XOOK 22
KʼAAY 15 Koʼox nojbeʼenkúuntik le Reyoʼ
¿Bix tu yeʼesil Jesús importante u yilik u kʼaabaʼ Jéeoba?
«Teneʼ tsʼoʼok in tsʼáaik u kʼaj óoltoʼob a kʼaabaʼ, yéetel yaan u seguer in tsʼáaik kʼaj óoltbil» (JUAN 17:26).
BAʼAX KEN K-KANE
Jesúseʼ tu tsʼáaj kʼaj óoltbil u kʼaabaʼ Jéeoba, tu yeʼesaj de ke santo u kʼaabaʼ yéetel tu yeʼesaj maʼ jaaj le baʼaxoʼob tu yaʼalaj Satanás tu contra u kʼaabaʼ Diosoʼ. ¿Bix úuchik u beetik leloʼ?
1, 2. 1) ¿Baʼax tu beetaj Jesús le áakʼab antes tiʼ u kíimiloʼ? 2) ¿Baʼax ken k-il teʼ xookaʼ?
JUEVES de áakʼab tu kʼiinil 14 tiʼ nisán tiʼ le año 33, Jesúseʼ tu beetaj u Cena Yuumtsil yéetel u apóstoloʼob. Letiʼeʼ u yojel maʼ tun xáantaleʼ yaan u traicionartaʼal tumen Judas, yaan u sen beetaʼal u muʼyaj yéetel yaan u kíimsaʼal. Le oʼolal le ka tsʼoʼok le janaloʼ tu despedirtuba tiʼ u apóstoloʼob. Antes xan tiʼ u láaj binoʼobeʼ Jesúseʼ tu beetaj junpʼéel oración jach importante. Le baʼax tu yaʼaloʼ tu tsʼíibtaj apóstol Juan, lelaʼ ku chíikpajal tiʼ Juan capítulo 17.
2 Teʼ xookaʼ yaan k-ilik baʼax jeʼel k-kanik tiʼ le oración tu beetaj Jesúsoʼ. Yaan k-ilik baʼaxoʼob preocupart teʼ súutukil jeʼeloʼ yéetel yaan xan k-ilik baʼax maas importante tu yilil le tiaʼan kaʼach way Luʼumoʼ.
«TSʼOʼOK IN TSʼÁAIK KʼAJ ÓOLTBIL A KʼAABAʼ»
3. ¿Baʼax tu yaʼalaj Jesús yoʼolal u kʼaabaʼ Jéeoba, yéetel baʼax u kʼáat u yaʼal leloʼ? (Juan 17:6, 26).
3 Teʼ oración tu beetaj Jesúsoʼ tu yaʼalaj tiʼ Jéeoba: «Tsʼoʼok in tsʼáaik kʼaj óoltbil a kʼaabaʼ». Lelaʼ kaʼatéen tu yaʼalil Jesús, leloʼ ku yeʼesikeʼ jach importante u yilik u kʼaabaʼ Jéeoba (xok Juan 17:6, 26). ¿U kʼáat wa u yaʼaleʼ táan kaʼach u kaʼansik u kʼaabaʼ Dioseʼ Jéeoba? Maʼatech, tumen u discípuloʼobeʼ deporsi u yojloʼob leloʼ tumen judíoʼob, yéetel u kʼaabaʼ Dioseʼ ku chíikpajal u milesil u téenel teʼ Tsʼíiboʼob ich Hebreooʼ. Le ka tu yaʼalaj táan u tsʼáaik kʼaj óoltbil u kʼaabaʼ Dioseʼ táan kaʼach u yaʼalikeʼ ka u kʼaj óoltoʼob jach bix Jéeoba. Ichil lelaʼ táakaʼan baʼax u tukultmaj u beetik, baʼax ku beetik yéetel u jatsʼuts modos. Chéen Jesús jach u kʼaj óol Jéeoba tubeel, le oʼolal chéen letiʼ jeʼel u páajtal u kaʼansik le baʼaloʼobaʼ.
4, 5. 1) ¿Bix jeʼel u pʼáatal especial a wilik u kʼaabaʼ juntúul máakeʼ? (Tsol yéetel junpʼéel ejemplo). 2) ¿Bix úuchik u pʼáatal jach especial u kʼaabaʼ Jéeoba utiaʼal le apóstoloʼoboʼ?
4 Chéen tukulteʼ ta múuchʼulileʼ yaan juntúul ancianoeʼ ku kʼaabaʼtik David, letiʼeʼ doctor yéetel úuch a kʼaj óolte. Pero junpʼéel kʼiineʼ techeʼ ka téek kʼojaʼantal yéetel ka bisaʼal teʼ hospital teʼ tuʼux ku meyaj le sukuʼunoʼ. Letiʼ túuneʼ ku operarkech yéetel ku salvartik a kuxtal. ¿Máasaʼ beoraaʼ maas ka yaabiltik le sukuʼunoʼ? Yéetel cada ken a wuʼuy u yaʼalaʼal u kʼaabaʼeʼ ku kʼaʼajaltech le baʼax tu beetaj ta woʼolaloʼ. Beoraaʼ Davideʼ maʼ ta wilik chéen bey juntúul anciano yaan ta múuchʼulileʼ, baʼaxeʼ letiʼe máax tu salvartaj a kuxtaloʼ. Bey túunoʼ cada ken a kʼaʼajs u kʼaabaʼeʼ especial a tiaʼalte.
5 Lelaʼ bey xan úuchik yéetel u discípuloʼob Jesúsoʼ. Letiʼobeʼ deporsi u yojloʼob u kʼaabaʼ Jéeoba, pero kʼuch u kʼaj óoltoʼob le máax bisik le kʼaabaʼoʼ. Bey úuchik u yilkoʼob jach especial u kʼaabaʼ Jéeobaoʼ. ¿Bix úuchik lelaʼ? Yoʼolal le baʼaxoʼob tu beetaj Jesús le tiaʼan way Luʼumeʼ. Letiʼeʼ yéetel le baʼaxoʼob tu beetaj bey xan yéetel le baʼaxoʼob tu yaʼaloʼ tu yeʼesaj u jatsʼuts modos u Taata. Le apóstoloʼob xanoʼ le ka tu yiloʼob bix u kaʼansaj Jesús yéetel bix u tratartik le máakoʼoboʼ kʼuch u kʼaj óoltoʼob maas maʼalob Jéeoba (Juan 14:9; 17:3).
«LE A KʼAABAʼ TA TSʼÁAJTENOʼ»
6. ¿Baʼax tu yóotaj u yaʼal Jesús le ka tu yaʼalaj «le a kʼaabaʼ ta tsʼáajtenoʼ»? (Juan 17:11, 12).
6 Teʼ oración tu beetaj Jesúsoʼ le ka tu chʼaʼchiʼitaj u discípuloʼobeʼ letiʼeʼ tu yaʼalaj tiʼ Jéeoba: «Kanáantoʼob [ . . . ] yoʼolal le a kʼaabaʼ ta tsʼáajtenoʼ» (xok Juan 17:11, 12). ¿U kʼáat wa túun u yaʼaleʼ tiʼ Jesúseʼ jeʼel u páajtal xan u yaʼalaʼaltiʼ Jéeobaeʼ? Maʼatech. Teʼ oraciónoʼ Jesúseʼ tu yaʼalaj tiʼ Jéeoba: «A kʼaabaʼ». Lelaʼ ku yeʼesik túuneʼ Jesúseʼ maʼ kʼexpaj u kʼaabaʼiʼ, maʼ káaj u kʼaabaʼtik Jéeobaiʼ. ¿Baʼax túun tu yóotaj u yaʼal Jesús le ka tu yaʼalaj «le a kʼaabaʼ ta tsʼáajtenoʼ»? Lelaʼ tu yaʼalaj tumen letiʼ ku tʼaan tu kʼaabaʼ Jéeoba. Tsʼoʼoleʼ le ka taal way Luʼumeʼ le milagroʼob tu beetoʼ tu beetaj tu kʼaabaʼ u Taata (Juan 5:43; 10:25). Kʼaʼabéet xan k-chʼaʼik en cuenta le baʼax u kʼáat u yaʼal u kʼaabaʼ Jesúsoʼ: «Jéeoba Salvartik Máak». Jeʼex k-ilkoʼ ichil u kʼaabaʼ Jesúseʼ táakaʼan xan u kʼaabaʼ Jéeobaiʼ.
7. Tsol yéetel junpʼéel ejemplo baʼaxten Jesúseʼ páajchaj u tʼaan tu kʼaabaʼ Jéeoba.
7 Utiaʼal k-naʼatik bix u tʼaan Jesús tu kʼaabaʼ Jéeobaeʼ koʼoneʼex tsʼáaik junpʼéel ejemplo. Juntúul gobernanteeʼ jeʼel u páajtal u tsʼáaik autoridad tiʼ juntúul máak utiaʼal ka tʼaanak tu kʼaabaʼeʼ. Desde teʼ súutukil jeʼeloʼ le baʼax ken u yaʼal le máakoʼ bey letiʼe gobernante aʼalikoʼ. Lelaʼ bey xan u yúuchul yéetel Jéeobaoʼ. Letiʼeʼ tu tsʼáaj autoridad tiʼ Jesús utiaʼal ka tʼaanak tu kʼaabaʼ (Mat. 21:9; Luc. 13:35).
8. ¿Bix tu yeʼesil Jesús letiʼ representartik Jéeoba antes u taal way Luʼumeʼ? (Éxodo 23:20, 21).
8 Teʼ Bibliaoʼ ku yaʼalaʼal tiʼ Jesús «le Tʼaanoʼ» tumen letiʼ bisik u tʼaan Jéeoba tiʼ le ángeloʼoboʼ bey xan tiʼ le máakoʼoboʼ (Juan 1:1-3). Maʼ xaaneʼ Jesúseʼ letiʼ le ángel túuxtaʼab tumen Jéeoba utiaʼal ka u kanáant yéetel ka u nuʼukt le israelitaʼob teʼ desiertooʼ. ¿Baʼaxten túun kʼaʼabéetchaj u yuʼubal u tʼaan le ángelaʼ? Jéeobaeʼ ku yaʼalik baʼaxten: «Letiʼ representarken». Lelaʼ u kʼáat u yaʼaleʼ letiʼ ku tʼaan tu kʼaabaʼ Jéeoba (xok Éxodo 23:20, 21).a Yéetel le tʼaanoʼobaʼ Jéeobaeʼ ku pʼatik claroileʼ Jesús representartik. Leloʼ ku yeʼesikeʼ letiʼ le máax yéeyaʼan utiaʼal u santificartik u kʼaabaʼ Jéeobaoʼ.
«IN YUUM, BEET U ALABARTAʼAL A KʼAABAʼ»
9. ¿Bix k-ojéeltik utiaʼal Jesúseʼ jach importante u kʼaabaʼ Jéeoba?
9 Jeʼex tsʼoʼok k-ilkoʼ antes tiʼ u taal Jesús way Luʼumeʼ, letiʼeʼ jach importante u yilik u kʼaabaʼ Jéeoba. Lelaʼ bey xan tu yeʼesil le ka taal way Luʼumeʼ. Yéetel tuláakal baʼax tu beeteʼ tu yeʼesaj jach importante utiaʼal letiʼ u kʼaabaʼ u Taata. Le maʼ yaʼab u bin u kíimiloʼ letiʼeʼ tu kʼáataj tiʼ Jéeoba: «In Yuum, beet u alabartaʼal a kʼaabaʼ». Tu séebaʼanil túuneʼ Jéeobaeʼ tu yaʼalajtiʼ: «Tsʼoʼok in beetik u alabartaʼal, yéetel yaan in beetik u alabartaʼal tu kaʼatéen» (Juan 12:28).
10, 11. 1) ¿Bix úuchik u alabartik Jesús u kʼaabaʼ Jéeoba? (Ilawil xan le dibujooʼ). 2) ¿Baʼaxten kʼaʼabéet u pʼaʼatal santoil u kʼaabaʼ Jéeoba yéetel u yeʼesaʼal maʼ jaaj le baʼax ku yaʼalaʼal tu yoʼolaloʼ?
10 ¿Bix úuchik u alabartik Jesús u kʼaabaʼ u Taata? Lelaʼ tu beetaj le ka tu tsikbaltaj tiʼ u maasil u jatsʼuts modosoʼob Jéeoba bey xan le baʼaloʼob jatsʼutstak u beetmoʼ. Pero maʼ chéen le tu beetaj utiaʼal u alabartik u kʼaabaʼiʼ. Letiʼeʼ u yojel kʼaʼabéet xan u yeʼesik de ke santo u kʼaabaʼ u Taata, bey xan u yeʼesik maʼ jaaj le baʼax ku yaʼalaʼal tu contra u kʼaabaʼ Jéeobaoʼ. Utiaʼal Jesúseʼ jach importante lelaʼ, le oʼolal le ka tu kaʼansaj orar u discípuloʼobeʼ tu yaʼalaj: «K-Taata yanech teʼ kaʼanoʼ, santificartaʼak a kʼaabaʼ» (Mat. 6:9).
11 ¿Baʼaxten kʼaʼabéet u yeʼesaʼal santo u kʼaabaʼ Jéeoba bey xan u yeʼesaʼal maʼ jaaj le baʼax ku yaʼalaʼal tu contraoʼ? Tumen tu jardínil Edéneʼ Satanáseʼ tu yaʼalaj baʼaloʼob maʼ jaajtak tu contra Jéeobaiʼ. Letiʼeʼ tu yaʼaleʼ Jéeobaeʼ ku tuus yéetel tu beetaj u kʼasaʼanil tiʼ Adán yéetel Eva (Gén. 3:1-5). Tu tsʼáaj naʼatbil xaneʼ maʼ maʼalob baʼax ku beetik Jéeobaiʼ. Letiʼeʼ jach tu pʼataj kʼaasil u kʼaabaʼ Dios. Tu kʼiiniloʼob Job xaneʼ Satanáseʼ tu yaʼaleʼ wíinikeʼ chéen ku meyajtik Jéeoba yoʼolal le baʼaloʼob maʼalobtak ku tsʼaʼabaltiʼoʼ. Tu tsʼáaj naʼatbil xaneʼ mix máak jeʼel u chúukpajal u yóol tiʼ Jéeoba wa ku tsʼaʼabal a pruebaileʼ (Job 1:9-11; 2:4). Kʼaʼabéet kaʼach u máan tiempo utiaʼal u yeʼesaʼal máax aʼalik u jaajil: Jéeoba wa Satanás.
Jesúseʼ tu kaʼansaj tiʼ u discípuloʼob u kʼaʼanaʼanil u santificartaʼal u kʼaabaʼ Dios (Ilawil párrafo 10)
«KIN KʼUBIK IN KUXTAL»
12. ¿Baʼax tu beetaj Jesús utiaʼal u yeʼesik u yaabiltmaj u kʼaabaʼ Jéeoba?
12 Jesúseʼ jach tu yaabiltaj u Taata, le oʼolal tu beetaj tuláakal le ku páajtal utiaʼal u santificartik u kʼaabaʼ Jéeoba bey xan utiaʼal u yeʼesik maʼ jaaj le baʼax ku yaʼalaʼal tu contraoʼ. Hasta tu yaʼalaj: «Kin kʼubik in kuxtal» (Juan 10:17, 18). Lelaʼ ku yeʼesikeʼ tu yóotaj u kʼub u kuxtal tu yoʼolal u kʼaabaʼ Jéeoba.b Pero Adán yéetel Eva, le yáax máakoʼob perfectoʼob kaʼachoʼ, líikʼoʼob tu contra Jéeobaeʼ ka tu tsʼáajubaʼob tu tséel Satanás. Chéen baʼaleʼ Jesúseʼ utiaʼal u yeʼesik u yaabiltmaj Jéeobaeʼ tu yóotaj taal way Luʼumeʼ yéetel tu yuʼubaj u tʼaan (Heb. 4:15; 5:7-10). Jesúseʼ jach chúukpaj u yóol tak ka kíim le ka chʼuykíintaʼab teʼ cheʼoʼ (Heb. 12:2). Bey úuchik u yeʼesik u yaabiltmaj Jéeoba bey xan u kʼaabaʼoʼ.
13. ¿Baʼaxten chéen Jesús jeʼel u páajtal kaʼach u yeʼesik Satanás ku tuuseʼ? (Ilawil xan le dibujooʼ).
13 Yéetel le baʼax tu beetaj ichil u kuxtaloʼ Jesúseʼ tu yeʼeseʼ le máax tuusnajoʼ Satanás, maʼ Jéeobaiʼ (Juan 8:44). Maʼ unaj u tuʼubultoʼoneʼ jach chéen Jesús u kʼaj óol tubeel Jéeoba. Wa tiʼ tuláakal le baʼax tu yaʼalaj Satanás ka yanak junpʼéel baʼal jaajoʼ, jeʼel kaʼach u yaʼalik Jesúseʼ. Letiʼeʼ mantatsʼ tu defendertaj u kʼaabaʼ u Taata yéetel tu yeʼesaj maʼ jaaj le baʼax ku yaʼalaʼal tu yoʼolaloʼ. Tak teʼ súutukiloʼob jeʼel u tuklaʼal pʼaʼat tumen Jéeobaoʼ, letiʼeʼ maas jeʼel u yóotik kíimil ke ka u tsʼáauba tu contra u Taataeʼ (Mat. 27:46).c
Yéetel tuláakal le baʼax tu beetaj ichil u kuxtaloʼ Jesúseʼ tu yeʼeseʼ le máax tuusnajoʼ Satanás, maʼ Jéeobaiʼ (Ilawil párrafo 13)
«TSʼOʼOK IN BEETIK LE MEYAJ TA KʼUBÉENTAJTENOʼ»
14. Jéeobaeʼ, ¿bix tu bendecirtil Jesús úuchik u chúukpajal u yóol?
14 Tiʼ le oración tu beetaj Jesús le áakʼab antes tiʼ u kíimiloʼ, tu yaʼalaj tiʼ Jéeoba: «Tsʼoʼok in beetik le meyaj ta kʼubéentajtenoʼ». Jesúseʼ u yojel yaan u bendecirtaʼal tumen Jéeoba úuchik u chúukpajal u yóol (Juan 17:4, 5). Lelaʼ bey úuchikoʼ tumen Jéeobaeʼ maʼ tu chaʼaj u pʼáatal teʼ muknaloʼ (Hech. 2:23, 24). Baʼaxeʼ tu kaʼa kuxkíintaj yéetel tu tsʼáajtiʼ junpʼéel puesto maas nojoch teʼ kaʼanoʼ (Fili. 2:8, 9). Ka máan yaʼab añoseʼ, Jesúseʼ káaj u gobernar tu Reino Dios. ¿Baʼax ken u beet le Reinoaʼ? Jesúseʼ tu kaʼansaj ka k-kʼáat tiʼ Jéeoba baʼax ken u beete: «Taalak a Reino, beetaʼak baʼax a kʼáat, jeʼex u beetaʼal teʼ kaʼanoʼ bey xan ka beetaʼak way luʼumeʼ» (Mat. 6:10).
15. ¿Baʼaxoʼob ken u beet Jesús?
15 Maʼ tun xáantaleʼ Jesúseʼ yaan u xuʼulsik u enemigoʼob Dios yéetel yaan u xuʼulsik le kʼasaʼan máakoʼob teʼ Armagedónoʼ (Apo. 16:14, 16; 19:11-16). Kéen tsʼoʼokkeʼ yaan u pulik Satanás teʼ «taamkach jooloʼ», lelaʼ u kʼáat u yaʼaleʼ bey yaan u kʼaʼalal tiʼ junpʼéel lugar tuʼux maʼ tu páajtal u beetik mix baʼaleʼ (Apo. 20:1-3). Kéen tsʼoʼokkeʼ Jesúseʼ yaan u káajal u reinar Mil Años. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ Jesúseʼ yaan beetik u yantal jeetsʼeelil, yaan u yáantik wíinik utiaʼal ka pʼáatak perfectoil, yaan u kaʼa kuxkíintik le kimenoʼoboʼ yéetel yaan u beetik u suut le Luʼum junpʼéel paraísooʼ. ¡Bey kun béeytal le baʼax u tukultmaj Jéeoba desde tu káajbaloʼ! (Apo. 21:1-4).
16. ¿Bix le kuxtal le kéen tsʼoʼokok le Mil Añosoʼ?
16 ¿Bix le kuxtal le kéen tsʼoʼokok le Mil Añosoʼ? Maʼ tun antal kʼeban yéetel tuláakal baʼal perfecto. Wíinikeʼ maʼ kun kʼaʼabéettal u kʼáatik ka perdonartaʼak yoʼolal le u kuxtal tu kʼubaj Jesúsoʼ. Tsʼoʼoleʼ maʼ kun kʼaʼabéettal u yantal juntúul mediador mix sacerdoteʼob utiaʼal ka páajchajak k-náatsʼal tu yiknal Jéeoba. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ le kíimiloʼ tsʼoʼok u xuʼulsaʼal, yéetel le kimenoʼoboʼ tsʼoʼok u kaʼa kuxkíintaʼaloʼob. Tuláakal baʼax kuxaʼan way Luʼumeʼ yaan u pʼáatal láaj perfectoʼob (1 Cor. 15:25, 26).
17, 18. 1) ¿Baʼax kun ilbil le kéen tsʼoʼokok le 1,000 añosoʼ? 2) ¿Baʼax túun ken u beet Jesús le kéen tsʼoʼokok le Mil Añosoʼ? (1 Corintios 15:24, 28; ilawil xan le dibujooʼ).
17 ¿Baʼax uláakʼ kun úuchul tu tsʼoʼokbal le Mil Añosoʼ? Yaan u yúuchul junpʼéel baʼal jach importante, yaan u yeʼesaʼaleʼ santo u kʼaabaʼ Jéeoba yéetel maʼalob tuláakal baʼax ku beetik. Tu jardínil Edéneʼ Satanáseʼ tu yaʼaleʼ Jéeobaeʼ ku tuus, maʼ u yaabiltmaj wíinikiʼ yéetel maʼ maʼalob u gobernariʼ. Chéen baʼaleʼ desde úuchjeakileʼ le máaxoʼob adorartik Jéeobaoʼ tsʼoʼok u santificarkoʼob u kʼaabaʼ yaʼab u téenel. ¿Baʼax kun ilbil le kéen tsʼoʼokok le 1,000 añosoʼ? Yaan u yilaʼaleʼ maʼ jaaj le baʼax ku yaʼalaʼal tu contra Jéeobaoʼ, yéetel letiʼeʼ jach tu jaajil u yaabiltmoʼon.
18 Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ tuláakal máak ken yileʼ Satanáseʼ chéen tuusnaji. ¿Baʼax túun ken u beet Jesús le kéen tsʼoʼokok le Mil Añosoʼ? ¿Yaan wa u tsʼáaikuba tu contra Jéeoba jeʼex tu beetil Satanáseʼ? ¡Maʼatech! (Xok 1 Corintios 15:24, 28). Jesúseʼ yaan u kʼubik le Reino tiʼ u Taataoʼ yéetel yaan u tsʼáaikuba yáanal u páajtalil. Lelaʼ yaan u beetik tumen jach u yaabiltmaj Jéeoba.
Le kéen tsʼoʼokok u reinar Jesús Mil Añoseʼ yaan u kʼubik le Reino tiʼ u Taataoʼ (Ilawil párrafo 18)
19. ¿Bix tu yeʼesil Jesús jach importante u yilik u kʼaabaʼ Jéeoba?
19 Jéeobaeʼ jach ku confiar tiʼ Jesús, le oʼolal tu túuxtaj utiaʼal ka representartaʼak. Jesúseʼ jach maʼalob tu beetil le meyaj kʼubéentaʼabtiʼoʼ. ¿Bix tu yeʼesil Jesús jach importante u yilik u kʼaabaʼ Jéeoba? Lelaʼ tu yeʼesaj le ka tu yóotaj kíimil tu yoʼolal u kʼaabaʼ u Taataoʼ, tsʼoʼoleʼ le kéen tsʼoʼokok le Mil Años kun reinaroʼ yaan u sutik le Reino tiʼ Jéeobaoʼ. ¿Bix jeʼel k-beetik jeʼex Jesúseʼ? Lelaʼ yaan k-ilik teʼ xook ku segueroʼ.
KʼAAY 16 Nojbeʼenkúunteʼex Jéeoba yoʼolal u Paal
a Yanchaj uláakʼ ángeloʼob tʼaanajoʼob tu kʼaabaʼ Jéeoba. Le oʼolal le Bibliaoʼ yaan horaeʼ ku yaʼalikeʼ Jéeoba aʼalik junpʼéel baʼal, pero u jaajileʼ juntúul ángel aʼale (Gén. 18:1-33). Por ejemploeʼ kex le Biblia ku yaʼalik Jéeoba aʼal tiʼ Moisés le baʼax ku yaʼalik le Leyoʼ yaan uláakʼ tekstoʼob aʼalikeʼ letiʼe ángeloʼob aʼal tiʼ Moisés baʼax ken u tsʼíibtoʼ (Lev. 27:34; Hech. 7:38, 53; Gál. 3:19; Heb. 2:2-4).
b Úuchik u tsʼáaik u kuxtal Jesúseʼ wíinikeʼ jeʼel u páajtal u kuxtal utiaʼal mantatsʼeʼ.
c Ilawil le jaats «Kʼáatchiʼob ku beetaʼal», jóokʼ tiʼ U Pʼíich Tulumil Kanan tiʼ abril tiʼ 2021, página 30 yéetel 31.