuacali.
(Yoano 2:4-11) Pole, Yesu wo pula hati: “Okãi nye tu linga? Owola yange handi ka ya pitĩlile.” 5 Inaye wa sapuila akuenje hati: “Cosi eye a ku sapuili, ci lingi.” 6 Kua kala asanga epandu ovawe oku kapa ovava ndeci ca kala ociholo ca va Yudea coku liyelisa, vesanga lesanga mua iñila ci soka akũi akuãla lakuãla ale akũi epandu lepandu kalitulu. 7 Yesu wa va sapuila hati: “Yukisi asanga lovava.” Ovo va a yukisa toke komẽla. 8 Yu wa va sapuila hati: “Suiko tumue, ka tu tuali kusongui wocipito cuvala.” Kuenje va a tuala. 9 Eci usongui wocipito cuvala a mãha ovava a pongoluiwa ovinyu kuenje ka kũlĩhĩle apa a tunda, (ndaño okuti akuenje va nena ovava aco va ci kũlĩhĩle), usongui waco wa kovonga sandombua, 10 yu wo sapuila hati: “Omunu ukuavo tete eca ovinyu yiwa, noke eci omanu va kolua oco a eca eyi hayiwako. Pole, ove wa seleka ovinyu yiwa toke cilo.” 11 Yesu wa linga ocikomo caco eci a kala vo Kana ko vo Galilea okuti oco ocilimbu caye catete kuenda wa situlula ulamba waye kuenje olondonge viaye via kolela kokuaye.
Eye O Linga Ocikomo Caye Catete
Eci oco ocikomo catete Yesu a linga. Olondonge viaye viokaliye poku mola ocikomo caco, ekolelo liavo ku Yesu lia pamisiwa. Noke Yesu la inaye kuenda vamanjaye, va enda volupale luo Kafarinau konano Yokalunga ko Galilea.
Oku Konomuisa Lutate Ovina vi Sangiwa Vembimbiliya
(Yoano 1:1) Kefetikilo wa kala Ndaka, Ndaka wa kala la Suku kuenda Ndaka wa kala nda suku.
embimbiliya lielilongiso atosi Yoa. 1:1
Ndaka: Ale “Logos.” Kelimi Liohelasi, ho loʹgos. Kocinimbu eci yi kasi ndonduko yesumbilo, ya tukuiwavo kelivulu lia Yoa. 1:14 kuenda Kesit. 19:13. Yoano wa situlula una onduko yaco yi tiamitisiwila okuti, Yesu. Onduko yaco yi tiamisiwila ku Yesu vokuenda kuomuenyo waye kilu, vokuenda kupange waye woku kunda palo posi, ndomunu wa lipua, kuenda noke yoku tiukila kilu. Yesu wa kala kapitiya Kondaka ya Suku, ale onumiwa, ukuakueca esapulo kuenda olonumbi Viululiki koviluvo vikuavo viespiritu kuenda komanu. Omo liaco, ca sunguluka oku sima okuti osimbu Yesu keyile palo posi, Yehova wa enda oku sapela lomanu pocakati Candaka, okuti Kapitiya kaye wokilu.—Efet. 16:7-11; 22:11; 31:11; Etu. 3:2-5; Olong. 2:1-4; 6:11, 12; 13:3.
la: Lit., “toward.” Vocinimbu eci, kelimi Liohelasi ondaka yoku tokekisa ovisimĩlo yokuti pros yi lekisa elitokeko kuenda ukamba. Yi lekisavo omanu va litepa, ndeci Ndaka kuenda Suku yocili.
Ndaka wa kala suku: Ale “Ndaka wa kala la Suku [ale, “wa kala nda suku”].” Olondaka evi via Yoano vi situlula ocituwa ca “Ndaka” (kelimi Liohelasi, ho loʹgos; tala etosi lielilongiso Ndaka vocinimbu eci) okuti, Yesu Kristu. Ndaka eye omõla uveli wa Suku, okuti lekuatiso liaye Suku wa lulika ovina viosi vikuavo, eli olio esunga lieci a tukuiwila okuti “o suku; o suku yimue yo kilu.” Valua vakuakupongolola va popia okuti “Ndaka wa kala Suku,” wa lisoka la Suku Ukuonene wosi. Omo liaco, kuli asunga awa lieci tu popela okuti Yoano ka yonguile oku popia okuti “Ndaka” wa lisoka la Suku Ukuonene wosi. Liatete, ci kaile olondaka viatete kuenda evi vi kuãimo vi lekisa okuti “Ndaka” wa kala “la Suku.” Kuenje ondaka Yohelasi yokuti the·osʹ yi mõleha olonjanja vitatu vocinimbu 1 kuenda 2. Onjanja yatete kuenda yatatu, ku mõleha ondaka the·osʹ, ku mõleha tete oletala yimue kelimi Liohelasi; onjanja yavali oletala yaco ka yi mõleha. Valua vaku linga a konomuisa va tava okuti omo ka pali oletala osimbu handi ondaka yavali the·osʹ ka ya tukuiwile ci kuete elomboloko. Eci oletala yaco yi tukuiwa vocinimbu eci, ondaka the·osʹ yi tiamisiwila ku Suku Ukuonene wosi. Handi vali, nda oletala ka yi mõleha vesokiyo liolondaka, ci lekisa okuti ondaka the·osʹ, yi lomboloka kuenda yi tiamisiwila ku “Ndaka.” Omo liaco, etendelo Liambimbiliya a pongoluiwa Kongelesi, ko Fransesi kuenda ko Alemão, ci likuata lonjila ya kuamiwa vo Tradução do Novo Mundo, yeca ocisimĩlo cokuti, “Ndaka” wa kala “o suku; o suku yimue yo kilu; wa kala nda suku.” Poku kapako ocisimĩlo eci, vana va pongolola Evangeliu lia Yoano kelimi lio Saídiko kuenda lio Boaírika citava okuti va li soneha kocita catatu kuenda kocita cakuãla K.K., mu mõleha onjanja yatete the·osʹ kelivulu lia Yoano 1: 1 okuti ca litepa lonjanja yavali. Olondaka viaco vi situlula ocituwa ca “Ndaka”, okuti ekalo liaye ndeli lia Suku, pole ka li sokele la Isiaye, Suku Ukuonene wosi. Ndomo ci lekisiwa vocinimbu eci, ku Va Kolosai 2:9, ku situlula Kristu ndomunu ‘ukuavituwa via Suku.’ Ndomo ci lekisiwa kukanda wa 2 Pet. 1: 4, ndaño muẽle vana va ka likongela ku Kristu, va ka “kuatavo ovituwa ndevi via Suku.” Vo Tradução Septuaginta, ondaka Yohelasi the·osʹ, okuti kelimi lio Heveru “Suku” ʼel kuenda ʼelo·himʹ, via nõliwa oco vi ece elomboloko lia suapo okuti “Umue Ukuonene wosi; Umue wa Pama.” Olondaka evi kelimi lio Heveru vi tiamisiwilavo ku Suku ukuonene wosi, kolosuku vikuavo, kuenda komanu. (Tala etosi lielilongiso kelivulu lia Yoano 10:34.) Oku tukula Ndaka hati, “suku yimue”, ale “umue fũ”, ci li kuata locitumasuku ca Isaya 9: 6, ci popia okuti Mesiya wa laikele oku tukuiwa okuti “Suku Eye Fũ,” (pole ka ci lomboloka okuti eye “Suku Ukuonene wosi”) kuenda eye wa laikele oku kala “Isia kapui”, ya vosi va kuete esumũlũho lioku vialiwa laye. Ombili ya Isiaye “Yehova Ukualohoka,” yi ci linga.—Isa. 9:7.
(Yoano 1:29) Keteke lia kuamamo eye wa mola Yesu oku iya kokuaye, yu wa popia hati: “Kameme ka Suku, una upa akandu oluali, yo!
embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 1:29
Kameme ka Suku: Noke yepapatiso lia Yesu kuenda noke yoku setekiwa Leliapu, Yoano Upapatisi wo tukula hati “Kameme ka Suku.” Ondaka yaco yi sangiwa lika vocinimbu eci kuenda kelivulu lia Yoa. 1:36. (tala Apendice A7.) Ca sunguluka oku sokisa Yesu lokameme. Ndomo ci lekisiwa Vembimbiliya, olomeme via enda oku lumbiwa poku limbuka ekandu kuenda loku ecelela oku amẽla ku Suku. Eci ca kala ocindekaise cocilumba Yesu a laikele oku linga poku eca omuenyo waye wa lipua oco a yovole omanu. Ondaka “Kameme ka Suku” ya laikele oku situlula ovinimbu vialua Vovisonehua. Olondaka via Yoano Upapatisi vi lekisa okuti eye wa kulihile ciwa Ovisonehua vio Heveru, momo olondaka viaye vi tiamisiwa kovina ndeci: Kocitupi comeme cina Avirahama alumba okuti omolaye Isake hayeko. (Efet. 22:13), Okameme kopascoa ka pondiwila Kegito oco ka yovole va Isareli kupika (Etu. 12:1-13), ale ocitupi comeme ca enda oku lumbiwa kutala wa Suku ko Yerusalãi oloneke viosi komẽle kuenda koñolosi (Etu. 29:38-42). Citava okuti Yoano wa sokololavo ocitumasuku ca Isaya, kuna Yehova a tukula umue okuti “ukuenje wange” eye o kala “ndomõla omeme wa tualiwa kepondelo.” (Isa. 52:13; 53:5, 7, 11) Eci upostolo Paulu a sonehela ukanda waye watete va Korindo, eye wa tukula Yesu hati o “Kameme ketu ko Pascoa.” (1 Va Kor. 5:7) Upostolo Petulu wa tukula “osonde ya tĩla ya Kristu okuti ndeyi yokameme ka pua etondelo.” (1 Pet. 1:19) Ci pitãhala 25 kolonjanja kelivulu Liesituluilo, Yesu wa kemãlisiwa, o tukuiwa vopopi wocindekaise okuti “Kameme.”—Tala ovolandu amue: Esit. 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1.
Oku Tangiwa Kuembimbiliya
(Yoano 1:1-18) Kefetikilo wa kala Ndaka, Ndaka wa kala la Suku kuenda Ndaka wa kala nda suku. 2 Eye kefetikilo wa kala la Suku. 3 Suku wa lulika ovina viosi kumue laye, nda ka ca kaile eye, nda lacimue ca lulikiwa.
Eci ca lulikiwa 4 mekonda liaye, omuenyo kuenda omuenyo waco ocinyi comanu. 5 Ocinyi ci tuila vowelema, pole, owelema ka wa ci imile. 6 Kuenje kua katuka ulume umue onumiwa ya Suku; onduko yaye Yoano. 7 Ulume waco weya ndombangi, oco a imbe uvangi wocinyi, okuti omanu vosi va kolela mekonda liaye. 8 Eye ka kaile ocinyi, pole wa tumiwa oco a imbe uvangi wocinyi caco. 9 Ocinyi cocili okuti ceca ocinyi komanu vosi, ca laikele oku iya voluali. 10 Eye wa kala voluali kuenda oluali lueya mekonda liaye, pole, oluali ka luo limbukile. 11 Weya komanu vaye, pole, ka vo tambuile. 12 Puãi vosi vana vo tambula, wa va ĩha omoko yoku kala omãla va Suku, momo va kolela konduko yaye. 13 Ovo ka va citiwile losonde pamue locipango cetimba, ale comanu, pole, va citiwa locipango ca Suku.14 Ndaka wa linga omunu, wa tunga pokati ketu kuenda tua mola ulamba waye, okuti ulamba umue womõla wongunga wa isia; kuenda eye wa yukisua lohenda ya Suku, locili. 15 (Yoano wo wimbila uvangi, eye wa kaluka hati: “U yuna nda tukula eci nda popia siti, ‘Una iya konyima yange wa livanga, momo eye wa kala tete komuenyo.’”) 16 Omo eye weyuka ohenda ya piãla kuenda ocili, etu tua tambulavo ohenda ya piãla. 17 Omo okuti Ocihandeleko ca eciwa la Mose, ohenda ya piãla kuenda ocili ceya vonduko ya Yesu Kristu. 18 Lomue omunu wa muile Suku; omõla wongunga wa Suku o kasi ponele ya Isia, eye wo situlula.
OSEMANA 10-16 YENYENYE LINENE
OVOKUASI A SANGIWA VONDAKA YA SUKU | YOANO 3-4
“Yesu o Kundila Ukãi Umue u Samaria”
(Yoano 4:6, 7) Ocisimo ca Yakoba haiko ca kala. Kuenje omo Yesu a kava lungende, wa tumãla pocisimo caco. Ca kala kowola yepandu. 7 Ukãi umue u Samaria weya oku tapa ovava. Yesu wo sapuila hati: “Nyĩheko ovava oku nyua.”
embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 4:6
wa kava: Eci oco lika ocitumãlo ca tukuiwa Vovisonehua ci lekisa okuti Yesu ‘wa kava.’ Ca kala 12:00 kekumbi, kuenda komẽle yaco Yesu wa linga ungende ndomo a ci lingaile ale poku tunda Kocimbota co Yordão ko Yudea oku loña ko Sukare ko Samaria, oku pita vowulu u kuete ci pitahãla 900 Kolometulu.—Yoa. 4:3-5; tala Elomb. A7.
(Yoano 4:21-24) Yesu wo tambulula hati: “Okãi ñolele, kuiya owola okuti ka vu fendela Isia komunda eyi ndaño vo Yerusalãi. 22 Ene vu fendela eci ka wa kũlĩhĩli; etu tu fendela eci tua kũlĩha, momo epopelo li fetikila ku va Yudea. 23 Owola iya kuenje yeya ale, eci afendeli vocili va fendela Isia lespiritu kuenda ocili, momo Isia wo sandiliya omanu va soka ndava oco vo fendele. 24 Suku Espiritu kuenje ava vo fendela, te vo fendela lespiritu kuenda ocili.”
(Yoano 4:39-41) Kuenje va Samaria valua vo volupale luaco va kolela kokuaye omo liolondaka viukãi wa eca uvangi hati: “Eye wa ndi sapuila ovina viosi nda linga.” 40 Eci va Samaria veya kokuaye, va fetika oku u pinga oco a kale lavo kuenje oko a kala oloneke vivali. 41 Omo liaco, valua va tava omo liovina eye a popia,
Oku Konomuisa Lutate Ovina vi Sangiwa Vembimbiliya
(Yoano 3:29) Wosi o kasi la ndombua eye sandombua. Pole, eci ekamba lia sandombua li votoka kuenje li yeva ondaka ya sandombua, o kuata esanju lialua. Esanju liange cilo lia suapo.
embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 3:29
ekamba lia sandombua: Kosimbu, ekamba lia sandombua lia kuatele ocikele cinene poku sokiya ocipito cuvala. Eye wa tendiwilevo okuti o kuete ocikele coku nena ndombua la sandombua. Keteke liuvala, noke yoku ñuala ñuala o va tuala konjo ya sandombua ale ya Isiaye kuna ku ka lingiwila ocipito cuvala. Vokuenda kuocipito caco, ekamba lia sandombua ca tavele okuti li sanjuka poku yeva ondaka ya sandombua o kasi oku iya la ndombua, momo eye wa ponduile oku liyeva okuti wa linga cosi a sukilile. Yoano Upapatisi wa lisokisa “lekamba lia sandombua.” Omo liaco, Yesu wa kala sandombua kuenda olondonge via kala ocindekaise cocisoko ca ndombua yaye. Poku pongiya onjila ya Mesiya, Yoano Upapatisi wa pongiya omanu vatete vocisoko ca “ndombua” ya Yesu Kristu. (Yoa. 1:29, 35; 2 Va Kor. 11:2; Va Efe. 5:22-27; Esit. 21:2, 9) “Ekamba lia sandombua” li tẽlisa ocikele caye poku linga asokiyo awa; kuenje eye ka kala vali omunu wa velapo. Cimuamue haico Yoano a popia catiamẽla kokuaye poku tukula Yesu: “Eye te amamako oku vokiya, ame puãi ndi tepulula.”—Yoa. 3:30.
(Yoano 4:10) Yesu wo tambulula hati: “Nda wa kũlĩhĩle ocali ca Suku kuenda u o kasi oku ku sapuila okuti, ‘Nyĩhe ovava oku nyua,’ nda wo pinga, kuenje eye nda wa ku ĩha ovava omuenyo.”
embimbiliya lielilongiso Yoa. 4:10
ovava omuenyo: Ondaka eyi kelimi Liohelasi, yi tiamisiwila kovava opolui, ovava opono ale ovava asõsã a tunda pocisimo. Eci ca litepa lovava a kasi vocikuata cimue. Kelivulu Liovis. 14:5, ondaka yo Heveru yokuti “ovava a enda” yi lomboloka “ovava omuenyo.” Kelivulu lia Yer. 2:13 kuenda 17:13, Yehova o tukuiwa okuti “ono yovava omuenyo,” eci ci lomboloka ovava ocindekaise a eca omuenyo. Yesu eci a vangula lukãi u Samaria, wa tukula ondaka “ovava omuenyo” vupopi wocindekaise, pole ukãi kefetikilo wa kuata elomboloko liokuti Yesu wa kala oku tukula muẽle ovava opiwa pocisimo.—Yoa. 4:11; tala etosi lielilongiso Yoa. 4:14.
Oku Tangiwa Kuembimbiliya
(Yoano 4:1-15) Eci Yesu a limbuka okuti va Fariseo va yeva okuti olondonge viaye via kala oku livokiya loku papatisa omanu valua okuti Yoano ci sule— 2 ndaño Yesu ka kaile oku papatisa, pole, olondonge viaye ovio via ci linga— 3 wa tunda vo Yudea, yu wa enda vali ko Galilea. 4 Poku linga ungende waco eye wa sukilile oku pita vo Samaria. 5 Kuenje weya volupale luo Samaria lu tukuiwa Sukare ocipepi lusenge Yakoba a ecele komõlaye Yosefe. 6 Ocisimo ca Yakoba haiko ca kala. Kuenje omo Yesu a kava lungende, wa tumãla pocisimo caco. Ca kala kowola yepandu. 7 Ukãi umue u Samaria weya oku tapa ovava. Yesu wo sapuila hati: “Nyĩheko ovava oku nyua.” 8 (Olondonge viaye via endele volupale oku ka landa okulia.) 9 Kuenje ukãi u Samaria wo pula hati: “Ove nda u Yudea o minga ndati ovava oku nyua, nda ame ndukãi u Samaria?” (Momo va Yudea ka va kuatele ukamba la va Samaria.) 10 Yesu wo tambulula hati: “Nda wa kũlĩhĩle ocali ca Suku kuenda u o kasi oku ku sapuila okuti, ‘Nyĩhe ovava oku nyua,’ nda wo pinga, kuenje eye nda wa ku ĩha ovava omuenyo.” 11 Ukãi wo sapuila hati: “A Ñala ove ku kuete ociyenjo coku sua ovava kuenda ocisimo ca longa. Pi o kopa ovava aco omuenyo? 12 Anga ove wa velapo kukululu yetu Yakoba wa tu ĩha ocisimo, muna eye a nyuile ovava kumue lomãla vaye lovinyama viaye?” 13 Yesu wo tambulula hati: “Wosi o nyua kovava a-a, o yeva vali enyona. 14 Pole, wosi o nyua kovava ndu wĩha ka yevi vali enyona, momo ovava ndu wĩha a lingila vokati kaye ono yovava a tombokaila oku eca omuenyo ko pui.” 15 Ukãi wo sapuila hati: “A Ñala nyĩhe ovava aco, okuti si yevi vali enyona ndaño oku iya iya pocitumãlo cilo oku tapa ovava.”
OSEMANA 17-23 YENYENYE LINENE
OVOKUASI A SANGIWA VONDAKA YA SUKU | YOANO 5-6
“Kuama Yesu Locimãho ca Sunguluka”
(Yoano 6:9-11) “Palo pali kakuenje umue o kuete olombolo vitãlo viosevata lotulõsi tuvali. Vi tẽla hẽ nye kowiñi owu ndeti?” 10 Yesu wa tambulula hati: “Omanu va tumãle.” Pocitumãlo caco pa kala owangu walua, vana va tumãla va tẽla 5.000 kalume. 11 Yesu wa tikula olombolo, noke yoku eca olopandu ku Suku, wa vi avela vosi va tumãla; haico a lingavo lotulõsi kuenje va kuata okulia kualua ndeci ovo va yonguile.
embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 6:10
Vana va lia va soka 5.000 kalume: Mateo eye lika wa tukula ci pitahãla etendelo eli, oku kongelamo akãi kuenda omãla, eci a soneha ocikomo eci. (Mat. 14:21) Citava okuti etendelo liava va tekuiwa locikomo lia pitahãla 15.000 viomanu.
(Yoano 6:14) Eci omanu va mola ocilimbu a linga, va popia vati: “Ocili, u eye Uprofeto wa laikele oku iya voluali.”
(Yoano 6:24) Kuenje eci owiñi wa mola okuti Yesu lolondonge viaye ka va kalepo, va londa vawato avo va enda ko Kafarinau oku sandiliya Yesu.
embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 6:14
Uprofeto: Va Yudea valua kocita catete K.K. va lavokaile uprofeto umue wa lisoka la Mose, wa tukuiwa kelivulu Liesin. 18:15, 18, okuti wa laikele oku kala Mesiya. Vulandu owu, ondaka yokuti, iya voluali yi tiamisiwila koku mõleha kua Mesiya. Yoano eye lika wa soneha ovolandu a tukuiwa vocinimbu eci.
(Yoano 6:25-27) Eci vo sanga kesinya liokalunga vo pula vati: “A Rambei, eteke lipi weya kulo?” 26 Yesu wa va tambulula hati: “Ocili ndu sapuili siti, Ka vu kasi oku mbanjiliyila omo liovilimbu wa moli, pole vu mbanjiliya omo wa li olombolo we kuti. 27 Ko ka talavayeli okulia ku nyõleha, puãi talavayeli okulia ku eca omuenyo ko pui, kuna Molõmunu o ko wĩhi; momo Isia okuti Suku wo kapela ondimbukiso yaye yoku u tava.”
(Yoano 6:54) Wosi o lia etimba liange loku nyua osonde yange o kuata omuenyo ko pui kuenje ndu pindula keteke lia sulako;
(Yoano 6:60) Valua pokati kolondonge viaye eci via ci yeva, via popia vati: “Ondaka eyi ya kãla; helie o tẽla oku yi yevelela?”
(Yoano 6:66-69) Omo liaco, valua pokati kolondonge viaye via tiukila kovina via siala konyima, ka va endaile vali laye. 67 Kuenje Yesu wa sapuila olondonge Ekũi la Vavali hati: “Lene wendivo?” 68 Simono Petulu wo tambulula hati: “A Ñala, kulie tu enda? Ove, ove o kasi lolondaka viomuenyo ko pui. 69 Etu tua kolela kuenda tua limbuka okuti ove Una o Kola wa Suku.”
embimbiiya lielilongiso atosi Yoa. 6:27, 54
okulia ku nyõleha . . . okulia ku eca omuenyo ko pui: Yesu wa kũlĩhĩle okuti omanu vamue va likongela kokuaye kuenda kolondonge viaye omo va yonguile lika okulia. Ndaño okulia ku kuatisa omanu eteke leteke, “okulia” ku tunda Vondaka ya Suku, ku ka kuatisa omanu oku kala otembo ka yi pui. Yesu wa vetiya owiñi oco u talavayele . . . “okulia ku eca omuenyo ko pui,” poku likolisilako oku pamisa esukila liavo konepa yespiritu kuenda oku kolela kovina va lilongisa.—Mat. 4:4; 5:3; Yoa. 6:28-39.
okulia etimba liange kuenda oku nyua osonde yange: Ulandu u lekisa okuti vana valia kuenda va nyua, va ci linga vocindekaise, poku lekisa ekolelo ku Yesu Kristu. (Yoa. 6:35, 40) Yesu wa vangula ondaka yaco kunyamo 32 K.K., pole, eye ka tukuile Ondalelo ya Ñala, yina a laikele oku tumbika noke liunyamo umosi. Eye wa tukula lika ondaka yaco eci “o Pascoa, okuti, ofesta ya va Yudea, ya kala ocipepi” (Yoa. 6:4), omo liaco olonjeveleli viaye citava okuti, via ivaluisiwa ocipito ca kala ocipepi kuenda elomboloko liosonde yokameme ka yovola ovimuenyo vuteke eci va Isareli va tunda Kegito. (Etu. 12:24-27). Yesu wa kala oku lekisa okuti ndeci osonde yokameme ya kuata esilivilo, osonde yaye yi ka ecelelavo okuti olondonge viaye vi kuata omuenyo ko pui.
utala wondavululi 1/9 2005 kem. 21 ocin. 13-14
Tuamamiko Oku Endela Vonduko Ya Yehova Suku yetu
13 Noke liocikomo caco, omanu va fetika oku sandiliya Yesu kuenje vo sanga ‘kesinya liokalunga.’ Momo lie omanu va sandiliyila Yesu noke yoku va tila? Valua pokati kavo ka va kuatele onjongole yoku yevelela ondaka ya Suku. Momo eci va pitila ku Yesu, va fetika oku lombolola ndomo Yehova a tekula va Isareli koloneke via Mose eci va kala vekalosoko. Ovo va yonguile okuti, Yesu amamako oku va tekula. Eci Yesu a limbuka ovisimĩlo viavo, wa fetika oku va lomboluila ovina viespiritu oco va pongolole ovisimĩlo viavo vĩvi. (Yoano 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40) Noke, eci Yesu a va tila olusapo, vamue pokati kavo va fetika oku lisiõsiõla. Momo wa va sapuila hati: “Nda ka vu li etimba lia Mõlomanu, loku nyua osonde yaye, ka vu kuete omuenyo vovitima viene. U o lia etimba liange loku nyua osonde yange o kuete omuenyo ko pui. Kuenje, ndu u pindula keteke lia sulako.”—Yoano 6:53, 54.
14 Alusapo a Yesu, a enda loku situlula ovisimĩlo viomanu nda va kuete onjongole yoku endaenda la Suku. Cimuamue haico ca pita lolusapo olu. Momo lua nena etatamiso pokati kavo. Embimbiliya li popia hati: ‘Olondonge via Yesu, eci via yeva olusapo luaco, via popia hati: Ondaka eyi ya kãla. Helie o tẽla oku yi yeva?’ Noke Yesu wa va sapuila okuti va sukilile oku kuata elomboloko liolondaka viaye. Momo olondaka viaco viatiamẽlele kovina viespiritu. Kuenje wa popia hati: “Espiritu olio li muisa omuenyo, etimba ka li tẽla cimue. Olondaka nda popia lene ovio espiritu, havio omuenyo.” Eci a popia olondaka evi omanu valua ka va kuatele vali onjongole yoku u yevelela. Ulandu waco wamisako hati: “Tunde opo valua pokati koloñame viaye va tiukila konyima, kuenje ka va endaile vali laye.”—Yoano 6:60, 63, 66.
Oku Konomuisa Lutate Ovina vi Sangiwa Vembimbiliya
(Yoano 6:44) Lomue iya kokuange, te Isia wa numa, u koka kuenje ndu pindula keteke lia sulako.
embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 6:44
u koka: Ndaño ondaka Yohelasi yokuti oku “koka” yi tiamisiwila koku nãla owanda wolõsi (Yoa. 21:6, 11), eci ka ci lomboloka okuti Suku o kisika omanu oku u vumba. Ondaka eyi yi pondolavo oku lomboloka oku “peya”, kuenda ondaka ya Yesu yi likuata lolondaka vi sangiwa kelivulu lia Yer. 31:3, kuna Yehova a sapuila afendeli vaye kosimbu hati: “Nda tongekela love lovilinga viocisola.” (o Septuanginta yi tukula ondaka yimue Kohelasi kocinimbu eci.) Elivulu lia Yoa. 12:32 li lekisa okuti lonjila yimuamue, Yesu o kokela kokuaye omanu vokapata osi. Ovisonehua vi lekisa okuti Yehova wa eca komanu elianjo lioku nõla. Omunu lomunu eye o nõla nda o yongola oku U vumba ale sio. (Esin. 30:19, 20) Locisola, Suku o kokela kokuaye vana va kuete utima wa sunguluka. (Osa. 11:5; Olosap. 21:2; Ovil. 13:48) Yehova o ci linga lekuatiso liesapulo Liembimbiliya kuenda lespiritu sandu liaye. Ocitumasuku ca Isa. 54:13, okuti ca tukuiwa kelivulu lia Yoa. 6:45, ci tiamisiwila ku vana va kasi oku kokiwa la Isia.—Sokisa Yoa. 6:65.
(Yoano 6:64) Pole, vamue pokati kene ka wa koleleli.” Momo Yesu tunde kefetikilo wa kũlĩhĩle ava ka va kolelele una wa laikele oku u pakula.
embimbiliya lielilongiso atosi Yoa. 6:64
Yesu wa kũlĩhĩle . . . una wa laikele oku u pakula: Yesu wa kala oku tukula Yuda Isikariote. Yesu wa pita uteke wosi loku likutilila ku Isiaye osimbu ka nõlele 12 kovapostolo. (Luka 6:12-16) Kefetikilo, Yuda wa kala ukuekolelo ku Suku. Pole, Yesu wa kũlĩhĩle ovitumasuku Viovisonehua vio Heveru vi lekisa okuti eye wa laikele oku pakuiwa la umue wa lia lia laye ombolo. (Osa. 41:9; 109:8; Yoa. 13:18, 19) Eci Yuda a fetika oku linga ovina ka via sungulukile, omo okuti Yesu wa tẽlele oku limbuka eci ci kasi vutima kuenda vovisimĩlo, wa limbuka epongoloko liaco. (Mat. 9:4) Suku omo liuloño waye wa piãla, wa kũlĩhĩle okuti umue pokati kakamba wa koleliwa wa Yesu wa laikele oku u pakula. Pole, ka ci li kuata lovituwa via Suku kuenda ndomo eye a tata omanu kosimbu oku sima okuti Yuda eye wa laikele oku kala omakuli, ndu okuti ehonguo liaye lia sokiyiwa ale.
tunde kefetikilo: Ondaka eyi ka yi tiamisiwila koku citiwa kua Yuda ale koku nõliwa kuaye oco a linge upostolo, momo Yesu wa ci linga noke yoku likutilila uteke wosi. (Luka 6:12-16) Pole, ya tiamisiwila kefetikilo liocituwa coku pakula Yuda a lekisa okuti Yesu wa ci limbuka lonjanga. (Yoa. 2:24, 25; Esit. 1:1; 2:23; tala atosi elilongiso Yoa. 6:70; 13:11) Eci ci lekisavo okuti ovilinga via Yuda, tete via sokoluiwa ale kuenda via sokiyiwa, utima waye ka wa pongolokele vocipikipiki. Elomboloko liondaka “kefetikilo” (kelimi Liohelasi, ar·kheʹ) Vovisonehua Viohelasi, ca tamba lika kulandu u lomboluiwa. Kuli ulandu ndeci, 2 Pet. 3:4, “tunde keteke” yi tiamisiwila kefetikilo liovina via lulikiwa. Pole, olonjanja vialua yi tiamisiwila kovina vi sulemo. Petulu wa popia okuti espiritu lia wila vakualofeka “ndeci lia tu wilavo kefetikilo.” (Ovil. 11:15) Petulu ka tiamisilile ondaka yaco koku citiwa kuaye ale koku nõliwa kuaye oco a linge upostolo. Pole, wa yi tiamisila keteke lio Pendekoste 33 K.K., okuti “efetikilo” lioku wavekiwa lespiritu sandu. (Ovil. 2:1-4) Ovolandu akuavo a lekisa ndomo ondaka “kefetikilo” yi tukuiwavo, a sangiwa kelivulu lia Luka 1:2; Yoa. 15:27; kuenda 1 Yoa. 2:7.
Oku Tangiwa Kuembimbiliya
(Yoano 6:41-59) Pole, va Yudea va fetika oku u ñuñunila, momo wa popele hati: “Ame ndimbolo ya tunda kilu.” 42 Kuenje ovo va popia vati: “U ndeti siti Yesu omõla a Yosefe, okuti isiaye la inaye tua va kũlĩha? O popia ndati okuti, ‘Ame nda tunda kilu’?” 43 Yesu wa va kumbulula hati: “Liwekipo oku ñuñuna pokati kene. 44 Lomue iya kokuange, te Isia wa numa, u koka kuenje ndu pindula keteke lia sulako. 45 Ca sonehiwa Vovaprofeto citi: ‘Vosi yavo va longisiwa la Yehova.’ Wosi wa yeva ku Isia loku lilongisa kokuaye, iya kokuange. 46 Ka ci kasi okuti umue wa mola Isia, te lika una wa tunda ku Suku; eye lika wa mola Isia. 47 Ocili ndu sapuili siti, wosi o kolela o kuete omuenyo ko pui. 48 “Ame ndimbolo yomuenyo. 49 Vakukululu yene va lia omana vekalasoko lopo va fa. 50 Eyi oyo ombolo yi tunda kilu, okuti wosi o liako ka fi. 51 Ame ndimbolo yi kasi lomuenyo ya tunda kilu. Nda umue o lia kombolo eyi, o kala lomuenyo otembo ka yi pui; momo ombolo ngeca, etimba liange, oco omanu va kuate omuenyo.” 52 Va Yudea va fetika oku lihoyisa pokati, vati: “Omunu u o tẽla ndati oku eca etimba liaye oco tu li lie?” 53 Kuenje Yesu wa popia lavo hati: “Ocili ndu sapuili siti, ka vu moli omuenyo nda ka wa lili etimba lia Mõlomunu loku nyua osonde yaye. 54 Wosi o lia etimba liange loku nyua osonde yange o kuata omuenyo ko pui kuenje ndu pindula keteke lia sulako; 55 momo etimba liange okulia kuocili, losonde yange okunyua kuocili. 56 Wosi o lia etimba liange loku nyua osonde yange o kala vokuange, kuenje ame ñala vokuaye. 57 Ndeci Isia o kasi lomuenyo a numa kuenje ndi muila omuenyo ku Isia, wosi o lia etimba liange o muila omuenyo vokuange. 58 Eyi oyo ombolo yi tunda kilu. Ka ci kasi ndeci vakukululu yene va lia kuenje va fa. Wosi o lia ombolo eyi o kala lomuenyo otembo ka yi pui.” 59 Eye wa tukula ovina evi osimbu a kala oku longisa vosunangonga ko Kafarinau.
OSEMANA 24-30 YENYENYE LINENE
OVOKUASI A SANGIWA VONDAKA YA SUKU | YOANO 7-8
“Yesu wa Kemainya Isiaye”
(Yoano 7:15-18) Va Yudea va komõha, loku popia vati: “Ulume u wa kũlĩha ndati Ovisonehua nda ka la enda kosikola?” 16 Yesu wa va tambulula loku popia hati: “Eci ndi longisa hacangeko, puãi cu wa numa. 17 Nda umue o yongola oku linga ocipango Caye, o kũlĩha nda eci ndi longisa ci tunda ku Suku ale olondaka viange muẽle. 18 Wosi o popia olondaka viaye muẽle, o li sandela ulamba; puãi wosi o sanda ulamba wa una wo tuma, eye ukuacili kuenda vokuaye ka muli uhembi.
Linga ondonge yange kem. 100-101 ocin. 5-6
“Ca Sonehiwa”
5 Yesu wa yonguile oku lekisa komanu Ono yesapulo liaye. Eye wa popia hati: “Okulonga kuange hakuangeko te ku wa numa.” (Yoano 7:16) Onjanja yikuavo wa popia hati: “Si lingi cimue locipango cange, puãi mopia ovina evi ndomo Isia a ndongisa.” (Yoano 8:28) Handi kepuluvi likuavo wa popiavo hati: “Olondaka evi mopia lene si vi popi locipango cange, puãi Isia o kasi vokuange eye o lingainga upange waye.” (Yoano 14:10) Onjila yimue Yesu a lekisa okuti olondaka viaye viocili poku tukola Ondaka ya Suku.
6 Poku konomuisa lutate olondaka via Yesu, oka limbuka okuti wa tukowaile onepa yalua yalivulu Ovisonehua via va Heveru. Ci tava okuti eci ka ci ku komõhisa. Pamue, o li pula esunga lieci Yesu vokuenda kuanyamo atatu kuenda olosãi epandu a linga upange waye woku kunda loku longisa, ka tukuilile alivulu osi a kalako. Ci tava okuti wa ci lingile. Pole, ivaluka okuti kua sonehiwa lika onepa yitito yolondaka Yesu a popia. (Yoano 21:25) Pamue ove wa tangele ale ulandu wa tiamẽla ku Yesu vokuenda kuolowola vimue. Kaliye sokolola okuti o kasi oku vangula eci catiamẽla Kusoma wa Suku vokuenda kuolowola vimue kuenda o likolisilako oku tukula onepa yalua yalivulu Ovisonehua via va Heveru! Pole, Yesu ka kuatele alivulu aco peka. Ndaño muẽle ceci a linga Ohundo yo Komunda, wa tukola olonjanja vialua ovisonehua via va Heveru okuti olondaka viaco viosi via kala vutue.
(Yoano 7:28, 29) Yesu osimbu a kala oku longisa vonembele wa kaluka hati: “Ene wa ñulĩhi kuenda wa kũlĩhi oku nda tunda. Sieyile locipango cange, puãi Una wa numa ukuacili kuenda ene ka wo kũlĩhili. 29 Ame ndo kũlĩha, momo ndinumiwa yaye kuenda Eye wa numa.”
(Yoano 8:29) U wa numa o kasi lame; eye ka njandulukile, momo ndingainga ovina viu sanjuisa.”
utala wondavululi 15/3 2011 kem. 11 ocin. 19
Tambula Espiritu Lia Suku, Lioluali Halioko
19 Pokola ku Yehova lutima wosi. Yesu olonjanja viosi wa lingainga ovina vi sanjuisa Isiaye. Onjanja yimue, ovisimĩlo a kuatele vioku liyaka locitangi cimue, via litepele locipango ca Isiaye. Pole, lekolelo wa sapuila Isiaye hati: “Ocipango cange ka ci ka lingiwe, te cove ci lingiwa.” (Luka 22:42) Omo liaco lipula ndoco: ‘Anga hẽ, nda siata oku pokola ku Suku ndaño lovitangi?’ Oku pokola ku Suku ku kuete esilivilo komuenyo. Tu kuete ocikele coku pokola Kutungi wetu, Ono yomuenyo haeye Utati wetu. (Osa. 95:6, 7) Ka kuli cimue ci piñainya epokolo. Nda ka tu pokola ka tu tambula ohenda ya Suku.
Oku Konomuisa Lutate Ovina vi Sangiwa Vembimbiliya
(Yoano 7:8-10) Kuendi kocipito; ame si endi kocipito caco, momo owola yange handi ka ya pitĩlile.” 9 Noke yoku va sapuila ovina evi, wa siala vo Galilea. 10 Pana okuti vamanjaye va enda kocipito, eye wa kuamako, ka limolẽhisile, pole wa ci linga vuyombeki.
utala wondavululi 1/2 2007 kem. 5 ocin. 4
Momo Lie tu Sukilila Oku Popia Ocili?
Ongangu yipi yiwa Yesu a eca yatiamẽla kondaka eyi? Onjanja yimue Yesu wa vanguile la vamue va yonguile oku linga ungende kumosi laye. Pole, omanu vaco ka va tiamẽlele kocisoko colondonge viaye. Ovo vo sapuila hati: “Kulo tundako, kuende ko Yudea.” Yesu wa va tambulula ndati? Eye wa va sapuila hati: “Kuendi . . . ene muẽle [kocipito ko Yerusalãi]. Ame si endiko omo owola yange ka yeyile handi.” Pole, noke Yesu wa endele kocipito caco. Momo lie Yesu a va tambuluila ndoco? Momo omanu vaco ka va sesamẽlele oku kũlĩha ovina viosi viatiamẽla konjongole yaye. Ocili okuti, Yesu ka vanguile uhembi, pole ka va sapuilile esunga lieci ka endelele lavo. Eye wa cilinga oco ka vaka sange onjila yoku u kuata kumue lolondonge viaye. Yesu ka kembele, momo upostolo Petulu wa popia eci catiamẽla Kokuaye hati: “[Kristu] ka lingile ekandu, lelimbi ka lia sangiwile vomẽla waye.”—Yoano 7:1-13; 1 Petulu 2:22.
(Yoano 8:58) Yesu wa va kumbulula hati: “Ocili ndu sapuili siti, osimbu Avirahama ka citiwile ame nda kala ale komuenyo.”
embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 8:58
ame nda kala ale: Va Yudea ovanyãli va yonguile oku sosola Yesu lovawe omo a popia okuti eye, ‘wa mola Avirahama,’ ndaño ovo va popia okuti, Yesu ka “kuete 50 kanyamo.” (Yoa. 8:57) Yesu wa va tambulula poku va lomboluila okuti eye eci keyile handi palo posi, tete wa kala ale ociluvo cespiritu kilu ukuonene, osimbu Avirahama ka lulikiwile. Vamue va siata oku popia okuti ocinimbu eci ci tukula Yesu hati Suku. Va lombolola okuti kelimi Liohelasi ondaka ya tukuiwa palo yokuti, e·goʹ ei·miʹ (Vambimbiliya amue ya pongoluiwa okuti ‘ame, ame’), ya tukuiwavo vo Septuaginta kelivulu Lietu. 3:14 kuenda ovinimbu viaco viosi vi sukila oku lomboluiwa lonjila yimuamue. (Tala embimbiliya lielilongiso etosi Yoa. 4:26.) Omo liaco, ondaka ya tukuiwa kelimi Liohelasi yokuti, ei·miʹ ya fetika osimbu eci Avirahama ka kaile komuenyo kuenda yamamako oku tukuiwa. Kuenje ca sunguluka oku pongolola ondaka yaco hati, “ame nda kala” pole ka yi pongoluiwa hati ‘ame, ame’ kuenda Ambimbiliya alua o kosimbu la-a o koloneke vilo a tukula olondaka vimuamue viokuti “ame nda kala.” Kelivulu lia Yoa. 14:9, ku sangiwavo ondaka yimuamue kelimi Liohelasi yokuti ei·miʹ yina yi tiamisiwila kolondaka via Yesu viokuti: “Nda kala kala lene otembo eyi yosi, lopo kua ñulĩhĩle a Filipu?” Ambimbiliya alua a tukula ondaka ya lisetahãla poku lekisa okuti ca tamba lika kulandu waco, ka kuli ocitangi coku tukula ondaka ei·miʹ “Nda kala.” (Ovolandu akuavo a tukula ondaka yaco kelimi Liohelasi yi kasi kotembo yilo, a sangiwa kelivulu lia Luka 2:48; 13:7; 15:29; Yoa. 1:9; 5:6; 15:27; Ovil. 15:21; 2 Va Kor. 12:19; 1 Yoa. 3:8) Handi vali, ocisimĩlo ca Yesu ci sangiwa kelivulu lia Yoa. 8:54, 55, ca lekisa okuti eye ka kaile oku popia okuti eye la Isiaye vamuamue.
Oku Tangiwa Kuembimbiliya
(Yoano 8:31-47) Kuenje Yesu wa sapuila va Yudea vana vo kolelele hati: “Nda vu pandikisa vondaka yange, vulondonge viange ocili, 32 kuenje vu kũlĩha ocili kuenda ocili cu yovoli.” 33 Ovo vo sapuila vati: “Etu tumbuto ya Avirahama kuenda ka tua la kala apika vomunu umue. O popia ndati huti, ‘Vu yovoka’?” 34 Yesu wa va tambulula hati: “Ocili ndu sapuili siti, Wosi o lingainga ekandu, upika wekandu. 35 Upika ka amamako vepata; omõla amamako otembo ka yi pui. 36 Nda Omõla o vu yovola, vu yovoka ocili. 37 Nda kũlĩha okuti vucitumbulukila ca Avirahama. Pole, vu yongola oku njipa, momo ka vu tava kalongiso ange. 38 Mopia ovina nda mola eci nda kala la Isiange, puãi ene vu linga ovina wa yevi ku isiene.” 39 Ovo va tambulula vati: “Isietu Avirahama.” Yesu wa va kumbulula hati: “Nda ene vumãla va Avirahama, lingaingi ovilinga via Avirahama. 40 Pole, vu yongola oku njipa, ame ndo sapuili ocili nda yeva ku Suku. Avirahama hacoko a lingile. 41 Ene vu linga ovilinga via isiene.” Ovo vo sapuila vati: “Ka tua citiwile vukahonga; tu kuete Isietu umuamue, okuti Suku.” 42 Yesu wa va sapuila hati: “Nda Suku wa kaile Isiene, nda wa ndi soli, momo nda tunda ku Suku kuenje ñasi palo. Sieyile locipango cange muẽle, pole Eye, eye wa numa. 43 Momo lie ka vu kuetele elomboloko lieci mopia? Momo ka vu tẽla oku yeva ondaka yange. 44 Ene wa tundi ku isiene Eliapu, oco vu yonguila oku linga ocipango ca isiene. Eye omondi tunde kefetikilo, ka pandikisile vocili, momo ocili ka ci kasi vokuaye. Eci a vangula uhembi, o vangula ndeci eye muẽle a yongola, momo ohembi haeye isia yuhembi. 45 Puãi omo ndo sapuili ocili, ka wa ndi koleleli. 46 Helie pokati kene o ndi pisila ekandu? Nda ndi vangula ocili, momo lie ka vu ndi kolelela? 47 U wa tiamẽla ku Suku, o yeva ondaka ya Suku. Ene ka vu vi yevi omo ka wa tiamẽli ku Suku.”