Kapite 21

“ ʼE Mole Nātou Kau ʼi Te Mālama ʼAenī”

1. a) Koteā te kole neʼe fai e Sesu ʼo ʼuhiga mo tana kau tisipulo ʼi te kua ōvi mai ʼo tona mate? b) He koʼe ʼe maʼuhiga ʼaupito ke ʼaua naʼa kita ‘kau ki te malamanei’?

ʼI TE po pe ʼaē pea hoko ai mo tona mate, neʼe faikole ia Sesu mo te loto katoa ʼo ʼuhiga mo tana kau tisipulo. ʼI tana ʼiloʼi ʼaē ʼe haga anai Satana ʼo fai te ʼu ʼahiʼahi fakamataku kia nātou, neʼe ina ʼui fēnei ki tana Tāmai: “ ʼE ʼau kole atu kia te koe, mole ke ke toʼo nātou ʼi te malamanei, ka ke taupau nātou ʼuhi ko te agakovi. ʼE mole nātou kau ʼi te malamanei, ohage pe ko ʼau ʼe mole ʼau kau ʼi te malamanei.” (Soane 17:15, 16) Kae koteā te tupuʼaga ʼaē ʼo te maʼuhiga ʼaupito ke kita fakamamaʼo mai te malamanei? Ko tona ʼuhiga foki ʼaenī ko te malamanei ʼe puleʼi e Satana. Koia ko nātou fuli ʼaē ʼe kau ai ʼe nātou nonofo ʼi te pule ʼa te Tevolo. (Soane 14:30; I Soane 5:19) Koia ʼe maʼuhiga ai ki te kau kilisitiano takitokotahi ke nātou mahino lelei ki te faka ʼuhiga totonu ʼo te ʼui ʼaē ‘ ʼe mole nātou kau ʼi te malamanei.’ Pea, koteā koa te faka ʼuhiga ʼo te mole kau ʼa Sesu ki te malamanei?

2. Koteā te faka ʼuhiga ʼaē ʼo te ʼui ko Sesu ‘ ʼe mole kau ki te malamanei?’

² Ko Sesu neʼe mole nofo fakamaʼu ʼi he nofoʼaga. Kae ‘ ʼi tana mole kau ʼi te malamanei’ neʼe mole faka ʼuhiga ʼaki ia ʼe mole ʼofa ki te hahaʼi ʼo tona temi. Kailoa, he neʼe ʼalu ia ʼi te ʼu kolo ʼo fagonogono te logo lelei ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. Neʼe ina fakafimālie te ʼu mahaki, mo toe foaki age te sio ki te ʼu kivi, pea mo fakatuʼuake te ʼu mate ʼo kaku ai pe ki tana foaki tona maʼuli maʼa te hahaʼi. Kae ko tona ʼuhiga ʼaē, neʼe molemo moimoi fia fai tuʼa tahi ia Sesu ki te ʼu aga pea mo te ʼu gāue ʼaē ʼe fai e te hahaʼi ʼaē ʼe nātou mānava ki te laumālie ʼo te malamanei. Neʼe ina fakatokaga te hahaʼi ʼaē neʼe palalau ki ai, ki te holi kovi, mo te mānumānu koloā pea mo te fia hā ʼaē ʼe tupu mai te tahi ʼofa pe kia kita. (Mateo 5:27, 28; 6:19-21; Luka 12:15-21; 20:46, 47) Neʼe mole mulimuli ia Sesu ki te faʼahiga maʼuli ʼo te hahaʼi ʼaē ʼe mamaʼo mai te ʼAtua, neʼe haʼele tuʼumaʼu pe ia ʼi te ʼu ala ʼo Sehova. (Soane 8:28, 29) Pea tahi meʼa, neʼe logo ai pe ko ia ko te tagata sutea, kae neʼe mole kau ia ki te ʼu tau faka politike ʼaē neʼe fakafeagai ai te hahaʼi sutea ki te puleʼaga Loma.

“Ko Toku Puleʼaga ʼe Mole Kau Ia ʼi Te Mālama ʼAenī”

3. a) Koteā te foʼi loi ʼaē neʼe fai e te kau pule lotu ʼo Sutea ʼo ʼuhiga mo Sesu kia Pilato, pea koteā tona tupuʼaga? b) Koteā ʼaē ʼe ʼiloga mai ai ko Sesu neʼe mole faiga ke liliu ko he hau ʼi te kele?

³ Kae logope te meʼa ʼaia, neʼe gutu kovi te kau pule ʼo te lotu faka sutea ʼo nātou ʼui ʼe fakafeagai ia Sesu ki te ʼu meʼa ʼo te fenua. Neʼe nātou puke ia ia ʼo ʼave ki te kovana loma ko Posio Pilato. Ko te meʼa ʼaē neʼe nātou tuʼania ʼi te akonaki ʼa Sesu ko tana fakahā tanatou malualoi. Koia, ʼi tanatou loto ke fai he meʼa e te kovana, neʼe nātou fai te foʼi loi ʼaenī: “Neʼe mātou maʼu te tagata ʼaenī ʼe ina lolotoga veuveuki tomatou fenua, ʼo ina tapuʼi ke ʼaua naʼa totogi te tukuhau kia Sesale pea mo ina ʼui ko ia, ko Kilisito, ko he hau.” (Luka 23:2). Logope te meʼa neʼe hoko ʼi te taʼu kua hili atu, ʼi te faigaʼi ʼaē e te hahaʼi ke nātou fakanofo ia Sesu ke hau kae fakafisi ia ki ai. (Soane 6:15) Neʼe ina ʼiloʼi ia, ʼe ʼamanaki ke Hau anai ʼi te lagi, pea ko tona temi heʼeki hoko mai pea ʼe mole fakanofo anai ia ʼaki he fakatuʼutuʼu fakatagata peʼe ko he loto ʼo te hahaʼi, kae fakanofo anai ia e Sehova totonu.

4. Koteā te tonu ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te “totogi ʼo te ʼu tukuhau kia Sesale?”

⁴ ʼO ʼuhiga leva mo te totogi ʼo te ʼu tukuhau, ʼi te ʼaho tolu ʼi muʼa atu ʼo te puke ʼo Sesu neʼe faigaʼi e te kau Faliseo ke lākahala ʼi tana ʼu palalau. Kae ʼi te tali ʼa Sesu ki tanatou fehuʼi fakakākā, neʼe ina ʼui fēnei age kia nātou: “Koutou fakahā mai he foʼi tenalio [paʼaga loma]. Ko te paki ʼo ai pea ko te faitohi ʼo ai ʼaē ʼe tuʼu ai?” ʼI tanatou tali: “ ʼO Sesale” neʼe ʼui age ai e Sesu: “Pea kapau koia ʼaia, koutou foaki te ʼu meʼa ʼa Sesale kia Sesale, kae ki te ʼu meʼa ʼa te ʼAtua ki te ʼAtua.” — Luka 20:20-25.

5. a) Koteā te akonaki neʼe foaki e Sesu ki tana kau tisipulo ʼi te temi ʼaē neʼe puke ai? b) Neʼe feafeaʼi te fakamatala e Sesu kia Pilato te tupuʼaga ʼo tana fakatotonu ʼaia?

⁵ ʼAki te meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi tona puke, neʼe feʼauga ai pe ke fakahā ʼaki neʼe mole faiga ia ke fakafeagai ki te pule ʼa Loma pea neʼe mole ina loto ke fai he meʼa feiā e tana kau tisipulo. Ko te kau solia loma pea mo te kau Sutea, neʼe nātou ʼōmai mo te ʼu heletā pea mo te ʼu ʼakau ko tona puke. (Soane 18:3, 12; Maleko 14:43) ʼI tana sio ki ai, neʼe toʼo atu ai pe e Petelo tana heletā ʼo ina taʼi te tagata ia nātou ʼo motuhi ai tona taliga mataʼu. Kae neʼe leaʼi e Sesu ia Petelo ʼo fēnei: “Toe ʼai tau heletā ki tona ʼaiʼaga, he ko nātou ʼaē ʼe nātou toʼo ia te heletā ʼe nātou mamate anai ʼi te heletā.” (Mateo 26:51, 52) ʼI te uhu ake, neʼe fakamahino e Sesu kia Pilato te tupuʼaga ʼo tana fakatotonu ʼaia, ʼo fēnei: “Ko toku puleʼaga ʼe mole kau ia ʼi te mālama ʼaenī. Ka na pau la neʼe kau toku puleʼaga ʼi te mālama ʼaenī, neʼe tau taku hahaʼi ke ʼaua naʼa ʼave ʼau ki te kau Sutea. Kae koʼeni, ko toku puleʼaga ʼe mole haʼu ia mai ai.” — Soane 18:36.

6. Neʼe iku feafeaʼi te fakamāu?

⁶ ʼI tana ʼosi vakaʼi te ʼu fakamoʼoni, neʼe tala e Pilato “ ʼe mole ʼi ai he meʼa ʼe ina fakamoʼoni te ʼu meʼa ʼaenī neʼe lau” ʼo ʼuhiga mo Sesu. Kae neʼe ina fai pe ki te loto ʼo te hahaʼi pea mo ina tuku ke tutuki ia Sesu ʼi te pou. — Luka 23:13-15; Soane 19:12-16.

Ko Te ʼu Tisipulo ʼe Nātou Muliʼi Te Haʼeleʼaga ʼo Tonatou ʼAliki

7. Neʼe fakahā feafeaʼi koa e te kau ʼuluaki kilisitiano ʼe nātou fakafisi ki te fakakaukau ʼo te malamanei, kae nātou ʼofa ai pe ki tonatou ʼu tatau?

⁷ Ko te lotu faka kilisitiano ʼuluaki ʼaē ʼe tou maʼu ʼi te Tohi-Tapu pea mo ʼihi age tohi faka hisitolia, ʼe ina fakahā mai ko te kau tisipulo ʼa Sesu neʼe nātou mahino lelei ki te aga ʼaē ʼe tonu ke nātou fai ‘ke ʼaua naʼa nātou kau ki te malamanei’. Kua nātou faigaʼi te līaki ʼo te fakakaukau ʼo te malamanei. ʼI tanatou fakafisi ki te ʼu gaoʼi ʼe ligi toto pea mo heʼeʼaoga ʼe fai ʼi te ʼu fale gaoʼi loma, neʼe manukiʼi nātou ʼo ʼui, ʼe nātou fehiʼa ki te hahaʼi. Kae neʼe mole nātou fehiʼa ki ʼonatou tatau, ko te kau kilisitiano neʼe nātou gāue lahi ʼaupito ʼo tokoni ki te hahaʼi ke nātou fakaʼaoga te fakamaʼuli ʼaē ʼe faka ʼui age e te ʼAtua kia nātou ʼaki tona ʼofa.

8. a) Koteā koa ʼaē neʼe fai ki te ʼu ʼuluaki tisipulo ʼi tanatou ‘mole kau ki te malamanei’? b) Neʼe feafeaʼi koa tanatou aga ki te ʼu pule faka politike pea mo te totogi ʼo te ʼu tukuhau? Koteā tona tupuʼaga?

⁸ Ohage pe ko tonatou ʼAliki, ko te kau kilisitiano neʼe fakatagaʼi mālohi ia nātou, kae tāfito te ʼu tagata fakafofoga ʼo te puleʼaga ʼaē ʼe mole mahino lelei ki te ʼuhiga totonu ʼo te kau kilisitiano. (Soane 15:18-20) Kae ʼi te taʼu 56, ko te ʼapositolo ko Paulo neʼe faitohi ki tana ʼu tēhina kilisitiano ʼi Loma ʼo toe fakamanatuʼi te tokoni ʼa Sesu. Neʼe ina ʼekenaki nātou ke nātou fakalogo “ki te ʼu pule māʼoluga” te ʼu pule faka politike, “heʼe mole ʼi ai he pule, mokā ʼe mole fakagafua e te ʼAtua.” ʼE moʼoni, ʼe mole ko Sehova ʼaē ʼe ina fakatuʼu ia te ʼu puleʼaga ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼo te tuʼu ʼaenī, kae ʼe nātou tutuʼu heʼe fakagafua e te ʼAtua. Ko Paulo neʼe ina fakamahino ko te ʼu pule ʼaia “e tahi tuʼu ki tona tuʼulaga mai te ʼAtua,” ko te ʼuhi, ko te ʼAtua neʼe ina ʼiloʼi fakatomuʼa pea mo ina fakahā tanatou fakahoa ki te maʼu ʼo te pule. Ko te ʼu “pule māʼoluga” ʼe nātou faʼufaʼu “te fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua” ki te temi ʼaenī, ʼo fakatalitali ki te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼaē neʼe ina foaki age kia Kilisito, ke liliu ko te puleʼaga pe ʼaia e tahi ʼo te kele. Koia neʼe tokoniʼi ai e Paulo te kau kilisitiano ke nātou fai ki te ʼu tagata fakafofoga ʼo te puleʼaga te aga fakaʼapaʼapa ʼaē ʼe tonu ke fai kia nātou pea mo totogi te ʼu tukuhau ʼaē ʼe nātou fakamaʼua mai. — Loma 13:1-7; Tito 3:1, 2.

9. a) Koteā koa ʼaē ʼe tonu ke tou tokagaʼi ʼo ʼuhiga mo tatatou fakalogo ki te ʼu “pule māʼoluga?” b) E feafeaʼi te fakahā e te hisitolia ko te kau ʼuluaki kilisitiano neʼe nātou faʼifaʼitaki lelei kia Sesu?

⁹ Kae ko Paulo neʼe mole ina ʼui age foki ke nātou fakalogo ʼosi ki te ʼu pule ʼaia ʼo mole tokagaʼi te ʼAtua, mo tana Folafola pea mo tonatou leʼo ʼo loto faka kilisitiano. Kailoa; neʼe nātou ʼiloʼi lelei pe ko Sesu neʼe atolasio pe kia Sehova pea neʼe mole ina tali foki ki te hahaʼi ke nātou fakanofo ia ia ke hau pea neʼe ina fakatotonu kia Petelo ke ina ʼai tana heletā ki tona ʼaiʼaga. Koia neʼe nātou faʼifaʼitaki lelei ai ki tonatou ʼAliki. Koʼeni te meʼa ʼe tou lau ʼi te tohi faka hisitolia (On the Road to Civilization — A World History, ʼa Heckel pea mo Sigman, pasina 237, 238): “Ko te kau kilisitiano neʼe nātou fakafisi ki te fai ʼo ʼihi maʼua ʼo te tagata loma. Ko te kau kilisitiano (...) ki tanatou tonu ko te fai ʼo te maʼua faka solia ʼe ko he maumauʼi ia ʼo tanatou tui. Neʼe mole ʼi ai he tuʼulaga faka politike ʼo he tahi. Neʼe nātou fakafisi ki te atolasio kia Sesale.”

10. a) Koteā ʼaē neʼe manatuʼi e te kau kilisitiano ʼo Selusalemi, ʼo feala ai he maʼu ʼo he tonu ʼi te taʼu 66? b) Koteā te meʼa ʼaē ʼe feala ke faʼifaʼitaki ai ki tanatou aga?

¹⁰ Ko te kau tisipulo ʼa Sesu neʼe mole nātou kau ki he ʼu fakafeagai faka politike pea mo he ʼu tau ʼo tonatou temi. ʼI te taʼu 66, ko te kau Sutea ʼaē neʼe nonofo ʼi te kolo loma ʼi Sutea neʼe nātou fakafeagai kia Sesale. Pea mole fualoa, pea haʼu te solia loma ʼo puipui ia Selusalemi. Kae koteā te meʼa ka fai anai e te kau kilisitiano ʼo te kolo ʼaia? Neʼe nātou manatuʼi te ʼui age ʼa Sesu kia nātou ke ʼaua naʼa nātou kau ki te ʼu tokakovi pea mo nātou mavae fakavilivili ʼi te ʼu koga meʼa ʼaia. Koia ʼi he mavae faka temi ʼa te kau solia loma neʼe nātou foimo feholaki ai ki te koga moʼuga fenua ʼo Pela, ʼi tuʼa atu ʼo Solotane. (Luka 21:20-24) ʼI tanatou mole kau ki te ʼu fakafeagai ʼaia, neʼe nātou tuku te faʼifaʼitaki lelei ki te kau kilisitiano ʼaē ka hoa kia nātou.

Ko Te ʼĀteaina Faka Kilisitiano ʼi Te Temi Fakaʼosi

11. a) Ko te gāue fea ʼaē ʼe fai fakamalotoloto e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, pea koteā tona tupuʼaga? b) Koteā te meʼa ʼaē ʼe nātou faka ʼāteaina mai ai?

¹¹ ʼAki te fakamoʼoni ʼo te hisitolia ʼo te temi ʼaenī, ʼe ʼi ai koa ʼi te “temi fakaʼosi,” talu mai te taʼu 1914, he hahaʼi neʼe nātou faʼifaʼitakiʼi te ʼāteaina ʼa te kau ʼuluaki kilisitiano ʼaia? Ei. Ko te meʼa ʼaia neʼe fai e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼI te potu fuli pe ʼo te kele neʼe nātou faka mafola te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ko he falalaʼaga pe ʼaia e tahi ʼo te tokalelei, te lelei ʼo te maʼuli pea mo te fīmālie tuʼumaʼu ki te tagata fuli pe ʼe manako ki te faitotonu. (Mateo 24:14) Kae neʼe nātou faka ʼāteaina ʼosi mai ʼi te ʼu tokakovi ʼo te ʼu fenua.

12. a) Koteā te meʼa ʼaē ʼe kehekehe ai te ʼāteaina ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova pea mo te aga ʼa te kau takitaki lotu? b) E feafeaʼi koa te ʼiloga ʼo te ʼāteaina faka politike ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova?

¹² Kae ki te kau takitaki ʼo te ʼu lotu ʼo te keletiate ʼe nātou kau mālohi ki te politike ʼo te mālama ʼaenī. ʼI ʼihi fenua ko te kau takitaki lotu ʼe kau mālohi ki te lagolago ki ʼihi tagata fai politike. Ko ʼihi ia nātou, ʼe nātou nonofo mo te ʼu tuʼulaga faka politike. Ko ʼihi ʼe nātou fakamālohiʼi te ʼu tagata fai politike ke nātou fai te ʼu polokalama ʼaē ʼe nātou leleiʼia. ʼI te tahi ʼu fenua ko te kau takitaki lotu ʼo te “manatu ʼāfea” ʼe kau nātou mo te puleʼaga kae lagolago ʼihi patele mo ʼihi tagata takitaki lotu ʼo te “manatu foʼou” ki te ʼu tau ʼe fai moʼo fakahifo ʼo te puleʼaga ʼaia. Kae ʼi te fenua fuli pe ʼe nātou nonofo ai, ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe mole nātou kau ki he ʼu meʼa faka politike. ʼE mole nātou tapuʼi ki te hahaʼi ke nātou kau ki he fahaʼi politike peʼe ko he faiga ki he tuʼulaga peʼe ko te vote. Kae ʼi tona ʼui mai ʼaē e Sesu ko tana kau tisipulo ‘ ʼe mole nātou kau ki te mālama ʼaenī,’ ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe mole nātou kau ki he kiʼi faʼahiga meʼa faka politike.

13. Koteā te aga ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo ʼuhiga mo te ʼu tau?

¹³ Ohage pe ko tona tala fakakikite e Sesu, ko te ʼu fenua kua tuʼa lahi tanatou fetauʼaki ʼi te “temi fakaʼosi” ʼaenī. Ko ʼihi fenua ʼe fefakatuʼu faʼahi ʼaki tona hahaʼi ʼo fetauʼaki. (Mateo 24:3, 6, 7) ʼI te ʼu taʼi faʼahiga meʼa ʼaia, koteā te meʼa ia ʼe fai e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova? ʼI te potu fuli pe ʼo te malamanei kua ʼiloʼi pe tanatou ʼāteaina ʼi te ʼu meʼa ʼaia. Koia ohage pe ko te aga neʼe fai e Sesu pea mo tana ʼu ʼuluaki tisipulo, ko Te Tule Leo neʼe ina ʼui fēnei ʼi tana tohi fakapilitānia ʼi te ʼaho 1 ʼo novepeli 1939: “Ko nātou ʼaē ʼe kau ki te ʼAliki ʼe nātou ʼāteaina anai ki te ʼu meʼa faka politike ʼa te ʼu fenua ʼaenī ʼe tau; ʼe nātou kau ʼāteaina pe anai ki te pule ʼa te Teokalate Lahi [ia Sehova] pea mo tana Hau [ia Sesu Kilisito].” ʼE hā mai ʼi te ʼu faʼahiga meʼa fuli pe, ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe nātou ʼolo tuʼumaʼu ʼi te tonu ʼaia. Neʼe mole nātou tuku ke haga te politike pea mo te ʼu tau ʼo te mālama ʼaenī, ʼaē ko te ʼu matapuna ʼo te maveuveu ʼo motuhi tanatou feʼofaʼofani fakatautehina ʼaē ʼe ina fakatahiʼi nātou ʼi te kele katoa ʼi te tauhi kia Sehova. — Isaia 2:3, 4; vakaʼi II Kolonito 10:3, 4.

14. a) ʼI tanatou ʼāteaina mai te ʼu meʼa ʼaia, koteā koa te tahi meʼa neʼe fakafisi ki ai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova b) E feafeaʼi koa tanatou fakamahino te meʼa ʼaē ʼe tupu ai tanatou feiā?

¹⁴ Ko te hisitolia ʼo te temi ʼaenī ʼe ina fakahā ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe mole nātou fakagata ʼaki pe tanatou fakafisi ki te tui ʼo te teu faka solia pe ko te toʼo ʼo te ʼu mahafu tau. Kua hili ki ai te vaeluaʼi sēkulō, neʼe nātou toe fakafisi foki ki te kau ki te faʼahiga ʼaē ʼe mole tau ʼo te solia, peʼe ko he fai ʼo he tahi age ʼu faʼahiga gāue moʼo fetogiʼaki te solia. Koteā tona tupuʼaga? ʼI tanatou ʼosi mālama ki te ʼu fakamaʼua fakaʼatua, kua nātou fai te fili ʼaia ʼaki tanatou ʼiloʼi lelei te meʼa ʼaē ʼe nātou fai. Neʼe mole ʼi ai foki he tahi neʼe ina fakatotonu te meʼa ʼaē ke fai. Pea ʼe mole nātou tāʼofi ki te hahaʼi te fai ʼo te meʼa ʼaē ʼe nātou loto ki ai. Kae ʼi tonatou fakafehuʼi ʼo ʼuhiga mo te potu ʼaia, ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe nātou fakamahino kua foaki tonatou maʼuli ki te ʼAtua, koia ʼaē kua nātou fakamaʼua ia nātou ke fakaʼaoga tonatou sino ki te kaugana kia te ia pea ʼe mole feala ke nātou tuku ke pule ki ai he ʼu tagata kelekele ʼe fakafeagai tanatou ʼu gāue ki te fakatuʼutuʼu fakaʼatua. — Loma 6:12-14; 12:1, 2; Mikea 4:3.

15. a) Koteā te meʼa ʼaē neʼe fai ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi tanatou mole kau ki te malamanei? b) Logo ai pe honatou pilisoniʼi, neʼe faka ʼuhiga feafeaʼi koa te ʼu lekula faka kilisitiano kia nātou?

¹⁵ Ko Sesu neʼe ina fakahā te fua anai ʼo tanatou aga ʼo fēnei: “ ʼI takotou mole kau ki te malamanei (...), ʼuhi ko te meʼa ʼaia, ko te malamanei ʼe fehiʼa kia koutou.” (Soane 15:19) ʼE tokolahi te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe pilisoniʼi he neʼe mole nātou fia maumauʼi tonatou ʼāteaina faka kilisitiano. Ko ʼihi neʼe gaohi koviʼi ʼaupito, ʼo tautau kaku foki ki te mate. Tokolahi neʼe nātou taupau tanatou ʼāteaina ki te ʼu meʼa ʼaia ʼi te ʼu taʼu neʼe pilisoniʼi ai nātou. Koia ko te tohi Valeurs et violence à Auschwitz (fakapilitānia), ʼa Anna Pawelczynska (pasina 89), ʼe ina ʼui mai te meʼa ʼaenī: “Ko te hahaʼi katoa kua nātou ʼiloʼi pe ʼe mole ʼi ai he Fakamoʼoni ʼa Sehova [ʼi te nofoʼaga fakamamahi] ʼe ina fai anai he meʼa ʼe fakafeagai ki tana ʼu tui faka lotu pe ko he meʼa ʼe kovi anai ki he tahi, logo aipe pe ko he tagata fakapō peʼe ko he ofisie S.S. Kae ʼe ina fai lelei anai ia he faʼahiga gāue pe, tatau aipe pe ʼe faigataʼa, mo kapau ʼe mole fakafeagai ki te ʼāteaina ʼo tona leʼo ʼo loto.”

16. a) ʼE iku koa kifea te ʼu fenua, pea koteā ʼaē ʼe tokaga lelei ki ai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova? b) He koʼe ʼe maʼuhiga ʼaupito te fakamamaʼo mai te malamanei?

¹⁶ Ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe nātou ʼiloʼi ko te ʼu fenua fuli ʼe nātou iku fuli anai ki te “tau ʼo te ʼaho lahi ʼo te ʼAtua Māfimāfi,” ʼaē ʼe hoko anai ʼi Hala-Maketone. ʼI te logo tahi, ko te kau tagata kaugana ʼa Sehova kua nātou kau fakamalotoloto ki tona Puleʼaga faka mesia. Koia ʼaē ʼe nātou tokaga lelei ai naʼa nātou fai he meʼa ʼe ina fakaliliu ai nātou ko he ʼu fili ʼo te Puleʼaga ʼaia. (Fakahā 16:14, 16; 19:11-21). ʼE nātou faka maʼuhiga te ʼu palalau ʼa Sesu ʼaē neʼe ina fai ʼo ʼuhiga mo tana kau tisipulo moʼoni: “ ʼE mole nātou kau ki te malamanei.” ʼE nātou ʼiloʼi ko te mālama ʼāfea ʼaenī kua vave pe tona pulihi, kae ko nātou pe ʼaē ka nātou fai moʼoni anai te finegalo ʼo te ʼAtua ka maʼuʼuli anai ʼo heʼegata. — I Soane 2:15-17.

Toe Vakaʼi

● Neʼe fakahā feafeaʼi koa e Sesu te faka ʼuhiga ʼo te ʼui ʼaē ‘ ʼe mole kau ki te malamanei’?

● Koteā te meʼa ʼe tou ʼiloʼi ʼo ʼuhiga mo te aga ʼa te ʼu ʼuluaki kilisitiano 1) ki te fakakaukau ʼo te malamanei? 2) ki te ʼu takitaki faka politike pea mo te totogi ʼo te ʼu tukuhau? 3) ki te solia?

● Neʼe fakahā feafeaʼi koa e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo te temi nei tanatou ʼāteaina faka kilisitiano ki te ʼu meʼa faka politike?