Bagizo Regbo Nye Koyo Wai Tipa Gbigbita Aboro?
‘Tipagine ongo mo [Yekova] aonga tini ho gbigbita boro ambira gu boro ni ruu kisusi ni?’—ABAKUKA 1:13.
1. Gini regbo kpotosende nabaha nika hi be gu inohe nga ga ga Yekova taarimo?
YA MO Mbori atingidi gbarasi gbigbita aboro? Kangia wo duhe, bagizo regbo wai si aida ani sungudihe? Dungu aboro rogo zegino dunduko nasana ngbatunga agu asanahe re. Wari rengbe ani ka bi akaragapai ni? Ani rengbe ka bihe rogo agu afugo nga ga sangbanebi nga gu naye be Mbori tipa gako ringbisiringbisi regbo. Si nakido rani na gupai nga Yekova nika manga sarangbanga barambeda kurii gbigbita aboro dunduko. Kina fuo gure sa ‘kpotosende nikahí be ina pa gu taarimo nga ga Yekova, wa aime nahisa gango baime.’ Gure nga gu kidohe nga ga sangbanebi ani abihe rogo ga Mbori Ziazia Fugo nga gu du rogo Abakuka 2:14.
2. Gini ga Mbori manga asarangbanga biata du rogo gu buku nga ga Abakuka?
2 Ga Abakuka buku, nga gu i akehe bara ti gu garã nga 628 Mbata fu Gaani Regbo, na ga Yekova Mbori manga asarangbanga biata rogo nga gu naye timburu kuraha. I aima manga gu ue dagba agu asarangbanga re. Gu bambataha angia ga Yekova sarangbanga kuti gu rikaaboro nadu rogo gu ringara Yuda nadu mbata nga agu aboro naamanga kina agu apai nangba tiyo. Ginipai tipa gu uehe? Si angia ga Mbori manga sarangbanga kuti Babera nga gu nanarungosi aboro. Nirengo tie, ani na nduapai berani dunduko ka duna kido nga Mbori amanga gu biata sarangbanga amanga. Nirengo, ani rengbe ka maabangirani tipa pa digoho kumbatayo barambeda. Nimanga ko pai tipa gu ruruyo du rogo gi yangara arame re, Mbori aye na gbarasahe kurii gbigbita aboro dunduko. Yangarani akpi rogo “gu vura nga ga gu bakere rago nga ga Mbori, nga gu ko du na tandu apai dũ,” nga gu nambeda ni kina boro ipo.—Yugoti 16:14, 16.
3. Ginipai nika manga amanga kurii gu gbigbita aboro du rogo gaani regbo?
3 Gu vura nga ga ga Mbori bakere uru nambeda ni kina boro ipo. Na pa manga ga Mbori sarangbanga kurii gbigbita aboro ti gaani regbo ni gupai nikamanga amanga a wa ga Yekova sarangbanga kurii Yuda na Babera amangi. Ono tie, tipagine ka ani abinga tirani tini kina boro awere wa ani ringara Yuda yo rogo ga Abakuka uru ya? Ginipai namanga rogo gu ringara re?
Ringara Rogo Baguzoro
4. Gini gbegbere pangbanga Abakuka agiaha?
4 Ani berẽnga pa ga Yekova nebi nga Abakuka ko gu sungu auru gako kpasakpasa rii bambu, kini gbia ngbarago be wene zezere wege nga ga nyemu. Kundi gu du pati ko. (Abakuka 1:1; 3:19, gu kekepai du banduhe rogo NW ) Ono Abakuka nagia gu pangbanga nafu bakere gberarago. Bakindo Yuda nga Yoyakima ima imo Uriya na ki di kangba gu nebi re ki baha kurogo ba kpisido kungbo aboro. (Yeremaya 26:23) Rengo ngaha, Uriya anyenga kuti gako kido kuti Yekova te, gunde azi ko sidu ko ki oro ku Ezipeta yo. Si ki vura du wo, Abakuka ini gupai nga anga nyemu songoda ga Yekova iriso nafõngbadu Yoyakima ko mangi gu gako zuu te re. Gere nayugotihe ziazia be ga bakindo bakere basa ga Mbori andika na pa soga ko gu nebi nga Yeremaya na gu kura aboro nga aguyo namangasunge Yekova.
5. Gu mangaapai nga ga toro ringara Yuda yo nga gine, na waigu Abakuka akaragapai kuti ni?
5 Abakuka nabi ngime wene fuõngua si nigundu rii agu abambu du pati ko. Aboro azonga gi wene fuõngua re ni airisi Yekova te. I narimiso tiyo kurogo gu mangaapai nga ga zire pambori nga gu gu ga aYuda gbigbita Bakindo nga Yoyakima asongodaha. Nga gu pa zee! Bangiri Abakuka hi be aume, na ko kini zungadihe: “Ako Yekova, mi ka akpara ni gbanga ha waĩ tipa undahe, ka mo agia nga ha ya? Watadu kpara foro mbiko pa zuu; ka mo abatasa nga re ya? Tipagine mangi mo re ti ni mi bi irairapai [na mo] ki ningere ku ri fudifudipai? Gbarasahe du bara bangire na zuu; kpata nakura na kangu. Si du rugute zere ka rurupai andu nga ku mbata yo wa sa ya. Bambiko gbegberẽ aboro ke pati ruru yo kirikiri, si du pa sarangbanga andu ti ni ni irairaha.”—Abakuka 1:2-4.
6. Ginipai mangi tipa ndika na ruru sarangbanga Yuda yo?
6 Ii, gbu ahe gbiati zuu ima maapai. Agu arago dunduko Abakuka angereka kurogo, ko nabi kina fudifudiapai, papaya, na kpata. ‘Rugute ima zera,’ si na ome berewe te. Ginipai tipa ruru sarangbanga? Ako tee, si ‘andunga kumbatayo sa diabese wa sa te’! Si amaanga pai a te. Kuba gure, “gbegberẽ aboro [na]ke pati ruru yo kirikiri,” kini neke agu arugute i akusihe tipa si banda aboro wenesa. Nirengo, “rurupai [ruru sarangbanga, NW ] andu nga ku mbata yo wa sa [te].” I na’ariaha a’aria. Nagbere gu sino mangaapai re!
7. Ginipai Abakuka nadiberã ka mangaha?
7 Abakuka naba omeko kini berẽ kurii gupai re. Ko ambu gako sunge? Wa gu sa te! Fuo fugö ko pa gu rungosi nga ga ga Mbori ruru amoyambu, gi ruru kumba re nazambuasi gako diaberã ka ru nyanyakii ni ga Yekova nebi, zanga aria berãko. Abakuka nikaa ndu kumbatayo kindi na takapande ga Mbori tingidapai—ka mangaha wo vura ye na kpio vurũ.
Yekova Nandu Kindi Kumbatayo Rogo ‘Manga Gupai’ ka Aboro Aidanga Kuti ni Ya
8, 9. Gini ‘mangapai’ ka i aidanga kuti ni ya Yekova amangaha?
8 Rogo yuguyugupai, Abakuka nabi aboro zire pambori, nga aguyo airisanga Mbori ya. Oni degenga turoni sa gupai Yekova agumbaha fuyo: “Oni ngére dagba arikaaboro, ka bi pai; . . . [na si iriwo] bangironi.” Si nawiraha nga, Abakuka nabakabangiriko tipa ndu gupai Mbori afura tini fu gu gbigbita aboro re ngba gi gene re. Fuo gure ko nagia Yekova ko ni gumbapai fuyo ya: ‘Si iriwo ti roni. Bambiko mi namanga pai rogo gaoni arago nga gu ka oni aidanga kuti ni ya ka i vura gumba ha vurũ.’ (Abakuka 1:5) Nirengo, Yekova du nitiko namanga gipai nga gu ka i arengbanga ka ida kuti ni re ya. Ono ginipai nga ha?
9 Abakuka nadega tuko wenengai sa gu kura afugo Mbori, nga gu du nikekehe rogo Abakuka 1:6-11. Gere nga ga Yekova tingidapai—zire mbori ho watadu gu sese kpiahe adunga unga rogo ya rengbe ka ka na pa digisoho te: “Mi nazingisa aBabero, gu kere rikaaboro du ni ipiipi yo, nadanga rogo bakia kpotosende, ka zia abaraka angia nga gayo ya. Iiriwohe nga yo nga ũkiga; gayo sarangbanga nakura kina beyo na pa du yo ni bahe. Gayo afarasi ipi ki susi amama, ni kere ra ki susi awaru nyemu; gayo abanduri afarasi ki ndu ku mbata yo ni ruka. [“Gayo afarasi nabakaya sende na sukutu ra,” NW ]. Ii, gayo abanduri afarasi naye tuturũ; i nagu wa dingimo ni ipo ka rita he. I dunduko naye tipa manga pai ni zuu; kpakpuyo ni kere he wa gu gugugu yuge naye uroyo. I nadungura zizi aboro wa ngume. I napayasi abakindo, i ki niumo awiri abakindo. I namoma nyanyaki aba dunduko, bambiko i naba guguda sende kuti ni ki zi abaagbata. I ki susi he wa yuge ki nindu nga agu aboro du na pai ku ri yo, du gayo ome nga gayo mbori!”
10. Ada Yekova azingisayo sa pai?
10 Nga gu zahe nga ga sangbanebi be gu ko nga Bahe Kisusi! Yekova nazingisa aKasado, nga gu kere rikaaboro nga ga Babera yo. Rogo gayo nduge “rogo bakia kpotosende,” i azio badungu arago nga gu aboro araka rogo. Na iriwo gupai re! Gu rimbasa nga ga aKasado ‘ni iiriwoho na ni ũkiga,’ nga gu naba gunde ti aboro. I namanga gayo andika ni tiyo nga gu i a’arianga ha ya. ‘Gayo sarangbanga nakura kina beyo.’
11. Waigu rengbe oni ka ringbisapa ye ga aBabero abanzengere sa Yuda?
11 Agu afarasi nga ga Babera ra oro kisusi agu amama naora. Gayo abanduri afarasi egira kisusi agu awaru gomoro amanga ra namanga anyaa yuru. Mbiko pa du ami na nyemu nduge, “gayo afarasi nabakaya sende na sukutu ra” gbäräkägbäräkä. Rogo gu tuturu ringara nga Babera, ami nandu ku Yuda yo. Kini gu wa agu adingimo naipisa tira sa wene riahe, aKasado nika zio gayo nyaa barambeda. Ono gere adu gbua nga ziorago tipa ka gbu ahe, kungbo zubo aboro kina bete abanzengere gbua amangaha? Ako, wo te! “I dunduko naye tipa manga pai ni zuu,” ni bakere rimbasa aborovura i nandu dirikpa tipa ka gbarasarago. Kpakpuyo nakika na nyemu mangapai, i nandu ku dioyo ku Yuda yo na ku Yerusarema yo, kini ndu niipo wa gu wege naye uroyo. Agu abanzengere nga ga Babera yo nazio badungu aboro ki da ti gupai nga “i nadungura zizi aboro wa ngume.”
12. Ga aBabero berã nga gine, na ginipai ‘duni bape ku rii’ agi abanzengere adunga bazuboyo tini re ya?
12 Gu riivura nga ga aKasado nasawia abakindo na kini bisirapa iriiripa abamangisunge, nga aguyo dunduko adunga ome tiyo ka rugusa gu riivura nadusio yo zanga bata ome ya. ‘I namoma nyanyaki aba dunduko,’ mbiko agu angapa dunduko aBabero ‘aba guguda sende kuti ni’ ni gangara tipa ka ru riihe ka sovura, si nati kube yo nibasa. Ti ga Yekova ringbisiringbisi regbo, gu riivura adunga bazuboho tini re ya ‘asusa kumbatayo wa yuge.’ Ni zuboyo Yuda na Yerusarema, i adu nirengo ni ‘agu aboro duna bape kurii yo,’ mbiko pa imisayo ga Mbori aboro. Fuo gayo diabese nga ga gbarasarago, ga aKasado barumbatayo asambua tiko niyaa: ‘Gi ome re si mbiko gaani mbori!’ Ono nga wai umba gupai nirengo ini ko ho!
Wene Mburupai Tipa Maabangirise
13. Tipagine Abakuka nahi tini be maabangirise na kido?
13 Wa Abakuka aye ka duna bakere rugatinapai tipa ga Yekova ringbisapai, maabangirise nasona ngbaduko yo. Fuo hi ngbaduko be kido kuti Yekova, ko nafura tipa Ko ni iriso. A wa ani abihe rogo Abakuka 1:12, gu nebi re nayaa: “Ako Yekova gi Mbori, nga gimi Kparakpara Ziazia ko, mo adu nga kina ho mbata rago nikaenga te? Ani akpí nga te [“mo akpinga te,” NW ].” Nirengo, Yekova angia Mbori “mbata rago nikaenga [na ko] nye anye kindi.”—Atambuahe 90:1, 2.
14. Gini gene agu abasamungu kuti ndikidi pambori nangia ga Yuda yo andu ngbaha?
14 Ni berãko kurii gu yuguyugupai Mbori afuhe fuko na kini gbia ngbarago rogo gu dudungurobipai si afuhe, gu nebi re nandu kumbatayo niyaa: “Ako Yekova, mo namoi yo sa sarangbanga; Ako Mbia, mo nambakadi yo sa ruga yo.” Mbori ima sarangbanga nikerehe kuti agu asamungu nga ga Yuda yo, birahe napido yo, na nyanyaki mbusa be Yekova. Si aidi i ningere kube ko ni gayo Mbia, nga gu bangisa nyanyaki babandahe, nga bagbuko, na ni Mburu bata. (Atambuahe 62:7; 94:22; 95:1) Si ki vura du wo, agu abarumbatayo nga ga Yuda yo nga abasamungu ambedanga koyo du Mbori ni te, na i nandu kindi kumbatayo kaa rungosi gu bayee aboro nga airisi Yekova.
15. Ngba gini gene duhe nga ‘bangiri Yekova ni gigiri he ka si arengbanga ka bi gbigbitapai ya’?
15 Gi sino apai re nafuda ga Yekova nebi bakere gbe. Sidu ko nayaa: ‘Bangiro ni gigiri he ka si bi nga gbigbitapai te, nga gu arengba nga ka ngera ku ri fudifudipai a ya.’ (Abakuka 1:13) Ii, ‘bangiri [Yekova] ni gigiri he ka si bi nga gbigbitapai te,’ nayugo gupai nga, zanga hi gbegbere mangapai.
16. Waigu ka oni gurusi gupai duni kekehe rogo Abakuka 1:13-17?
16 Sidu, Abakuka na bete asanahe berãko yo nga gu nasa boro ni berẽ. Ko nasanahe: ‘Tipagine ongo mo aonga tini ho gbegbere boro ambira gu boro ni ruu kisusi ni? Bambiko mo namanga aboro wa atĩo baime, wa agu agbiro nagbe tira adu nga na bazogo ra ti ra ya. Ko nagbe ra dunduko na kombe, ko nazia ra na gako pio, ko nadungura ra ku rogo gako kumbamba; si du ko nangi ti ni ki du pusiapusia. Si du ko ki tumo fu gako pio ki zo wene fuõngua fu gako kumbamba; bambiko ko araka na kumuko mbiko ho, gako riahe ki du ni bawenehe. Ko ka ka kuti uka atĩo ti gako pio kindi, ki niimi arikaaboro zanga inapai nye anye kindi?’—Abakuka 1:13-17.
17. (a) Ni zuboyo Yuda na Yerusarema, waigu aBabero amanga ga Mbori ringbisapai? (b) Ginipai Yekova nika yugoho fu Abakuka?
17 Ni zuboyo Yuda na gaha bakere bakporo nga Yerusarema, aBabero amangapai kuti gupai i akpinyemuhe. I ainongo gupai nga i namangasunge ngba ga Mbori gene rogo manga gako ruru sarangbanga kuti iraira aboro te. Si taata ka bi ndu gupai si adu tini fu Abakuka ni mbumbuhe ka giarogo gupai yo Mbori arengbe tini ka mangasunge na gbigbita aBabero i mangi Gako sarangbanga. Agu aKasado adunga na nunga aboro tiyo re ya, ni airisi Yekova te. I nabi aboro wa kina ‘atĩo gbua na wa agu agbiro na’araga sande’ si aida i zi ra na ki nizogo ra. Ono ga Abakuka bakabangirise adianga gbanga regbo te. Yekova nika yugo gupai barambeda fu gako nebi nga agu aBabero re anyenga zanga i fu mbusa fuyo tipa gayo gbu ahe nga ga gbangbati na gu kere bape kure du kuriyo te.—Abakuka 2:8.
Ni Mbakadimbadi Tiko Tipa Kura Afugo Yekova
18. Ginipai rengbe ani ka wirikaha ti ga Abakuka berã, a wa yuguyoho rogo Abakuka 2:1?
18 Ono tie, kina boro awere, Abakuka napido gupai nga ka gia kura afugo Yekova. Gu nebi re nagumba gupai nyanyakii nga: ‘Mi arú kindi rogo gimi babandarago, ka sinzirirago ka bi gupai ko ka gumbaha fere, na gupai mi ka karaga tipa gupai ko naruga re ku ti ni.’ (Abakuka 2:1) Abakuka na nyemu gupai tiko nyanyakii Mbori nika gumbaha rogo ko yo ni nebi. Gako idapase kuti Yekova ni gu Mbori ahinga gbigbitapai ya nasako ko bakibangiriko tipa ndu gupai gbigbitapai namoipai tini, ono ko na nyemu gupai nga i rugu berãko. Wenepai, ginipai tie tipa rani? Ho ani abakabangirani ni tipa ndu gupai i ambu gene tini fu gu kura gbigbitaapai, si naida gaani kido kuti ga Yekova Mbori ruru mangaapai undo rani ani nye kubarani na ki undo rani ani sungudi ko.—Atambuahe 42:5, 11.
19. Nirengo kuti fugo Mbori fu Abakuka, gine namangi aYuda nga aguyo naamanga kina agu apai nangba tiyo?
19 Nirengo a wa ko agumbaha fu Abakuka, Mbori amangi gako sarangbanga kurii gu rikaaboro nangia aYuda nga aguyo naamanga kina agu apai nangba tiyo, ni mbuko gene fu aBabero i rimi ringara Yuda ka zioho. Rogo 607 Mbata fu Gaani Regbo, i agbarasi Yerusarema na yekaru, na ki imi sosono aboro na paranga yo a wo, na ki zi dungu aboro ki ga na yo. (2 Pekapai 36:17-20) Fuo gbanga regbo ku Babera yo, ruru yangara aYuda akaraga tiyo ku ringara kpuyo yo na ni yangaraha i ki dua yekaru. Ono tie, fuo gure, aYuda ada berewe ni aboro ingapai kuti Yekova—gbe ho i aka Yesu ni ni Masiya.
20. Waigu Pauro amangisunge na Abakuka 1:5 nibipa ka aboro Yesu?
20 Kuti Amokedi 13:38-41, gu mokedi nangia Pauro ayugu gupai fu agu aYuda nadu Andiokia yo pa ka Yesu na pa bisirapa gako motumo tumorii arengbe ka yugoho. Ni dia ko pai rogo Abakuka 1:5 rogo gu sasapai rogo pa-Giriki nga Septuagint, Pauro azahe: “Oni bi gupai nga gupai gumbayo ho rogo agu abuku nga ga Anebi ka si manginga roni ya, ‘Oni bihe, airasawia, na ki kigi behe, na oni ki guari kusayo, mbiko mi namangasunge rogo gaoni auru, nga gu sunge ka oni aidanga paha ya, ka kina gini boro vura tangarapaha futufutu fu roni vurũ.’ ” Na ngbanya kuti gupai Pauro adi fugoho re, gu ue digisidigisi Abakuka 1:5 amangi ho ga aRomo riivura agbarasi Yerusarema ni na gaha yekaru rogo 70 ti Gaani Regbo.
21. Waigu agu aYuda nadu rogo ga Abakuka uru abi ga Mbori “sunge” nga ga mbugene fu aBabero i gbarasi Yerusarema?
21 Fu agu aYuda nadu rogo ga Abakuka uru, gu ga Mbori “sunge” nga ka mbu aBabero i gbarasi Yerusarema angia gupai ka i arengbanga ka berãpaha ya, mbiko gu bakporo re angia ga Yekova ba iriso na nga gu ba i asungusi gako mbedimbedi bakindo rii mbatabakindo rogo. (Atambuahe 132:11-18) Mbiko duhe wa gure, i agbarasanga Yerusarema mbata te. I azonga gaha yekaru mbata a te. Boro ho nasonga vura na agu awiri bakindo nangia atita Davide ki dibeyo te. Si angia gupai ka boro aberãnga paha ya nga Yekova rengbe ka mbugene fu ngbatunga apai wa gure si mangi. Ono rogo Abakuka yo, Mbori afu dungu azahe nga gi kereapai re amanga amanga. Na kuru apai nayugo gupai nga si amangi a wa i apepaha kumbatayo.
Ga Mbori “Sunge” Nga gu ka I Aidanga Kuti Ni Ya Rogo Gaani Auru
22. Ga Yekova “sunge” nga gu ka i aidanga kuti ni ya akoda ginipai rogo gaani uru?
22 Ya mo Yekova amanga gu “sunge” ka i aidanga kuti ni ya rogo gaani uru? Oni rugu tironi na gupai nga si amangamanga, wa si avuranga niwiri gupai rengbeyo ka ida kuti ni bangiri agu aboro nakapa vurũ ya. Ti gi regbo re, gu ga Yekova sunge ka i aidanga kuti ni ya nikangia gbarasa Ngbiiakristano. Wa kina gu Yuda nadu mbata, si naya si nairiso Mbori ono ki da ni bagbegberehe kisusi. Yekova nika bi gupai nga gu pambori nga ga Ngbiiakristano go kusayo barambeda nabaha dunduko, a wa kina gu ‘Bakere Babera,’ nga ngbii zire pambori dunduko nika go kusayo.—Yugoti 18:1-24.
23. Gine ga Mbori toro afõngbadu Abakuka ko mangihe fuo gure?
23 Yekova aduna bakere sunge beko tipa Abakuka mangihe mbata fu gbarasa ko Yerusarema rogo 607 Mbata fu Gaani Regbo. Ginipai nadu kindi ngba Mbori ka gumbaha fu gako nebi? Oni ngere, si adu nga Abakuka nika gia agu apai nga gu ka fõngbadukoyo ko di gako kundi ka bi biakpee fu Yekova rogo kparakpee fuko. Ono ni bambatapai tie, ka ga Mbori toro afõngbadukoyo ko takipande nyanyakipa agberango. Nirengo, ani aduna tambuahe ka gbia dudungurobipai tipa gu dudunguro rogopai yo ngbatunga agu afugo nga ga sangbanebi re ayugoho tipa ga Mbori ringbisiringbisi regbo. Sidu tie, ani moinga berãrani berewe bakere gbe kuti ga Abakuka sangbanebi.
Oni Natingidaha?
• Gini apai nadu ringara Yuda yo rogo ga Abakuka uru?
• Gini ‘mangapai’ ka i aidanga kuti ni ya nga gu Yekova aandu kindi kaa mangaha rogo ga Abakuka uru?
• Gini mburupai tipa maabangirise Abakuka adu nani?
• Gini “sunge” nga gu ka i aidanga kuti ni ya Mbori nika mangaha rogo gaani uru?
[Gu kpiaahe du ti kpewaraga 15 na 16]
Abakuka abakibangiriko tipa ndu gupai Mbori ambugene tini tipa gbegberepai moipai. Oni nabakabangironi?
Abakuka agumbapa gberango tipa ringara Yuda nga gu si adu nga aBabero amangaha
Getekegeteke bate Yerusarema, nga gu i agbarasihe rogo 607 Mbata fu Gaani Regbo.