Ndima ya 4
Yesu Kristo—Khoṋololo ya Nḓivho ya Mudzimu
1, 2. Vhurereli ha shango ho tshinya hani khoṋololo ya nḓivho ya Mudzimu?
NO IMA muṋangoni, ni khou lwa na khoṋololo dzaṋu. Hu khou rothola nahone ḽo swifhala, nahone ni khou ṱoḓa u dzhena ngomu nḓuni nga u ṱavhanya—fhedzi khoṋololo a i shumi. I vhonala i khoṋololo yo teaho, fhedzi a i vuli wonoyo muṋango. Zwi dina lungafhani! Ni dovha na sedza khoṋololo dzaṋu. Naa ni khou shumisa yo teaho? Naa muṅwe muthu o tshinya yeneyo khoṋololo?
2 Hetsho ndi tshifanyiso tsho teaho tsha zwe khanganeo ya vhurereli ha ḽino shango ya zwi ita nga nḓivho ya Mudzimu. Nga zwenezwo, vhunzhi ha vhathu vho tshinya khoṋololo ine ya ita uri ri pfesese yeneyo nḓivho—Yesu Kristo. Vhuṅwe vhurereli ho bvisa yeneyo khoṋololo, ha nyadza Yesu tshoṱhe. Vhaṅwe vho shandula vhuimo ha Yesu, vha tshi mu gwadamela sa Mudzimu Ramaanḓaoṱhe. Naho zwo ralo, nḓivho ya Mudzimu a ri koni u i swikelela arali ri sa pfesesi nga ho teaho onoyu muthu wa bvumo, Yesu Kristo.
3. Ndi ngani Yesu a tshi nga vhidzwa khoṋololo ya nḓivho ya Mudzimu?
3 Ni nga elelwa uri Yesu o ri: “Vhutshilo vhu sá fheli ndi uri vha ḓivhe iwe, U re Mudzimu nga ngoho U woṱhe; vha ḓivhe na Yesu Kristo, we wa mu ruma.” (Yohane 17:3) Nga u amba zwenezwi, Yesu o vha a sa khou zuwa. Maṅwalo a ombedzela lunzhi-lunzhi ṱhoḓea ya nḓivho yo teaho ya Kristo. (Vha-Efesa 4:13; Vha-Kolosa 2:2; 2 Petro 1:8; 2:20) Muapostola Petro o ṱhogomela uri: “Ndi ene [Yesu Kristo] ané vhaporofita vhoṱhe vha mu ṱanzielela.” (Mishumo 10:43) Nahone muapostola Paulo o ṅwala uri: “Ndi ene [Yesu] we madzanga oṱhe a vhuṱali na nḓivho a dzumbama khae’.” (Vha-Kolosa 2:3) Paulo o ita na u amba uri mafulufhedziso oṱhe a Yehova a ḓadzea nga Yesu. (2 Vha-Korinta 1:20) Ngauralo Yesu Kristo ndi yone khoṋololo ya nḓivho ya Mudzimu. U ḓivha hashu Yesu a zwo ngo fanela u kanganyiswa na zwine a vha zwone nga nzulele na mushumo wawe nzudzanyoni dza Mudzimu. Fhedzi ndi ngani vhatevheli vha Yesu vha tshi mu dzhia e wa ndeme kha ndivho dza Mudzimu?
MESSIA O FULUFHEDZISWAHO
4, 5. Ndi afhio mafulufhelo a tshimbidzanaho na Messia, nahone vhafunziwa vha Yesu vho mu dzhia hani?
4 U bva misini ya Abele munna a fulufhedzeaho, vhashumeli vha Mudzimu vho sedza phanḓa nga maṱo matswuku kha Mbeu yo dzulaho yo ambiwa nga Yehova Mudzimu nga dzawe. (Genesi 3:15; 4:1-8; Vha-Heberu 11:4) Zwo vha zwo dzumbululwa uri yeneyo Mbeu yo vha i tshi ḓo shumela ndivho ya Mudzimu sa Messia, zwi ambaho “Muḓodzwa.” O vha a tshi ḓo ‘khunyeledza zwivhi,’ nahone vhugala ha Muvhuso wawe ho dzula ho ambiwa kha dzipsalme. (Daniele 9:24-26; Psalme ya 72:1-20) Ndi nnyi we a vha a tshi ḓo vha Messia?
5 Edzani u humbula uri muṅwe muswa wa Muyuda a no pfi Andrea a nga vha o takala lungafhani musi a tshi thetshelesa maipfi a Yesu wa Nazaretha. Andrea o ṱavhanya a ya ha mukomana wawe Simoni Petro a mu vhudza uri: “Ro wana Messia.” (Yohane 1:41) Vhafunziwa vha Yesu vho vha vho fushea uri o vha e Messia o fulufhedziswaho. (Mateo 16:16) Nahone Vhakriste vha ngoho vho vha vho ḓiimisela u fela lutendo lwa uri vhukuma Yesu o vha e Messia, kana Kristo o dzulaho o ambiwa. Vho vha vhe na vhuṱanzi vhufhio? Kha ri ṱhogomele vhuṱanzi vhuraru.
VHUṰANZI HA URI YESU O VHA E MESSIA
6. (a) Ndi ufhio mutevhe wa lushaka we wa vha u tshi ḓo bveledza Mbeu yo fulufhedziswaho, nahone ri zwi ḓivha hani uri Yesu o bva kha wonoyo mutevhe wa muṱa? (b) Ndi ngani zwo vha zwi tshi ḓo konḓela naho e nnyi we a vha a tshi ḓo vha a tshi khou tshila nga murahu ha 70 C.E. u ḓiamba uri o vha e Messia?
6 Mutevhe wa lushaka lwa Yesu u adza mutheo wa u thoma u mu ṱalula sa Messia o fulufhedziswaho. Yehova o vhudza Abrahamu mushumeli Wawe uri Mbeu yo fulufhedziswaho yo vha i tshi ḓo bva muṱani wawe. Isaka murwa wa Abrahamu, Yakobo murwa wa Isaka, na Yuda murwa wa Yakobo vhoṱhe vho fulufhedziswa zwenezwo. (Genesi 22:18; 26:2-5; 28:12-15; 49:10) Mutevhe wa lushaka lwa Messia wo fhungudzea nga murahu ha maḓana a miṅwaha musi Khosi Davida a tshi vhudzwa uri lushaka lwa muṱa wawe lwo vha lu tshi ḓo bveledza Onoyu. (Psalme ya 132:11; Yesaya 11:1, 10) Mafhungo a Evangeli a Mateo na Luka a khwaṱhisedza uri Yesu o ḓa nga lwonolwo lushaka lwa muṱa. (Mateo 1:1-16; Luka 3:23-38) Naho Yesu o vha e na maswina manzhi, a hu na na muthihi wao we a hanedza mutevhe wa lushaka lwawe wo ḓivhadzwaho zwavhuḓi. (Mateo 21:9, 15) Nga zwenezwo, zwi khagala uri mutevhe wawe wa lushaka ndi wa vhukuma. Naho zwo ralo, rekhodo dza muṱa wa Yuda dzo fheliswa musi Vharoma vha tshi lozwa Yerusalema nga 70 C.E. Nga murahu, a hu na na muthihi we a vha a tshi nga ḓiamba uri u Messia o fulufhedziswaho.
7. (a) Ndi vhufhio vhuṱanzi ha vhuvhili ha uri Yesu o vha e Messia? (b) Mixa 5:1 yo ḓadzea hani malugana na Yesu?
7 Vhuporofita ho ḓadzeaho ndi vhuṱanzi ha vhuvhili. Vhuporofita vhunzhi ha Maṅwalo a Luheberu vhu ṱalusa masia o fhamba-fhambanaho a buḓo ḽa vhutshilo ha Messia. Kha ḓana ḽa vhu-malo ḽa miṅwaha B.C.E., muporofita Mixa o dzula o amba uri onoyu muvhusi muhulwane o vha a tshi ḓo bebwa muḓini muṱuku wa Betlehema. Miḓi mivhili kha ḽa Isiraele yo vha i tshi vhidzwa Betlehema, fhedzi hovhu vhuporofita ho sumbedza uri wone ndi ufhio: Betlehema Efurata, he Khosi Davida a bebwa hone. (Mixa 5:1) Vhabebi vha Yesu, Yosefa na Maria, vho vha vha tshi dzula Nazaretha, hu ṱoḓaho u vha khilomithara dza 150 devhula ha Betlehema. Naho zwo ralo, musi Maria o vhifha muvhilini, muvhusi wa Muroma a no pfi Khosi Augusto o laedza uri vhathu vhoṱhe vha ṅwaliswe miḓihaya yavho.a Ngauralo Yosefa o vha a tshi fanela uri a dzhie musadzi wawe o vhifhaho muvhili a mu ise Betlehema, he Yesu a bebwa hone.—Luka 2:1-7.
8. (a) “Vhege” dza 69 dzo thoma lini nahone nga tshiitea tshifhio? (b) “Vhege” dza 69 dzo vha dzi vhulapfu vhungafhani, nahone ho bvelela mini musi dzi tshi fhela?
8 Kha ḓana ḽa miṅwaha ḽa vhurathi B.C.E., muporofita Daniele o dzula o amba uri “Muḓodzwa Mu-ranga-phanḓa” o vha a tshi ḓo bvelela nga murahu ha “vhege” dza 69 musi ho no laedzwa u vusuluswa na u fhaṱululwa ha Yerusalema. (Daniele 9:24, 25) Iṅwe na iṅwe ya dzenedzi “vhege” yo vha i vhulapfu ha miṅwaha ya sumbe.b U ya nga Bivhili na ḓivhazwakale ya shango, ndaela ya u fhaṱulula Yerusalema yo ṋekedzwa nga 455 B.C.E. (Nehemia 2:1-8) Ngauralo Messia o vha a tshi ḓo bvelela nga murahu ha miṅwaha ya 483 (69 i tshi andiswa nga 7) nga murahu ha 455 B.C.E. Zwenezwo zwi ri swikisa kha 29 C.E., ṅwaha we Yehova a ḓodza Yesu nga muyamukhethwa. Nga zwenezwo Yesu o vha “Kristo” (zwi ambaho “Muḓodzwa”), kana Messia.—Luka 3:15, 16, 21, 22.
9. (a) Psalme ya 2:2 yo ḓadzea hani? (b) Ndi vhufhio vhuṅwe vhuporofita ho ḓadzeaho kha Yesu? (Sedzani tshati.)
9 I ngoho, a si vhoṱhe vho ṱanganedzaho Yesu sa Messia o fulufhedziswaho, nahone zwenezwi Maṅwalo o dzula o zwi amba. Samusi zwo ṅwaliwa kha Psalme ya 2:2, Khosi Davida o hevhedzwa nga Mudzimu uri a ambe hu tshee nga phanḓa uri: “Mahosi a ḽifhasi a a langana; vhavhusi vho rambana u ḓa u lwa na Yehova na Muḓodzwa wawe.” Hovhu vhuporofita ho sumbedza uri vharangaphanḓa vha mashango o vhalaho vho vha vha tshi ḓo ṱangana u itela u vutshela Muḓodzwa, kana Messia wa Yehova. Nahone zwa itea nga u ralo. Vharangaphanḓa vha vhurereli ha Tshiyuda, Khosi Herode, na Pontio Pilato muvhusi wa Roma vhoṱhe vho ṱanganela kha u vhulahwa ha Yesu. Maswina a kale Herode na Pilato vho vha khonani khulu u bva tsheetsho. (Mateo 27:1, 2; Luka 23:10-12; Mishumo 4:25-28) U itela vhuṱanzi ho engedzeaho ha uri Yesu o vha e Messia, nga khumbelo sedzani tshati ya yeneyi thero i no ri “Vhuṅwe Vhuporofita Ha Vhumessia Vhu Swayeaho.”
10. Yehova o sumbedza hani uri Yesu o vha e Muḓodzwa o fulufhedziswaho?
10 Vhuṱanzi ha Yehova Mudzimu ndi vhuṱanzi ha vhuraru vhu tikedzaho Vhumessia ha Yesu. Yehova o rumela vharuṅwa uri vha ḓivhadze vhathu uri Yesu o vha e Messia o fulufhedziswaho. (Luka 2:10-14) Zwi re zwone ndi uri vhutshiloni ha Yesu ha kha ḽifhasi, Yehova o amba e ṱaḓulu, a tshi amba uri u takalela Yesu. (Mateo 3:16, 17; 17:1-5) Yehova Mudzimu o ṋea Yesu maanḓa a u ita vhuṱolo na miṅwe mishumo ya maanḓa. Vhuṅwe na vhuṅwe ha honovhu vhuṱolo ho vha vhu vhuṅwe vhuṱanzi ha Mudzimu ha uri Yesu o vha e Messia, ngauri Mudzimu o vha a sa ḓo vhuya a ṋea maanḓa mufhuri uri a ite vhuṱolo. Yehova o ita na u shumisa muyamukhethwa wawe u hevhedza mafhungo a Evangeli, u itela uri vhuṱanzi ha Vhumessia ha Yesu vhu vhe tshipiḓa tsha Bivhili, bugu yo ṱalutshedzeleswaho na u phaḓaladzeswa kha ḓivhazwakale.—Yohane 4:25, 26.
11. Ndi vhuṱanzi vhungafhani vhu re hone ha uri Yesu o vha e Messia?
11 Dzoṱhe, dzenedzi khethekanyo dza vhuṱanzi dzi katela na mbuno nnzhi dzi ṱalulaho Yesu sa Messia o fulufhedziswaho. Nga zwenezwo, zwi a pfala uri Vhakriste vha ngoho nga ho fanelaho vho mu dzhia sa ‘we vhaporofita vhoṱhe vha mu ṱanzielela’ na a re khoṋololo ya nḓivho ya Mudzimu. (Mishumo 10:43) Fhedzi hu na zwinzhi zwine zwa fanela u gudiwa nga ha Yesu Kristo u fhira ngoho ya uri o vha e Messia. O bva ngafhi? O vha e muthu-ḓe?
VHUTSHILO HA YESU A SA ATHU VHA MUTHU
12, 13. (a) Ri zwi ḓivha hani uri Yesu o tshila ṱaḓulu musi a sa athu ḓa kha ḽifhasi? (b) “Ipfi” ndi nnyi, nahone o ita mini musi a sa athu vha muthu?
12 Vhutshilo ha Yesu vhu nga fhandekanywa nga zwifhinga zwiraru. Tsha u ranga tsho thoma kale-kale a sa athu bebwa kha ḽifhasi. Mixa 5:1 yo amba uri vhubvo ha Messia ho vha “ha kale-kale na ha maḓuvha a lini na lini.” Nahone Yesu o amba zwavhuḓi uri o ḓa a tshi bva “ṱaḓulu.” (Yohane 8:23; 16:28) O tshila tshifhinga tshingafhani ṱaḓulu a sa athu ḓa kha ḽifhasi?
13 Yesu o vhidzwa “Murwa mu-bebwa-eṱhe” wa Mudzimu nga ṅwambo wa uri Yehova o tou mu sika nga tsha vhukoma. (Yohane 3:16) Sa “tanzhe ḽa zwivhumbwa zwoṱhe,” nga zwenezwo Yesu o shumiswa nga Mudzimu u sika zwiṅwe zwithu zwoṱhe. (Vha-Kolosa 1:15; Ndzumbululo 3:14) Yohane 1:1 i ri “Ipfi” (Yesu a sa athu vha muthu) o vha e na Mudzimu “u rangani.” Ngauralo Ipfi o vha e na Yehova musi hu tshi sikwa “ḽiṱaḓulu na ḽifhasi.” Mudzimu o vha a tshi khou amba na Ipfi musi A tshi ri: “Kha ri ite vhathu, tshifanyiso tshashu.” (Genesi 1:1, 26) Zwi fanaho na zwenezwo, Ipfi o fanela u vha o vha e “muḓinḓa,” a funwaho nga Mudzimu o ṱaluswaho kha Mirero 8:22-31 sa vhuṱali ho fanyiswaho na muthu, a tshi khou shuma na Yehova kha u ita zwithu zwoṱhe. Musi Yehova o no mu sika, Ipfi o fhedza tshifhinga tshilapfu nga maanḓa na Mudzimu ṱaḓulu a sa athu vha muthu kha ḽifhasi.
14. Ndi ngani Yesu a tshi vhidzwa “tshifanyiso tsha Mudzimu a sa vhoniwi”?
14 A zwi mangadzi Vha-Kolosa 1:15 i tshi vhidza Yesu “tshifanyiso tsha Mudzimu a sa vhoniwi”! Miṅwahani minzhi ya vhushaka ha tsini-tsini, onoyo Murwa a thetshelesaho o fana na Khotsi awe, Yehova. Hetshi ndi tshiṅwe tshiitisi tsha uri Yesu a vhe khoṋololo ya nḓivho ya Mudzimu i ṋeaho vhutshilo. Zwoṱhe zwe Yesu a zwi ita musi e kha ḽifhasi ndi zwe Yehova a vha a tshi ḓo vha o zwi ita kokotolo. Nga zwenezwo, u ḓivha Yesu zwi dovha zwa amba u engedza nḓivho yashu ya Yehova. (Yohane 8:28; 14:8-10) Nga zwenezwo, zwi tou pfala uri ndi zwa ndeme u guda zwo engedzeaho nga ha Yesu Kristo.
VHUTSHILO HA YESU KHA ḼIFHASI
15. Yesu o bebwa hani sa lushie lwo fhelelaho?
15 Tshifhinga tsha vhuvhili tsha vhutshilo ha Yesu tsho vha tshi henefha kha ḽifhasi. O tenda o ḓiimisela musi Mudzimu a tshi bvisa vhutshilo hawe ṱaḓulu a vhu dzhenisa mbumbeloni ya musidzana wa Muyuda a fulufhedzeaho a no pfi Maria. Muyamukhethwa wa Yehova wa maanḓa kana maanḓa a shumaho ‘wo vha murunzi’ wa Maria, u tshi mu ita uri a vhifhe muvhilini nahone mafheleloni a bebe ṅwana o fhelelaho. (Luka 1:34, 35) Yesu ho ngo mamela u sa fhelela, samusi vhutshilo hawe ho bva kha Tshisima tsho fhelelaho. O aluswa hayani ha vhashai sa murwa o tou ṅwanakiswaho wa muvhaḓi Yosefa nahone o vha e tanzhe kha vhana vhanzhinyana henefho muṱani.—Yesaya 7:14; Mateo 1:22, 23; Marko 6:3.
16, 17. (a) Yesu o wana ngafhi maanḓa a u ita vhuṱolo, nahone vhuṅwe ha hone ho vha vhu vhufhio? (b) Ndi dzifhio dziṅwe pfaneleo dze Yesu a dzi sumbedza?
16 U ḓikumedza ho dzikaho ha Yesu kha Yehova Mudzimu ho vha ho no vha khagala musi e na miṅwaha ya 12. (Luka 2:41-49) Musi o no aluwa nahone o no thoma vhuḓinḓa hawe e na miṅwaha ya 30, Yesu o ita na u sumbedza lufuno lwawe lwo dzikaho kha vhathu ngae. Musi muyamukhethwa wa Mudzimu u tshi mu ṋea maanḓa a u ita vhuṱolo, a tshi vha pfela vhuṱungu o fhodza vhalwadze, zwihole, vha ṱudzaho, mabofu, madzinganḓevhe, na vha mapele. (Mateo 8:2-4; 15:30) Yesu o kanzwa vhathu vhanzhi vhe vha vha vhe na nḓala. (Mateo 15:35-38) A dzikisa ḓumbu ḽe ḽa vhea khomboni vhutshilo ha khonani dzawe. (Marko 4:37-39) Zwi re zwone ndi uri o ita na u vusa vhafu. (Yohane 11:43, 44) Hovhu vhuṱolo ndi mbuno dza ḓivhazwakale dzi sa timatimisi. Na maswina a Yesu o tenda uri o “ita vhuṱolo vhunzhi.”—Yohane 11:47, 48.
17 Yesu o tshimbila shangohaya ḽahawe, a tshi funza vhathu nga ha Muvhuso wa Mudzimu. (Mateo 4:17) O ita na u vhea tsumbo yavhuḓisa ya u sa fhela mbilu na u humbulela. Na musi vhafunziwa vhawe vha tshi mu nyabwisa, nga u pfela vhuṱungu o ri: “Muya wone u a funa; ṋama yone i ro shaya maanḓa.” (Marko 14:37, 38) Naho zwo ralo, Yesu o vha e na tshivhindi nahone a tshi amba nga ho livhaho na vhe vha vha vha tshi vhenga mafhungo-ngoho nahone vha tshi tsikeledza vhe vha vha vha tshi nyadziwa. (Mateo 23:27-33) U fhira zwoṱhe, o edzisa tsumbo ya Khotsi awe ya lufuno nga ho fhelelaho. Yesu o vha o ḓiimisela na u fa u itela uri vhathu vha songo fhelelaho vha wane fulufhelo ḽa vhumatshelo. Ndi ngazwo-ha, ri tshi nga ambela zwavhuḓi kha Yesu sa khoṋololo ya nḓivho ya Mudzimu! Ee, ndi khoṋololo i tshilaho! Fhedzi ndi ngani ri tshi ri khoṋololo i tshilaho? Hezwi zwi ri isa kha ḽifhinga ḽa vhuraru ḽa vhutshilo hawe.
YESU ṊAMUSI
18. Ri fanela u dzhia hani Yesu Kristo ṋamusi?
18 Naho Bivhili i tshi vhiga lufu lwa Yesu, zwino u khou tshila! Zwi re zwone ndi uri vhunzhi ha vhathu vhe vha vha vha tshi khou tshila kha ḓana ḽa u thoma ḽa miṅwaha C.E. vho vha ṱhanzi dzo vhonaho nga maṱo uri o vuswa vhafuni. (1 Vha-Korinta 15:3-8) Samusi zwo porofitiwa, nga murahu o dzula kha tshanḓa tsha u ḽa tsha Khotsi awe nahone a lindela u ṱanganedza maanḓa a vhuhosi ngei ṱaḓulu. (Psalme ya 110:1; Vha-Heberu 10:12, 13) Ngauralo ri fanela u dzhia hani Yesu ṋamusi? Naa ri fanela u mu dzhia sa lushie lu si na thuso lu re mukungwani? Kana sa munna ane a khou shengela a tshi khou vhulahwa? Hai. Ndi Khosi i re na maanḓa, i vhusaho! Nahone hu si kale, u ḓo sumbedza vhuvhusi hawe kha ḽifhasi ḽashu ḽa khakhathi.
19. Yesu u ḓo dzhia vhukando vhufhio hu si kale?
19 Kha Ndzumbululo 19:11-15, Khosi Yesu Kristo u ṱaluswa nga nḓila i pfalaho a tshi khou ḓa e na maanḓa mahulu u fhelisa vhavhi. Onoyu Muvhusi wa ṱaḓulu wa lufuno u fanela u vha a tshi khou ṱoḓa vhukuma u fhelisa u shengela ha vhathu vhanzhi ṋamusi! Nahone nga hu fanaho u ṱoḓa vhukuma u thusa vhane vha lwela u edzisa tsumbo yo fhelelaho ye a i vhea musi e kha ḽifhasi. (1 Petro 2:21) U ṱoḓa u vha tsireledza kha “nndwa ya ḽone ḓuvha ḽihulu ḽa Mudzimu, Mu-vhusahoṱhe” ine ya khou sendela nga u ṱavhanya, kanzhi i vhidzwaho Haramagedo, u itela uri vha kone u tshila tshoṱhe sa vhalanda vha kha ḽifhasi vha Muvhuso wa Mudzimu wa ṱaḓulu.—Ndzumbululo 7:9, 14; 16:14, 16.
20. Yesu u ḓo itela vhathu mini nga Vhuvhusi hawe ha Miṅwaha ya Tshigidi?
20 Nga Vhuvhusi ha Yesu ha Miṅwaha ya Tshigidi ha mulalo ho ambiwaho hu tshee nga phanḓa, u ḓo itela vhathu vhoṱhe vhuṱolo. (Yesaya 9:5, 6; 11:1-10; Ndzumbululo 20:6) Yesu u ḓo fhodza malwadze oṱhe nahone a fhelisa lufu. U ḓo vusa vha dzimilioni dza maḓana vhafuni u itela uri na vhone vha vhe na tshibuli tsha u tshila tshoṱhe kha ḽifhasi. (Yohane 5:28, 29) Ni ḓo takalela u guda zwo engedzeaho nga ha Muvhuso wawe wa Vhumessia kha ndima i tevhelaho. Ivhani na vhungoho ha hezwi: Vhutshilo hashu vhu ḓo takadza lungafhani nga fhasi ha vhuvhusi ha Muvhuso u fhirisa nga nḓila ine ra zwi humbula ngayo. Ndi zwa ndeme lungafhani u ḓowelana zwavhuḓi na Yesu Kristo! Ee, ndi zwa ndeme uri ri si vhuye ra hangwa Yesu, khoṋololo i tshilaho ya nḓivho ya Mudzimu ine ya isa vhutshiloni vhu sa fheli.
[Footnotes]
a Honohu u ṅwalisa ho ita uri Muvhuso wa Roma u kone u lifhisa mithelo. Nga zwenezwo, Augusto o thusa u ḓadzisa vhuporofita a sa zwi ḓivhi nga ha muvhusi we a vha a tshi ḓo “thelisa a tshi itela vhugala ha vhuhosi.” Honoho vhuporofita ho dzula ho amba uri “muvhusi ane a ḓo langana nae’,” kana Messia, o vha a tshi ḓo “pwashiwa” misini ya muvhusi we a vha a tshi ḓo tevhela onoyo. Yesu o vhulahiwa musi hu tshi khou vhusa Tiberio we a tevhela Augusto vhuhosini.—Daniele 11:20-22.
b Vhayuda vha kale vho vha vho ḓowela u dzhia vhege dzi tshi amba miṅwaha. Sa tsumbo, samusi ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽa vhusumbe ḽo vha ḽi ḓuvha ḽa Sabatha, ṅwaha muṅwe na muṅwe wa vhusumbe wo vha u ṅwaha wa Sabatha.—Ekisodo 20:8-11; 23:10, 11.
LINGANI NḒIVHO YAṊU
Mutevhe wa lushaka lwa Yesu wo tikedza hani vhuṱanzi ha uri o vha e Messia?
Ndi vhufhio vhuṅwe vhuporofita ha Vhumessia ho ḓadzeaho kha Yesu?
Mudzimu o sumbedza hani nga ho livhaho uri Yesu o vha e Muḓodzwa wawe?
Ndi ngani Yesu e khoṋololo i tshilaho ya nḓivho ya Mudzimu?
[Chart on page 37]
VHUṄWE VHUPOROFITA HA VHUMESSIA VHU SWAYEAHO
VHUPOROFITA TSHIITEA U ḒADZEA
MUSI A TSHEE MUṰUKU
Yesaya 7:14 O bebwa nga musidzana
Yeremia 31:15 Ho vhulahwa vhana musi o no bebwa
VHUḒINḒA HAWE
Yesaya 61:1, 2 O vha o ruṅwa nga Mudzimu
Yesaya 9:1, 2 Vhuḓinḓa ho ita uri vhathu vha vhone Mateo 4:13-16
tshedza tshihulwane
Psalme ya 69:9 U swela nnḓu ya Yehova
Yesaya 53:1 Ho ngo tendiwa
Sakaria 9:9; U dzhena Yerusalema o ṋamela ṋamana
Psalme ya 118:26 ya mbongola; u reshwa sa khosi
na a ḓaho nga dzina ḽa Yehova
U FHEṰIWA HAWE NA LUFU LWAWE
Psalme ya 41:9; 109:8 Muapostola muthihi ha fulufhedzei;
u fheṱa Yesu
nahone u dzhielwa vhudzulo
Sakaria 11:12 U fheṱiwa nga maseṱha a 30
Psalme ya 27:12 Ṱhanzi dza mazwifhi dzi
a mu pomoka
Psalme ya 22:18 Nguvho dzawe dzi itelwa madeṅwa
Yesaya 53:12 O vhaliwa na vhaitazwivhi
Psalme ya 22:7, 8 O semiwa musi a tshi khou welela
Psalme ya 69:21 O ṋewa mukumbi
Yesaya 53:5; O ṱhavhiwa
Yesaya 53:9 O swiṱwa na mupfumi
Psalme ya 16:8-11, sedzani ṱhaluso i re magumoni a siaṱari ḽa NW O vuswa vhafuni a sa athu sina Mishumo 2:25-32;
13:34-37
[Picture on page 35]
Mudzimu o ṋea Yesu maanḓa a u fhodza vhalwadze