Neʼe ʼAu Falala Kia Sehova Talu Mai Toku Temi Tūpulaga
KO TE FAKAMATALA ʼA RUDOLF GRAICHEN
ʼI taku kei taʼu 12, neʼe hoko fakafokifā te ʼu meʼa fakaʼofaʼofa ki toku famili. ʼUluaki, neʼe pilisoniʼi taku matuʼa. ʼOsi ʼaia, pea neʼe ʼave fakakinau ia ʼau pea mo toku tokolua ʼi tomā ʼapi ke ma ʼolo ʼo nonofo mo he ʼu hahaʼi ʼe mole ma ʼiloʼi. Ki muli age, neʼe puke ʼau pea mo taku faʼe e te Gestapo. Neʼe ʼau ʼalu ki te fale pilisoni, pea neʼe ʼave taku faʼe ki te lotoʼā fakamamahi.
KO TE ʼu meʼa ʼaia neʼe ko te kamata pe ʼaia ʼo he temi faigataʼa neʼe fakatupu mamahi kia ʼau ʼi toku ʼuhiga Fakamoʼoni ʼa Sehova, ʼi taku kei tūpulaga. Neʼe faiga e te Gestapo Nasi pea mo te Stasi, te kau polisi fakafūfū ʼo te Potu Hahake ʼo Siamani ke nātou pulihi taku agatonu ki te ʼAtua. ʼI te temi nei, ʼi te kua hili ʼo taʼu e 50 mo taku tauhi kia te ia ʼaki he loto katoa, ʼe feala ke ʼau fai te ʼu palalau ʼaē neʼe fai e te tagata fai pesalemo: “Kua tuʼa lahi tanatou fehiʼa kia te ʼau talu mai toku temi tūpulaga; kae neʼe mole honatou mālohi kia te ʼau.” (Pesalemo 129:2) ʼE ʼau loto fakafetaʼi ʼaupito kia Sehova!
Neʼe ʼau tupu ʼi te ʼaho 2 ʼo Sūlio 1925, ʼi te kiʼi kolo ko Lucka ʼaē ʼe tuʼu ōvi ki Leipzig, ʼi Siamani. Māʼiape la ʼi muʼa ʼo taku tupu, neʼe kua mahino lelei ki taku ʼu mātuʼa, ko Alfred pea mo Teresa, neʼe maʼu te moʼoni ʼi te ʼu tohi ʼa te kau Ako Tohi-Tapu, te higoa ʼaia ʼo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te temi ʼaia. ʼE ʼau manatuʼi, ʼi te ʼaho fuli neʼe ʼau sioʼi te ʼu paki ʼo te ʼu hisitolia faka Tohi-Tapu ʼaē neʼe fakapipiki ki te ʼu kaupā ʼo tomatou ʼapi. Ko te tahi paki neʼe ina fakahā te lupo mo te akeno, mo te kiʼi toe mo te leopa, pea mo te ʼuhiʼi pipi mo te laione—ko nātou fuli ʼaia neʼe nātou nonofo ʼi te tokalelei, pea neʼe takitaki nātou e te kiʼi tama. (Isaia 11:6-9) Ko te ʼu paki ʼaia neʼe malave ʼaupito kia ʼau.
Kapau neʼe feala, pea neʼe faiga taku ʼu mātuʼa ke ʼau kau ki te ʼu gāue ʼaē neʼe fai ʼi te kokelekasio. Ohage la, ʼi te māhina ʼo Fepualio 1933, hili kiai ni ʼu ʼaho ʼi te kamata puleʼi ʼo te fenua e Itilele, neʼe fakahā ʼi tomatou kolo te ʼata ʼo te “Photo-Drame de la création”—ʼaē neʼe fai ʼaki te ʼu paki pea mo te ʼu palalau neʼe kua puke ʼi he ʼu foʼi fime. Neʼe ʼau fiafia ʼaupito, he neʼe ʼau taʼu fitu pe, pea neʼe ʼau heka ʼi te taumuli ʼo te kamio ʼaē neʼe feʼaluʼaki ʼi te kolo, ʼo ʼau kau ki te ʼave logo ʼo ʼuhiga mo te “Photo-Drame”! ʼI te temi ʼaia pea mo te tahi ʼu lakaga, neʼe faka ʼuhigaʼi ʼau e te ʼu tēhina ohage ko he tahi neʼe ʼi ai hona ʼaoga ki te kokelekasio, logope la neʼe kei ʼau veliveli. Koia, talu mai taku kei veliveli, neʼe akoʼi ʼau e Sehova pea neʼe ʼau mulimuli ki tana Folafola.
Neʼe ʼAu Ako Te Falala ʼAē Kia Sehova
ʼUhi ko tanatou agatonu faka Kilisitiano, neʼe mole kau te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ki te ʼu meʼa faka politike ʼa te kau Nasi. Ko te meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi te taʼu 1933, neʼe fai e te kau Nasi te ʼu lao ʼo nātou tapuʼi ai tamatou gāue fai faka mafola, tamatou ʼu fono pea māʼiape la mo te lau ʼo tamatou ʼu tohi faka Tohi-Tapu. ʼI te māhina ʼo Sepetepeli 1937, neʼe puke e te Gestapo te ʼu tēhina fuli ʼo tomatou kokelekasio, ʼo kau ai mo taku tāmai. Neʼe fakatūʼa taku tāmai ke pilisoni ia taʼu e nima.
Neʼe liliu te ʼu meʼa ʼo faigataʼa ki tamatou loto fale. Kae mole tuai, pea neʼe mātou ako te falala ʼaē kia Sehova. ʼI te tahi ʼaho, ʼi taku liliu mai te faleako, neʼe lau e taku faʼe Te Tule Leʼo. Neʼe ina fia teuteuʼi vave haku kiʼi meʼa kai, pea neʼe ina hili te nusipepa ki te kiʼi puha veliveli. ʼI tamā ʼosi kakai, neʼe ma fulu meʼa, pea neʼe tukituki mālohi te matapā. Neʼe ko te tagata polisi neʼe ina fia huke tomatou ʼapi peʼe ʼi ai he ʼu tohi faka Tohi-Tapu. Neʼe ʼau mataku ʼaupito.
Neʼe vevela ʼaupito ʼi te ʼaho ʼaia. Koia, ko te ʼuluaki meʼa ʼaē neʼe fai e te tagata polisi, neʼe ina toʼo tona puloga ʼo ina hili ki te laupapa. ʼOsi ʼaia, pea neʼe ina kamata fai tana kumi. ʼI tana vakaʼi ʼi te lalo laupapa, neʼe tō tana puloga mai te laupapa. Koia, neʼe foimo toʼo e taku faʼe te puloga ʼaia pea ina hili ʼi te kiʼi puha moʼo fufū Te Tule Leʼo! Neʼe kumi fakalelei e te tagata polisi tomatou ʼapi kae neʼe mole ina maʼu he tohi. ʼE mahino ia, neʼe mole manatu ia ʼe ʼaoga ke ina vakaʼi ʼi tona lalo puloga. ʼI te temi ʼaē neʼe mavae ai, neʼe faifakalelei ki taku faʼe ʼo ina toʼo ʼi ʼona tuʼa tona puloga. ʼI meʼa fakafimālie foki!
Ko te ʼu meʼa ʼaia neʼe hoko kia ʼau neʼe ko he teuteuʼi ʼaia ʼoʼoku ki te ʼu ʼahiʼahi ʼe lahi age. Ohage la ʼi te faleako, neʼe fia fakakinauʼi ʼau e ʼihi ke ʼau kau ki te kautahi ʼo te kau Tūpulaga ʼa Itilele, ʼaē neʼe akonakiʼi ai te kau tūpulaga e te kau solia pea mo akoʼi kia nātou te ʼu manatu ʼa te kau Nasi. Ko ʼihi hahaʼi faiako neʼe nātou fakatuʼutuʼu ke kau te kau tūpulaga fuli ki te kautahi ʼaia. Ko toku tagata faiako, ko Herr Schneider, neʼe lotomamahi ʼaupito koteʼuhi neʼe mole hage ko te ʼu kau ako ʼaē ʼo toku faleako, neʼe ʼi ai te tahi talavou neʼe ina fakafisi ki te faʼahi ʼaia. Neʼe ko ʼau ʼaē neʼe ʼau fai te meʼa ʼaia.
ʼI te tahi ʼaho, neʼe ʼui fēnei e Herr Schneider ki te kalasi katoa: “ ʼU talavou, ʼapogipogi ʼe tou haʼele anai ʼi te ala.” Neʼe mātou fiafia fuli ʼi tana ʼui te meʼa ʼaia. Pea neʼe ina toe ʼui fēnei: “Ko koutou fuli, ʼe tonu ke koutou tui tokotou ʼu kofu ʼo te kau Tūpulaga ʼa Itilele, ke feala ki te hahaʼi fuli mokā tou haʼele anai ʼi te ʼu ala ke nātou sisio, ko koutou ko te kau talavou ʼa Itilele.” ʼI te ʼaho ake, ko te ʼu tūpulaga fuli neʼe nātou tui tonatou ʼu kofu ʼaia gata pe kia ʼau. Neʼe pāuiʼi ʼau e te tagata faiako ke ʼau haʼu kia muʼa ʼo te kalasi pea neʼe ina kole fēnei mai: “Sio ki te kau talavou pea ke sio kia koe.” Pea neʼe ina toe ʼui fēnei: “ ʼE ʼau ʼiloʼi ʼe māsisiva tau ʼu mātuʼa pea ʼe mole feala ke nā totogi hou kofu feiā, kae ʼe ʼau fia fakahā atu te meʼa kia koe.” Neʼe ina ʼave ʼau ki tona pilō, pea neʼe ina avahi te puha, pea mo ina ʼui fēnei: “ ʼE ʼau fia foaki atu te kofu foʼou ʼaenī kia koe. ʼE mole matalelei koa la?”
Kia ʼau, neʼe lelei age haku mate ʼi haku tui te kofu ʼa te kau Nasi. ʼI te sio ʼo toku tagata faiako neʼe mole ʼau fia tui te kofu ʼaia, neʼe ʼita ʼaupito, pea neʼe manukiʼi ʼau e te kalasi katoa. ʼOsi ʼaia pea neʼe ina ʼave mātou ki te ala kae neʼe ina faiga ke ina fakaū ʼau ʼo ina kole mai ke ʼau haʼele ʼi te lotomalie ʼo te tahi kau tūpulaga ʼaē neʼe nātou kofuʼi te ʼu kofu ʼaia. Kae neʼe tokolahi te hahaʼi ʼo te kolo neʼe nātou sisio kia ʼau koteʼuhi neʼe mole ʼau tatau mo te tahi kau tūpulaga ʼo te kalasi. Neʼe ʼiloʼi e te hahaʼi fuli, ko ʼau pea mo taku ʼu mātuʼa neʼe ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼE ʼau loto fakafetaʼi kia Sehova ʼi tana foaki mai te mālohi ʼi te faʼahi fakalaumālie ʼi toku temi tūpulaga.
Kua Fakaʼāsili Kovi Te ʼu Fakataga
ʼI te tahi ʼaho ʼi te kamata ʼo te taʼu 1938, neʼe toʼo ʼau pea mo toku tokolua mai te faleako pea neʼe ʼave māua ʼi te motokā polisi ki te fale pilisoni ʼo Stadtroda, ʼaē neʼe tuʼu ia kilometa e 80. Koteā tona tupuʼaga? Neʼe fakatotonu e te hahaʼi ʼo te ʼu telepinale ke fakamavae māua mai tamā ʼu mātuʼa, ke ma liliu ko he ʼu tūpulaga ʼa te kau Nasi. Mole tuai pea neʼe fakatokagaʼi e te hahaʼi ʼo te fale pilisoni ʼaia, ko ʼau pea mo toku tokolua neʼe ma aga fakapotopoto pea mo fakalogo, logope la neʼe ma taupau tamā agatonu faka Kilisitiano. Neʼe malave ʼaupito tamā aga ki te tagata pule ʼo te fale pilisoni, pea neʼe fia felāveʼi mo taku faʼe. Neʼe ina fai te fakatuʼutuʼu ke fakagafua ki taku faʼe ke ina ʼaʼahi māua. Ko toku tokolua, mo taku faʼe pea mo ʼau neʼe mātou fiafia ʼaupito pea mo loto fakafetaʼi kia Sehova ki tana faka fealagia ʼaē ke mātou fakatahi pea mo fefakaloto mālohiʼaki lolotoga te ʼaho katoa ʼaia. Neʼe ʼaoga ʼaupito te faʼahi ʼaia kia mātou.
Neʼe ma nonofo ʼi te fale pilisoni lolotoga māhina e fā. Pea neʼe ʼave māua ke ma ʼolo ʼo maʼuʼuli mo te tahi famili ʼi te kolo ko Pahna. Neʼe fakatotonu ki te famili ʼaia ke nātou tāʼofi tamā ʼu felogoi mo tomā famili. Neʼe mole fakagafua ki taku faʼe ke ina ʼaʼahi māua. Kae ʼi ʼihi lakaga, neʼe ina maʼu te ʼu puleʼaki ke mātou fesioʼaki. ʼI te ʼu lakaga ʼaia, neʼe faiga mālohi e taku faʼe ke ina fakaloto mālohiʼi māua ke ma nonofo agatonu kia Sehova, tatau aipe pe koteā te ʼu ʼahiʼahi ʼaē ka ina tuku anai ke hoko kia māua.—1 Kolonito 10:13.
Pea neʼe hoko moʼoni te ʼu ʼahiʼahi. ʼI te ʼaho 15 ʼo Tesepeli 1942, ʼi taku kei taʼu 17, neʼe puke ʼau e te Gestapo pea ina ʼave ʼau ki te fale pilisoni ʼo te kolo ko Gera. Hili kiai te vāhaʼa katoa, pea toe puke mo taku faʼe ʼo ʼaumai ki te fale pilisoni ʼaē neʼe ʼau nofo ai. Mai tona ʼuhiga ʼaē neʼe mole heʼeki ʼau taʼu 18, neʼe mole feala ki te hahaʼi ʼo te telepinale ke nātou fakatūʼa ia ʼau. Koia, ko ʼau pea mo taku faʼe neʼe ma nonofo ʼi te fale pilisoni lolotoga māhina e ono, ʼi te fakatalitali ʼaē ʼa te telepinale ke ʼau taʼu 18. ʼI te ʼaho tonu ʼaē neʼe ʼau taʼu 18 ai, neʼe ʼave ʼau pea mo taku faʼe ki te telepinale.
Neʼe ʼosi te fakamāu, kae heʼeki ʼau mahino ʼau ki te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko kia māua. Neʼe mole heʼeki ʼau ʼiloʼi ʼi te temi ʼaia, ʼe mole ʼau toe sio anai ki taku faʼe. Ko te lakaga fakamuli ʼaē neʼe ʼau sio ai kia ia, neʼe ko te temi ʼaē neʼe heka ōvi ai kia ʼau ʼi te hekaʼaga ʼuli ʼo te telepinale. Neʼe nātou ʼui neʼe ma lākahala. Neʼe fakatūʼa ʼau ke ʼau pilisoni ia taʼu e fā, pea ko taku faʼe neʼe fakatūʼa ke pilisoni taʼu katoa vaelua.
ʼI te temi ʼaia, neʼe nonofo te toko lauʼi afe kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te ʼu fale pilisoni pea mo te ʼu lotoʼā fakamamahi. Kae neʼe ʼave ʼau ki te fale pilisoni ʼo Stollberg, pea neʼe ko ʼau tokotahi te Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi te potu ʼaia. Neʼe ʼau nofo ʼi te taʼu katoa ʼo mole ʼau sio ki he tahi ʼu hahaʼi, kae neʼe nofo ia Sehova mo ʼau. Ko te ʼofa ʼaē neʼe ʼau fakahā kia te ia talu mai toku temi tūpulaga, neʼe ko te meʼa tāfito ʼaia neʼe ina hāofaki ʼau ʼi te faʼahi fakalaumālie.
ʼI te ʼaho 9 ʼo Maio 1945, hili kiai taʼu e lua vaelua mo taku nofo ʼi te fale pilisoni, neʼe mātou maʼu te logo lelei—kua ʼosi te tau! Neʼe fakamavae ʼau ʼi te ʼaho ʼaia. ʼI taku ʼosi haʼele ia kilometa e 110, neʼe ʼau kaku ki toku ʼapi pea neʼe ʼau mahaki kovi koteʼuhi neʼe ʼau gaʼegaʼe pea mo pakupaku. Neʼe ʼau talitali lolotoga ni ʼu māhina ke feala haku toe lelei.
ʼI taku tau atu ki fale, neʼe ʼau maʼu te ʼu logo fakatupu lotomamahi. ʼUluaki ko taku faʼe, ʼi tana ʼosi nofo ʼi te fale pilisoni lolotoga te taʼu katoa vaelua, neʼe kole e te kau Nasi kia ia ke ina sinie te pepa ʼaē ʼe ina fakamoʼoni ai ʼe ina līaki tana agatonu kia Sehova. Neʼe fakafisi ia ki te faʼahi ʼaia. Koia neʼe ʼave ai ia ia e te Gestapo ki te lotoʼā fakamamahi ʼo te hahaʼi fafine, ʼi Ravensbrück. Neʼe mate ai ʼuhi ko te mahaki ʼaē ko te typhus ʼi muʼa pe ʼo te ʼosi ʼo te tau. Neʼe ko te fafine Kilisitiano lototoʼa—neʼe ina tauʼi mālohi te ʼu fihifihia pea neʼe mole he temi neʼe ina tuku ai tana gāue kia Sehova. ʼOfa pe ke manatuʼi ia ia e Sehova.
Neʼe toe ʼi ai foki mo te ʼu logo ʼo ʼuhiga mo toku taʼokete ko Werner, ʼaē neʼe mole heʼeki ina foaki tona maʼuli kia Sehova. Neʼe hū ki te foʼi solia Siamani pea neʼe matehi ia ia ʼi Lusia. Koteā ʼaē neʼe hoko ki taku tāmai? Neʼe toe liliu mai ki tomatou ʼapi, kae meʼa fakaʼofaʼofa foki, neʼe kau ia ʼi te tokosiʼi ʼo te kau Fakamoʼoni ʼaē neʼe nātou sinie te pepa ʼaē ʼe nātou fakamoʼoni ai kua nātou fakafisi ki tanatou tui. ʼI te temi ʼaē neʼe ʼau sio ai kia ia, neʼe hā mai tana lotomamahi pea mo te mole tokalelei ʼo tona ʼatamai.—2 Petelo 2:20.
Ko Te Kiʼi Temi ʼAē Neʼe Lahi Ai Taku ʼu Gāue ʼi Te Faʼahi Fakalaumālie
ʼI te ʼaho 10 ʼo Malesio 1946, neʼe ʼau kau ki taku ʼuluaki fakatahi ʼi Leipzig, ʼi te kua hili ʼo te tau. ʼI meʼa fakafiafia leva te moʼi temi ʼaē neʼe ʼui ai ʼe fai anai he ʼu papitema ʼi te ʼaho pe ʼaia! Logope la neʼe kua fualoa te kua foaki ʼo toku maʼuli kia Sehova, neʼe ko te ʼuluaki faigamālie ʼaia ke ʼau papitema ai. ʼE mole toe galo anai kia ʼau te ʼaho ʼaia.
ʼI te ʼaho 1 ʼo Malesio 1947, ʼi taku ʼosi gāue pionie lolotoga te māhina katoa, neʼe fakaafe ʼau ki te Petele ʼo Magdeburg. Neʼe maumau te ʼu pilō ʼa te Sosiete ʼuhi ko te ʼu foʼi pulu ʼaē neʼe fakapā kiai. Neʼe ko he pilivilesio lahi te kau ki te toe laga ʼo te ʼu pilō ʼaia! ʼI te ʼosi ʼo te fasiga taʼu māfana ʼaia, neʼe hinoʼi ʼau ke ʼau ʼalu ʼo pionie makehe ʼi te kolo ʼo Wittenberge. ʼI ʼihi māhina, neʼe ʼau faka mafola ia hola e 200 tupu te logo lelei ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. Neʼe ʼau fiafia ʼaupito ʼi taku kua mavae mai te fale pilisoni—neʼe mole he tau, pe ko he ʼu fakataga, pe ko he ʼu fale pilisoni!
Meʼa fakaʼofaʼofa foki, neʼe mole fualoa te ʼāteaina ʼaia. ʼI te ʼosi ʼo te tau, neʼe mavetevete te fenua ʼo Siamani, pea neʼe puleʼi e te kau Komunisi te koga meʼa ʼaē neʼe ʼau nofo ai. ʼI te māhina ʼo Sepetepeli 1950, ko te kau polisi fakafūfū ʼaē ko te Stasi ʼo Siamani ʼo te Potu Hahake, neʼe nātou kamata puke te ʼu tēhina fuli. Neʼe mole he fakatafitoʼaga ʼo te ʼu fakakoviʼi ʼaē neʼe fai kia ʼau. Neʼe nātou ʼui ko ʼau ko te malomu ʼe ʼau gāue maʼa te puleʼaga ʼo Amelika. Neʼe nātou ʼave ʼau ki te fale pilisoni Stasi ʼaē neʼe kovi ʼaupito ʼi te fenua, ʼi te kolo ʼo Brandenburg.
Neʼe Lagolago Kia ʼAu Toku ʼu Tēhina Fakalaumālie
ʼI te fale pilisoni ʼaia, neʼe mole fakagafua e te kau Stasi ke ʼau moe ʼi te ʼaho. Pea neʼe nātou fakafehuʼi ʼau ʼi te po katoa. ʼI tanatou ʼosi fakatagaʼi ʼau lolotoga ni ʼu ʼaho, neʼe fakahaʼuhaʼu ʼo kovi age te ʼu meʼa. ʼI te tahi uhu, neʼe mole nātou ʼave ʼau ki toku kogafale, kae neʼe nātou ʼave ʼau ki te meʼa ʼaē ʼe fakahigoaʼi ko te U-Boot Zellen (neʼe ko te kogafale neʼe fai ʼi te lalo kele). Neʼe nātou avahi te matapā ukamea ʼaē neʼe kua ukaukamea, pea neʼe nātou fakatotonu mai ke ʼau hū kiai. Neʼe tonu ke ʼau fakalaka ʼi te hūʼaga māʼoluga. ʼI te temi ʼaē neʼe ʼau ʼai ai toku vaʼe ki te kogafale ʼaia, neʼe ʼau fakatokagaʼi ʼe palapala te lauʼi simā. Neʼe haʼaki mālohi te matapā. Neʼe mole he hila pe ko he tahi matapā ʼi te kogafale ʼaia. Neʼe ʼau nofo ʼi te fakapōʼuli.
ʼUhi ko te palapala ʼo te lauʼi simā ʼo te kogafale, neʼe mole feala ke ʼau heka, mo takoto, pea mo ʼau moe. ʼI taku ʼosi talitali lolotoga he temi loaloaga ʼi te kogafale ʼaia, neʼe nātou toe ʼave ʼau ʼo fakafehuʼi, ʼo fakamū kia ʼau te ʼu foʼi hila mālohi. Neʼe mole ʼau ʼiloʼi pe koteā te meʼa ʼaē neʼe kovi age ʼi taku tuʼu ʼi te vai ʼi te ʼaho katoa ʼi te fakapōʼuli, peʼe ko te kātakiʼi te mamahi ʼo te mālama mālohi ʼo te ʼu foʼi hila ʼaē neʼe fakamū kia ʼau ʼi te po katoa ʼaia.
ʼI te tahi ʼu lakaga, neʼe nātou ʼui ʼe nātou fanahi anai ʼau. ʼI te hili ʼo te ʼu fakafehuʼi kehekehe ʼaē neʼe fai kia ʼau ʼi te ʼu pōʼuli, neʼe ʼaʼahi ʼau ʼi te tahi uhu e te tagata ofisie maʼu tuʼulaga ʼi te foʼi solia Lusia. Neʼe ko he faigamālie ʼaia ke ʼau fakahā age kia ia, ko te faʼahiga gaohi ʼoʼoku e te Stasi ʼo Siamani, neʼe kovi age ʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe fai kia ʼau e te Gestapo ʼa te kau Nasi. Neʼe ʼau fakahā age kia ia, neʼe mole lagolago te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ki te puleʼaga ʼa te kau Nasi, pea ʼe toe feiā aipe mo te puleʼaga Komunisi, pea ʼi te malamanei katoa ʼe mole tou kau ki te ʼu meʼa faka politike. Kae neʼe ʼau fakahā ai, ko te tokolahi ia nātou ʼaē neʼe kau ʼi te temi ʼaia ki te kau ofisie ʼo te Stasi neʼe kau ki muʼa atu ki te kautahi ʼo te kau Tūpulaga ʼa Itilele, pea neʼe lagi nātou ako ai peʼe feafeaʼi te fakatagaʼi ʼaki he agamālohi te hahaʼi ʼaē neʼe mole nātou fai he meʼa ʼe kovi. ʼI taku ʼui te ʼu meʼa ʼaia, neʼe ʼau tete ʼuhi ko te momoko, pea neʼe ʼau pakupaku pea mo gaʼegaʼe.
Meʼa fakapunamaʼuli foki, neʼe mole ʼita te tagata ofisie Lusia. Kae neʼe ina ʼaumai toku tupenu pea neʼe ina gaohi fakaleleiʼi ʼau. Hili kiai te kiʼi temi nounou ʼi tana ʼosi ʼaʼahi ʼau, neʼe toe ʼave ʼau ki he kogafale ʼe lelei age. Hili kiai ni ʼu ʼaho, neʼe ʼave ʼau ki te telepinale Siamani. ʼI taku talitali ʼaē ke nātou fai he tonu ʼo ʼuhiga mo ʼau, neʼe ʼau fiafia ʼi te pilivilesio ʼaē ke ʼau nofo mo ʼihi tēhina ʼi he tahi kogafale. ʼI taku ʼosi kātakiʼi toku gaohi koviʼi, neʼe ʼau fiafia ʼaupito ʼi taku fakatahi mo toku ʼu tēhina ʼi te faʼahi fakalaumālie!—Pesalemo 133:1.
ʼI te telepinale, neʼe nātou ʼui ko ʼau ko te malomu pea neʼe nātou fakatūʼa ia ʼau ke ʼau pilisoni ia taʼu e fā. Neʼe nātou ʼui neʼe mole faʼa fefeka fau te fakatūʼa ʼaia. Ko ʼihi ʼu tēhina neʼe fakatūʼa ki te ʼu taʼu e hogofulu tupu. Neʼe fekauʼi ʼau ki te fale pilisoni ʼe mole feala ki he tahi ke hola mai ai. ʼI taku manatu, neʼe mole feala māʼiape la mo he kiʼi kumā ke hū kiai peʼe ke hola mai te fale pilisoni ʼaia—he neʼe lelei ʼaupito tona leʼoleʼo. Kae ʼaki te tokoni ʼa Sehova, neʼe feala ki ʼihi tēhina lototoʼa ke nātou fakahū ki te fale pilisoni ʼaia he Tohi-Tapu katoa. Neʼe fakamavetevete te tohi moʼo fai ʼaki te tahi ʼu kiʼi tohi ʼaē neʼe feʼāveʼaki e te ʼu tēhina ʼaē neʼe nonofo ʼi te fale pilisoni.
Neʼe feafeaʼi tamatou fai te faʼahi ʼaia? Neʼe ko he meʼa faigataʼa. Ko te lakaga pe e tahi ʼaē neʼe feala ke mātou fesioʼaki ai, neʼe ko te temi ʼaē neʼe ʼave ai mātou ki te fale maʼanu, pea neʼe mātou fai te faʼahi ʼaia ʼi te lua vāhaʼa fuli ʼi te māhina. ʼI te tahi lakaga, ʼi taku ʼi te fale maʼanu, neʼe fanafana mai te tahi tēhina ki toku taliga, ʼo ina ʼui mai neʼe ina fufū te ʼu kiʼi pasina ʼo te Tohi-Tapu ʼi tona tauveli. ʼI taku ʼosi maʼanu, neʼe tonu ke ʼau toʼo tona tauveli.
Ko te tahi tagata leʼo neʼe sio ki te tēhina ʼaē neʼe fanafana mai, pea neʼe ina tāʼi mālohi ia ia ʼaki tana kauʼi ʼakau. Neʼe tonu ke ʼau foimo toʼo te tauveli pea mo fakatahi mo te hahaʼi pilisoni. Meʼa fakafiafia foki, neʼe mole nātou maʼutokā ʼau mo te ʼu kiʼi pasina ʼo te Tohi-Tapu. Kapau neʼe hoko te faʼahi ʼaia, neʼe feala ke fakatupu kovi kia mātou ʼi te faʼahi fakalaumālie. Neʼe tau hoko te ʼu meʼa ʼaia. Neʼe mātou fenonoʼi tuʼumaʼu moʼo lau ʼo te Tohi-Tapu, pea neʼe feala ke mātou tuʼutāmaki ai. ʼE mahino ia, neʼe maʼuhiga kia mātou te ʼu palalau ʼaenī ʼa te ʼapositolo ko Petelo, “Koutou nonofo ʼalaʼala, koutou nonofo tokaga.”—1 Petelo 5:8.
Neʼe fakatuʼutuʼu e te puleʼaga ʼo te fenua ke feʼāveʼaki mātou ʼi te ʼu fale pilisoni kehekehe, pea neʼe mole mātou ʼiloʼi pe koteā tona tupuʼaga. ʼI te vaha ʼo te ʼu taʼu e fā, neʼe tuʼa hogofulu toku feʼāveʼaki ʼi te ʼu fale pilisoni kehekehe. Kae neʼe ʼau felāveʼi tuʼumaʼu mo ʼihi tēhina. Neʼe ʼau ʼofa ʼaupito ki te ʼu tēhina ʼaia, pea neʼe ʼau lotomamahi ʼaupito ʼi te ʼu temi ʼaē neʼe tonu ai ke ʼau fetogi fale pilisoni.
Moʼo fakaʼosi, neʼe ʼave ʼau ki Leipzig, pea ʼi te kolo ʼaia neʼe fakamavae ʼau mai te fale pilisoni. Ko te tagata leʼo ʼo te fale pilisoni ʼaē neʼe ina fakamavae ʼau neʼe mole tauʼinē mai kae neʼe ina ʼui mai, “ ʼE tou toe felāveʼi anai.” ʼI tana agakovi, neʼe ina loto ia ke ʼau toe liliu age ki te fale pilisoni. ʼE ʼau tau manatuʼi te koga tohi ʼo Pesalemo 124:2, 3, ʼaē ʼe ʼui fēnei ai: “Kanaʼauala te puipui ʼo tatou e Sehova, ʼi te temi ʼaē neʼe fakafeagai ai te tagata kia tatou, kanaʼauala neʼe nātou folo maʼuli tatou, ʼi te temi ʼaē neʼe nātou ʼiʼita lahi ai kia tatou.”
ʼE Faka ʼĀteaina e Sehova Tana Kau Kaugana Agatonu
ʼI te temi ʼaia, neʼe kua ʼau toe ʼāteaina. Ko toku tokolua ko Ruth, pea mo te tuagaʼane ko Herta Schlensog neʼe nā talitali kia ʼau ʼi te matapā ʼo te fale pilisoni. Lolotoga te ʼu taʼu fuli ʼaia neʼe ʼau nofo ai ʼi te fale pilisoni, neʼe fakamomoli mai e Herta ʼi te māhina fuli haku kiʼi meʼa kai. Kanapaula neʼe mole ina ʼaumai te ʼu kiʼi meʼa kai ʼaia, neʼe kua ʼau lagi mate ʼau ʼi te fale pilisoni. ʼOfa pe ke manatuʼi e Sehova tana ʼofa ʼaia.
Talu mai te temi ʼaē neʼe ʼau mavae ai mai te fale pilisoni, neʼe tapuakiʼi ʼau e Sehova ʼo ina foaki mai te ʼu pilivilesio fakalaumālie. Neʼe ʼau toe pionie makehe ʼi te kolo ʼo Gronau ʼi Siamani, pea neʼe ʼau tagata taupau faka silikosikilipisio ʼi te ʼu Alpes ʼo Siamani. Ki muli age, neʼe fakaafe ʼau ke ʼau kau ki te 31 kalasi misionea ʼo te Faleako Faka Tohi-Tapu ʼo Kalaate ʼo te Sosiete Watchtower. Neʼe ʼaumai tomatou ʼu pepa ʼi te fakatahi faka malamanei ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼaē neʼe fai ʼi te Yankee Stadium ʼi te taʼu 1958. Neʼe ʼau maʼu te pilivilesio ʼaē ke ʼau fakamatala ki te ʼu tēhina mo tuagaʼane te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko kia ʼau.
ʼI te hili ʼo te fakatahi ʼaia, neʼe ʼau folau ki Chili ke ʼau misionea ai. ʼI te fenua ʼaia, neʼe ʼau toe liliu ai ko te tagata taupau faka silikosikilipisio ʼi te potu toga ʼo Chili—pea ʼe feala ke ʼui moʼoni neʼe fekauʼi ʼau ki te ʼu potu taupotu ʼo te kele. ʼI te taʼu 1962, neʼe ʼau ʼohoana mo Patsy Beutnagel, ko te tuagaʼane misionea ʼe haʼu mai San Antonio, Texas, ʼi Amelika. Neʼe ʼau fiafia mo ia ʼi te ʼu taʼu taulekaleka ʼo toku selevisi kia Sehova.
ʼI te ʼu taʼu e 70 tupu ʼo toku maʼuli, neʼe lahi te ʼu temi neʼe ʼau fiafia ai, pea mo te ʼu temi neʼe ʼau lotomamahi ai. Neʼe ʼui fēnei e te tagata fai pesalemo: “ ʼE lahi te ʼu malaʼia ʼo ia ʼaē ʼe faitotonu, kae ko Sehova ʼe ina faka ʼāteaina ia ia mai te ʼu malaʼia fuli ʼaia.” (Pesalemo 34:19) ʼI te taʼu 1963, ʼi taku kei nofo ʼi Chili, neʼe hoko kia Patsy mo ʼau te meʼa fakaʼofaʼofa ʼaupito, neʼe mate tamā kiʼi toe fafine. Ki muli age, neʼe mahaki kovi ia Patsy, pea neʼe ma toe liliu ki Texas. ʼI tona taʼu 43, neʼe mate ai ʼi he ʼaluʼaga fakaʼofaʼofa. ʼE ʼau tau faikole kia Sehova ke ina manatuʼi toku ʼohoana ʼofaina.
ʼI te temi nei, logope la ʼe ʼau mahaki pea ku ʼau matuʼa, kae ʼe ʼau fiafia ʼi taku pionie katoa pea mo tagata ʼāfea ʼi te kolo ʼo Brady ʼi Texas. ʼE moʼoni, neʼe lahi te ʼu faigataʼaʼia ʼo toku maʼuli, pea ʼe lagi toe hoko anai kia ʼau he tahi ʼu ʼahiʼahi. Kae ʼe feala ke ʼau ʼui ohage ko te tagata fai pesalemo: “Ê ʼAtua, neʼe ke akoʼi ʼau talu mai toku temi tūpulaga, pea ʼo aʼu mai ki te temi nei ʼe ʼau fakamatala tau ʼu gāue fakatalakitupua.”—Pesalemo 71:17.
[Paki ʼo te pasina 23]
(1) ʼI te temi nei, ʼe ʼau tagata ʼāfea pea mo pionie katoa ʼi Texas, ʼi Amelika, (2) mo Patsy, ʼi muʼa ʼo tamā ʼohoana, (3) ko ʼau ʼi te kalasi ʼa Herr Schneider; ʼe ʼau heka ʼi muli, (4) ko taku faʼe, ia Teresa, ʼaē neʼe mate ʼi Ravensbrück