Ndima Ya Vhusumbe

Maipfi Maṋa E A Shandula Shango

1. Maipfi maṋa o ṅwalwaho kha luvhondo kale-kale o vha na ṱhuṱhuwedzo nngafhani?

MAIPFI maṋa a sa konḓi o ṅwalwa kha luvhondo lwo hulungwaho. Naho zwo ralo, eneo maipfi maṋa o tshenusa khosi ya maanḓa lwe ya nga i sa ṱangana ṱhoho. O vha a tshi khou ḓivhadza u bviswa ha mahosi mavhili khuluṋonini, lufu lwa muṅwe wao, na vhufhelo ha muvhuso wa maanḓa wa shango. Eneo maipfi o ita uri hu ṱukufhadzwe ḽiṅwe dzangano ḽa vhurereli ḽi huliswaho. Zwa ndeme vhukuma ndi uri o hulisa vhurabeli ho kunaho ha Yehova nahone a khwaṱhisa vhuvhusahoṱhe hawe nga tshifhinga tshe vhunzhi ha vhathu vha vha vha tshi vhu nyadza. Ee, eneo maipfi o ita na uri ri pfesese zwiitea zwa shango ṋamusi! Maipfi maṋa a nga ita zwenezwo zwoṱhe hani? Kha ri vhone.

2. (a) Ho itea mini ngei Babele nga murahu ha lufu lwa Nebukadanetsara? (b) Ndi muvhusi ufhio we zwino a vha a tshi khou vhusa?

² Ho no fhela mahumi a miṅwaha u bva tshee ha itea zwiitea zwo ṱaluswaho kha ndima ya vhuṋa ya Daniele. Vhuvhusi ha Khosi Nebukadanetsara a ḓikukumusaho ha miṅwaha ya 43 ngei Babele ho guma musi a tshi fa nga 582 B.C.E. Ho bva mutevhe wa vhavhusi muṱani wawe, fhedzi vhuvhusi ha muṅwe na muṅwe wavho ho guma nge vha fa nga u ṱavhanya kana nge vha vhulahwa. Mafheleloni, muṅwe munna ane a pfi Nabonidus a dzula khuluṋonini nge a tou vutshela. Samusi o vha e murwa wa tshifhe muhulu wa tshisadzini wa mudzimu wa ṅwedzi ane a pfi Sin, zwi tou vha khagala uri Nabonidus o vha e si wa lushaka lwa vhuhosini ha Babele. Dziṅwe bugu dzi amba uri o vhinga ṅwananyana wa Nebukadanetsara u itela uri vhuhosi hawe vhu vhe mulayoni, a ita uri murwa wawe Belesatsara a vhe mufareli ane a vhusa nae, nahone a mu sia uri a vhuse Babele miṅwaha minzhi. Nga zwenezwo, zwi amba uri Belesatsara o vha e muḓuhulu wa Nebukadanetsara. Kha tshenzhelo dza makhulu wawe, naa o guda uri Yehova ndi Mudzimu Muhulwane, ane a kona u ṱukufhadza khosi naho i ifhio? Na kathihi!—Daniele 4:37.

TSHIMIMA A TSHI TSHA LANGEA

3. Tshimima tsha Belesatsara tsho vha tshi hani?

³ Ndima ya vhuṱanu ya Daniele i thoma nga u amba nga ha tshimima. “Khosi Belesatsara o vhuya a ita tshimima tshihulu tsha vhahulwane vha musanda vha ná maḓana a ná fumi, a nwa veine ó dzula na vhenevho vha ná maḓana a ná fumi.” (Daniele 5:1) Samusi ni tshi nga zwi humbula, hu nga vha ho ṱoḓea holo khulwane u itela u dzudza vhenevha vhathu vhoṱhe, khathihi na vhaṱanuni na vhafarekano vha khosi. Muṅwe mugudi u ri: “Zwimima zwa Babele zwo vha zwi zwihulwane vhukuma, naho kanzhi zwo vha zwi tshi fheleledza nga vhudakwa. Ṱafula ḽo vha ḽi tshi ḓala veine i bvaho kha maṅwe mashango, na madzanga o fhamba-fhambanaho. Holo yoṱhe yo vha i tshi nukhelela zwiḓolo; vhaimbi na vhalidzi vha zwilidzwa vho vha vha tshi mvumvusa vhaeni vhe vha vha vho kuvhangana.” O dzula hune a nga vhonwa nga vhoṱhe, Belesatsara a nwa veine yawe—a i nwa a sa fhidzi.

4. (a) Ndi ngani zwi tshi nga vhonala zwi tshi mangadza uri Vhababele vho vha vhe tshimimani vhusikuni ha ḽa 5/6 October, 539 B.C.E.? (b) Ndi mini zwe zwa vhonala zwo ita uri Vhababele vha sa ofhe mmbi dzi vutshelaho?

⁴ Zwi vhonala zwi tshi mangadza uri Vhababele vho vha vhe tshimimani nga honovhu vhusiku—ha ḽa 5/6 October, 539 B.C.E. Shango ḽavho ḽo vha ḽi nndwani, nahone zwithu zwo vha zwi sa khou vha tshimbilela zwavhuḓi. Nabonidus o vha a tshi kha ḓi tou bva u kundwa nga mmbi dza Vhameda na Vhaperesia dze dza vha vutshela nahone o vha o shavhela Borsippa, tshipembe vhukovhela ha Babele. Nahone zwino mmbi dza Korese dzo vha dzo fhaṱa mishasha nnḓa ha Babele. Naho zwo ralo, zwi vhonala zwi tshi nga Belesatsara na vhahulwane vhawe vha musanda vho vha vha sa vhilaeli. Iṱali muḓi wavho wo vha u Babele u sa dzhenei! Mitsheṱo yawo mihulwane yo vha yo tangwa nga misele yo tsaho yo ḓalaho nga maḓi a Mulambo muhulwane wa Furata une wa elela u tshi fhira nga vhukati ha wonoyo muḓi. Ho vha hu sa athu vha na swina ḽe ḽa vutshela Babele nga ho livhaho miṅwahani ine ya fhira tshigidi. Ngauralo ndi ngani vho vha vha tshi fanela u vhilaela? Khamusi Belesatsara o humbula uri phosho ya madakalo avho yo vha i tshi ḓo sumbedza maswina a re nnḓa uri vha na tshivhindi nahone ya vha nyabwisa.

5, 6. Belesatsara o ita mini musi o kambiwa nga veine, nahone ndi ngani zwenezwi zwo vha zwi lunyadzo luhulwane kha Yehova?

⁵ Hu sa athu fhela tshifhinga tshilapfu, u nwesa ha Belesatsara ha ita uri a dzelele. Samusi Mirero 20:1 i tshi amba, “veine ndi mugoḓi.” (NW) Kha hetshi tshiitea, vhukuma veine yo ita uri khosi i ite vhukhakhi vhuhulwanesa. Ya laedza uri tshimimani tshenetsho hu ḓiswe midzio mikhethwa i bvaho thembeleni ya Yehova. Yeneyo midzio, yo dzhiiwaho sa zwithubwa musi Nebukadanetsara a tshi kunda Yerusalema, yo vha i tshi fanela u shumiswa vhurabelini ho kunaho fhedzi. Naho hu vhotshifhe vha Vhayuda vhe vha vha vho tendelwa u i shumisa thembeleni ya Yerusalema zwifhingani zwo fhiraho vho vha vho sevhiwa uri vha dzule vho kuna.—Daniele 5:2; vhambedzani Yesaya 52:11.

⁶ Naho zwo ralo, Belesatsara o vha a tshee o humbula u ita iṅwe nyito ya lunyadzo i fhiraho yeneyo. “Khosi na vhahulwane vha musanda, na vhasadzi vhayo na vhaṱanuni . . . vha nwa veine vha tshi khoḓa midzimu yavho ya musuku na ya tsimbi-tseṱha na ya tsimbi-tswuku na ya tsimbi na thanda na tombo.” (Daniele 5:3, 4) Nga zwenezwo Belesatsara o vha a tshi ṱoḓa u hulisa midzimu yawe ya mazwifhi u fhira Yehova! Zwi vhonala zwi tshi nga enea mavhonele o vha o ḓowelea vhukati ha Vhababele. Vho vha vha tshi nyadza mathubwa avho a Vhayuda, vha tshi goḓa vhurereli havho nahone vha sa vha fulufhedzisi uri vha nga vhuyelela shangohaya ḽavho ḽine vha ḽi funesa. (Psalme ya 137:1-3; Yesaya 14:16, 17) Khamusi onoyu muvhusi o kambiwaho o vhona uri u shonisa enea mathubwa na u nyadza Mudzimu wao zwi ḓo takadza vhasadzi vhawe na vhakoma vhawe, zwa mu ita uri a vhonale e na maanḓa.a Fhedzi naho Belesatsara o vha a tshi khou ḓiphina nga maanḓa a vhuhosi, zwo vha zwa tshifhinganyana.

MUṄWALO U RE LUVHONDONI

7, 8. Tshimima tsha Belesatsara tsho thithiswa hani, nahone zwenezwi zwo kwama hani khosi?

⁷ Mafhungo o hevhedzwaho a ri: “Vha tshi khou ita zwenezwo ha mbo vhonala minwe ya tshanḓa tsha muthu, ya ṅwala kha phemba ya luvhondo lwa tshivhambo he lwa livhana na maḓenzhe; khosi ya vhona tshenetsho tshanḓa tshi tshi khou ṅwala.” (Daniele 5:5) Ndi bono ḽi ofhisaho vhukuma! Tshanḓa tsho sokou bvelela, tshi muyani tsini na tshipiḓa tsha luvhondo tsho vhonetshelwaho zwavhuḓi. Edzani u humbula nḓila ye ha pfi tshete ngayo tshimimani tshenetsho musi vhaeni vha tshi rembuluwa vha sedza vho akhamala tshenetsho tshanḓa. Tshenetsho tshanḓa tsha mbo ḓi thoma u ṅwala mulaedza wa tshiphiri luvhondoni lwo hulungwaho.b Tshenetsho tshiitea tsho vha tshi tshi ofhisa, tshi sa hangwei, lune na ṋamusi vhathu vha shumisa mubulo une wa ri “muṅwalo u re luvhondoni” musi vha tshi amba nga ha tsevho ya khombo i re tsini.

⁸ Yeneyi khosi i ḓikukumusaho ye yone na midzimu yayo ya lingedza u ḓivhea vhuimoni ha nṱha u fhira Yehova, yo kwamea hani? “Khosi ya mbo tou farwa nga tshiṱungú, ya dzhenwa nga dzinyofho, ya tou kulea miraḓo, magona ayo a vhuya a tou tetemela.” (Daniele 5:6) Belesatsara o vha a tshi ṱoḓa u ḓiita muhulwane na muhulisei phanḓa ha vhalanda vhawe. Nṱhani hazwo, o vhonala zwavhuḓi uri ndi goswi—tshifhaṱuwo tshawe tsho tshenuluwa, khundu dzawe dza tseka-tseka, muvhili wawe woṱhe wa tetemela nga maanḓa lwe magona awe a rwana. Vhukuma, o vha e a ngoho maipfi e Davida a a vhudza Yehova nga luimbo a ri: “Maṱo au a lwa na vha u ḓi-hudza, wa vha wisa.”—2 Samuele 22:1, 28; vhambedzani Mirero 18:12.

9. (a) Ndi ngani nyofho ya Belesatsara yo vha i sa fani na ya u ofha Mudzimu? (b) Ndi mini zwe khosi ya zwi fulufhedzisa vhanna vha vhuṱali vha Babele?

⁹ Zwi fanela u ṱhogomelwa uri u ofha ha Belesatsara ho vha hu sa fani na ha u ofha Mudzimu, u ofha Yehova nga ho dzikaho, hune ha vha u ranga ha vhuṱali hoṱhe. (Mirero 9:10) Hai, nyofho yawe yo vha i u tshuwa, nahone a yo ngo ita uri onoyo muvhusi we a vha a tshi khou tetemela a vhe na vhuṱali.c Nṱhani ha uri a humbele u hangwelwa nga Mudzimu we a vha a tshi kha ḓi tou bva u mu nyadza, a vhidzelela “mingome na vha-Kaladea na dziṅanga.” A dovha a ri: “Ane a vhala ulwo luṅwalo a ṱalutshedza, u ḓo ambadzwa nguvho ya madzanga na muṅene wa musuku mukuloni, a vha wa vhuraru kha muvhuso wa shango ḽanga.” (Daniele 5:7) Muvhusi wa vhuraru o vha a tshi ḓo vha muhulwane vhukuma, o vha a tshi ḓo vha nga fhasi ha khosi mbili fhedzi dzi vhusaho, Nabonidus na Belesatsara nga dzawe. Kanzhi honoho vhuimo ho vha vhu tshi nga vhetshelwa murwa wa Belesatsara wa tanzhe. Yeneyo khosi yo vha i tshi ṱoḓa nga maṱo matswuku uri hu ṱalutshedzwe wonoyu mulaedza wa vhuṱolo!

10. Vhaṱali vho sedzana hani na vhuḓidini ha u ṱalutshedza muṅwalo u re luvhondoni?

¹⁰ Vhaṱali vha ḓa holoni khulwane. Vho vha vhe si na tshivhalo, ngauri Babele wo vha u muḓi wo mbwandamelaho kha vhurereli ha mazwifhi nahone u na thembele nnzhi. Vhanna vhe vha vha vha tshi amba uri vha a kona u tungula na u ṱalutshedza maṅwalwa a tshiphiri vho vha vhe vhanzhi vhukuma. Vhenevha vhaṱali vha fanela u vha vho nyanyulwa nga yeneyi ndugelo ye vha vha vho sedzana nayo. Vho vha vho sedzana na tshibuli tsha u sumbedza vhukoni havho phanḓa ha gogo ḽa vhathu, na u tondwa nga khosi, nahone vha vha vhuimoni ha maanḓa mahulwane. Fhedzi vho kundwa! “Vho kundwa u vhala ulwo luṅwalo na u vhudza khosi ṱhalutshedzo yalwo.”d—Daniele 5:8.

11. Ndi ngani vhaṱali vha Babele vha tshi nga vha vha songo kona u vhala muṅwalo?

¹¹ Uri kana vhaṱali vha Babele vho vha vha sa koni u ṱalutshedza wonoyo muṅwalo u sa vhalei—maḽeḓere nga one aṋe—a ri na vhungoho nazwo. Arali wo vha u sa vhalei, zwo vha zwi tshi ḓo leluwa uri vhenevha vhanna vhavhi vha zwifhe vha u ṱalutshedzele nga nḓila ine vha funa ngayo, khamusi vha ita na u u ṱalutshedzela nga nḓila ya u thakha khosi. Zwiṅwe ndi uri khamusi eneo maḽeḓere o vha a tshi vhalea zwavhuḓi. Naho zwo ralo, samusi nyambo dza Luaramiki na Luheberu dzo vha dzi sa ṅwalwi pfalandoṱhe, ipfi ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽi nga kha ḓi vha ḽo vha ḽi tshi amba zwithu zwo vhalaho. Arali zwo ralo, khamusi vhaṱali vho vha vha sa ḓo kona u pfesesa zwine maipfi a amba zwone. Naho arali vho vha vha tshi nga kona u ita zwenezwo, vho vha vha sa nga pfesesi zwine eneo maipfi a amba zwone lune vha nga kona u a ṱalutshedzela. Naho zwo ralo, ngoho ndi ya uri: Vhaṱali vha Babele vho kundwa—nga nḓila i shonisaho!

12. U kundwa ha vhaṱali zwo sumbedza mini?

¹² Nga zwenezwo vhaṱali vho dzhiiwa vhe vhakanganyisi vhahulwane, maitele avho a vhurereli ane a ṱhonifhiwa o vha e vhufhura. Vho vha vha tshi nyabwisa vhukuma! Musi Belesatsara a tshi vhona uri u fulufhela hawe vhenevha vhanna vha vhurereli zwo vha mahandana, a dovha a dzhenwa nga nyofho khulu, khofheni hawe ha ṋaṋa u shanduka, na vhahulwane vhawe vha musanda vha “hanganea.”e—Daniele 5:9.

HU VHIDZWA MUNNA WA ṰHALUKANYO

13. (a) Ndi ngani mme a khosi o themendela uri hu vhidzwe Daniele? (b) Daniele o vha a tshi khou tshila vhutshilo-ḓe?

¹³ Nga tshenetshi tshifhinga tshi konḓaho, maiwashe nga dzawe—zwi vhonala uri o vha e mme a khosi—a dzhena holoni i re na tshimima. O vha o sevhiwa nga ha vili-vili tshimimani, nahone o vha a tshi ḓivha we a vha a tshi nga ṱalutshedzela muṅwalo u re luvhondoni. Mahumini a miṅwaha o fhiraho, Nebukadanetsara khotsi a onoyo mufumakadzi, o vha o vhea Daniele uri a vhe muhulwane wa vhaṱali vhawe vhoṱhe. Onoyo mme a khosi o humbula uri ndi ene munna a re na “muya muhulu, na nḓivho, na ṱhalukanyo.” Samusi zwi tshi vhonala uri Belesatsara o vha a sa ḓivhi Daniele, khamusi onoyo muporofita o xelelwa nga vhuimo hawe vhuhulwane muvhusoni musi Nebukadanetsara a tshi fa. Fhedzi bvumo ḽo vha ḽi si tshithu tshihulwane kha Daniele. Khamusi o vha e miṅwahani ya vho-90 nga tshenetshi tshifhinga, a tshi kha ḓi shumela Yehova nga u fulufhedzea. Naho o vha o no fhedza miṅwaha i ṱoḓaho u vha fumalo vhuthubwani Babele, o vha a tshi kha ḓi ḓivhiwa nga dzina ḽawe ḽa Luheberu. Na mme a khosi o mu vhidza nga dzina ḽawe ḽa Daniele, hu si nga dzina ḽa Babele ḽe a vhuya a irwa ḽone. Vhukuma, o khadeledza khosi a ri: “Edzou vhidza onoyo Daniele; u ḓo U ṱalutshedzela.”—Daniele 1:7; 5:10-12.

14. Daniele o vha e vhuimoni vhufhio vhu konḓaho musi a tshi vhona muṅwalo u re luvhondoni?

¹⁴ Daniele o vhidzwa nahone a ya phanḓa ha Belesatsara. Zwo vha zwi tshi shonisa u humbela thuso kha onoyu Muyuda, we khosi ya vha i tshi kha ḓi tou bva u nyadza Mudzimu wawe. Naho zwo ralo, Belesatsara o lingedza u thakha Daniele, a mu fulufhedzisa malamba a fanaho—vhuimo ha vhuraru muvhusoni—arali a kona u vhala na u ṱalutshedzela eneo maipfi a tshiphiri. (Daniele 5:13-16) Daniele a mbo sedza muṅwalo u re luvhondoni, nahone muyamukhethwa wa ita uri a kone u pfesesa zwine wa amba zwone. Wo vha u mulaedza wa khombo u bvaho ha Yehova Mudzimu! Daniele o vha a tshi nga kona hani u bula khaṱulo i vhavhaho ya yeneyi khosi ya ḽifhedzi o sedzana nayo—nahone phanḓa ha vhasadzi vhayo na vhahulwane vhayo vha musanda? Daniele o vha e vhuimoni vhu konḓaho vhukuma! Naa o fhurwa nga maipfi a khosi a u mu thakha na fulufhedziso ḽawe ḽa lupfumo na bvumo? Naa onoyo muporofita o vha a tshi ḓo leludza nḓivhadzo ya Yehova?

15, 16. Ndi ngudo ifhio ya ndeme kha ḓivhazwakale ye Belesatsara a kundwa u i guda, nahone u kundwa ho raloho ho anza lungafhani ṋamusi?

¹⁵ Daniele a amba nga tshivhindi, a ri: “Litshá u mpha zwifhiwa zwau; malambá au a ṋee muṅwe. Luṅwalo lwone, Thovhela, ndi ḓo U vhalela nda U ṱalutshedzela.” (Daniele 5:17) Lu tevhelaho, Daniele a amba nga ha vhuhulwane ha Nebukadanetsara, khosi i re na maanḓa vhukuma lwe ya vha i tshi kona u vhulaha, u dia, u hulisa, kana u ṱukufhadza naho e nnyi ane ya funa. Naho zwo ralo, Daniele a humbudza Belesatsara uri Yehova, “Mudzimu wa ṱaḓulu,” ndi ene o itaho uri Nebukadanetsara a vhe muhulwane. Ndi Yehova we a ṱukufhadza yeneyo khosi khulwane musi i tshi ḓikukumusa. Ee, Nebukadanetsara o kombetshedzea u guda uri “wa ṱaḓulu u vhusa vhuhosi ha vhathu, u vhea ane a funa.”—Daniele 5:18-21.

¹⁶ Belesatsara o vha a tshi “ḓivha eneo mafhungo oṱhe.” Naho zwo ralo, o kundwa u guda kha ḓivhazwakale. Zwi re zwone ndi uri o ita zwi fhiraho tshivhi tsha Nebukadanetsara tsha u ḓikukumusa ho khakheaho nahone a nyadza Yehova nga u tou livha. Daniele a bvukulula tshivhi tsha khosi. Zwiṅwe hafhu, phanḓa ha vhahedeni vhe vha vha vho kuvhangana, a vhudza Belesatsara nga tshivhindi uri midzimu ya mazwifhi ‘a i pfi, a i vhoni, a i ḓivhi tshithu.’ Muporofita wa Mudzimu a re na tshivhindi a engedza nga ḽa uri u fhambana na yeneyo midzimu i sa thusi tshithu, Yehova ndi Mudzimu “ane nga tshanḓa tshawe a fara vhutshilo hau.” U swika na ṋamusi, vhathu vha ita midzimu nga zwithu zwi sa tshili, vha tshi gwadamela tshelede, nyendavhutshilo, bvumo, na madakalo. Fhedzi a hu na na tshithihi tsha zwenezwi zwithu tshine tsha ṋea vhutshilo. Ndi Yehova fhedzi ane ra fanela u mu tshilela, ane ra ḓisendeka ngae uri ri tshile.—Daniele 5:22, 23; Mishumo 17:24, 25.

U TANDULULWA HA THAI!

17, 18. Ndi afhio maipfi maṋa e a ṅwalwa luvhondoni, nahone a amba mini nga lwa thevhedzaipfi?

¹⁷ Zwino muporofita wa mukalaha u bvela phanḓa u ita zwe zwa kunda vhanna vhoṱhe vha vhuṱali vha Babele. A vhala na u ṱalutshedzela muṅwalo u re luvhondoni. Eneo maipfi o vha a tshi ri: “MENE, MENE, TEKEL, UPHARSIN.” (Daniele 5:24, 25) A amba mini?

¹⁸ Nga lwa thevhedzaipfi, eneo maipfi a amba uri “maina nthihi, maina nthihi, sekele nthihi, na hafu ya sekele.” Ipfi ḽiṅwe na ḽiṅwe ḽo vha ḽi muelo wa tshileme tsha tshelede, o tevhekanyiswa u ya nga ndeme. Zwi mangadza lungafhani! Naho arali vhaṱali vha Babele vho kona u ṱalula eneo maḽeḓere, a zwi mangadzi uri vho vha vha sa nga ḓo kona u a ṱalutshedzela.

19. Ṱhalutshedzelo ya ipfi “MENE” yo vha i ifhio?

¹⁹ A tshi ṱuṱuwedzwa nga muyamukhethwa wa Mudzimu, Daniele a ṱalutshedza a ri: “Ṱhalutshedzo ya eneo mafhungo ngeyi: MENE ndi u ri Mudzimu o vhala maḓuvha a vhuhosi hau a a tumula.” (Daniele 5:26) Themba dza ipfi ḽa u thoma dzo vha dzi tshi tendela uri hu shumiswe “maina” na ipfi ḽa Luaramiki ḽine ḽa amba “u vhaliwa,” kana “u vhala,” zwi tshi ya nga pfalandoṱhe dzine dza dzheniswa nga muvhali. Daniele o vha a tshi zwi ḓivha zwavhuḓi uri vhuthubwa ha Vhayuda ho vha vhu tsini na u fhela. Kha miṅwaha yaho ya 70 ye ya ambiwa hu tshee nga phanḓa, ho vha ho no fhela ya 68. (Yeremia 29:10) Yehova, Muvhulunga-tshifhinga Muhulwane, o vha o vhala maḓuvha a vhuvhusi ha Babele u muvhuso wa shango ḽoṱhe, nahone vhufhelo ho vha vhu tsini u fhira nga he zwa vha zwo humbulwa ngaho nga vhe vha vha vhe tshimimani tsha Belesatsara. Zwi re zwone ndi uri tshifhinga tsho vha tsho no fhela—hu si tsha Belesatsara fhedzi, fhedzi na tsha khotsi awe Nabonidus. Khamusi ndi ngazwo ipfi “MENE” ḽo ṅwalwa luvhili—u itela u ḓivhadza magumo a honovhu vhuhosi vhuvhili.

20. Ṱhalutshedzo ya ipfi “TEKEL” yo vha i ifhio, nahone ḽo shuma hani kha Belesatsara?

²⁰ Kha ḽiṅwe sia, “TEKEL,” ḽo ṅwalwa luthihi fhedzi, nahone ḽo ṅwalwa ḽi kha vhuthihi. Hezwi zwi nga sumbedza uri zwihuluhulu ḽo vha ḽo livhiswa kha Belesatsara. Nahone zwenezwi zwo vha zwi tshi nga fanela, ngauri ene nga dzawe o nyadza Yehova nga nḓila khulwane. Ḽeneḽo ipfi ḽi amba “sekele,” fhedzi themba dzi dovha dza tendela uri ḽi ambe “u elwa.” Nga zwenezwo, Daniele a amba na Belesatsara a ri: “TEKEL ndi u ri wo elwa tshileme wa wanwa U tshi leluwa.” (Daniele 5:27) Kha Yehova, tshaka dzoṱhe a si dza ndeme dzi nga lubuse mueloni. (Yesaya 40:15) A dzi na maanḓa a u thithisa ndivho dzawe. Nga zwenezwo-ha, khosi nthihi fhedzi ine ya ḓihudza yo vha i tshi nga ita mini? Belesatsara o lingedza u ḓikukumusa uri a fhire Muvhusahoṱhe. Onoyu muthu fhedzi o vha na tshivhindi tsha u nyadza Yehova nahone a goḓa vhurereli ho kunaho, fhedzi ‘a wanwa a tshi leluwa.’ Ee, Belesatsara o vha o tewa tshoṱhe nga khaṱulo ye ya vha i tshi khou ḓa nga u ṱavhanya!

21. “UPHARSIN” ḽo vha ḽi na ṱhalutshedzelo tharu nga nḓila ifhio, nahone ḽeneḽi ipfi ḽo sumbedza mini nga vhumatshelo ha Babele sa muvhuso wa shango?

²¹ Ipfi ḽa u fhedza ḽe ḽa vha ḽo ṅwalwa luvhondoni ndi “UPHARSIN.” Daniele o ḽi vhala ḽi kha vhuthihi, “PE’RES,” (NW) khamusi ngauri o vha a tshi khou amba nga khosi nthihi ngeno iṅwe i siho. Ḽeneḽi ipfi ḽo ṱhaphudza thai khulwane ya Yehova nga nḓila tharu dza u ḽi ṱalutshedza. Nga lwa thevhedzaipfi, “upharsin” zwi amba “hafu ya dzisekele.” Fhedzi eneo maḽeḓere a nga dovha a ṱalutshedzelwa nga dziṅwe nḓila mbili—“phandekano” na “Vhaperesia.” Nga zwenezwo Daniele a amba hu tshee nga phanḓa a ri: “UPHARSIN [“PE’RES,” NW] ndi u ri muvhuso wau u a fhandakanywa wa ṋewa vha Meda na vha Peresia.”—Daniele 5:28.

22. Belesatsara o aravha hani u tandululwa ha thai, nahone a nga kha ḓi vha o vha o fulufhela mini?

²² Zwenezwo thai ya tandululwa. Muvhuso wa maanḓa wa Babele wo vha u tsini na u kundwa nga mmbi dza Vhameda na Vhaperesia. Naho o vha o ṱungufhadzwa nga wonoyu mulaedza wa khombo, Belesatsara o ita zwe a vha o fulufhedzisa. A laedza vhalanda vhawe uri vha ambadze Daniele nguvho ya madzanga, na muṅene wa musuku mukuloni, nahone vha mu ḓivhadze sa muvhusi wa vhuraru muvhusoni. (Daniele 5:29) Daniele ho ngo hana honohu u huliswa, nge a ṱhogomela uri ho vha hu tshi sumbedza khuliso yo teaho u ṋewa Yehova. Vhukuma, Belesatsara a nga kha ḓi vha o fulufhela uri u ḓo ita uri khaṱulo ya Yehova i fhungudzee nga u hulisa muporofita Wawe. Arali zwo vha zwo ralo, u gidima ho vha u lenga.

U WA HA BABELE

23. Ndi vhufhio vhuporofita ha kale he ha vha vhu tshi khou ḓadzea musi tshimima tsha Belesatsara tshi vhukati?

²³ Naho Belesatsara na vhahulwane vhawe vha musanda vho vha vha tshi khou nwa dzinani ḽa midzimu yavho nahone vha tshi khou nyadza Yehova, ho vha hu tshi khou itea tshiitea tshihulwane swiswini nnḓa ha pfamo. Ho vha hu tshi khou ḓadzea vhuporofita he Yesaya a vhu amba hu ṱoḓaho u vha maḓana mavhili a miṅwaha o fhiraho. Malugana na Babele, Yehova o dzula o amba a ri: ‘Ndi awedza vhathu u ṱhuphiwa ngawo.’ Ee, u tsikeledzwa hoṱhe ha vhathu vha Mudzimu vho nangwaho he ha vha hu tshi khou itwa nga wonoyo muḓi muvhi ho vha hu tsini na u fhela. Nga nḓila-ḓe? Onoyo muporofita o ri: “Hee Elamu! Ibvá pfumo! Hee Meda! Govhela muḓi.” Elamu wo vha tshipiḓa tsha Peresia nga murahu ha misi ya muporofita Yesaya. Tshifhingani tsha tshimima tsha Belesatsara, tshe na tshone tsha dzula tsho ambiwa kha honoho vhuporofita nga Yesaya, vhukuma miḓi ya Peresia na Meda yo vha yo no ṱangana u itela u ‘bva pfumo’ na u “govhela muḓi” wa Babele.—Yesaya 21:1, 2, 5, 6.

24. Ndi zwidodombedzwa zwifhio nga ha u wa ha Babele zwe vhuporofita ha Yesaya ha dzula ho zwi amba?

²⁴ Zwi re zwone ndi uri mulangammbi wa dzenedzi mmbi o ambiwa hu tshee nga phanḓa, na maano ane a ḓo a shumisa nndwani yawe. Miṅwaha i ṱoḓaho u vha 200 hu tshee nga phanḓa, Yesaya o vha o porofita uri Yehova o vha a tshi ḓo ḓodza ane a ḓo pfi Korese uri a lwe na Babele. Musi a tshi vutshela, ho vha hu tshi ḓo bviswa zwithivheli zwoṱhe phanḓa hawe. Maḓi a Babele o vha a tshi ḓo ‘xa,’ nahone mahothi awo mahulwane o vha a tshi ḓo siiwa o vulwa. (Yesaya 44:27–45:3) Nahone zwa tou ralo. Mmbi dza Korese dzo pambusa Mulambo wa Furata, dza fhungudza maḓi u itela uri dzi kone u wela nga mulamboni. Mahothi mutsheṱoni wa Babele o siiwa o vulwa nga vhalindi vha sa londi. Samusi vhaḓivhazwakale vha shango vha tshi tenda, wonoyo muḓi wo vutshelwa musi vhadzulapo vhawo vhe tshimimani. Muḓi wa Babele wo dzhiiwa hu si na we a u lwela. (Yeremia 51:30) Naho zwo ralo, ho vha na lufu luthihi fhedzi lu swayeaho. Daniele o vhiga: “Belesatsara ene khosi ya Vha-Kaladea, vhusiku honoho o vhulahwa. Dario wa Meda o dzhia vhuhosi é na miṅwaha i ná mahumi maṱanu-na-ḽithihi na miṅwaha mivhili.”—Daniele 5:30–6:1.

U GUDA KHA MUṄWALO U RE LUVHONDONI

25. (a) Ndi ngani Babele ḽa kale ḽi tsumbo yo teaho ya maitele a ṋamusi a vhurereli ha mazwifhi ha khungulu yoṱhe? (b) Vhashumeli vha Mudzimu vha musalauno vho vha vhe vhuthubwani Babele nga muhumbulo ufhio?

²⁵ Mafhungo o hevhedzwaho kha Daniele ndima ya 5 ndi a ndeme vhukuma kha riṋe. Sa tshisima tsha maitele a vhurereli ha mazwifhi, Babele ḽa kale ndi tsumbo yo fanelaho ya vhurereli ha mazwifhi ha shango ḽoṱhe. Samusi ḽo sumbedzwa kha Ndzumbululo sa phombwe i funesaho u shulula malofha, wonoyu muvango wa khungulu yoṱhe wa vhufhura u vhidzwa “Babele ḽihulu.” (Ndzumbululo 17:5) Ḽi sa thetshelesi tsevho dzoṱhe nga ha pfunzothendwa dzaḽo dza mazwifhi na mishumo yaḽo i sa ṱanganedzwi nga Mudzimu, ḽo tovhola vhane vha huwelela mafhungo-ngoho a Ipfi ḽa Mudzimu. U fana na vhadzulapo vha Yerusalema na Yuda ha kale, vha masalela a fulufhedzeaho a Vhakriste vho ḓodzwaho vho vha vhe vhuthubwani “Babele ḽihulu” musi u tovholwa ho ṱuṱuwedzwaho nga vhafunzi hu tshi ṱoḓa u thivhela tshoṱhe mushumo wa u huwelela Muvhuso nga 1918.

26. (a) “Babele ḽihulu” ḽo wa hani nga 1919? (b) Ndi ifhio tsevho ine ra fanela u i thetshelesa na u i vhudza vhaṅwe?

²⁶ Naho zwo ralo, nga kathihi fhedzi “Babele ḽihulu” ḽa wa! Ee, ho vha hu u wa hu si na phosho—samusi na Babele ḽa kale ḽo wa hu si na phosho ine ya tou pfi mini, nga 539 B.C.E. Fhedzi honohu u wa ha pfanyisedzo yo tshinya vhukuma. Ho itea nga 1919 C.E. musi vhathu vha Yehova vha tshi vhofhololwa vhuthubwani ha Babele nahone vha fhaṱutshedzwa nge Mudzimu a vha ṱanganedza. Hezwi zwo fhedza maanḓa e “Babele ḽihulu” ḽa vha ḽi nao kha vhathu vha Mudzimu nahone zwa swaya u bvukululwa haḽo khagala sa madadanye wa vhufhura. Honoho u wa hu nga si shanduke, nahone u fheliswa haḽo ha tshoṱhe hu tsini. Nga zwenezwo vhashumeli vha Yehova vho vha vha tshi khou pfadza tsevho i tevhelaho: “Ibvani khaḽo’ vhathu vhanga! Ni songo vha na vhuhura naḽo’ kha zwivhi zwaḽo.” (Ndzumbululo 18:4) Naa no thetshelesa yeneyo tsevho? Naa ni a i vhudza vhaṅwe?f

27, 28. (a) Ndi afhio mafhungo-ngoho a ndeme vhukuma e Daniele a si vhuye a a hangwa? (b) Ri na vhuṱanzi vhufhio ha uri zwenezwino Yehova u ḓo fhelisa shango ḽivhi ḽa ṋamusi?

²⁷ Nga zwenezwo hu na muṅwalo u re luvhondoni ṋamusi—fhedzi a wo ngo ṅwalelwa “Babele ḽihulu” ḽi ḽoṱhe. Humbulani mafhungo-ngoho a ndeme vhukuma ane a vha tshithu tshihulwane buguni ya Daniele: Yehova ndi Muvhusahoṱhe. Ndi ene e eṱhe fhedzi, ane a vha na ndugelo ya u vhea muvhusi ane a ḓo vhusa vhathu. (Daniele 4:17, 25; 5:21) Naho tshi tshini tshine tsha lwa na ndivho dza Yehova tshi ḓo bviswa. Zwenezwino Yehova u ḓo dzhia vhukando. (Habakuku 2:3) A vha Daniele, tshenetsho tshifhinga tsho fheleledza tsho swika musi e na miṅwaha ya ḓana. Zwenezwo a vhona Yehova a tshi fhelisa muvhuso wa shango—we wa vha u tshi khou tsikeledza vhathu vha Mudzimu Daniele a tshee mutukana.

²⁸ Hu na vhuṱanzi ho khwaṱhaho ha uri Yehova Mudzimu o vhea Muvhusi wa vhathu khuluṋonini ya ṱaḓulu. Uri shango ḽo nyadza yeneyi Khosi nahone ḽa pikisa vhuvhusi hawe ndi vhuṱanzi ho khwaṱhaho ha uri zwenezwino Yehova u ḓo fhelisa vhoṱhe vhane vha pikisa u vhusa ha Muvhuso. (Psalme ya 2:1-11; 2 Petro 3:3-7) Naa ni khou dzhia vhukando u tendelana na u ṱavhanyiswa ha zwifhinga zwashu na u fulufhela Muvhuso wa Mudzimu? Arali zwo ralo, vhukuma no guda kha muṅwalo u re luvhondoni!

[Footnotes]

NO PFESESA MINI?

• Tshimima tsha Belesatsara tsho thithiswa hani vhusikuni ha ḽa 5/6 October, 539 B.C.E.?

• Ṱhalutshedzo ya muṅwalo u re luvhondoni yo vha i ifhio?

• Ndi vhuporofita vhufhio nga ha u wa ha Babele he ha vha vhu tshi khou ḓadzea musi tshimima tsha Belesatsara tshi vhukati?

• Mafhungo a muṅwalo u re luvhondoni a amba mini misini yashu?

[Full-page picture on page 98]

[Full-page picture on page 103]