ʼE Maʼuhiga Tāfito ʼi Te Temi Nei Ke Tou Nonofo ʼAlaʼala

“ ʼAua naʼa tou momoe ohage ko ʼihi, kae ke tou nonofo ʼaʼala pea mo tou aga fakapotopoto.”—1 Tesalonika 5:6, MN.

1, 2. (a) Neʼe feafeaʼi te ʼu kolo ko Pompéi pea mo Herculanum? (b) Koteā te ʼu fakaʼiloga ʼaē neʼe meʼa noaʼi e te hahaʼi ʼo Pompéi pea mo Herculanum, pea neʼe koteā tona ikuʼaga?

ʼI TE ʼuluaki sēkulō ʼo totatou temi, ko Pompéi pea mo Herculanum neʼe ko te ʼu kolo Loma neʼe koloaʼia, pea neʼe tutuʼu ōvi ki te Moʼuga Vésuve. Maʼa te kau Loma maʼu koloā, neʼe ko he ʼu koga meʼa neʼe nātou ʼolo ʼo mālōlō ai. ʼI tonatou ʼu fale ʼaē neʼe fai ai te ʼu kiʼi gaoʼi, neʼe ko hahaʼi e toko afe tupu neʼe feala ke heheka ai, pea ʼi Pompéi neʼe ko te ʼu foʼi fale lalahi feiā neʼe feala ke heheka ai te teitei foʼi kolo katoa. Ko te ʼu hahaʼi ʼaē neʼe nātou keli te kolo ʼo Pompéi neʼe nātou maʼu te ʼu fale ʼinu kava, pea mo te ʼu fale kai e 118, ko ʼihi fale neʼe ko he ʼu fale gaoʼi paʼaga peʼe ko te ʼu fale ʼo te ʼu fafine paomutu. Ko te ʼu aga heʼeʼaoga pea mo te mānumānu koloā neʼe mafola ai, ohage ko tona fakamoʼoni e te ʼu paki neʼe pena ʼi te ʼu kaupā pea mo te ʼu toega meʼa neʼe maʼu.

² ʼI te ʼaho 24 ʼo ʼAukusito 79 ʼo totatou temi, neʼe kamata pa te Moʼuga Vésuve. ʼE tui ia te hahaʼi ʼaē ʼe nātou sivisivi te ʼu moʼuga afi, ʼi te ʼuluaki pa ʼaia, ʼaē neʼe mapuna ai te ʼu maka ʼuli maʼamaʼa pea mo te lefulefu ʼo tō ki te ʼu kolo e lua, neʼe lagi kei feala pe ki te hahaʼi ke nātou feholaki. Koia tokolahi te hahaʼi neʼe lagi nātou feholaki. Kae neʼe fili e ʼihi ke nātou nonofo, he neʼe nātou meʼa noaʼi te tuʼutāmaki, pe neʼe mole nātou tokagaʼi te ʼu fakaʼiloga ʼo te ʼamanaki pa ʼo te moʼuga afi. Koia ʼi te lagi māʼupō, ko te kasa vela, mo te ʼu maka ʼuli pea mo te ʼu foʼi maka neʼe tō ifo ki te kolo ʼo Herculanum, ʼo faigataʼa ai te mānava ʼa te hahaʼi ʼo te kolo. ʼI te kei hegihegi ʼo te ʼapogipogi ake, neʼe hoko te meʼa feiā ʼi Pompéi pea neʼe mamate fuli ai te hahaʼi. Ko te meʼa fakaʼofaʼofa ʼaia neʼe hoko ʼuhi he neʼe mole tokagaʼi e te hahaʼi te ʼu fakaʼiloga ʼo te ʼamanaki pa ʼo te moʼuga afi!

Te Fakaʼosi ʼo Te Tuʼu Faka Sutea

3. Koteā ʼaē neʼe tatau ai te fakaʼauha ʼo Selusalemi pea mo te maumau ʼo Pompéi pea mo Herculanum?

³ Ko te fakaʼosi fakamataku ʼo Pompéi pea mo Herculanum neʼe siʼisiʼi age ia ʼi te fakaʼauha fakamataku ʼo Selusalemi ʼi te ʼu taʼu e nima ki muʼa atu, logola neʼe ko te ʼu tagata ʼaē neʼe nātou fakahoko te fakaʼauha ʼaia. Neʼe fakamatala ko te fakaʼauha ʼaia neʼe ko “te ʼohofi fakamataku lahi ʼaia ʼo te hisitolia katoa,” pea neʼe ʼui neʼe iku ki te mamate ʼa te toko miliona kau Sutea. Kae ohage ko te tuʼutāmaki ʼo Pompéi pea mo Herculanum, neʼe ʼi ai te ʼu fakatokaga ʼi muʼa ʼo te fakaʼauha ʼo Selusalemi.

4. Koteā te ʼu fakaʼiloga ʼaē neʼe fakakikite e Sesu moʼo fakatokaga tana kau tisipulo ki te ōvi mai ʼo te fakaʼosi ʼo te tuʼu Sutea, pea neʼe ʼuluaki hoko feafeaʼi te faʼahi ʼaia ʼi te ʼuluaki sēkulō?

⁴ Neʼe kua tala fakatomuʼa e Sesu Kilisito te fakaʼauha ʼo te kolo, pea neʼe ina fakakikite te ʼu meʼa ʼe tonu ke hoko ʼi muʼa ʼo te fakaʼauha ʼaia—ko te ʼu meʼa fakamataku ohage ko te ʼu tau, mo te ʼu hoge, mo te ʼu mafuike, pea mo te maumauʼi ʼo te lao. ʼE ʼi ai anai he ʼu polofeta loi, kae ko te logo lelei ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼe faka mafola anai ʼi te kele katoa. (Mateo 24:4-7, 11-14) Logola ʼe hoko tāfito te ʼu palalau ʼa Sesu ʼi totatou temi, kae neʼe ʼi ai tona fakahoko veliveli ʼi te temi ʼaia. ʼE ʼi ai te ʼu fakamatala ʼi te hisitolia ʼo ʼuhiga mo te hoge lahi neʼe hoko ʼi Sutea. (Gaue 11:28) Ko te tagata tohi hisitolia ko Josèphe neʼe ina fakamatala te mafuike neʼe hoko ʼi te koga meʼa ʼo Selusalemi, ʼi muʼa pe ʼo te fakaʼauha ʼo te kolo. ʼI te ōvi mai ʼo te fakaʼosi ʼo Selusalemi, neʼe ʼi ai tuʼumaʼu te ʼu fakafeagai, te fetauʼaki ʼa te ʼu faʼahi faka politike Sutea, pea mo te ʼu fai fakapō ʼi te ʼatu ʼu kolo neʼe maʼuʼuli ai te kau Sutea pea mo te kau Senitile. Kae neʼe lolotoga faka mafola te logo lelei ʼo te Puleʼaga “ ʼi te ʼu meʼa katoa ʼaē neʼe fakatupu ʼi te lalo lagi.”—Kolose 1:23, MN.

5, 6. (a) Koteā te ʼu lea fakakikite ʼa Sesu neʼe hoko ʼi te 66 ʼo totatou temi? (b) He koʼe neʼe kaugamālie te hahaʼi ʼaē neʼe mamate ʼi te fakaʼauha fakaʼosi ʼo Selusalemi ʼi te taʼu 70 ʼo totatou temi?

⁵ Ki muli age, ʼi te taʼu 66 ʼo totatou temi, neʼe fakafeagai te kau Sutea ki Loma. ʼI te temi ʼaē neʼe ʼatakai ai e Cestius Gallus mo tana kautau ia Selusalemi, neʼe manatuʼi e te kau tisipulo ʼa Sesu te ʼu folafola ʼa Sesu: “Ka koutou mamata ki te takatakai o Selusalemi e te u fua solia, pea koutou iloi leva kua hokosia mai tona maumauʼi. Kia natou e mauli i Sutea ke natou feholaki ki te u mouga, pea ke feholaki ki tuà ia natou e nonofo i te loto kolo, kia natou i te u ala, aua naa natou hu ki loto!” (Luka 21:20, 21) Neʼe ko te temi ʼaia ke nātou mavae ʼi Selusalemi—kae feafeaʼi? Meʼa fakapunamaʼuli, neʼe mavae te ʼu kautau ʼa Gallus, ʼo feala ai ki te kau Kilisitiano ʼo Selusalemi pea mo Suta ke nātou mulimuli ki te ʼu folafola ʼa Sesu ʼo feholaki ki te ʼu moʼuga.—Mateo 24:15, 16.

⁶ Hili taʼu e fā ki muli age, ʼi te lagi Pāsikate, neʼe toe liliu mai te ʼu kautau Loma ʼaki te takitaki ʼa te Senelale ko Titus, ʼaē neʼe ina fakatotonu ke ina fakagata te fakafeagai faka Sutea. Neʼe ʼatakai e tana ʼu solia ia Selusalemi pea neʼe ina laga “he ʼā ʼaki he ʼu pou kua fakamata,” ʼo mole feala ki he tahi ke hola. (Luka 19:43, 44, MN ) Logope la te tau ʼaē neʼe ʼamanaki hoko, kae ko te kau Sutea kaugamālie mai te Puleʼaga Loma katoa neʼe nātou ʼōmai ki Selusalemi ki te Pāsikate. ʼI te temi leva ʼaia neʼe mole kei feala ke nātou feholaki. Ohage ko tona ʼui e Josèphe, ko te hahaʼi fakaʼofaʼofa ʼaia neʼe ko nātou tāfito ʼaē neʼe puke e te kau Loma ʼi tanatou ʼatakai ia Selusalemi.a ʼI te kua ʼosi fakaʼauha ʼo Selusalemi, neʼe mamate ai te vahe e tahi ʼi te fitu ʼo te kau Sutea katoa ʼi te Puleʼaga ʼo Loma. Ko te fakaʼauha ʼo Selusalemi pea mo tona fale lotu neʼe ko te fakaʼosi ʼaia ʼo te puleʼaga Sutea pea mo tona tuʼu faka lotu, ʼaē neʼe fakatafito ki te Lao ʼa Moisese.b—Maleko 13:1, 2.

7. He koʼe neʼe hāo te kau Kilisitiano agatonu ʼi te fakaʼauha ʼo Selusalemi?

⁷ ʼI te taʼu 70 ʼo totatou temi, neʼe feala pe ke matehi te kau Kilisitiano Sutea peʼe ʼave fakapōpulaʼi nātou mo te tahi ʼu hahaʼi ʼo Selusalemi. Kae ʼaki te fakamoʼoni ʼo te hisitolia, neʼe nātou mulimuli ki te fakatokaga ʼaē neʼe fai e Sesu ia taʼu e 37 ki muʼa atu. Neʼe nātou mavae ʼi te kolo pea neʼe mole nātou toe liliu kiai.

Te ʼu Fakatokaga Mai Te Kau ʼApositolo ʼi Tona Temi Totonu

8. Koteā te meʼa ʼaē neʼe ʼaoga ke fai pea neʼe mahino kiai ia Petelo, pea koteā te ʼu palalau ʼa Sesu neʼe lagi ina manatuʼi?

⁸ Ia ʼaho nei, ʼe ko he fakaʼauha ʼe lahi age ʼaē ka hoko, ʼe ina molehi anai te tuʼu katoa ʼaenī. Ia taʼu e ono ʼi muʼa ʼo te fakaʼauha ʼo Selusalemi, neʼe fai e te ʼapositolo ko Petelo te tokoni ʼi tona temi totonu pea mo ʼaoga, pea ʼe faka ʼuhiga tāfito ki te kau Kilisitiano ʼo totatou temi: Koutou nofo tokaga! Neʼe mahino kia Petelo te ʼaoga ʼaē ki te kau Kilisitiano ke nātou fakaʼalaʼala tanatou “ ʼu fealagia fakakaukau” ke nātou manatuʼi “te fakatotonu ʼa te ʼAliki,” ia Sesu Kilisito. (2 Petelo 3:1, 2, MN ) ʼI tana uga te kau Kilisitiano ke nātou nofo tokaga, neʼe lagi manatuʼi e Petelo te ʼu palalau ʼaē neʼe logo kiai neʼe fai e Sesu ʼi te ʼu kiʼi ʼaho ʼi muʼa ʼo Tona mate: “Koutou tokaga, koutou alaʼala, koteuhi e mole koutou iloi, pe ko te temi fea.”—Maleko 13:33.

9. (a) Koteā te aga fakatupu tuʼutāmaki ʼe feala ke maʼu e ʼihi? (b) He koʼe ko te mole tui ʼa ʼihi hahaʼi ʼe fakatupu tuʼutāmaki?

⁹ Ia ʼaho nei, ko ʼihi hahaʼi ʼe nātou manukinuki ʼo ʼui fēnei: “Pe kofea te fakapapau o tana haele mai?” (2 Petelo 3:3, 4) ʼE mahino ia, ʼe manatu ia te hahaʼi ʼaia ʼe mole fetogi anai he meʼa kae ʼe haga hoko atu pe anai te maʼuli ohage ko tanatou fai talu mai te fakatupu ʼo te malamanei. Ko tanatou mole tui ʼaia ʼe fakatupu tuʼutāmaki. Ko te lotolotolua ʼe feala ke ina fakavaivai tatatou nofo tokaga, ʼo ina fakaneke ai tatou ke tou fakahoko totatou ʼu holi. (Luka 21:34) Tahi ʼaē meʼa, ohage ko tona fakahā lelei mai e Petelo, ʼe galo ki te hahaʼi manuki ʼaia te Tulivio ʼi te temi ʼo Noe, ʼaē neʼe fakaʼauha ai te hahaʼi ʼo te malamanei katoa. Neʼe fetogi moʼoni te mālama ʼi te temi ʼaia!—Senesi 6:13, 17; 2 Petelo 3:5, 6.

10. Koteā te ʼu palalau ʼe fai e Petelo moʼo fakaloto mālohiʼi nātou ʼaē ʼe feala ke liliu ʼo mole kei faʼa kātaki?

¹⁰ ʼE tokoni ia Petelo kia nātou ʼaē ka nātou lau tana tohi ke nātou faʼa kātaki, ʼo ina fakamanatuʼi kia nātou pe koʼe ʼi ʼihi temi ʼe fakatalitali te ʼAtua. ʼUluaki, ʼe ʼui fēnei e Petelo: “Ko te aho e tahi ki te Aliki e hage ko tau e afe, pea ko tau e afe, e hage he aho e tahi.” (2 Petelo 3:8) ʼUhi ʼaē ko Sehova ʼe maʼuli ʼo heʼegata, koia ʼe feala ke ina tokagaʼi te ʼu faʼahi fuli pe pea mo ina filifili te temi lelei ʼaē ʼe tonu ke gāue ai. Pea ʼe faka maʼuhigaʼi e Petelo te loto ʼaē ʼo Sehova ke fakamolemole ki te hahaʼi fuli pe. ʼAki te faʼa kātaki ʼa te ʼAtua ʼe feala ai ke hāofaki te tokolahi ʼaē neʼe feala ke mamate mo kanapaula neʼe fakahoko fakavilivili mai e te ʼAtua tona finegalo. (1 Timoteo 2:3, 4; 2 Petelo 3:9) Kae ko te faʼa kātaki ʼa Sehova ʼe mole faka ʼuhiga leva ʼe mole ina fai anai he meʼa. ʼE ʼui fēnei e Petelo: “Ko te ʼaho ʼo Sehova ʼe haʼu anai ohage ko he tagata kaihaʼa.”—2 Petelo 3:10, MN.

11. Koteā ʼaē ka tokoni mai anai kia tatou ke tou nonofo ʼalaʼala, pea ʼi hona ʼaluʼaga fakatātā ʼe ‘faka haʼele vave’ feafeaʼi e te faʼahi ʼaia te ʼaho ʼo Sehova?

¹¹ ʼE lelei ke tou tokagaʼi te fakatatau ʼaē ʼe fai e Petelo. ʼE mole faigafua ke puke te hahaʼi kaihaʼa, kae ko he tagata ʼe nofo ʼalaʼala moʼo leʼoleʼo ʼi te po katoa, ʼe feala anai ke ina maʼutokā he tagata kaihaʼa, kae ʼe mole feiā kia ia ʼaē ʼe tau tulemoe. Koteā ʼaē ʼe feala ke fai e te tagata leʼo ke nofo ʼalaʼala? Ke nofo ʼalaʼala, ʼe lelei age hana haʼele kae mole heka ʼi te po katoa. ʼO toe feiā pe, kapau ʼe tou gāue ʼi te faʼahi fakalaumālie pea ʼe feala anai ke tou nonofo ʼalaʼala ʼi totatou ʼuhiga kau Kilisitiano. Koia ʼe uga ai tatou e Petelo ke tou haga maʼumaʼua “ ʼi te aga fakamaʼoniʼoni pea mo te ʼu gāue ʼaē ʼe fakaʼiloga ʼaki [tatatou] pipiki ki te ʼAtua.” (2 Petelo 3:11, MN ) Ko te gāue ʼaia ʼe tokoni mai anai ke tou haga “taupau lelei ʼi [totatou] ʼatamai te hoko mai ʼo te ʼaho ʼo Sehova.” Ko te kupu faka Keleka ʼaē neʼe fakaliliu ʼaki te kupusiga palalau “taupau lelei ʼi [totatou] ʼatamai,” ʼe feala ke fakaliliu fakahagatonu ʼaki te kupu “faka haʼele vave.” (2 Petelo 3:12, MN; kiʼi nota ʼi te lalo pasina) ʼE moʼoni ʼe mole feala ke tou fetogi te temi ʼaē kua fakakatofa e Sehova. ʼE hoko mai anai tona ʼaho ʼi te temi ʼaē kua ina fakatuʼutuʼu kiai. Kae kapau ʼe tou maʼumaʼua ʼo tou tauhi kia te ia, pea ʼe fakalaka vave pe anai te temi ʼo aʼu ki te temi ʼaē kua fakakatofa kiai ia Sehova.—1 Kolonito 15:58.

12. ʼE tou lava fakaʼaogaʼi lelei feafeaʼi te temi ʼaē ʼe fakatalitali ai ia Sehova?

¹² Koia ko he tahi ʼe manatu ʼe tuai mai te ʼaho ʼo Sehova ʼe fakaloto mālohiʼi ke ina manatuʼi te tokoni ʼa Petelo, ke talitali ʼo aʼu ki te temi ʼaē kua fakakatofa e Sehova. ʼI tona fakahagatonu, ʼe feala ke tou fakaʼaogaʼi fakapotopoto te temi ʼaē ʼe fakatalitali ai te ʼAtua. Ohage la ʼe feala ke tou gāueʼi te ʼu kalitate faka Kilisitiano maʼuhiga, pea mo vaevae te logo lelei mo te hahaʼi tokolahi, heʼe kei maʼu te temi faigamālie. Kapau ʼe tou nonofo ʼalaʼala, pea ʼe maʼu mai anai tatou e Sehova “e [tou] heʼe mele mo maʼa mo mauli i te tokalelei” ʼi te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼaenī. (2 Petelo 3:14, 15) ʼE ko he tapuakina moʼoni anai!

13. Koteā te ʼu palalau neʼe fai e Paulo ki te kau Kilisitiano ʼo Tesalonika ʼe ʼaoga tāfito ʼi te temi nei?

¹³ Ko Paulo, ʼi tana ʼuluaki tohi ki te kau Kilisitiano ʼo Tesalonika, neʼe toe talanoa ai ki te ʼaoga ʼaē ke tou nonofo ʼalaʼala. ʼE ina fai te tokoni ʼaenī: “ ʼAua naʼa tou momoe ohage ko ʼihi, kae ke tou nonofo ʼaʼala pea mo tou aga fakapotopoto.” (1 Tesalonika 5:2, 6, MN ) Ia ʼaho nei, ʼi te ōvi mai ʼo te fakaʼauha ʼo te tuʼu katoa ʼaenī, ʼe mahino ia ʼe ko he tokoni maʼuhiga ʼaia! ʼE maʼuʼuli te kau atolasio ʼa Sehova ʼi te lotolotoiga ʼo te ʼu hahaʼi ʼe mole nātou fia ʼiloʼi te ʼu faʼahi fakalaumālie, pea ʼe feala ke malave te faʼahi ʼaia kia nātou. Koia ʼe tokoni fēnei mai ia Paulo: “Tou aga fakapotopoto, ʼo tou kofuʼi te kofu tau ʼo te tui pea mo te ʼofa pea mo toʼo te puloga ʼo te ʼamanaki ki te maʼuli.” (1 Tesalonika 5:8, MN ) Ko te ako tuʼumaʼu ʼo te Folafola ʼa te ʼAtua pea mo te fakatahi mo totatou ʼu tēhina pea mo tuagaʼane ʼi te ʼu fono, ʼe tokoni mai anai ke tou mulimuli ki te ʼu palalau ʼa Paulo pea ke tou mālama tuʼumaʼu ki te maʼuhiga ʼo te temi.—Mateo 16:1-3.

Ko Te Toko Miliona Hahaʼi ʼe Nātou Haga Nonofo Fakaonoono

14. Koteā te ʼu tānaki ʼe fakahā ai ko te tokolahi ia ʼaho nei ʼe nātou mulimuli ki te tokoni ʼa Petelo ke nonofo ʼalaʼala?

¹⁴ Ia ʼaho nei, ʼe tokolahi koa ia nātou ʼaē ʼe nātou tokagaʼi te fakaloto mālohi ʼa te ʼAtua ke nātou nonofo tokaga? Ei. Lolotoga te taʼu gāue 2002, ko te toko 6 304 645 kau fai faka mafola—ko te tuputupu e 3,1 ʼi te teau talu mai te 2001—neʼe nātou fakahā lelei tanatou nofo tokaga ʼi te faʼahi fakalaumālie, he neʼe nātou fakaʼaogaʼi te ʼu hola e 1 202 381 302 moʼo palalau ki te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. Ko nātou ʼaia neʼe mole nātou meʼa noaʼi te gāue. Neʼe ko te koga tāfito ʼaia ʼo tonatou maʼuli. ʼE hā te aga ʼa te tokolahi ia nātou ʼaia ʼi te faʼifaʼitaki ʼo Eduardo pea mo Noemi ʼi El Salvador.

15. Koteā te faʼifaʼitaki ʼi El Salvador ʼe fakahā ai ʼe tokolahi te hahaʼi ʼe nātou nofo tokaga ʼi te faʼahi fakalaumālie?

¹⁵ ʼI te ʼu taʼu ki muʼa atu, neʼe tokagaʼi e Eduardo pea mo Noemi te ʼui fēnei ʼa Paulo: “Ko te ʼaluʼaga ʼo te mālama ʼaenī ʼe fetogi.” (1 Kolonito 7:31, MN ) Neʼe nā faka faigafua tonā maʼuli pea nā liliu ʼo pionie katoa. ʼAki te temi, neʼe fakapale lahi ia nāua ʼi te ʼu ʼaluʼaga kehekehe, pea neʼe nā kau ki te gāue taupau faka silikosikilipisio pea mo faka tisitilike. Logope la tanā tau mo te ʼu fihifihia lahi, kae ʼe ʼiloʼi papau e Eduardo pea mo Noemi neʼe nā fai te tonu ʼaē ʼe lelei, ʼi tana līaki he maʼuli fīfīmālie kae nā kau ki te selevisi temi katoa. Tokolahi ʼi te toko 29 269 kau fai faka mafola—ʼo kau ai te toko 2 454 kau pionie—ʼi El Salvador neʼe nātou fakahā te manatu faka sakilifisio ʼaia, pea ʼe ko te tupuʼaga la ʼaia ʼaē kua tuputupu ai te 2 ʼi te teau ʼo te ʼu kaugā fai faka mafola ʼi te taʼu kua hili.

16. Koteā te aga neʼe fakahā e te tēhina tūpulaga ʼi Côte dʼIvoire?

¹⁶ ʼI Côte dʼIvoire, neʼe fakahā te manatu ʼaia e te Kilisitiano tūpulaga neʼe faitohi fēnei ki te filiale: “ ʼE ʼau tagata faifekau faka minisitelio. Kae ʼe mole feala ke ʼau ʼui age ki te ʼu tēhina ke nātou pionie kae ʼe mole ʼau tuku ʼau he faʼifaʼitaki lelei ʼi te faʼahi ʼaia. Koia neʼe ʼau tuku ai taku gāue ʼaē neʼe totogi lelei, pea ʼi te temi nei ʼe ʼau gāue maʼaku, ʼo lahi age ai toku temi ki te minisitelio.” Neʼe liliu te tūpulaga ʼaia ʼo kau ʼi te toko 983 kau pionie ʼaē ʼe gāue ʼi Côte dʼIvoire, ʼaē neʼe ko kaugā fai faka mafola e toko 6 701 ʼi te taʼu kua hili, ko tona tuputupu ko te toko 5 ʼi te teau.

17. Neʼe fakahā feafeaʼi e te kiʼi finemui Fakamoʼoni ʼi Pelesike, neʼe mole mataku ʼi te ʼu manatu fakapalatahi?

¹⁷ Ko te agamālohi, mo te fakapalatahi, pea mo te laukoviʼi ʼe kei fakatupu fihifihia ki te kau fai faka mafola ʼo te Puleʼaga e toko 24 961 ʼi Pelesike. Kae ʼe nātou faʼafai pea ʼe mole nātou matataku. ʼI te tahi ʼaho, ʼi te faleako ko te Fakamoʼoni ʼe taʼu 16 neʼe ina logoʼi ʼi tana kalasi ia te fai palalau ʼo ʼuhiga mo te ʼu aga ʼaē ʼe tonu ke fai, ki te ʼui ʼaē ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe ko he magaʼi lotu, pea neʼe ina kole peʼe feala ke ina fakahā te manatu ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼAki te foʼi fime viteo Les Témoins de Jéhovah : un nom, une organisation pea mo te kaupepa lahi Les Témoins de Jéhovah : Qui sont-ils ?, neʼe feala ke ina fakamahino pe ko ai moʼoni te kau Fakamoʼoni. Neʼe leleiʼia ʼaupito te fakamahino ʼaia, pea ʼi te vāhaʼa ʼaē neʼe hoa kiai neʼe foaki ki te kau ako te ʼu fehuʼi neʼe talanoa ki te lotu faka Kilisitiano ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova.

18. Koteā ʼaē ʼe fakahā lelei ai neʼe mole fakaleluʼi e te ʼu fihifihia faka ekonomika te kau fai faka mafola ʼo Alasatine pea mo Mosapike ʼi tanatou tauhi kia Sehova?

¹⁸ Tokolahi ʼe nātou tau mo he ʼu fihifihia maʼuhiga ʼi te ʼu ʼaho fakamuli ʼaenī. Kae ʼe nātou faiga ke mole nātou tokagaʼi tāfito te ʼu meʼa ʼaia. Logola te ʼu fihifihia faka ekonomika ʼaē ʼe ʼiloʼi lelei e te hahaʼi, kae neʼe hoko te tuputupu foʼou ʼi Alasatine neʼe ko te toko 126 709 kau Fakamoʼoni ʼi te taʼu kua hili. Kei mafola pe te masiva ʼi Mosapike. Kae ko te toko 37 563 neʼe nātou kau ki te gāue fai faka mafola, ko he tuputupu ko te 4 ʼi te teau. ʼE faigataʼa te maʼuli ki te tokolahi ʼi Alepania, kae neʼe ko te tuputupu e 12 ʼi te teau ʼi te fenua ʼaia, ko kaugā fagona e toko 2 708. ʼE hā lelei ai, ʼe mole tāʼofi e te ʼu ʼaluʼaga faigataʼa ia te laumālie ʼo Sehova, mokā fakamuʼamuʼa e tana ʼu kaugana te gāue ʼo te Puleʼaga.—Mateo 6:33.

19. (a) Koteā ʼaē ʼe fakahā lelei ai ʼe kei ʼi ai te hahaʼi tokolahi ʼe nātou hage ko he ʼu ōvi ʼe nātou fia ʼiloʼi te moʼoni ʼo te Tohi-Tapu? (b) Koteā te tahi atu ʼu agaaga ʼo te tānaki gāue ʼo te taʼu, ʼe hā ʼaki mai ʼe nonofo ʼalaʼala te ʼu kaugana ʼa Sehova ʼi te faʼahi fakalaumālie? (Vakaʼi te tānakiʼaga ʼi te pasina 12 ki te 15.)

¹⁹ ʼI te malamanei katoa, neʼe tānaki ʼi te taʼu ʼaenī kua hili, te ʼu ako Tohi-Tapu e toko 5 309 289, ʼo hā ʼaki mai ʼe kei lahi te hahaʼi ʼe nātou hage ko he ʼu ōvi ʼe nātou fia ʼiloʼi te moʼoni ʼo te Tohi-Tapu. Ko te tuputupu foʼou ʼo te hahaʼi ʼaē neʼe nātou kau ki te ʼAho Fakamanatu neʼe ko te toko 15 597 746, pea ko te tokolahi ʼe mole heʼeki nātou kau ki te tauhi kia Sehova. ʼOfa pe ke nātou haga tuputupu ʼi te ʼatamai mālama pea mo te ʼofa kia Sehova pea mo te ʼu tēhina. Ko he meʼa fakafiafia te sio ʼaē ki te “hahai kaugamalie” ʼo te “tahi ʼu ōvi” ʼe haga tuputupu tuʼumaʼu aipe tanatou gāue, ʼi tanatou tauhi ki te Tupuʼaga “po mo aho, i tona faletapu” mo tonatou ʼu tēhina fakanofo.—Apokalipesi 7:9, 15; Soane 10:16, MN.

Te Ako ʼe Tou Tāʼofi Mai Ia Lote

20. Koteā ʼaē ʼe tou ako mai te faʼifaʼitaki ʼo Lote pea mo tona ʼohoana?

²⁰ ʼE moʼoni, māʼia mo te ʼu kaugana agatonu ʼa te ʼAtua ʼe feala ʼi he kiʼi temi ke galo kia nātou te maʼuhiga ʼo te temi. Koutou manatuʼi te ʼilāmutu ʼa Apalahamo, ko Lote. Neʼe fakahā age e te ʼu ʼaselo e toko lua ʼe ʼamanaki fakaʼauha e te ʼAtua ia Sotoma pea mo Komola. Neʼe mole punamaʼuli ia Lote ki te logo ʼaia, heʼe ko ia “nee mauli mamahi uhi ko te mauli maveuveu nee fai e te hahai agakovi alâ.” (2 Petelo 2:7) Kae ʼi te temi ʼaē neʼe ʼōmai ai te ʼu ʼaselo e toko lua ke nā ʼave ia ia ki tuʼa ʼo te kolo, neʼe “fakatuatuai.” Neʼe tonu ke toho ia ia pea mo tona famili ki tuʼa ʼo te kolo. Ki muli age, neʼe mole tokagaʼi e te ʼohoana ʼo Lote te fakatokaga ʼa te ʼaselo ke mole sio ki muli. Pea neʼe mate ʼuhi ko tana mole mulimuli ki te fakatokaga ʼaia. (Senesi 19:14-17, 26) Neʼe fakatokagaʼi fēnei e Sesu: “Manatui te hoa o Lote.”—Luka 17:32.

21. He koʼe ʼe maʼuhiga tāfito ʼi te temi nei ke tou nonofo ʼalaʼala?

²¹ Ko te meʼa fakamataku ʼaē neʼe hoko ʼi Pompéi pea mo Herculanum, pea mo te ʼu meʼa neʼe hoko ʼi muʼa ʼo te fakaʼauha ʼo Selusalemi, pea mo te ʼu faʼifaʼitaki ʼo te Tulivio ʼi te temi ʼo Noe pea mo Lote, ʼe fakahā e te ʼu faʼahi fuli ʼaia te maʼuhiga ʼaē ke tou tokagaʼi te ʼu fakatokaga. ʼI totatou ʼuhiga kaugana ʼa Sehova, ʼe tou ʼiloʼi te fakaʼiloga ʼo te temi fakaʼosi. (Mateo 24:3) Kua tou mavae mai te lotu hala. (Apokalipesi 18:4) Ohage ko te ʼu ʼuluaki Kilisitiano, ʼe tonu ke tou ‘taupau lelei ʼi totatou ʼatamai te hoko mai ʼo te ʼaho ʼo Sehova.’ (2 Petelo 3:12) Ei, ʼe maʼuhiga tāfito ʼi te temi nei ke tou nonofo ʼalaʼala! Koteā ʼaē ʼe feala ke tou fai, pea koteā te ʼu kalitate ʼe feala ke tou maʼu ke tou nonofo ʼalaʼala? ʼE talanoa anai te alatike ka hoa mai ki te ʼu faʼahi ʼaia.

[Kiʼi nota]

ʼE Koutou Tali Feafeaʼi Anai?

• Koteā te meʼa neʼe hoko neʼe feala ai ki te kau Kilisitiano Sutea ke nātou hāo ʼi te fakaʼauha ʼo Selusalemi?

• ʼE tokoni feafeaʼi mai te ʼu tohi ʼa te ʼu ʼapositolo ko Petelo pea mo Paulo ke tou nonofo ʼalaʼala?

• Ko ai ia ʼaho nei ʼe hā lelei mai ʼe nātou ʼalaʼala?

• Koteā ʼaē ʼe tou ako mai te fakamatala ʼo Lote pea mo tona ʼohoana?

[Tānaki ʼo te taʼu gāue, pasina 12-15]

2002 TĀNAKI ʼO TE GĀUE FAKA MALAMANEI ʼA TE KAU FAKAMOʼONI ʼA SEHOVA

(Vakaʼi te nusipepa)

[Paki ʼo te pasina 9]

ʼI te 66 ʼo totatou temi, neʼe tokagaʼi e te kau Kilisitiano te fakatokaga ʼa Sesu

[Paki ʼo te pasina 10]

Ko te fai ʼo he ʼu gāue ʼe tokoni ki te kau Kilisitiano ke nātou nonofo ʼalaʼala