Fugo Yekova Niungaha

Memeapai Rogo gu Buku Nga Gate

PA BATASA agu aboro i afu “sukasuka sunge fu[yo] . . . ni gbaniangba ha,” ni gupai namangi amanga nirengo. (Gate 1:13) Si a berewe nga gu pangbangaa giaha afu ngbarago, mbiko si nafura tipa kura rikaaboro kuyangura. Iiriwo apai, bawene andiko, na pa dua bamburokoo nga ga irisombori, du dagba gu weneapai rengbe apangbangaa ha ka gbeberã boro. Niguruso fugo, agi apai re du rogo gu buku nga ga Ziazia kekeapai nga Gate.

Wa duhe nga gu buku nga Gate, gu nebi ni Ebere nangia Mose nakehe, sidu si nafura tipa agu apangbangaa namangi aYisaraere vuru gu regbo susi agarã 145, natona rogo gu garã Yosefa akpi nangia 1657 Mbata fu Gaani Regbo dakuti gu regbo i anyasi dua gu bamburokoo nangia ga irisombori rogo 1512 Mbata fu Gaani Regbo. Wa vura duhe wo, anga gu pangbangaa re nga kungbo gu kurupai gbua namangi te. Si nga papara Fugo Mbori, watadu gu pangbangaa du fu ngbatunga aboro. Fuo duhe wo, si ‘niungaha kidu na tandu.’ (AEbere 4:12) Sidu tie, gu buku nga Gate na ndikidi rogoyo ti ni tipa rani.

‘MBORI AGI PA GAYO UKO’

(Gate 1:1–4:31)

Atita Yakobo, nga agu aboro naaraka Ezipeta yo, aazugo nikina boro ipo si ki sa bakindo ko rũndiko i sa yo ni akanga ka rungosiyo. Faro arũndiko a tipa i iimi gu fogo akumbagude dunduko nangia awiri aYisaraere. Gu gude nabati be ngbatunga gu kpio re angia Mose ho fogoko aduni nga adiwi biata, nga guko wiri Faro ni degude adi ko ka sonosa ko. Wa i avura sonosa Mose kua bakindo yo, ho garãko adani ti 40, ko angbe na kina gako aboro na ko ki imi Ezipeto sa. (Amokedi 7:23, 24) Fuo gipai re sa ko ngbaome ko oro, ko andu ku Midiana yo. Yo ko adi dee ni na ki tona ka raka nibabanda avusende. Ti gu regbo yengbende ngua aagbi ngba iiriwo gene, Yekova afu sunge fu Mose ko karaga tiko ku Ezipeta yo tipa ka ngbembatayo fu aYisaraere ka kusa yo kusayo be sunge akanga. Mbori asia wirinako nangia Arona nigu boro nikaa fura kuba ko.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

Kapita 3:1—Gini ngbatunga boromotumo nangia Yetero? Ti agu aregbo bakumba anidu nga gbia kurii gani ngbatunga, agu akumba nangia airakporo anamangasunge ni aboromotumo tipa gayo aborokporo. Wa gopai ayugoho, Yetero angia gbia kurii ngbatunga sa nangia ga aMidiano. Wa duhe nga aMidiano angia atita Abarayama be gu diako nangia Ketura, i avura inopai tipa iriso Yekova.—Bambata Pai 25:1, 2.

Kapita 4:11—Rogo gini gene Yekova ‘asa boro ni irabubo, ni irangbianga, watadu ni iravurari’? Wa vura duhe nga, Yekova naasa kura aboro asa ni airavurari ti kura aregbo na ki kisi ngba boro, anga ko du nga gu boro naye na ngbatunga agu agbara re dunduko fu aboro te. (Bambata Pai 19:11; Ruka 1:20-22, 62-64) Agi apai re namanga nisangbana gu ingapai ani adikumboho. (Eyobo 14:4; ARomo 5:12) Ono tie, wa duhe nga Mbori du mbu agi apai re si naamanga, ko rengbe arengba ka fura tipa tiko ya ko ‘nasa’ ngba boro gbiati tuni si kisi na ki vurasi bangirini.

Kapita 4:16—Wai si adu nga Mose nika ‘du wa Mbori’ fu Arona? Mose aamangasunge kuba Mbori. Sidu, Mose adu fu Arona “wa Mbori” mbiko ko naafura kuba Mose.

Agu Apai Rengbe Ani ka wirikaha:

Kapita 1:7, 14. Yekova asongodi gako aboro ho i aarungosi yo ni Ezipeta yo. Kinawo a ko asongoda gu gako aDezire du areme, na zavura ho aboro arungosi yo ni nikerehe a.

Kapita 1:17-21. Yekova natingidapa rani “sa wenepai.”—Nemaya 13:31.

Kapita 3:7-10. Yekova nakaragapai akaraga kuti agu akpee gako aboro akparaha.

Kapita 3:14. Yekova naakpanga ti manga gako ringbisapai te. Sidu tie, ani rengbe arengba kadu na kido ya gu gaani maabangirise du mburuhe rii Ziazia Kekeapai ada ada nirengo bambeda kumbatayo.

Kapita 4:10, 13. Mose aduna bakere gunde tiko gbe ya ko arẽnga ka fura wenengai te si ki da ti gupai nga, wa Mbori avura kido ko ya Mbori asongoda ko asongoda, ko azungodi Mbori kindi ya ko kedi kura boro kubako ni fura fu Faro. Wa si avura du wo, Yekova amangisunge na kina Mose na ki fu tatamana fuko gbiati gu ome ko aidaha tipa ko mangi gi gako sunge re. Kuba gupai nga ani moiberã rani kina kuti agu apai ani arengbanga ka mangaha ya, ani kidonga kina kuti Yekova na kini mangi gu gaani sunge tungusapai gbiati yugopai fu aboro fu yo ho fu rani.—Matayo 24:14; 28:19, 20.

MBORI AMANGI BANARU IIRIWOAPAI KI BATASI ABORO

(Gate 5:1–15:21)

Mose na Arona akuru kubarabangiri Faro, kini sana ko ya ko idihe fu aYisaraere i ndu ka manga pumbo fu Yekova ngbakungba yo. Gi ga aEzipeto bazogo re aká aká nibasapai. Yekova amangisunge na Mose fuo gure ka ye na kere agberangbii timburu kuraha. Kina fuo manga gu bawe gberangbii Faro aidihe fu aYisaraere i ndu. Ono tie, ngbutuko fuo gure, ko aguari na gako ariivura ka do fuo aYisaraere. Ono Yekova azakigene fu gako aboro rogo Zamba Baime i si na ko ki batasi yo. Ono tie, ime afu rii agi aEzipeto naado fuo yo re i ki kpiki.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

Kapita 6:3—Rogo gini gene rimo Mbori adunga niyuguyuguhe fu Abarayama, fu Yisaka, na fu Yakobo ya? Gi iriiripa abaakumba re anayamba rimo Mbori ayamba na ki gbia gu dungu apai Yekova akido yo tipaha. Ono, wa si avura du wo, i ainonga gupai nga, Yekova nangia gu boro nanadigiso gi gako akidohe re te.—Bambata Pai 12:1, 2; 15:7, 13-16; 26:24; 28:10-15.

Kapita 7:1—Wai i amoi Mose “wa Mbori fu Faro”? Mbori afu ome gbiati pagbia fu Mose kurii Faro. Sidu, ndupai adunga ho tipa ko gunde be gu bakindo re te.

Kapita 7:22—Wari ga aEzipeto abavugahe agbia gu ime ni Mbori asanga ha nikure ya? I avura mangasunge na gu ime i aima tuhe rogo gu Di nga Nire mbata fu gi gberangbii re. Si nawira, i arengbe arengba a ka gbia gigiri ime nigeteka yo aguga rogo gu nyokponyokpo arago nadu pavuru gu Di nga Nire re.—Gate 7:24.

Kapita 8:26, 27—Tipagine Mose aya ti ni wee agu amotumo nga ga aYisaraere adu ni “anyakorokpa bangiri aEzipeta”? Dungu anyaa nibakiakia aEzipeto anairiso ra, sidu, ka pa tumo aYisaraere na anyaa arunga bangiriyo te. Pa fura Mose tipa tumo na amotumo afu wene ndupai fuko ko kakuti zomiahe tipa guari aYisaraere ka ndu ka tumo fu Yekova.

Kapita 12:29—Ada i anabi yo ni abambata vungu? Abambata vungu anakoda kina akumba sa. (Pa Geda Aboro 3:40-51) I aimonga Faro te, nadu nitiko nga bambata vungu. Ko aduna kpuko kina ti ni nitiko. Anga abairakporo i aimi yo te, ono agu aunvuru nangia akumbagude naduku kua bayo yo, i nakpiki be gu bawe gberangbii.

Kapita 12:40—Tipa bagizo regbo wai aYisaraere araki ringara Ezipeta yo? Agu agarã 430 gumba yo paha herẽ, si nakoda gu regbo awiri aYisaraere adihe “ringara Ezipeta yo na ringara Kanana yo.” (Gu kekepai du bandu waraga yo rogo NW.) Ho garã Abarayama aduni nga 75, ko asi gu Di nga Ferata rogo 1943 Mbata fu Gaani Regbo wa ko aandu gako nunguro ku Kanana yo. (Bambata Pai 12:4) Tona ti gu regbo re daho Yakobo arimi ni ku Ezipeta yo garãko nada ti 130, si angia agarã 215. (Bambata Pai 21:5; 25:26; 47:9) Gipai re nayugo gupai nga, aYisaraere adi agarã bagizoho adu wa kina gure nga 215 ku Ezipeta yo.

Kapita 15:8—Gu ime nangia ga Zamba Baime gumba yo paha ya si “akputa akputa” re, ya mo si akputa akputa nirengo wa morogumba? Gu fugo Ebere i asaha herẽ nga “akputa akputa,” rogoyo nga karagatise nigiise watadu kadu nanagaa. Rogo Eyobo 10:10 (NW), i namangasunge na gu fugo re tipa gu mamunyaa nidunguratihe kidu ninanagaha. Sidu, anga gu ime re akputa akputa nirengo wa morogumba te. Kangia gu “gugugu yuge” gumba yo paha rogo Gate 14:21 adu nizezerehe gbe ki rengbe ka kputasi ime wa morogumba, zanga kapa, ka i afura afura tipa gu bakere zere ka si aye nani. Wa duhe nga he adunga ho wa ndugu aboro abihe abi naazio gu ime re te, si awiri wa si adu nikputa kputaha, ninyanyakihe, watadu niguhe du ninanagaha.

Agu Apai Rengbe Ani ka wirikaha:

Kapita 7:14–12:30. Agu agberangbii bawe namangi re angianga gu kungbopai namangi nisaha te. I aima fura tipaha mbata fu si mangi na si amangi ti kina gu regbo i aringbisipa mangaha kuti ni. Nairiwo wai paye Bakusiahe na agu agberangbii re ayugu gupai nga, ko na ome beko kurii ime, kurii ima-uru, kurii agbiro, kurii anyaa, na kurii aboro! Agu agberangbii re ayugu gupai a nga, Mbori rengbe arengba ka ye na gberango kina kuti avurako ono ki banda airisi ko.

Kapita 11:2; 12:36. Yekova afu maku fu gako aboro. Si ziazia nga, Yekova aidi aEzipeto tumo aYisaraere tipa gu sunge akanga i amangihe fuyo. I arimi gu ringara re ni agu aboro nadu na ranirii, angianga agu aboro i azi yo tingba vura tipa ka sa yo ni akanga ya.

Kapita 14:30. Ani rengbe kadu na kido ya Yekova abatasa airisoko abatasa ti regbo gu “bakere gberãngbi” naye.—Matayo 24:20-22; Yugoti 7:9, 14.

YEKOVA AMBAKADI GU RIKAABORO KO ANGIA GAYO BAKERE BAZOGO

(Gate 15:22–40:38)

Rogo gu biata diwi fuo batasa Mbori aYisaraere Ezipeta yo, i azi bataya tiimburu Bagangara Sinai. Yo du Yekova afu agu aRugute Du Bawe gbiati kura andiko ni fuyo, na i ki mangi mozunga na ko, na ki da nigu rikaaboro Yekova angia gayo bakindo. Mose adi areme 40 kurii bagangara yo, Mbori kini fuku arugute fuko tipa ndikidi irisombori na pa dua bamburokoo nga ga irisombori, nangia gu yekaru i anatindaha atinda kuari. Ti gu regbo Mose adu rii bagangara yo re, aYisaraere amangi kpia wiri bagara rogo dahabu na ki tona ka irisoho. Wa Mose aazora rii bagangara yo, ko abi gipai re ki kidu na bakere zinga gbe si ki sa gupai fuko nga ko bafu gu seke-seke kpakakpaka ambia ue nadu beko sande Mbori afuhe fuko si ki buruwo. Fuo i fu mbusa fu agu aboro namangi gi ingapai re nga gu mbusa narẽ arẽ tipa yo, ko adakpa berewe ku rii bagangara yo, na Mbori ki fuku gu kura kpakakpaka ambia ue fuko. Fuo karaga Mose tiko rii bagangara yo, i atona ka dua bamburokoo nga ga irisombori. Bara ti digido gu bambata garã ranirii nangia ga aYisaraere, gi iiriwo bamburokoo re anyasi na aũhe dunduko, na i ki darihe kuari. Fuo gure, Yekova ahiisihe na gako taarimo.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

Kapita 20:5—Wai duhe nga, Yekova “nambusa awiri aboro ambusa tipa gu irairaapai nga ga abayo”? Ho boro asona ni ki kpaya, i nasarangbangaa ni riimburu gani mangaapai gbiati gani bipai. Ono ho gu rikaaboro nangia aYisaraere asa tiyo ni kaa irisokpiaahe, i arungo be sangbana gipai re tipa dungu arikayo fuo gure. Zavura agu aYisaraere nangia ruru aboro, i aima rungo be sangbana gupai re rogo gu gene nga ga gu ingapai nga ga pambori gu rikaaboro re amangihe nga gu nasaha fuyo nikpakarakpakarapai i kakuti ruru mangaapai.

Kapita 23:19; 34:26—Gini nyanyakipa pai nadu rogo gu rugute nadu tipa zahe tipa pasa wiri nyaa rogo ga nai imemai? Pa pasa wiri nyaa (nga wiri meme watadu wiri kura nyaa) rogo ga nai imemai, angia gupai apagano anamangaha ya si natina mai. Kurii gure, wa duhe nga gu imemai nga ga na-nyaa si tipa riga wiru nani, pa pasa wiri nyaa rogo ga nai imemai nga kere mangimangipai. Gi ndiko re aundo ga Mbori aboro i bi gupai nga, si naida i du na nunga tiyo.

Kapita 23:20-23—Da nangia gu maraika gumba yo pani herẽ, na wai duhe nga rimo Yekova “[a]du rogo ko yo”? Si nawiraha nga, gi maraika re angia Yesu mbata ko nika du ni boro. Mbori amangisunge na ko ko ngbembatayo fu aYisaraere kurogo Ringara Mokido. (1 AKorindo 10:1-4) Rimo Yekova “[a]du rogo ko yo” na gu rogoyo nga, Yesu nga gu bangbasia boro sunge, namangasunge ka songoda rimo Bako na ka ziasihe.

Kapita 32:1-8, 25-35—Tipagine i afunga mbusa ti ni fu Arona tipa manga wiri bagara rogo dahabu ya? Arona aidanga na pa gu irisokpiahe re ngbadukoyo te. Kusa, si nawira ko akodi tiko kuti akurako aRevi ka songodapai kubara Mbori yo na ki sogo ga agu aboro pai naasoga ga Mose pai. Fuo i imi agu aboro namangi gi ingapai re, Mose atingidi aboro na gupai nga, i amangi bakere ingapai, si kini yugu gupai nga, Mbori ima mbupai fu kura aboro a kodihe kuti Arona.

Kapita 33:11, 20—Wai Mbori afura fu Mose “kina ku bangiriko”? Gi fugo re nayugopa gu dawedawe fugo du dagba aboro ue. Mose anafura na gu boro nanafura kuba Mbori na kini gi arugute kina boro ngbako nga gu nanaye be Yekova. Ono tie, Mose abinga Yekova ni bangiriko te, mbiko ‘anga boro ho ka bi Mbori kini raki kindi te.’ Ka pe rengo, anga kina boro Yekova nzunzu nanafura fu Mose ningbako te. AGaratio 3:19 nayawee: “I afu rugute vurube amaraika ku ngba azarõ.”

Agu Apai Rengbe Ani ka wirikaha:

Kapita 15:25; 16:12. Yekova anangera angera fuo gako aboro.

Kapita 18:21. Agu akumba i asia yo i mangisunge rogo agu aba nga ga ngerakurii apai rogo gu dungurati nga ga aKristano, si naida gupai beyo nga, i ngia agu aboro rẽ na sunge, nagunde ti Mbori, rengbe aboro ka kido kutiyo, na ni agu aboro zanga gbangbati.

Kapita 20:1–23:33. Yekova nga bakerepa Bafu-ndiko. Ho aYisaraere anairisa gako andiko ni, si anasa yo i irisi ko ngba ruru gene na si kini fu ngbarago fuyo. Yekova areme a na gu riigbu beko kina ko angera kuriihe. Pa koda ani tirani nani ka manga pai kina kubani sa nani naye na ngbarago fu rani na barani ki ngba angba.

Ndikidi Rogoyo Tipa Rani

Gine gu buku nga Gate ayugoho tipa Yekova? Si nayugo ko nigu Bagamu ahe nga boro nyemuse, nigu Batasi adunga guni wa ko ya, na nigu boro nga Badigisi gani aringbisapai. Gu buku nga Gate nayugo Mbori nigu boro nambakada gako aboro kutii beko ko kidu nigayo bakerepa Bazogo.

Zanga kapa, wa oni kaa geda agu apapara Ziazia Kekeapai nga ga gu buku nga Gate ringbisi yo paha tipa aposo ni mbakadatise tipa gu Sukuru Nga ga Siokrasia, agu apai oni ka wirikaha airiwo airiwo tironi. Ho oni ka wisigo agu apai ni du rogo gu paparaha nga, “Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai,” si nika dungurosi gaoni giarogopai tipa kura averesi rogo Ziazia Kekeapai. Gu sakarogopai du tii gu riipai nga, “Gupai Rengbe Ani ka Wirikaha,” nika yugo wai fu roni rengbe oni ka gbia undo be gu geda Ziazia Kekeapai ringbisi yo ho tipa gu poso re.

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 8]

Yekova afu sunge fu gu bayee kumba nangia Mose ko ngbembatayo fu aYisaraere ka kusa yo rogo sunge akanga kusayo

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 9]

Agu agberangbii nadu bawe ayugu gupai nga, Bakusiahe na ome beko kurii ime, kurii ima-uru, kurii agbiro, kurii anyaa, na kukrii aboro

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 10]

Rogo manga Yekova sunge na Mose, Yekova ambakadi aYisaraere nigu rikaaboro nadu kutii beko ko kidu nigayo bazogo