Ko Apalahamo Mo Sala—Koutou Faʼifaʼitakiʼi Tanā Tui!
ʼE FAKAHIGOA ia ia ko “te tamai a te hahai tui fuape.” (Loma 4:11) ʼO feiā mo tona ʼohoana ʼofaina neʼe ko te fafine tui. (Hepeleo 11:11) Ko te tagata pea mo te fafine ʼaia, neʼe ko Apalahamo, te pateliaka ʼaē neʼe manavasiʼi ki te ʼAtua pea mo Sala, tona ʼohoana ʼaē neʼe pipiki ki te ʼAtua. He koʼe neʼe ko te ʼu faʼifaʼitaki lelei ʼaia ʼo te tui? Koteā ʼihi faigataʼaʼia neʼe nā kātakiʼi? Pea koteā te ʼaoga kia tatou ʼo te fakamatala ʼo tonā maʼuli?
Neʼe fakahā e Apalahamo tana tui ʼi te temi ʼaē neʼe fakatotonu age ai e te ʼAtua ke mavae ʼi tona ʼapi. Neʼe ʼui fēnei e Sehova: “Mavae mai tou fenua pea mai tou ʼu kāiga pea mai te ʼapi ʼo tau tāmai, pea ke ʼalu ki te fenua ʼaē ka ʼau fakahinohino atu.” (Senesi 12:1) Neʼe fakalogo te pateliaka agatonu, heʼe tou lau fēnei: “Aki te tui, nee fakalogo Apalahamo i tona paui ke alu ki he potu kua tonu ke ina tali mo ona tofia pea nee alu ia, nee mole mahino pe kofea kua tonu ke alu ki ai.” (Hepeleo 11:8) Tou vakaʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe tonu ke nā fai ʼi tanā mavae ʼaia.
Neʼe maʼuli ia Apalahamo ʼi Ule, ʼi te temi nei ʼe ko te potu saute ʼo Ilakia. Ko Ule neʼe ko he kolo maʼu koloā ʼo Mesopotamia, ʼaē neʼe fai fakatau mo te ʼu fenua ʼo te Golfe Persique pea lagi mo te Mafa ʼo Indus. Ko te tagata ko Leonard Woolley, ʼaē neʼe ina takitaki te huke ʼo te ʼu toega ʼo te kolo ʼo Ule, ʼe ina fakahā lelei ʼi te temi ʼo Apalahamo neʼe lahi te ʼu ʼapi neʼe faʼu ʼaki te piliki, mo te ʼu kaupā neʼe fai ʼaki te lahe pea mo hihina. Ohage la, ko te ʼapi ʼo te tagata maʼu koloā neʼe laufata lua ʼaki te malaʼe neʼe simāʼi. ʼI lalo neʼe ko te nofoʼaga ʼo te hahaʼi faifekau pea mo te kau fakaafe. Neʼe ʼatakai ʼi ʼoluga ʼaki te fakaheketālaʼa papa, pea neʼe taki ki te ʼu koga fale ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi e te famili. ʼE ʼui e Woolley ʼaki te ʼu koga fale e 10 ki te 20, ko te ʼu ʼapi ʼaia neʼe “laulahi pea neʼe ʼasi mai neʼe ko he maʼuli lelei mo fīmālie, pea ʼo mulimuli ki te maʼuli ʼi te Potu Esite, neʼe ko he maʼuli koloaʼia.” Neʼe “ko te ʼu ʼapi ʼo te hahaʼi popoto pea neʼe ʼalutahi mo te maʼuli ʼo te kolo neʼe maʼu koloā.” Kapau neʼe mavae ia Apalahamo pea mo Sala ʼi he toe ʼapi feiā ʼaki te ʼamanaki ʼaē ke nā maʼuʼuli ʼi te ʼu falelā, pea neʼe ko he toe maʼuli sakilifisio ʼaē neʼe na tali moʼo fakalogo kia Sehova.
Neʼe ʼuluaki ʼolo ia Apalahamo pea mo tona famili ki Halane, ko he kolo ʼi te potu noleto ʼo Mesopotamia, pea nātou hiki ki Kanaane. Neʼe vaha ia kilometa e 1 000—ko he fagona maʼuhiga maʼa he taumatuʼa kua matutuʼa. ʼI tanā mavae ʼi Halane, neʼe taʼu 75 ia Apalahamo pea taʼu 65 ia Sala.—Senesi 12:4.
Neʼe tali feafeaʼi e Sala te fakahā age ʼaē e Apalahamo ʼe tonu ke nā mavae ʼi Ule? Neʼe lagi tuʼania ʼi tana mavae ʼi he ʼapi neʼe nā maʼuʼuli lelei ai, ʼo ʼolo ki he fenua ʼe mole nā ʼiloʼi pea mo lagi agakovi ai te hahaʼi, pea mole tatau te faʼahiga maʼuli ohage ko Ule. Kae neʼe fakalogo ia Sala, he neʼe ina faka ʼuhiga ia Apalahamo ko tona “aliki.” (1 Petelo 3:5, 6) ʼO ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia, ʼe manatu e ʼihi tagata sivi Tohi-Tapu, ko te fakahā “māhani ʼaia [ʼo Sala], ia tana aga fakaʼapaʼapa kia ia,” ʼe ko he fakamoʼoni ʼo tana maʼu “he ʼu fakakaukau pea mo he ʼu manatu ʼe loloto.” Kae neʼe falala tāfito ia Sala kia Sehova. Ko tana fakalogo pea mo tana tui ʼe ko he faʼifaʼitaki lelei maʼa te ʼu fafine ʼohoana Kilisitiano.
ʼE moʼoni ʼe mole kole mai ke tou tuku totatou ʼapi moʼo fakalogo ki te ʼAtua, logola ko ʼihi kau faka mafola evaselio temi katoa neʼe nātou mavae ʼi tonatou fenua ke nātou ʼolo ʼo faka mafola te logo lelei ʼi te tahi fenua. Tatau aipe peʼe ko te potu fea ʼaē ʼe tou tauhi ai ki te ʼAtua, kae kapau ʼe tou fakamuʼamuʼa tuʼumaʼu pe te ʼu meʼa fakalaumālie ʼi totatou maʼuli, pea ʼe tokaga anai ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga kia tatou.—Mateo 6:25-33.
Neʼe mole fakahemala ia Sala peʼe ko Apalahamo ʼo ʼuhiga mo te tonu ʼaē neʼe nā fai. ʼE ʼui fēnei e te ʼapositolo ko Paulo: “Kapau nee natou manatu ki te fenua nee natou omai ai, nee kua fualoa tanatou liliu ki ai.” Kae neʼe mole nā toe liliu. ʼI tanā falala ʼaē ko Sehova “e ina fakapale natou e natou kumi iaʼia,” neʼe nā tui ki tana ʼu fakapapau. ʼE tonu ke tou falala mo tatou mo kapau ʼe fia hoko atu tatatou tauhi kia Sehova ʼaki totatou maʼuli katoa.—Hepeleo 11:6, 15, 16.
Ko He ʼu Koloā Fakalaumālie Pea Mo Fakasino
ʼI te kaku ʼa Apalahamo ki Kanaane, neʼe ʼui fēnei e te ʼAtua kia ia: “ ʼE ʼau foaki anai te fenua ʼaenī ki tou hōloga.” Neʼe laga e Apalahamo he ʼaletale maʼa Sehova pea neʼe fetapā ai “ki te huafa ʼo Sehova.” (Senesi 12:7, 8) Neʼe foaki e Sehova he ʼu koloā kia Apalahamo, pea neʼe tuputupu te hahaʼi ʼo tona nofoʼaga. ʼI te tahi lakaga, neʼe ina tānaki te ʼu tagata tau e toko 318, ko te ʼu kaugana ʼaē neʼe tutupu ʼi tona loto fale, ʼo hā mai ai ko “te hahaʼi katoa ʼo tona nofoʼaga neʼe teitei toko afe tupu.” Ko te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe ina fai, neʼe faka ʼuhiga ai ia ia e te hahaʼi ko “he pule ʼa te ʼAtua.”—Senesi 13:2; 14:14; 23:6.
Neʼe tuku e Apalahamo te faʼifaʼitaki ʼi te tauhi, ʼo ina akoʼi ki tona loto fale ke nātou “taupau te ala ʼo Sehova moʼo fai te faitotonu pea mo te fakamāu.” (Senesi 18:19) Ia ʼaho nei, ko te ʼu pule famili Kilisitiano ʼe feala ke nātou maʼu he fakaloto mālohi mai te faʼifaʼitaki ʼo Apalahamo. Neʼe fua lelei tana akoʼi te hahaʼi ʼo tona loto fale ke nātou falala kia Sehova pea mo faitotonu. Koia ʼe mole tou punamaʼuli ai ki te falala kia Sehova ʼAtua e Akale, te fafine kaugana Esipito ʼa Sala, ʼo feiā mo te tagata kaugana ʼaē kua matuʼa ʼa te pateliaka, pea mo Isaake te foha ʼo Apalahamo.—Senesi 16:5, 13; 24:10-14; 25:21.
Neʼe Kumi e Apalahamo Te Tokalelei
Ko te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi te maʼuli ʼo Apalahamo ʼe hā ʼaki mai neʼe ina faʼifaʼitakiʼi ia te ʼAtua. Neʼe mole tuku e Apalahamo ke hoko atu te fefihiʼaki ʼa tana ʼu tagata tauhi manu pea mo te ʼu tagata tauhi manu ʼo tana fakafotu ko Lote, neʼe ina ʼui ai ke nā mavete pea neʼe ina ʼui kia Lote, ʼaē neʼe veliveli age, ke ina fili te koga meʼa ʼe ina leleiʼia. Neʼe kumi e Apalahamo te tokalelei.—Senesi 13:5-13.
Kapau ʼe tonu ke tou filifili ke tou mālo ʼi he fihifihia peʼe tou kumi te tokalelei, tou tokagaʼi neʼe mole tuku e Sehova ke maʼuli mamahi ia Apalahamo ʼi tana fakahā tona manavaʼofa kia Lote. Kailoa ia, hili ʼaia neʼe fakapapau ia te ʼAtua kia Apalahamo pea mo tona hōloga ʼe ina foaki anai kia nātou te ʼu fenua fuli ʼaē ʼe sio kiai ia Apalahamo. (Senesi 13:14-17) Neʼe ʼui fēnei e Sesu: “Manuʼia ia nātou ʼaē ʼe manako ki te tokalelei, heʼe fakahigoa anai nātou ko te ʼu ‘foha ʼo te ʼAtua.’ ”—Mateo 5:9, MN.
Ko Ai Anai Ka Ina Maʼu Te Tofiʼa ʼa Apalahamo?
Logola te ʼu fakapapau ʼaē neʼe fai ʼo ʼuhiga mo te hāko, kae neʼe kei paʼa ia Sala. Neʼe fakahā e Apalahamo te faʼahi ʼaia ki te ʼAtua. ʼE maʼu anai koa e tana tagata kaugana ko Eliesele tona ʼu koloā fuli? Kailoa, he neʼe ʼui fēnei e Sehova: “Ko te tagata ʼaia ʼe mole ina maʼu anai tou tofiʼa, kae ko he tahi ʼe haʼu mai ia te koe ka ina maʼu anai tou tofiʼa.”—Senesi 15:1-4.
Kae neʼe mole heʼeki nā maʼu hana tamasiʼi pea ko Sala ʼi tona taʼu 75, neʼe mole kei ina faka tui ʼe ina maʼu anai hana fānau. Koia neʼe ina ʼui fēnei ai kia Apalahamo: “Ko Sehova neʼe ina faka paʼa ʼau ke mole ʼau maʼu haku fānau. Fakalelei kae ke ke felāveʼi fakasino mo taku fafine kaugana. ʼE ʼau lagi maʼu ai anai he fānau ʼaki ia ia.” Neʼe toʼo ai e Apalahamo ia Akale ko tona lua fafine ʼohoana, ʼo fai he ʼu felāveʼi fakasino mo ia, pea neʼe faitama. ʼI te ʼiloʼi e Akale kua faitama, neʼe kamata fehiʼa ki tana fafine pule. Neʼe meo ia Sala kia Apalahamo pea neʼe ina fakalainoaʼi ia Akale, ʼo tupu ai te hola ʼa te fafine kaugana.—Senesi 16:1-6.
Neʼe manatu ia Apalahamo mo Sala ʼe lelei te meʼa ʼaē neʼe nā fai, ʼo nā fakahoko ai he agaʼi fenua neʼe tali ʼi tonā temi. Kae kia Sehova, neʼe mole ina fakatuʼutuʼu ke tupu feiā te hāko ʼo Apalahamo. Ko tatatou agaʼi fenua ʼe lagi ina fakagafua mai ke tou fai he ʼu meʼa mokā hoko ni ʼu ʼaluʼaga kehekehe, kae ʼe mole faka ʼuhiga ai ʼe tali e Sehova te aga ʼaia. ʼE lagi kehe ʼaupito te sio ʼa Sehova ki totatou ʼaluʼaga. Koia, ʼe tonu ke tou kumi te takitaki ʼa te ʼAtua, ʼo tou faikole ke ina fakahā mai te aga ʼaē ʼe ina loto ke tou fai.—Pesalemo 25:4, 5; 143:8, 10.
ʼE Mole He Meʼa ʼe “Faigataʼa Fau Kia Sehova”
Ki muli age, neʼe maʼu e Apalahamo tona foha ʼaki ia Akale, neʼe higoa ko Isimaele. Kae neʼe mole ko ia te Hāko ʼo te fakapapau. Ko Sala totonu ʼaē ka ina fānauʼi te Hāko ʼo te fakapapau, logola tana kua finematuʼa.—Senesi 17:15, 16.
ʼI te temi ʼaē neʼe fakahā ai e te ʼAtua ko Sala ʼe ina maʼu anai hana tamasiʼi tagata ʼaki tona ʼohoana, “neʼe tulolo ia Apalahamo, ʼo kata pea mo ʼui maʼana ʼi tona loto: ‘ ʼE tupu anai koa he tamasiʼi ʼi he tagata matuʼa kua taʼu teau, pea ʼe faʼeleʼi anai koa e Sala, ei, ko te finematuʼa kua taʼu hivagofulu?’ ” (Senesi 17:17) ʼI te toe fakahā age e te ʼaselo te logo ʼaia kia Sala, neʼe “kata ʼi tona loto.” Kae ʼe mole he meʼa ʼe “fakaofoofoo fau kia Sehova.” ʼE feala ke tou tui ʼe feala ke ina fai ia meʼa fuli pe ʼe loto kiai.—Senesi 18:12-14.
“ ʼAki te tui, neʼe foaki age kia Sala te fealagia ʼaē ke ina fānauʼi he hāko, logope la tana kua fakalaka ʼi te taʼu ʼaē ʼe faka tuʼakoi ki te maʼu fānau, koteʼuhi neʼe falala ia kia ia ʼaē neʼe ina fai te fakapapau.” (Hepeleo 11:11, MN ) ʼAki te temi, neʼe fānauʼi e Sala ia Isaake, ʼaē ko tona faka ʼuhiga ko “Kata.”
Ko He Falala Katoa Ki Te ʼu Fakapapau ʼa Te ʼAtua
Neʼe fakahā e Sehova ʼe ko Isaake te hāko ʼaē neʼe atalitali kiai talu mai fualoa. (Senesi 21:12) Koia neʼe lagi punamaʼuli ia Apalahamo ʼi te kole age ʼaē e te ʼAtua ke ina sakilifisioʼi tona foha. Kae neʼe maʼu e Apalahamo te ʼu tupuʼaga lelei ke falala katoa ai ki te ʼAtua. Neʼe mole feala koa kia Sehova ke ina fakatuʼuake ia Isaake mai te mate? (Hepeleo 11:17-19) Neʼe mole fakahā koa e te ʼAtua tona mālohi ʼi tana toe fakamaʼuli faka milakulo te ʼu fealagia ʼo Apalahamo pea mo Sala ke nā maʼu fānau, ke feala ke tupu ia Isaake? ʼI tana tui papau ʼaē ki te fealagia ʼaē ki te ʼAtua ke ina fakahoko Tana ʼu fakapapau, neʼe fakalogo ia Apalahamo. ʼE moʼoni, neʼe tāʼofi ia ia ke mole ina matehi tona foha. (Senesi 22:1-14) Kae ko te meʼa ʼaē neʼe fai e Apalahamo ʼi te faʼahi ʼaia, ʼe tokoni mai ke tou mahino ki te faigataʼaʼia ʼaupito ʼaē kia Sehova ʼAtua tana ‘foaki tona ʼAlo ʼulu tokotahi, ke feala kia ia ʼaē ʼe tui kia te ia, ke ʼaua naʼa fakaʼauha kaʼe ke ina maʼu te maʼuli heʼegata.’—Soane 3:16; Mateo 20:28.
Ko te tui ʼa Apalahamo ki te ʼAtua, neʼe ina ʼiloʼi ai neʼe mole feala ki te hāko ʼo te ʼu fakapapau ʼa Sehova ke ʼohoana mo he tahi ʼe tauhi ki te ʼu ʼatua hala ʼo Kanaane. ʼE lava tali feafeaʼi e he ʼu mātuʼa ʼe tauhi kia Sehova ke ʼohoana tanatou fānau mo he tahi ʼe mole tauhi kia Sehova? Koia neʼe kumi ai e Apalahamo he ʼohoana lelei maʼa Isaake ʼi te lotolotoiga ʼo tona famili ʼi Mesopotamia, ia kilometa e 800. Neʼe tapuakina e te ʼAtua te faiga ʼaia, ʼo ina fakahā ko Lepeka te fafine ʼaē neʼe ina filifili ke liliu ko te ʼohoana ʼo Isaake pea ko te kui ʼa te Mesia. Ei, ko Sehova neʼe ina “tapuakinaʼi Apalahamo ia mea fuli.”—Senesi 24:1-67; Mateo 1:1, 2.
He ʼu Tapuakina Ki Te ʼu Puleʼaga Fuli Pe
Neʼe tuku e Apalahamo mo Sala he faʼifaʼitaki lelei ʼi tanā faʼa kātakiʼi te ʼu ʼahiʼahi pea mo tanā tui ki te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua. Ko te fakahoko ʼo te ʼu fakapapau ʼaia neʼe maʼuhiga ki te ʼamanaki heʼegata ʼa te malamanei, he neʼe fakapapau fēnei e Sehova kia Apalahamo: “ ʼAki tou hāko ʼe tapuakina moʼoni ai anai te ʼatu puleʼaga fuli pe ʼo te kele, koteʼuhi he neʼe ke fakalogo ki toku leʼo.”—Senesi 22:18.
ʼE moʼoni ko Apalahamo pea mo Sala neʼe nā agahala ohage pe ko tatou. Kae ʼi te temi ʼaē neʼe nā mahino lelei ai ki te finegalo ʼo te ʼAtua, neʼe nā fakalogo atu aipe—tatau aipe peʼe koteā te ʼu sakilifisio ʼaē ka nā fai anai. ʼE tou manatuʼi ai ia Apalahamo ko te “kaumeʼa o te Atua” pea ko Sala neʼe ko he ‘fafine maʼoniʼoni neʼe falala ki te ʼAtua.’ (Sakopo 2:23; 1 Petelo 3:5) Kapau ʼe tou faiga ke tou faʼifaʼitakiʼi te tui ʼa Apalahamo pea mo Sala, pea ʼe toe feala ke tou maʼu he ʼu felogoi lelei mo te ʼAtua. ʼE toe feala mo tatou ke tou maʼu te ʼu fua lelei ʼo te ʼu fakapapau maʼuhiga ʼaē neʼe fai e Sehova kia Apalahamo.—Senesi 17:7.
[Paki ʼo te pasina 26]
ʼUhi ko tanā tui, neʼe tapuakina e Sehova ia Apalahamo pea mo Sala ke nā maʼu hanā tama kae kua nā matutuʼa
[Paki ʼo te pasina 28]
Ko te faʼifaʼitaki ʼa Apalahamo ʼe tokoni mai kia tatou ke tou mahino ki te mamahi ʼaupito ʼa Sehova ʼi tana tuku ʼaē ke mate tona ʼAlo ʼulu tokotahi