Ndima ya 6
Ndi Ngani Ri Tshi Vha Vhalala Ra Fa?
1. Vhaḓivhi vha saintsi vho kundwa u ṱalutshedza mini nga ha vhutshilo ha muthu?
VHAḒIVHI vha saintsi a vha ḓivhi uri ndi ngani vhathu vha tshi vha vhalala vha fa. Zwi vhonala uri tsiki dzashu dzi fanela u dzula dzi tshi vusuluswa na uri ri fanela u tshila tshoṱhe. Bugu ine ya pfi Hyojun Soshikigaku (Ngudo Ya Kuvhumbelwe Kwa Tsikila) i ri: “A zwi pfesesei uri tsiki dzo no vhaho ndala dzi tshimbidzana hani na vhulala na lufu zwa muthu.” Vhaḓivhi vhanzhi vha saintsi vha tenda uri hu na mukano wa “mvelele, wo mamelwaho” kha vhutshilo. Naa ni humbula uri vha khou amba ngoho?
2. Vhaṅwe vho ita mini nga ṅwambo wa uri vhutshilo ndi vhupfufhi?
2 Vhathu vho ḓi dzula vha tshi ṱoḓa u tshila tshifhinga tshilapfu nahone vho lingedza u ita uri vha sa fe. U bva nga ḓana ḽa vhuṋa ḽa miṅwaha B.C.E., zwidzidzivhadzi zwe ha humbulelwa uri zwo itelwa uri zwi konadzee uri muthu a sa fe zwo kunga Vhatshaina vha vhapfumi. Vhaṅwe vhavhusi vha Vhatshaina vha kale vho shumisa zwine zwa vhidzwa u pfi zwiengedza-vhutshilo zwa elixir zwo itwaho nga merkuri—nahone vha fa! Khunguluni yoṱhe, vhathu vha tenda uri lufu a si magumo a u vha hone havho. Vhabuddha, Vhahindu, Vhamuslim, na vhaṅwe vha na mafulufhelo avhuḓi a vhutshilo musi vho no fa. Kha ḽa Vhudzhagane, vhanzhi vha humbula nga ha dakalofulu ḽa u tshila ṱaḓulu nga murahu ha lufu.
3. (a) Ndi ngani vhathu vha tshi ṱulutshelwa vhutshilo vhu sa fheli? (b) Ndi mbudziso dzifhio dzi ambaho nga ha lufu dzine dza fanela u fhindulwa?
3 Mihumbulo nga ha dakalo nga murahu ha lufu i sumbedza u ṱulutshelwa vhutshilo vhu sa fheli. “Na maḓuvha a ḓaho o a vhea mbiluni dzavho,” hu amba Bivhili malugana na muhumbulo wa u tshila nga hu sa fheli we Mudzimu a u sima kha riṋe. (Muhuweleli 3:11) O sika vhathu vha u thoma vhe na tshilavhelelwa tsha uri vho vha vha tshi ḓo tshila tshoṱhe kha ḽifhasi. (Genesi 2:16, 17) Ndi ngani-ha vhathu vha tshi fa? Lufu lwo ḓa hani shangoni? Nḓivho i bvaho ha Mudzimu i ṋea luvhonela kha dzenedzi mbudziso.—Psalme ya 119:105.
MAANO MAVHI A TSHIPHIRI
4. Yesu o ṱalula hani mutshinyi a re na mulandu kha lufu lwa vhathu?
4 Mutshinyi u lingedza u ngala-ngadza vhuṱanzi ha vhutshinyi hawe. Hezwi zwo ralo nga muṅwe a re na mulandu wa vhutshinyi he ha bveledza lufu kha vhathu vha milioni dza zwigidi. O ita zwithu nga vhufhura u itela uri lufu lwa muthu lu nge ndi tshiphiri. Yesu Kristo o ṱalula onoyu mutshinyi musi A tshi vhudza vhane vha ṱoḓa u Mu vhulaha uri: “Inwi ni bva ha khotsi-aṋu Diabolo; huno ni funa u ita nyemulo dza khotsi-aṋu. Ndi ene mu-ponda-vhathu tsha kale na kale, huno ha ngo ima na mafhungo-ngoho; ngauri kha ene a huna mafhungo-ngoho.”—Yohane 8:31, 40, 44.
5. (a) Vhubvo ha we a vha Sathane Diabolo ho vha vhu vhufhio? (b) Maipfi ane a ri “Sathane” na “Diabolo” a amba mini?
5 Ee, Diabolo ndi “mu-ponda-vhathu” muvhi. Bivhili i dzumbulula uri ndi muthu wa vhukuma, hu si vhuvhi vhu re mbiluni ya muthu. (Mateo 4:1-11) Naho o sikwa e muruṅwa o lugaho, “ha ngo ima na mafhungo-ngoho.” Zwo tea lungafhani uri a vhidzwe Sathane Diabolo! (Ndzumbululo 12:9) U vhidzwa “Sathane,” kana “muhanedzi,” ngauri o hanedza nahone a lwisana na Yehova. Onoyu mutshinyi u dovha a vhidzwa “Diabolo,” zwi ambaho “murembi,” ngauri o imelela Mudzimu nga nḓila i shonisaho.
6. Ndi ngani Sathane o shandukela Mudzimu?
6 Ndi mini zwo ṱuṱuwedzaho Sathane uri a shandukele Mudzimu? Vhupangwa. Nga vhupangwa o tama vhurabeli he Yehova a vha a tshi khou vhu ṱanganedza kha vhathu. Diabolo ho ngo litsha u tama honoho vhurabeli, he nga ho teaho ha vha vhu ha Musiki fhedzi. (Vhambedzani Hesekiele 28:12-19.) Nṱhani hazwo, muruṅwa we a vha Sathane o ṱahulela lutamo lwawe lwa vhupangwa u swika lu tshi amara nahone lwa beba vhuvhi.—Yakobo 1:14, 15.
7. (a) Lufu lwa vhathu lu bveledzwa nga mini? (b) Tshivhi ndi mini?
7 Ro no ṱalula muitazwivhi we nyito dzawe dza vhutshinyi dza bveledza lufu kha vhathu. Fhedzi ndi tshifhio tshiitisi tsho tou livhaho tsha lufu lwa vhathu? Bivhili i ri: “Luvholela lwa lufu ndi zwivhi.” (1 Vha-Korinta 15:56) Nahone tshivhi ndi mini? U itela u pfesesa heḽi ipfi, kha ri ṱhogomele ṱhalutshedzo ine ḽa vha nayo kha nyambo dza u thoma dza Bivhili. Maiti a Luheberu na Lugerika ane a anzela u ṱalutshedzelwa ha pfi “u tshinya” a amba “u pfuka” nga muhumbulo wa u pfuka luswayo kana u sa swikelela tshipikwa. Ndi tshipikwa tshifhio tshine roṱhe ra tshi pfuka? Ndi tshipikwa tsha u thetshelesa Mudzimu nga ho fhelelaho. Naho zwo ralo, tshivhi tsho ḓa hani shangoni?
NḒILA YE MAANO MAVHI A VHAMBWA NGAYO
8. Sathane o lingedza hani u kunga vhathu uri vha mu gwadamele?
8 Sathane o vhamba nga vhuronwane maano e a humbula uri a ḓo ita uri a vhuse vhathu vhoṱhe nahone vha mu gwadamele. A phetha u fhura Adamu na Eva, vhavhingani vha u thoma, uri vha tshinye phanḓa ha Mudzimu. Yehova o vha o ṋea vhabebi vhashu vha u thoma nḓivho ye ya vha i tshi ḓo isa vhutshiloni vhu sa fheli. Vho vha vha tshi zwi ḓivha uri Musiki wavho ndi wavhuḓi ngauri o vha o vha vhea tsimuni yo nakaho ya Edeni. Zwihuluhulu Adamu o vhona vhuthu ha Khotsi awe wa ṱaḓulu musi Mudzimu a tshi mu ṋea musadzi o nakaho na a thusaho. (Genesi 1:26, 29; 2:7-9, 18-23) U bvela phanḓa ha vhutshilo ha vhavhingani vha u thoma ho vha ho ḓisendeka nga u thetshelesa Mudzimu.
9. Ndi ndaela ifhio ye Mudzimu a i ṋea vhathu vha u thoma, nahone ndi ngani yo vha i tshi pfala?
9 Mudzimu o laedza Adamu a ri: “Miri yoṱhe ya tsimu i ḽe zwau, hone uḽa muri wa u ṱalukanya vhuḓi na vhuvhi U sóngo u ḽa; ngauri ḓuvha ḽine wa ḓo ḽa wonoyo, U ḓo vha wa u fa.” (Genesi 2:16, 17) Sa Musiki, Yehova Mudzimu o vha e na ndugelo ya u vhea zwilinganyo zwa vhuḓilisi na u vhudza zwivhumbiwa zwawe zwithu zwe zwa vha zwo luga na zwivhi. Ndaela yawe yo vha i tshi pfala ngauri Adamu na Eva vho vha vha tshi nga ḽa mitshelo yoṱhe ya miṅwe miri i re tsimuni. Vho vha vha tshi nga sumbedza u livhuha havho vhuvhusi ho lugaho ha Yehova nga u thetshelesa wonoyu mulayo nṱhani ha u ḓikukumusa vha ḓivhetshela zwilinganyo zwavho zwa vhuḓilisi.
10. (a) Sathane o amba hani nga ha vhathu u itela u vha kungela siani ḽawe? (b) Ndi zwiṱuṱuwedzi zwifhio zwe Sathane a zwi pomoka Yehova? (c) Ni humbula mini nga ha u vutshela ha Sathane Mudzimu?
10 Diabolo o vhamba maano a u fhambanya vhathu vha u thoma na Mudzimu. Sathane o zwifha u itela u vha kungela siani ḽawe. A tshi shumisa ṋowa, u fana na mutsila a shumisaho mupopi uri u ambe, Diabolo o vhudzisa Eva a ri: “Nangoho Mudzimu o amba a ri: miri yoṱhe ya tsimuni ni songo i ḽa?” Musi Eva a tshi redza ndaela ya Mudzimu, Sathane a ri: “A ni nga fi.” Nga zwenezwo a pomoka Yehova nga uri u na zwiṱuṱuwedzi zwivhi a tshi ri: “Mudzimu a tshi ralo u ḓivha zwauri musi nó ḽa wone, maṱo aṋu a ḓo bonyolowa, na ḓo nga Mudzimu, na ḓo ḓivha vhuḓi na vhuvhi.” (Genesi 3:1-5) Nga zwenezwo nga maṅwe maipfi Diabolo a amba uri Mudzimu o vha a tshi khou vhivha tshiṅwe tshithu tshavhuḓi. Vhukuma ndi mvutshelo ya u remba Yehova Khotsi wa ṱaḓulu a ambaho ngoho, na wa lufuno!
11. Adamu na Eva vho vha vhashumisani na Sathane nga nḓila-ḓe?
11 Eva a dovha a sedza muri, nahone mitshelo yawo yo vha i tshi tamisa nga ho khetheaho. Nga zwenezwo a fula mutshelo nahone a u ḽa. Nga murahu, munna wawe a ṱanganela nae nga khole kha yeneyi nyito ya u sa thetshelesa Mudzimu. (Genesi 3:6) Naho Eva o fhuriwa, ene na Adamu vho tikedza maano a Sathane a u vhusa vhathu. Zwi re zwone ndi uri vho vha vhashumisani nae.—Vha-Roma 6:16; 1 Timotheo 2:14.
12. Ho bvelela mini musi vhathu vha tshi shandukela Mudzimu?
12 Adamu na Eva vho vha vho fanela u sedzana na mvelelo dza nyito dzavho. A vho ngo fana na Mudzimu, nga u vha na nḓivho yo khetheaho. Nṱhani hazwo, vho niwa nga ṱhoni nahone vha dzumbama. Yehova o vhona Adamu mulandu nahone a haṱula nga heyi nḓila: “Vhuswa U ḓo vhu ḽa nga biko ḽa tshifhaṱuwo tshau, u swika U tshi vhuyelela mavuni; ngauri wo bviswa mavuni; U buse; tshau ndi u vhuyelela buseni.” (Genesi 3:19) Nga “ḓuvha” ḽe vhabebi vhashu vha u thoma vha ḽa mutshelo wa muri wa u ṱalukanya vhuḓi na vhuvhi, vho haṱulwa nga Mudzimu nahone vha fa u ya nga mavhonele awe. Nga zwenezwo vha pandelwa Paradisoni nahone mivhili yavho ya thoma u tshinyala lu isaho lufuni.
NḒILA YE TSHIVHI NA LUFU ZWA PHAḒALALA NGAYO
13. Tshivhi tsho phaḓalala hani kha vhathu vhoṱhe?
13 Zwi vhonala uri Sathane o bvelela kha maano awe a u ita uri vhathu vha mu gwadamele. Naho zwo ralo, ho ngo kona u ita uri vhagwadameli vhawe vha sa fe. Musi tshivhi tshi tshi thoma u shuma kha vhavhingani vha u thoma, a vho ngo tsha kona u fhirisela u fhelela kha vhana vhavho. U fana na muṅwalo wo korwaho kha tombo, tshivhi tsho nwelela nga ho dzikaho kha dzi-gene dza vhabebi vhashu vha u thoma. Nga zwenezwo, vho vha vha tshi nga beba vhana vha songo fhelelaho fhedzi. Samusi vhana vhavho vhoṱhe vho bebwa musi Adamu na Eva vho no tshinya, vhana vhavho vho mamela tshivhi na lufu.—Psalme ya 51:5; Vha-Roma 5:12.
14. (a) Vhane vha hanedza uri vha na tshivhi ri nga vha fanyisa na nnyi? (b) Vhaisiraele vho ṱhogomeliswa hani vhuvhi havho?
14 Naho zwo ralo, vhathu vhanzhi ṋamusi a vha tendi uri ndi vhaitazwivhi. Kha zwiṅwe zwipiḓa zwa shango, muhumbulo wa tshivhi tsho mamelwaho a u ḓivhiwi. Fhedzi hezwo a si vhuṱanzi ha uri tshivhi a tshiho. Mutukana a re na khofheni hu re na tshika a nga amba uri o kuna, nahone a nga kombetshedzwa uri a tende musi o ḓisedza kha tshivhoni. Vhaisiraele vha kale vho vha vha tshi nga onoyo mutukana musi vha tshi wana Mulayo wa Mudzimu nga Mushe muporofita Wawe. Wonoyo Mulayo wo zwi vhea khagala uri tshivhi tshi hone. Muapostola Paulo u a ṱalusa: “Hone tshivhi ndo vha ndí sa nga tshi ṱalukanyi ngavhe u si vhe mulayo.” (Vha-Roma 7:7-12) U fana na mutukana a ḓisedzaho kha tshivhoni, nga u shumisa Mulayo u itela u ḓisedza, Vhaisiraele vho zwi vhona uri vho vha vhe na tshika phanḓa ha Yehova.
15. Ri vhona mini musi ri tshi sedza tshivhoni tshi re Ipfi ḽa Mudzimu?
15 Nga u sedza tshivhoni tshi re Ipfi ḽa Mudzimu na u ṱhogomela zwilinganyo zwaḽo, ri nga zwi vhona uri a ro ngo fhelela. (Yakobo 1:23-25) Sa tsumbo, ṱhogomelani zwe Yesu Kristo a zwi vhudza vhafunziwa vhawe nga ha u funa Mudzimu na vhahavho, samusi zwo ṅwalwa kha Mateo 22:37-40. Ndi lungana vhathu vha tshi kundwa u swikelela tshipikwa kha enea masia! Vhanzhi a vha pfi mvalo dzavho dzi tshi vha dina musi vha tshi kundwa u funa Mudzimu kana vhahavho.—Luka 10:29-37.
THANYELANI MAANO A SATHANE!
16. Ri nga ita mini u iledza u ṱanganela kha maano a Sathane, nahone ndi ngani izwi zwi tshi konḓa?
16 Sathane u ṱoḓa ri tshi ita tshivhi nga khole. (1 Yohane 3:8) Naa hu na nḓila naho i ifhio ine ra nga iledza u ṱanganela kha maano awe? Ee, fhedzi hezwi zwi ṱoḓa uri ri lwisane na u sendamela hashu kha u ita tshivhi nga khole. Hezwi a zwi leluwi ngauri nḓowelo yashu ya tshivhi ye ra i mamela i na maanḓa vhukuma. (Vha-Efesa 2:3) Paulo o vha o fanela u lwa vhukuma. Ndi ngani? Ngauri tshivhi tsho vha tshi khae. Arali ri tshi ṱoḓa u ṱanganedzwa nga Mudzimu, na riṋe-vho ri fanela u lwisana na nḓowelo dza tshivhi tshi re kha riṋe.—Vha-Roma 7:14-24; 2 Vha-Korinta 5:10.
17. Ndi mini zwi itaho uri u lwisana hashu na nḓowelo dza tshivhi zwi konḓese?
17 Samusi zwifhinga zwoṱhe Sathane a tshi ṱoḓa zwibuli zwa u ri fhura uri ri vunḓe milayo ya Mudzimu, nndwa yashu na tshivhi a i leluwi. (1 Petro 5:8) A tshi vhilaelela Vhakriste ngae, Paulo o ri: “Ndi ro ofha uri vhunga ṋowa yó fhura Eva nga zwiito zwayo, mihumbulo yaṋu i nga yo tshinyiwa ya vho itela Kristo tshimbevha.” (2 Vha-Korinta 11:3) Sathane u shumisa maano a fanaho ṋamusi. U lingedza u ṱavha mbeu dza u timatima nga ha vhuthu ha Yehova na zwivhuya zwa u thetshelesa ndaela dza Mudzimu. Diabolo u lingedza u shumisa nḓowelo dzashu mmbi dze ra dzi mamela na u ri ṱuṱuwedza uri ri tovhole buḓo ḽa u ḓikukumusa, vhupangwa, vengo, na tshiṱalula.
18. Sathane u shumisa hani shango u itela u tikedza tshivhi?
18 Tshiṅwe tsha zwishumiswa zwine Diabolo a ri vutshela ngazwo ndi shango, ḽi re maanḓani awe. (1 Yohane 5:19) Arali ra sa ṱhogomela, vhathu vho tshinyalaho na vha sa fulufhedzei shangoni ḽo ri tangaho vha ḓo ri tsikeledza uri ri dzhie buḓo ḽa tshivhi ḽi tshinyaho zwilinganyo zwa Mudzimu zwa vhuḓilisi. (1 Petro 4:3-5) Vhanzhi vha nyadza milayo ya Mudzimu na u tsivhudzwa nga mvalo dzavho, mafheleloni vha ita uri dzi kwangwale. (Vha-Roma 2:14, 15; 1 Timotheo 4:1, 2) Vhaṅwe nga zwiṱuku nga zwiṱuku vha tevhela buḓo ḽe u thomani ḽa vha ḽi sa tendelwi nga mvalo dzavho dzi songo fhelelaho.—Vha-Roma 1:24-32; Vha-Efesa 4:17-19.
19. Ndi ngani zwi songo eḓana u sokou tshila vhutshilo ho kunaho?
19 U tshila vhutshilo ho kunaho ndi tshithu tsha ndeme kha ḽino shango. Naho zwo ralo, u itela u takadza Musiki washu, hu ṱoḓea zwo engedzeaho. Ri fanela u vha na lutendo kha Mudzimu nahone ri pfe ri na vhuḓifhinduleli khae. (Vha-Heberu 11:6) Mufunziwa Yakobo o ṅwala: “Ané a ḓivha tshiné a nga tonda ngatsho’, a litsha u tshi ita, á ralo o ita zwivhi.” (Yakobo 4:17) Ee, u nyadza nga khole Mudzimu na milayo yawe ndi tshivhi.
20. Sathane a nga lingedza hani u ni thivhela u ita zwo lugaho, fhedzi ndi mini tshine tsha ḓo ni thusa u lwisana na mitsiko yo raloho?
20 Sathane u ḓo ita uri ni hanedzwe musi ni tshi tovhola nḓivho ya Mudzimu nga u ḓigudisa Bivhili. Hu fulufhelwa nga mbilu yoṱhe uri a ni nga ḓo tendela yeneyo mitsiko i tshi ni thivhela u ita zwo lugaho. (Yohane 16:2) Naho vhavhusi vhanzhi vho tenda Yesu tshifhingani tsha vhuḓinḓa hawe, a vho ngo mu amba khagala nge vha ofha u sandiwa nga vhathu vhahavho. (Yohane 12:42, 43) Sathane u lingedza u shushedza nga tshiṱuhu naho e nnyi ane a ṱoḓa nḓivho ya Mudzimu. Naho zwo ralo, zwifhinga zwoṱhe ni fanela u humbula na u livhuha zwithu zwavhuḓi zwe Yehova a zwi ita. Ni nga kha ḓi kona u thusa vhahanedzi uri na vhone vha vhe na yeneyo ndivhuho.
21. Ri nga kunda hani shango na nḓowelo dzashu dza vhuvhi?
21 Arali ri sa athu fhelela, ri ḓo ḓi tshinya. (1 Yohane 1:8) Naho zwo ralo, ri na thuso kha u lwa yeneyi nndwa. Ee, zwi a konadzea u kunda kha nndwa yashu na muvhi, Sathane Diabolo. (Vha-Roma 5:21) Vhufheloni ha vhuḓinḓa ha Yesu kha ḽifhasi, o ṱuṱuwedza vhatevheli vhawe nga maipfi a tevhelaho: “Fhano shangoni ni vhuṱunguni; hone ni songo ofha, ngauri nṋe shango ndo ḽi kunda.” (Yohane 16:33) Na kha vhathu vha songo fhelelaho, zwi a konadzea u kunda shango nga thuso ya Mudzimu. Sathane ha koni u kwama vhane vha mu hanedza na vhane ‘vha luvha Mudzimu.’ (Yakobo 4:7; 1 Yohane 5:18) Samusi ri tshi ḓo zwi vhona, Mudzimu o lugiselela nḓila ya u bva vhupulini ha tshivhi na lufu.
LINGANI NḒIVHO YAṊU
Sathane Diabolo ndi nnyi?
Ndi ngani vhathu vha tshi vha vhalala vha fa?
Tshivhi ndi mini?
Sathane u kunga hani vhathu uri vha tshinye nga khole phanḓa ha Mudzimu?