Fugo Yekova Niungaha

Memeapai Rogo gu Buku Nga Ue Pekapai

GU PANGBANGAA du rogo Ue Pekapai, si natona naapa Soromo ko nizogorago ni bakindo kurii aYisaraere. Gu buku re nadigo na agi afugo gu Bakindo aPereso nangia Kurese re, nga gu fugo ko agumbaha fu agu aYuda nadu nizizi yo Babera yo: “[Kina boro Yekova nitiko] arugu re mi dua bambu fu ko Yerusarema yo, du Yuda yo. Gu ni du dagbaroni yo nga gako aboro dunduko, Yekova gani Mbori du na ni. Ni ndu ko yo [ku Yerusarema yo].” (2 Pekapai 36:23) Gu boromotumo nangia Ezara nanyasi kekehe rogo 460 M.B.K. Gu buku re nafura tipa agu apai nadi agarã 500, natona rogo 1037 M.B.K. da kurogo 537 M.B.K.

Gu ndiko Kurese arũhe azakigene fu aYuda i karagatiyo ku Yerusarema yo ka sigira sunge iriso Yekova yo berewe. Ono tie, gu dungu agarã i adihe ku Babera yo nizizi yo re, si aima ye na kere asangbanaha kuriyo. Gu zizi aboro nakaragatiyo re adunga na inohe tipa gu kuru apangbangaa nadu tipa gayo ringara te. Sidu, gu buku nga Ue Pekapai nafu wene gurusigurusi pangbangaa agu apai namangi tiibe agu abakindo nanaazogarago ti gu gene kindo nangia ga angbatunga Davide. Ani a na nyemu gu pangbangaa re tirani bambiko si nanyakasapa agu amaku naye fu boro tipa giasangba ndikidi Mbori na kini fura a tipa asangbana basasangbaa ko.

BAKINDO ADUA BAMBU FU YEKOVA

(2 Pekapai 1:1–9:31)

Yekova afu guhe fu Bakindo Soromo ko aduna nyemuhe ngbadukoyo, nangia tatamana gbiati inohe, ki kodi kumuko na irisa ku patihe. Gu bakindo re adua bawene bambu fu Yekova Yerusarema yo, na aboro kidu “na ngbarago pusiapusia kpotoyo yo.” (2 Pekapai 7:10) Soromo “akumuko na gako tatamana . . . [a]susi ga kura abakindo dunduko du auru kpotosende no.”—2 Pekapai 9:22.

Fuo Soromo zogo aYisaraere tipa agarã 40, ko ‘akpi fuo atitako, Rabama nangia wiriko ki zogo rago kubako.’ (2 Pekapai 9:31) Ezara akenga pa gu ariatise kusayo ti ndikidi pambori Soromo amangihe te. Gu yangara irairapai ko agumbaha tipa gu bakindo re angia pa gu dungu afarasi ko adungura ra Ezipeta yo naapa gu rogatise ko amangihe na wiri Faro. Sidu, gu bapekepai nangia Ezara re afura tipa kina gu weneapai namangi.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

2:14—Tipagine ringbisi yo gene ngbatunga gi pangu re ti ni herẽ kia ti gu du rogo 1 Abakindo 7:14? Bambata Abakindo nafura tipa navungu gu pangu re ni “dekurugbo ni ngbatunga Nafatari” mbiko ri adi kumba dagba gu ngbatunga re. Ono tipa ri, ri angia ngbatunga Dana. Fuo kpio kumbaari, ri adi kumba nangia boro Tura, na gu gude i abatika ko na gu kumba re kini mo kadu nipangu.

2:18; 8:10—Agi averesi re nayawee namba agu abarumbatayo naamangasunge ni ababiapai na ni abangere kuriisunge angia 3,600 gbiakuti aguyo 250, ono 1 Abakindo 5:16; 9:23 naya tigaha wee bangeyo angia 3,300 gbiakuti aguyo 550. Tipagine du agu anamba re ti ni nibakiakia? Si nawira gu kparakapai re ho mbiko agu ariko i akparaka agi abarumbatayo re kurogoho. Si rengbe kadu nga Ue Pekapai nakparapai dagba agu abarumbatayo naangianga aYisaraere ya bangeyo adu nga 3,600 na agu aYisaraere nangia abarumbatayo bangeyo adu nga 250, ono Bambata Abakindo tigaha nakparapai dagba agu ababiapai bangeyo adu nga 3,300 kusayo ti agu abangere kuriisunge payo adu kuari gbe bangeyo adu nga 550. Ka si vura du nga ginipai du namangi, bange agu aboro naamangasunge ni abarumbatayo adu nga 3,850.

4:2-4—Tipagine i amangi kpia abaabagara ti ni nimbata tipa gu bakikii kurungbu i anaayambaha nga bazundati? I namangasunge rogo Ziazia Kekeapai na abaabagara nikpiapai tipa ome. (Yezekere 1:10; Yugoti 4:6, 7) Pa sia yo kpia abaabagara nikpiapai adaada, bambiko gu kpia abaabagara nadu 12 i amangihe rogo tara re aatinda bakikii “bazundati,” nga gu barõaha aduwa akiro 30,000. Pa manga yo kpia abaabagara ngba gi gene re akuonga gu ue rugute nadu rogo ga Mose ndiko te, nga gu rugute nazahe ti kina manga kpiahe tipa ka irisoho.—Gate 20:4, 5.

4:5—Bakio ime wai gu bazundati re arengbe ka diaha? Ho i anihiisihe ni kuti ngbaha, gi bazundati re anirengbe ka dia aritere nga ga ime wa 66,000 watadu abaramiri wa 1,500. Ono tie, gu bakio ime nanidu rogoho dedede aningia ue rii biata nga ga bakioho. 1 Abakindo 7:26 (NW) nayaa: “Vuruhe yo ki rengbe na ime wa aritere 44,000.”

5:4, 5, 10—Gini ahe nadu tii gu bamburokoo nangia ga dunguratise i adihe ki rimisihe ku dagba agu ahe nadu tii gu yekaru yo Soromo aduaha? Gu yangarahe i adihe tii gu bamburokoo nangia ga dunguratise ki moihe kuvuru gu yekaru yo Soromo aduaha angia Sanduki mokido. Fuo dua yo yekaru, i adi gu bamburokoo nangia ga irisombori re Gibona yo ki ye nani ku Yerusarema yo na si nawiraha ya yo du i aabandaha ni.—2 Pekapai 1:3, 4.

Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:

1:11, 12. Ga Soromo sanahe ayugu gupai fu Yekova nga, pa gbia Soromo tatamana gbiati inohe nangia agu abanguapai nadu ngbadukoyo. Nirengo, gu gaani akpee ani afuhe fu Mbori, si nayugo gupai fuko du paha ngbaduraniyo gbe. Si nipatatamana fu rani ani wisigi agu apai du rogo gaani akpee.

6:4. Si naida gaani tambuahe tipa ga Yekova weneringise nga ga nyemuse gbiati gako wene sino fõngbaduraniyo ani taasirimoko na nyemuse.

6:18-21. Wa vura duhe nga Mbori arengbanga ka sungo rogo bambu te, si adu nga gu yekaru i aduaha re nikadu niba tipa iriso Yekova tiihe. Areme, agu aBambu Kindo nga ga aDezire Yekova, si nga agu abambu du tipa irisombori tiihe rogo dagbarago.

6:19, 22, 32. Aboro dunduko narengbe arengba ka ndu koyo du Yekova ni rogo kpee, tona ti bakindo na ki kodi agu aboro payo aduku kusande rogo ringara, na zavura gu boro nangia yeaye a, ni arengbe arengba ka gbia ko, nga guni nanaakpara ndikidi kpee fuko.a—Atambuahe 65:2.

AGU ABAKINDO NAYE TI GA DAVIDE NGBADIMOKPORO

(2 Pekapai 10:1–36:23)

Gu ga aYisaraere kindo nadu nikpamiakpamiaha, i akparakaha kurogoho ue, gu sa angia gu Kindo nadu ku nodiyo nadu na angbatunga bawe na gu kindo nadu ku sudiyo nadu na angbatunga ue nga Yuda na Benyamina. Aboromotumo gbiati aRevi rogo ringara aYisaraere naabaha dunduko aru nyanyakii ka songoda gu mokido nangia ga Kindo ki zanga kiisopa ringara na ki ngbe na kina Rabama nangia wiri Soromo. Fuo susa agarã tooni ti 30, aboro arogodi agu ahe nangia ga yekaru kusayo tiihe yo.

Dagba agu abakindo 19 nangbefuo Rabama, ruru yo adu 5, aguyo 3 atona gayo sunge zogarago niruru aboro ono fuo regbo ngbutuko, i ki sa tiyo ni abasasangbaa, ono guko sa asa tiko ti gako gbegbere mangimangiapai. Gu yangara abazogo tigayo amangi agu apai naangbanga bangiri Yekova ya.b Gi buku re nanyakasapa gu mangaapai nangia ga agu abakindo bisue nga aguyo naakido kuti Yekova. Zanga kapa, gu pangbangaa du tipa zingisa Izikiya agu asunge berewe nangia ga yekaru gbiati ga Yosiya mbakadapai tipa aboro mangi bakere Pumbo Susiri, aima ngarasa agu aYuda bakere nadu Yerusarema yo nadu na nyemu sigira iriso Yekova berewe.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

13:5—Gine nga rogo gu fugoyo nga “mokido nga ga tikpo”? Mbiko wa du tikpo niguhe nabandahe ka paha agberanga ya, si du i amangisunge ti ni nani si rukuba bangabangahe na tipa guhe aʹarianga tihe kurogo kurahe kia ya. Sidu tie, gu “mokido nga ga tikpo,” si nayugopa nyenye giatise riipa pai.

14:2-5; 15:17—Ya mo Bakindo Asa arogodi “tumbatumba arago” kusayo dunduko? Si nawira gupai nga, ko arogodanga ha dunduko te. Si rengbe kadu nga Asa arogodi kina gu tumbatumba aba dunduko nadu tipa iriso kungbo ambori ono angianga agu aboro anaairiso Yekova riihe ya. Si rengbe arengba kadu a nga, i adudua gi tumbatumba arago re adudua berewe ti regbo ga Asa zogarago kusa. Gi tumbatumba arago re du wiriko nangia Yosefate arogodihe kusayo. Ka pe rengo, tumbatumba arago agonga kusayo naabaha dunduko te, zavura ti rago gu zogarago nangia ga Yosefate, betehe adu kinaho.—2 Pekapai 17:5, 6; 20:31-33.

15:9; 34:6—Ada ngbatunga Simona angbe naayo ho i akparaka gu kindo ni nangia ga aYisaraere? Fuo i fuku aba nibakiakia fu ngbatunga Simona rogo ringara Yuda, si nangia gu ba i aaraka rogoho nangia gu kindo nangia ga angbatunga aYuda na Benyamina. (Yosua 19:1) Ono tie, nibipa agu apai nadu tipa birĩ zogarago na irisombori, i angbe na gu kindo nadu ku nodiyo. (1 Abakindo 11:30-33; 12:20-24) Sidu, i anaageda ngbatunga Simona ku dagba gu kindo nadu na angbatunga bawe.

35:3—Wari Yosiya aye na Sanduki mokido ni ki moihe tii yekaru yo? Singia kura gbegbere sino bakindo aima dia Sanduki mokido kusayo tii yekaru yo bakuru yo watadu kina Yosiya nadihe kusayo yekaru yo tipa i mbakadi yekaru mbata ko nika karagaha, Ziazia Kekeapai agumbanga ha fu rani te. Gu yangara fugo gumba yo ho tipa Sanduki mokido tingbafuo ga Soromo aʹuru nga paye Yosiya nani kutii yekaru yo.

Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:

13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Nangbaa gupai ani awirikaha tipa kido kuti Yekova re!

16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Zio bakure nga ga birĩ zogarago na aboro kura ringara watadu giatise dagbase na agu aboro du gayo ida kia naye na kina gbegbere sangbanaha. Si nipatatamana ani ne gu kodatise na aboro zegino adunga nduhe ti ni ya.—Yoane 17:14, 16; Yakoba 4:4.

16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Rekangose, enda, watadu abiatise asa Bakindo Asa ko mangi gbegbereapai rogo gako yangara raka. Gu sino nga ga rekangose asa Uziya ko ti. Izikiya amangipai zanga tatamana, watadu nirukö ho ko ayugu agu akumuko ni nangia ga yekaru fu agu amokedi nangia ga Babera yo. (Yesaya 39:1-7) Ziazia Kekeapai nazahe niyaa: “Enda nangbe ku mbata yo fu gbarasapai, kiisapatise du mbata fu tigo.”—Asanza 16:18.

16:9. Yekova naundo agu aboro du ngbaduyo yo naabaha dunduko koyo du ko ni, na ko na nyemu ka mangasunge na gako ome ka undoyo.

18:12, 13, 23, 24, 27. Wa kina Mikaya, si naida ani duna wingbaduse na zanga gunde wa ani afura tipa Yekova na tipa gako aringbisapai.

19:1-3. Yekova nangereka tipa gu sino rani ngbaa zavura ho ani aimisa ngbaduko ni vurũ.

20:1-28. Ani rengbe arengba kadu naa kido ya Yekova aokanga tiko berani te ho ani asa tirani ni koyo du ko ni niumbasitise tipa arugute.—Asanza 15:29.

20:17. Tipa ani rengbe ka “bi gu diabese nga ga Yekova,” si naida ani ‘rundu rogo gaani aba,’ (NW) nidu ani zaaza rogo songoda ga Mbori Kindo. Kuba gupai nga ani rogodi apai ku berani, ani duwa ka ani “ru aru zaa,” kini kido kina kuti Yekova.

24:17-19; 25:14. Irisokpiaahe ayugu gupai nirengo nga si adu nigbina fu Yoasa gbiati wiriko nangia Amasaya. Areme, irisokpiaahe rengbe ka zomia rani wa kina gure, gbe, ho du he ni rogo gu ngbatungaha nga ga biriki nga maa ngbaduse fuo ga aboro ahe watadu kiisopa ringara.—AKorosaio 3:5; Yugoti 13:4.

32:6, 7. Ani a wo, si naida ani du na wingbaduse na kidu nyanyakii wa ani “[a]úkadi ga Mbori ũvura dunduko” na kini so gu vura nga ga toro.—AEfeso 6:11-18.

33:2-9, 12, 13, 15, 16. Boro nayugo ndikidi saberã nimbu ni gbegbere gene na ki mangi bakere asadatise tipa kaa manga gupai du niruruhe. Riimburu ndikidi saberã, zavura gu boro mangi kere ingapai wa gu gbegbere sino Bakindo nangia Manase, ni rengbe arengba ka gbia ga Yekova inapai.

34:1-3. Anga si ngawee gu kereapai namangi rani mbu rani rukutu si rengbe ka kiso gene berani ti ino ani Mbori na ka mangasunge fuko te. Gu wene maapai kurii Yosiya agbiaha, si avura ye be titako nangia Manase fuo sa ko gako berã. Gu wene maapai kurii dunduko Yosiya avura gbiaha, si aye na wene sangbanaha niyangaraha. Sidu, kinawo a rengbehe kadu tipa rani.

36:15-17. Yekova na nunga tiko gbiati zerangbaduse. Wa vura duhe wo, anga gako nunga na zerangbaduse zanga digidoho te. Aboro duwa ka i karagapai wenengai sa sunge tungusapa Kindo ka i aida ka bata ho Yekova nika ye ni ka digiso gi gbegbere zegino re.

36:17, 22, 23. Fugo Yekova nadaada nirengo ti aregbo dunduko.—1 Abakindo 9:7, 8; Yeremaya 25:9-11.

Buku Asa Bakindo Ko Guari ka Mangapai

Ue Pekapai 34:33 nayaa: “Yosiya ki rogo kere gbigbita kpiahe dunduko rogo aringara nga ga awiri aYisaraere, ki rugu agu aboro dunduko du ringara aYisaraere yo i mangi pa Yekova gayo Mbori.” Gine nasa Yosiya ko mangi agi apai re? Ho Safana nangia bakeapai ayeni na gu ga Yekova buku nangia ga Ndiko i akuru baraha bambeda na ki fuhe fu Bakindo Yosiya, ko asanahe i gedihe na fugo kuari fuko. Gupai Yosiya agihe afõngbadukoyo bakere gbe si ki da ti gupai nga, ko zugosi ziazia irisombori rogo gako raka naabaha.

Pa geda ani Fugo Mbori na kini berẽkuriihe rengbe kadu na sangbanaha kurii rani wa kina gure bakere gbe. Ya mo anga pa geda ani agu apangbangaa du tipa agu abakindo naye ti gene ga Davide ngbadimokporo nangarasa rani ani wiriki manga gu kpiapai nangia ga aguyo nanaakido kuti Yekova na ki ne manga ga aguyo nanaakidonga kutiko ya tee? Gu buku nga Ue Pekapai re, si nangarasa rani ani fu tirani fu kina ndikidi Mbori sa na ki nye fuko niruru rani. Gaha pangbangaa nirengo niungaha na kidu na ome ti ni.—AEbere 4:12.

[Gu rukutu kekeapai du bandu kpewaraga yo]

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 14]

Oni ini ndu gupai si aruaru ti ni i moikpia abaabagara nimbata tipa bazundati?

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 17]

Wa Yosiya avura gbia kina bete undo gbua mbu ko tooni, ko asono ki sa tiko niruru ko fu Yekova