Memeapai Rogo gu Buku Nga Pa Fu Rugute ni Ue He — GU BA AWARAGA DU ROGO INTERNET nga ga Ngbaõbambu Sinziri

Fugo Yekova Niungaha

Memeapai Rogo gu Buku Nga Pa Fu Rugute ni Ue He

AGARÃ 40 asusi fuo gu regbo Yekova abatasi aYisaraere Ezipeta yo be sunge akanga. Gu garã re angia 1473 M.B.K. Fuo aYisaraere di agi agarã 40 re ngbakungbo yo, i adu kindi nga rikaaboro zanga ringara. Ono tie, niyangaraha, i aru ngbadimo Ringara Mokido. Gine naapido yo wa i ka dia gu ringara re? Gini apai si adu nga i nika gbia tiyo ti ni, na wai si aida i mangipai sani?

Mbata fu aYisaraere si Yaradene ku mbiti yo kurogo ringara Kanana, Mose afu arugute fu agu aboro re tipa gu bakere sunge nadu kumbatayo barabangiriyo. Rogo gini gene? Nigumba ko apai timburu akuraha fuyo, nga agu agumbapai nangarasi yo ki zungodi yo na kingia arugute fuyo. Ko atingidi aYisaraere na gupai nga, Yekova Mbori naida aboro ra fu kina ko sa na ka i manginga wa gu rikaaboro ke pati yo amanga apai ya. Agi agumbapai re nga bakere papara gu buku nga Pa Fu Rugute ni Ue he. Na agu arugute du rogoho nga kina boro gupai nzunzu ani aidaha areme, mbiko ani naraka rogo gu zegino du pa ra ani fu Yekova na gorani rogoho nikpakarakpakarapai.—AEbere 4:12.

Mose nake gu buku nga Pa Fu Rugute ni Ue he re, kpara kusayo yangara kapita. Si nafura tipa agu apai namangi vuru adiwi ue.a (Pa Fu Rugute ni Ue he 1:3; Yosua 4:19) Ani binga wai agu apai gumba yo ho rogo gu buku re narengbe ka undo rani ani kpinyemu Yekova Mbori na ngbaduraniyo dunduko na kini mangisunge fuko niruru rani.

‘KA BANGIRONI GONGA TI AGU APAI BI ONI HE YA’

(Pa Fu Rugute ni Ue he 1:1–4:49)

Rogo ga Mose bambata gumbapai, ko afura tipa bete agu apai namangi aYisaraere ngbakungbo yo, gbe agu apai si adu nga si nika undo yo wa i aambakada tiyo ka dia Ringara Mokido. Zanga kapa, gu pangbangaa nadu tipa sia aboro ni abasapungbangaa atingidi yo na gupai nga, Yekova nambakada gako aboro ngba gu gene nayugo gupai nga ko nangera angera fuo yo rogo nyemuse. Mose atangara gupai nadu tipa gu gbegbere pangbangaa abamoi bawe aye nani nga gu nasa gupai nga agu aboro nakuru Ezipeta yo kpa ti rimo gu ringara re. Oni berẽnga pa wai gi kpiapai nga ga zahe re afudi agu aboro naadegatuyo kuti Mose re rogo gayo aberã wa gu ringara re adu barabangiri yo.

Pa tingida aYisaraere agu adiabevura Yekova aundo yo rogoho mbata fu i si Yaradene aima ngarasa yo wa i aambakada tiyo ka tona kaa ziorago mbiti yo ku uroyo. Gu ringara i ambedi ka rimoho re aima hi be irisokpiaahe. Si aima ru nirengo fu Mose ko za aYisaraere nikerehe tipa irisokpiaahe!

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Tipagine aYisaraere arunosi tunga agu aboro ti ni nadu mbiti Yaradene ku uroyo ono ki mbu aguyo ambu? Yekova azinahe fu aYisaraere tipa ka i songa vura na awiri Esau ya. Tipagine? Bambiko i angia atita wirina Yakobo. Si aidanga aYisaraere mangi gbegberee fu aMoabo na aAmono te, mbiko i angia atita wiri unvurua Abarayama nangia Roto. Wa si avura du wo, agu abakindo aAmoro nangia Siona na Ogo angianga agume aYisaraere te, sidu i arẽnga ka raka rogo gu ringara re te. Sidu, ho Siona aká ni ka ko aidanga ha fu aYisaraere i susi rogo gako ringara ya, na Ogo ki ye ka zubo yo na vura, Yekova azinahe fu aYisaraere i gburuwa gayo abaakporo zanga mbu boro niunga ni.

4:15-20, 23, 24—Ya mo gu zahe du ti se kpiahe, rogoyo nga wee si aidanga boro se kpiahe nifongo te? Oó, si wo te. Gu zahe i afura herẽ tipaha re, si tipa manga kpiahe tipa irisombori, gu zahe re tipa ‘iriso kpiahe na ka manga paha.’ Ziazia Kekeapai azanga he ti se kpiahe watadu ka ke kpiahe tipa ka fonga kporo nani te.—1 Abakindo 7:18, 25.

Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:

1:2, 19. AYisaraere agbuo ngbakungbo yo tipa agarã wa 38, wa Kadesa-Berede avura du mbembedii na yo wa ‘auru 11 ni nunguro tona Orebe yo [nga gu ringara-agangara nake pati Bagangara Sinai yo Mbori afu aRugute Bawe ni fuyo] ngba gene Bagangara Seira’ vurũ. Nairiwo gu mbugo i ambuhe re tipa basasangba Mbori!—Pa Geda Aboro 14:26-34.

1:16, 17. Ga Mbori gene sarangbangaa apai areme wa kina gure. Si naida gupai nga, agu aboro fu yo gu sunge fuyo nga i mangisunge ni agu abororondo nagia angbangaa, he ngbe na kina kura aboro wa i asarangbangaa watadu ka gunde be aboro kini mo ka irasi ngbangaa.

4:9. Tipa aYisaraere du na diabese, si aida ‘ka bangiriyo gonga ti agu apai i abihe ya.’ Wa vovo zegino ambeda, si a ninyanyakipa pai fu rani ani moi ga Yekova iiriwo mangaapai barabangirani niwisigo Fugo ko zanga nyomoro.

ONI KPINYEMU YEKOVA NA KI IRISI GAKO ARUGUTE

(Pa Fu Rugute ni Ue he 5:1–26:19)

Rogo gu ue gumbapai Mose amangihe, ko atangara gu Ndiko na afutufutuhe Mbori afuhe tiimburu Bagangara Sinai yo na ki tingidi yo berewe na pa aRugute Bawe. Mbori afura tipa rikaaboro saba tipa gbarasa yo kpäkäyä. I atingidi aYisaraere na gu nyanyakipa pai i awirikihe ngbakungbo yo: “Boro anye nga ni ungani bambiko kina riahe te, ono be agu apai dunduko nakura ngba Yekova yo du boro ni ungani mbiko ho.” Si adu nga, rogo gu vovo ba i andu kurogoho re, i du wa ka i ‘kakuti agu arugute dunduko i afuhe fuyo.’—Pa Fu Rugute ni Ue he 8:3; 11:8.

Si adu nga fuo sungo aYisaraere rogo gu ringara i akidopaha fuyo re, si aida i du na andiko beyo, angianga tipa kina irisombori sa ya, ono tipa sarangbangaa, tipa zogarago, tipa vura, na tipa sino raka dagba aboro na gu du tipa boro nisani kpuni yo. Mose afugu agi andiko re na ki nyakasi gupai nga si aida i kpinyemu Yekova na kini irisi gako andiko.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

8:3, 4—Rogo gini gene agu arokoo nangia ga aYisaraere asipanga ti ni ya na ka anduyo ahikanga be gu nunguro i amangihe ngbakungbo yo ya? Gipai re angia iiriwopai Mbori amangihe tipa yo wa kina gu manu ko apiriganga ti fuhe fuyo ya. AYisaraere anavoda kina gu bangisa arokoo i akuru nani Ezipeta yo, na si nawira, fuo gbinza yo na ki kpiki, awiriyo arogodi kina agi arokoo re kaa vodaha. Wa duhe nga gu gida bange aboro i amangihe ti tonatona gayo nduge na ti digidoho adu kina sa, si nayugo gupai nga, i azugonga te, sidu bambata bange agi ahe re aima rengba tipa yo.—Pa Geda Aboro 2:32; 26:51.

14:21—Tipagine aYisaraere arengbe ti ni ka fu kangba gu nyaa i ayeranga goru yo kure ru ki uka ya fu gu kungbo boro naaraka dagbayo watadu ka baga ru fu boro kura ringara, nga gu nyaa i nitiyo arengbanga ka ri ru ya? Rogo Ziazia Kekeapai, gu fugo i asaha nga “kungba boro,” rogoyo rengbe kadu tipa gu boro naangianga Yisaraere ya nasa tini kurogo gu pambori nga ga aYuda watadu gu boro naaraka dagbayo ono ka ni angianga irisi Yekova ya. Boro gu kura ringara gbiati gu kungbo boro naaraka dagba aYisaraere nga agu aboro naasanga tiyo kurogo gu pambori nga ga aYuda ya, adunga tii gayo aNdiko te, sidu i arengbe arengba ka mangasunge na gu nyaa i ayeranga goru yo kure ki uka ya ngba dungu agene nibakiakia. Mbori aidihe fu aYisaraere i gamu ngbatunga agu anyaa re fuyo watadu ka bagara fuyo. Ono tipa gu boro nasa tini kurogo gu pambori nga ga aYuda, si aida ni irisi aNdiko mokido. A wa yugu yo ho rogo Pa Amotumo 17:10, i aima zahe ya ka ngbatunga gu boro re ringa kure nyaa ya.

24:6—Tipagine i aringbisipa dia boro “mbia sahe watadu wiri mbia sahe ni ngbaanga” ti ni kuti dia “unga boro”? Mbia sahe gbiati wirihe narukuba ga boro “unga,” watadu si nga agu ahe naundo boro ni naaraka. Pa dia boro gu sa dagbaha, nasa agu aborokporo di yo ho beyo i zanga riahe rogo gu uru re.

25:9—Gine nga nyakapa ura ga kumba rakata kusayo nduko yo na ki suku sure ku kpakpuko yo, nga gu kumba ká ka manga rogatise na dekurugbo wirinako? Kuti “gu sino nanidu mbata dagba aYisaraere tipa tumo he na pa mounda, . . . kumba aniuru gani katara sa, ki fu he fu gu kurani.” (Ruta 4:7) Pa ura kumba gako rakata nga guko naká ka manga rogatise na dekurugbo wirinako anasigira gupai nga ko ima mbupa gako rengo ka batika dikumbo ti dekurugbo wirinako. Si angia pazee. (Pa Fu Rugute ni Ue he 25:10) Pa suka sure ku kpakpu boro yo angia gupai nanapayasi pani bangiri akurani.—Pa Geda Aboro 12:14.

Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:

6:6-9. A wa i azinahe fu aYisaraere i ini agu aNdiko i afuhe fuyo, kinawo a duhe tipa rani areme, si naida ani ini ga Mbori arugute ngbarirani, ki moihe barabangirani ti aregbo dunduko, na ki rimisihe ku ngbadu awirani yo. Si naida ani ‘voho ti berani,’ du rogoyo nga, gu gaani mangaapai ani naamangaha na berani, du wa ka si yugu gupai nga ani nagiasangba Yekova. Na ‘niguhe i ka bihe bangbanda kpakpurani,’ si naida aboro dunduko ini pa gaani giasangbaa.

6:16. Ka ani ya moinga Yekova rogo asada wa gu agu aYisaraere naadunga na idapase tiyo ya amoi ko Masa yo, nga gu ba i akpakanahe rogoho tipa ime.—Gate 17:1-7.

8:11-18. Nyemu aũzegino rengbe arengba ka sa rani bangirani go ti Yekova.

9:4-6. Si naida ani bandatirani ti rẽkango rani nisarani ya ani nga ruru aboro.

13:6. Ka ani mbunga boro ni nyaga rani kusayo ti iriso Yekova ya.

14:1. Gbundo boro tini nisani, wa kata bee, tuse, kpotongbase, hose, barangba kumba, na papara barangba dee, si nayugopa zanga du boro na irisa tipa gu kpoto nga ga boro. Kura aboro namanga agi apai re nigu mangaapai nga ga zire pambori, sidu si aidanga ani mangihe wo te. (1 Abakindo 18:25-28) Gaani maabangirise tipa zingabekpio nasa gu ngbatunga yuguyugu nunga niyososoho tipa kpio boro re ni gupai arunga ya.

20:5-7; 24:5. Si naida ani bipai tipa agu aboro du apai tipa yo kia, ka pa gu sunge du ngbabe rani ani aida i undo rani ti ni vura nyaka vurũ.

22:23-27. Gene sa nga gu ngbaa gbe tipa dee banda tiri ngbaha ho kumba aida ni ka pi na ri ngbaome nga ka tawöwö.

“ONI SIA UNGA”

(Pa Fu Rugute ni Ue he 27:1–34:12)

Rogo ga Mose biata gumbapai, ko aya fu aYisaraere wee, fuo si yo Yaradene, si aida i keke gu Ndiko i afuhe fuyo ti kikindigi kpakakpaka ambia na ko agumbapa motiwa kuti basasangbaa na amaku tipa giasangbaa. Gu biata gumbapai atona na pa zambuasi gu mozunga nadu dagba aYisaraere na Yekova. Mose azahe berewe ti basasangbaa na ki ngarasi aboro i “sia unga.”—Pa Fu Rugute ni Ue he 30:19.

Kupati agu agumbapai biama Mose amangihe, ko afura tipa vovo barumbatayo kubako na ki yugu bawene bia fu aYisaraere nga gu bia nasambuo Yekova na ki zahe ti sangbana iraira mangaapai. Fuo Mose fu maku kurii aYisaraere, ko akpi garãko nada ti 120 na Mbori ki kpisidi ko. A’uru nunga tipa pakpioko adi areme 30, kini di regbo bagizoho adu mbembedii kuti bebere gu regbo agu apai du paha rogo Pa Fu Rugute ni Ue he afura tipaha.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

32:13, 14—Wa duhe nga i aima zahe fu aYisaraere ti ri nzeme nyaa, ginipai i aberãha na pa ri aYisaraere ‘nzeme abaakandoro’? Gi gumbagumbapai re nga masaku, sidu si nafura tipa gu bawene papara vusende ngbaa gbe. Gupai berewe nayugo gupai nga, afugo masaku du nga gu bangisa veresi re nafura tipa “gu nzenze wiri-mbia nyaa nga ngungo” na “kure imekakue.”—NW.

33:1-29—Tipagine Mose ayambanga rimo Simona ti ni ya wa ko aafu maku fu awiri Yisaraere? Si adu wo mbiko Simona gbiati Revi amangipai “ni kere he,” na mbiko gayo imisiringbaduse angia gu imisiringbaduse nga ga “sakparakpa!” (Bambata Pai 34:13-31; 49:5-7) Gayo ũkumbo adunga kina sa wa ga kura atunga te. I afuku abaakporo 48 fu aRevi, na gu ba nangia ga tunga Simona, si adu vuru gu rago nangia ga tunga Yuda. (Yosua 19:9; 21:41, 42) Sidu, Mose afunga maku kina boro kungba tunga Simona te. Wa si avura du wo, Simona agbia maku ti gu maku i afuhe fu aYisaraere dunduko.

Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:

31:12. Si naida rukutu agude susungu na sosono aboro ti regbo gu dunguratise nga ga dungurati na kini mangi nyanyaki asadatise ka degatuyo na ka wirikapai.

32:4. Ga Yekova mangaapai dunduko nirengberengbehe rogo gu gene nga, ko nayugo agu asinoko nga ruru sarangbangaa, tatamana, nyemuse, na ome ngba rengberengbe gene.

Si Nafu Bakere Undo fu Rani

Pa Fu Rugute ni Ue he nayugo Yekova fu rani ni “kina Yekova sa.” (Pa Fu Rugute ni Ue he 6:4) Si nga gu buku nafura tipa agu aboro nadu na kparakpara ngbanyaa dagbayo na Mbori nadunga be kura aboro ya. Gi buku nga Pa Fu Rugute ni Ue he re nazahe ti irisokpiaahe na kini nyakasipa ra boro na goni fu kina ndikidi Mbori sa.

Ka pe rengo, Pa Fu Rugute ni Ue he nafu bakere undo fu rani! Wa avuranga du ani tii ga Mose Ndiko ya, ani rengbe arengba ka wirika dungu apai behe nga gu rengbe ka undo rani ani ‘kpinyemu Yekova gaani Mbori na ngbadurani dũ, na mbisimaroni dũ, na omerani dũ.’—Pa Fu Rugute ni Ue he 6:5.

[Gu rukutu kekeapai du bandu kpewaraga yo]

a Si nawira gupai nga, gu yangara kapita duna pakpio Mose rogoho, Yosua watadu gu Gbiamotumo nangia Erazara nakehe.