Fugo Yekova Niungaha
Memeapai Rogo gu Buku Nga Pa Geda Aboro
TINGBAFUO kura aYisaraere Ezipeta yo, Mbori asa yo ni rikaaboro. Ngbutuko fuo gu regbo re, i aima rengba ka rimo Ringara Mokido, ono tie i arimonga ho te. Kuba gure, si aidi i ngbuo tipa agarã mbembedii kuti biama-bawe rogo “bakere iiriwo ngbakungba.” (Pa Fu Rugute ni Ue he 8:15) Tipagine? Pangbangaa gupai re rogo gu buku nga ga Ziazia Kekeapai nga Pa Geda Aboro nape ndu gupai fu rani namangi. Si naida gupai re nyakasi gupai ku berã rani yo nga, ani du wa ka ani irisi sangba Yekova Mbori na sangba agu aboro namangasunge kubako.
Mose nake gu buku nga Pa Geda Aboro ngbakungbo yo rogo gu Kpasakpasarago Nga ga Moaba. Gu buku re nafura tipa gu pangbangaa nadi agarã 38 na adiwi ribua, tona rogo 1512 M.B.K. dati 1473 M.B.K. (Pa Geda Aboro 1:1; Pa Fu Rugute ni Ue he 1:3) I asia gi rimo re tipa gi buku re mbiko gu gida bange aYisaraere i amangihe bara ue, i amangi gu uehe fuo susa agarã 38. (Kapita 1-4, 26) I akparaka gu pangbangaa re kurogo apaparaha biata. Gu bambata paparaha nafura tipa gu pangbangaa namangi tiimburu Bagangara Sinai yo. Gu uehe nafura tipa gupai namangi vuru gu regbo aYisaraere aangbuo ngbakungbo yo. Gu yangara paparaha nafura tipa agu apangbangaa namangi rogo gu Kpasakpasarago Nga ga Moaba. Wa oni kaa geda agi apangbangaa re, si nawira oni asana tironi asana ki yaa: ‘Gine agi apangbangaa re ayugoho fere? Ya mo mi rengbe ka gbia undo be agu arugute adunga ngburungburu ya du rogo gi buku re?’
TIIMBURU BAGANGARA SINAI
(Pa Geda Aboro 1:1–10:10)
I agidi bange aYisaraere nibambataha ho i aduni kindi tii mburu Bagangara Sinai yo. Kpara aRevi kusayo, akumba i agidi bangeyo, nga aguyo garãyo atona ti 20 na kuari ti gure, si ki da ti gu namba nga 603,550. Si ziazia nga, i agidi bange agi aboro re tipa ka keka arimoyo ni abanzengere. Bange agu aboro dunduko nadu rogo bataya avura susa amirioni biata, nakodi adee, agude, na aRevi.
Fuo keka yo bange aYisaraere, i afu arugute fuyo tipa wai i kaa ndu gayo nunguro, futufutuapai tipa wai aRevi nikaa manga gu gayo asunge nangia ga bamburokoo nga ga irisombori, azinahe tipa kpara borokaza kusayo ti kura aboro, na agu andiko nadu tipa kpi boro kurani, gbiati arugute tipa agu amozunga aNazara nikaa mangaha. Kapita 7 na gu pangbangaa rogoho du tipa agu amotumo agu akumba nga abarii angbatunga aagamaha tipa i zaki pa fu amotumo nani rii bamotumo yo, na kapita 9 nasakapai tipa wai ka manga Pumbo Susiri. I afu arugute a fu gu rimbasa aboro re tipa wai ka zio bataya na tipa wai ka tumba nduge berewe.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
2:1, 2—Gine nangia agu ‘abendeere’ si aidi gu rimbasa aYisaraere i akparakaha kurogo ariko biata zi bataya pati ni kirikiri? Ziazia Kekeapai aringbisanga pa agu ahe i ayambaha herẽ nga abendeere re te. Ono tie, aboro abinga paha ni agu ahe nanarukuba ziazia ahe watadu ninyanyakipa aũ irisombori te. I aamangasunge na agi abendeere re tipa si yugu ngbanda arago rogo bataya.
5:27—Gu fugo nga ‘sonzora mboso dee’ nga guri mangi bäri nayugo ginipai? Gu fugo mangi yo sunge nani herẽ nga “mboso,” si nayugopa agu abarapa dee du tipa batika. (Bambata Pai 46:26) Pa ‘sonzora’ gi papara kpoto dee re nayugo gupai nga, ri arengbanga kadu na gude berewe te.
Agu Apai Rengbe Ani ka wirikaha:
6:1-7. Si aidanga aNazara mbiri ngbingbi imekakue watadu kura eerẽ abuda te, si anaida i gino ngbayo ti agi ahe re. Si aida i mbu mangeriyo si sono nigbangaha, ka yugopa gayo ranigose fu Yekova, a wa si aaida adee ra fu akumbaayo watadu fu abayo. Si aidi aNazara bandatiyo gigirii nizanga mbeda koyo du kangba ni, zavura kangba gumeyo vurũ. Agu amoyambu namangasunge Kindo ti aregbo dunduko areme, nayugo gu sino nga ga mbupa kura gayo apai nga gu mangaapai du kina sa wa gino ngbaa, na ka ra na goyo fu Yekova gbiati gako mbakadapai. Gu kura asunge i afuhe fuyo rengbe ka dia yo ka ndu na yo kurogo tuturu ringara, nga gu rengbe ka saha fuyo nikpakarakpakarapai watadu nigasigasipai i karagatiyo ku kporo yo tipa kpee gu mbembedi gumeyo ka kpi.
8:25, 26. Tipa ka bi gupai nirengo nga, agu aRevi nangia kadumba akumba kina yo sa du tingba sunge, na nigu mangaapai a nangia ga weneringise tipa gu sosono yo, si aida aguyo ima gbinza zoro ti gu sunge nadu fuyo nidingisoro. Ono tie, i arengbe arengba kindi ka undo aRevi ka i aida nitiyo ka mangaha. Wa vura duhe nga, aboro azoranga areme ti sunge takapande Kindo te, agu arugute adunga ngburungburu ya du tipa gi ndiko re nayugo nyanyakipa pai ayugo fu rani. Kangia Kristano arengbanga ka manga kura asunge te mbiko gbinza, ni rengbe arengba kindi ka manga ngbatunga gu sunge rengbe na omeni.
NUNGURO NGBAKUNGBO YO
(Pa Geda Aboro 10:11–21:35)
Niyangaraha, ho gu dubo nadu rii bamburokoo atumbatihe ni kuari, aYisaraere atumba nduge nga gu nduge naye na yo kurogo gu ugu-ngbii-ngume nga ga ringara Moaba fuo agarã 38 na diwi sa watadu ue kusa. Oni abihe ni gupai nafu undo ka pekafuo yo rogo gu gbakigbaki kpiarago du ti kpewaraga 9 rogo gu burosua aDezire Yekova akusihe nga “See the Good Land.”
Wa aYisaraere aandu gayo nunguro ku Kadesa yo, rogo gu Ngbakungbo nga ga Parana, i akpakanahe yo kandara bara biata. Yekova azeresi gu bambataha ho ko akedi we ni si riti bete aboro. Fuo gure, aYisaraere akpakanahe niuehe tipa pasio, na Yekova ki fu ambirigba fuyo. Yangara kpakanahe angia ga aMiriama na Arona kuti Mose nga gu imaha angia gu ngbataka i aukadi ri nani tipa bete regbo.
Baraho i azi bataya ni Kadesa yo, Mose akedi akumba 12 i ndu ka maarago rogo Ringara Mokido. I akaragatiyo fuo areme 40 kusa. Fuo aboro idi kuti gu gbegbere pangbangaa agu abamoi nadu bawe agumbaha, i aidi ka sopa aMose gbiati Arona na ambia, gbiati gu ruru abamoi nangia aYosua na Kareba. Yekova agumba gupai ziazia nga ko naida ka ye na riri akaza ku dagba aboro, ono Mose asa tiko nigayo azaro, si du Mbori atiwa yo ti ni i duni ngbuongbuo aboro ngbakungbo yo tipa agarã 40, daho agu aboro i agidi bangeyo nika kpiko ni re dunduko.
Yekova afu kura arugute. Kora gbiati kura aboro asamungu kuti aMose na Arona, ono we aimi agu abasamungu re na sende ki mbiri aguyo. Rogo gu uru naye fuo gure, rimbasa aboro dunduko akpakanahe ti rimo aMose na Arona. Nisangbana gupai re, aboro 14,700 akpiki be gu kaza Yekova akedihe. Tipa aboro rengbe ka ino gu boro nzunzu Mbori asia ni ni gbiamotumo, ko asa ga Arona ngbondo si mbumbo. Fuo gure, Yekova afu kura andiko nga gu nadu tipa agu asunge nadu nidingisoro fu aRevi na tipa gu girisotise nga ga aboro. Pa manga yo sunge na kuke nga ga zamba na-bagara aayugopa gu girisotise naye be ga Yesu motumo kusa.—AEbere 9:13, 14.
Awiri aYisaraere akaragatiyo ku Kadesa yo, yo Miriama akpi ni. Gu rimbasa aboro re akpakana Mose na Arona berewe. Gine nangia ndu gayo kpakanahe? Si angia zingo ime. Mbiko wa aMose na Arona akpa ti ziasi rimo Yekova ho i akusi ime ni ngba iiriwo gene, i azanga gu mamu nga ga rimo kurogo Ringara Mokido. AYisaraere atumba nduge Kadesa yo, na Arona ki kpi pati Bagangara Oro yo. Wa aYisaraere aake pati Edome, omeyo abati na i ki tona ka fura gbegberee bara Mbori na bara Mose. Yekova akedi kere awoo ami fu mbusa fuyo. Mose arimisi tiko berewe ni azaro dagba aYisaraere na Mbori, na Mbori ki fu arugute fuko tipa ko mangi kpia woo rogo tara ki asihe ti ngua tipa agu aboro awoo ka dewa yo, ho i kaani bihe ni i ki hu. Gu kpia woo re aayugopa banga Yesu Kristo kuti ngua tipa ani gbia nyenye mamu . (Yoane 3:14, 15) AYisaraere adibe aBakindo aAmoro nangia aSiona na Ogo na ki di gayo aringara.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
12:1—Tipagine aMiriama na Arona akpakana Mose ti ni? Boro ndikidi ndu gayo kpakanahe nzunzu angia Miriama aida irisa gbiati pagbia tipa kaa maapai kurii kura aboro. Ho dia Mose, nangia Sipora, ayeni ka sungo na ko ngbakungbo yo, si nawira Miriama agunde agunde ya pada Sipora nika sa aboro ka i abinga ri berewe ni narumbatayo fu adee rogo bataya ya.—Gate 18:1-5.
12:9-11—Tipagine Mbori aukadi kina Miriama ti ni na ngbataka? Si nawira gupai gbe nga, ri nangia gu boro natona gu kpakanahe re na, ri nazomia Arona ko ngbe na ri. Arona ayugu ruru sino nga ga berã ni kusa ko gako ingapai.
21:14, 15—Gine nangia gu kitabu gumba yo paha herẽ? Ziazia Kekeapai nafura tipa abuku nibakiakia abakeke Ziazia Kekeapai amangisunge nani ni agu akitabu i arogodi apai rogoho. (Yosua 10:12, 13; 1 Abakindo 11:41; 14:19, 29) Gu sa dagba agi abuku re nga “Kitabu Pa Avura nga ga Yekova.” Si adu na apangbangaa agu avura nga ga ga Yekova aboro rogoho.
Agu Apai Rengbe Ani ka wirikaha:
11:27-29. Mose amoi bawene kpiapai kisusi tipa wai si aida ani karagapai ho kura aboro agbia amamu ni rogo ga Yekova sunge. Kuba gupai nga Mose naagbata taarimo tipa kina tiko nikpihe, ko aduna ngbarago ho Eredada na Medada atona kaa mangaapai ni wa anebi.
12:2, 9, 10; 16:1-3, 12-14, 31-35, 41, 46-50. Yekova naida airisiko nifu irisa fu agu aboro ko nafu pagbia fuyo.
14:24. Gu bangua gene rengbe boro rogoho ka sovura kuti sosoda ni kuti manga irairapai, nga ka sonosa ‘gu toro dukia’ watadu gu sino berã dukia. Si naida gu sino re du kia ti gu nga ga zegino.
15:37-41. I amangi gu ga aYisaraere ngba-rokoo nadu kia tipa si naatingida yo na gupai nga, i angia agu aboro i aima kparayo tipa iriso Mbori na tipa i irisi gako arugute. Ya mo si aidanga a ani raki na ngbanyaa kuti ga Mbori andiko na kidu gbaiga nikparakpara aboro ti kura aboro rogo zegino tee?
ROGO GU KPASAKPASARAGO NGA GA MOABA
(Pa Geda Aboro 22:1–36:13)
Wa aYisaraere azi bataya rogo gu kpasakpasa ugu-ngbii-ngume nangia ga Moaba, kina iriwo yo nazirisi kpoto aMoabo yo. Sidu, gu Bakindo aMoabo nangia Baraka atumo Birama tipa ko tiwa aYisaraere. Ono tie, Yekova amangi Birama ngbaome ko fu maku fuyo. Fuo gure, i amangisunge na agu adee nangia aMoabo na aMidiano i zomia agu aYisaraere nangia akumba i mangi wasiro gbiati irisokpiaahe. Nisangbana gipai re, Yekova agbarasi aboro ingapai bangeyo angia 24,000. Gu gberangbii re adigi ho Finasa ayugu gupai ni nga ko ahinga agu abaangira aboro amangaha na Yekova te.
Gu ue gida bange aboro ayugu gupai nga, agu aboro i gidi bangeyo mbata adunga kindi ti unga te, kina aYosua na Kareba sa. I amoi Yosua ko diba Mose. I afu arugute fu aYisaraere tipa agu amotumo nadu nibakiakia gbiati arugute tipa wai si aida boro mangi mozunga. AYisaraere airibape a ti aMidiano. Tunga aRubena, aGada, na bebere bange tunga Manase amoi kporo mbiti Yaradene yo ku uroyo. I afu arugute fu aYisaraere tipa wai si aida i si Yaradene na tipa wai ka dia gu ringara re. I aringbisipa angbanda gu ringara re gbiati gu rukutu apai nadu tipaha dunduko. Si adu nga, i nika kparaka sende kuti gupai bangiri zege nika yugoho. I afuku abaakporo 48 fu aRevi, na 6 dagbaha kidu ni abaakporo nga ga bagbuko.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
22:20-22—Tipagine ga Yekova zinga arungudi ti ni kuti Birama? Yekova aima ya fu gu nebi nangia Birama re wee ka ko tiwanga aYisaraere ya. (Pa Geda Aboro 22:12) Wa si avura du wo, gu nebi re andu na ga Baraka akumba na nyemu tiwa aYisaraere tiko. Birama aida ka fu ngbarago fu bakindo aMoabo na ki di gu mosoro i akido paha fuko. (2 Petero 2:15 6; Yuda 11) Zavura ho i amangi Birama ni ngbaome ko fu maku fu aYisaraere kuba tiwa yo, ko aagbata gene kindi tipa bakindo ngba na ko nifu ko gu berã nga, si naida i sa agu adee nangia airisi Bara i zomia agu aYisaraere nangia akumba i basasangbaa. (Pa Geda Aboro 31:15, 16) Si ki ta du were, ndu ima ngbadu Mbori kuti Birama nangia gu kere ngbaduse nadu ti gu nebi re.
30:6-8—Ya mo gu kumba nga Kristano rengbe arengba ka gbandaka gu mozunga kusayo diako amangihe? Nibipa amozunga, Yekova namangasunge areme na airisiko wa du yo nibasasa. Nikpiapai, pa kpara boro tini fu Yekova nigu mozunga boro nisani amangaha. (AGaratio 6:5) Kumbakudee na pagbia beko ka gbandaka ngbatunga gu mozunga nga ga diako re te. Ono tie, si naida diakumba he manga gu mozunga natagbagatihe na Fugo Mbori watadu na gari asunge fu kumbaari.
Agu Apai Rengbe Ani ka wirikaha:
25:11. Nangbaa gu kpiapai tipa iriso Yekova Finasa amoihe fu rani re! Ya mo si aidanga gu nyemu mbu dungurati si du gigirii du tirani, sa rani ani tingidi agu aKristano nga abaakumba rogo dungurati na pa gu kere wasiro ka ani inipai tipaha kuarani namangihe tee?
35:9-29. Gu rengo nadu tipa gupai nga, gu boro naimi kurani nibéno, si aniidi ni guari kusayo kpuni ka ora kurogo gu bakporo nga ga gbuko tipa gbanga regbo, nayugo gupai fu rani nga, unga nga ziazia he na si naida ani du na irisa tipaha.
35:33. I rengbe ka dada gu ingapai du tipa birikosi sende na gu kure boro wenesa uka boro ho na kina kure gu boro nauka gu kure re. Nadaha nga, Yekova nika gbarasa gbegbere aboro agbarasa kusayo auru kpotosende mbata fu ko aria kpotosende kurogo paradiso!—Asanza 2:21, 22; Daniere 2:44.
Fugo Mbori na Ome ti Ni
Si naida ani fu irisa fu Yekova na fu agu aboro i namoi yo rogo agu aba nga ga ngerakurii apai dagba gako aboro. Gu buku nga Pa Geda Aboro nasa gipai re si du ziazia gbe. Nangba gupai wiriki ani he re tipa banda pazereda gbiati kodatise rogo dungurati areme!
Agu apangbangaa gumba yo ho rogo Pa Geda Aboro nayugo wai duhe taata fu agu aboro nabasapa gu nyaka nga ga toro narengbe ka ti kurogo irairaapai, ngbatunga gu du wa kpakanahe, wasiro, na irisokpiaahe. Bete kpiaapai gbiati agu apai rengbe ani ka wirikaha rogo gi buku nga ga Ziazia kekeapai re rengbe kadu nga mburu agu apai si aidaha rogo gaani dagbarago ti regbo gu Dunguratise Nga ga Sunge rogo gu dungurati nga ga aDezire Yekova. Nirengo, ‘fugo Mbori niungaha na kidu na ome ti ni’ rogo gaani raka.—AEbere 4:12.
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 31]
Yekova anarugapa zio aYisaraere bataya na pa tumba yo nduge na gu iiriwo dubo nanidu kuari barii bamburokoo nga ga irisombori
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 32]
Yekova ima rẽ ani irisi fugo ko na ko naida ani fu irisa fu agu aboro namangasunge kubako