Fugo Yekova Niungaha

Memeapai Rogo gu Buku Nga Nemaya

AGARÃ asusi 12 tingbafuo gu yangara apai namangi du paha nikekehe rogo gu buku nga Ezara. Fuo gure, regbo ki mbedi tipa “kura gu pai . . . nga ga bungia Yerusarema na ka dua ha berewe,” nga gu mangapai nangia tonatona agu aposo 70 nga ga agarã si adu nga si nika ndu kuti rago ye Masiya. (Daniere 9:24-27) Gu buku nga Nemaya, si nga buku kuru apangbangaa tipa ga Mbori aboro nakodapa dua ngapa nga ga Yerusarema berewe. Si nafura tipa gu nyanyakipa regbo susi agarã 12, natona ti 456 M.B.K. ka da kurogo 443 M.B.K.

Gu bazogo nangia Nemaya, ko nangia gu boro nake gu buku re. Gu buku re nafura tipa gu iiriwo pangbangaa du tipa wai du ndikidi irisombori nitumbatumbaha kuari ho aboro adiaberã ni tipa ka mangaha na kini kido kuti Yekova Mbori rogo apai dunduko. Si nayugopa wai ziazia Yekova arugu gene apai tipa ka sa gupai ko akpinyemuhe si mangi. Si a nga gu pangbangaa du tipa gu bangbembatayo nangia ngangara kumba niboro wingbaduse. Gu pangbangaa du rogo gu buku nga Nemaya re, si nafu gu nyanyakipa apai areme fu ndikidi airisimbori dunduko rengbe yo ka wirikapai behe, ‘bambiko fugo Mbori niungaha na kidu na ome ti ni.’—AEbere 4:12.

“SI DU . . . I KI NYASI NGAPA BAKPORO”

(Nemaya 1:1–6:19)

Nemaya adu Susana yo nangia nyanyaki bakporo, yo ko aamangasunge ni fu Bakindo Arutasasata Rongimanasi rogo gu ba i akido kuti boro rogoho. Fuo gia Nemaya gu pangbangaa nga gako aboro “[a]du na kere rungo na soapai a; ngapa Yerusarema atiwi, i ki zokodi angbadimoho dũ ni we,” si afudi ko bakere gbe. Ko akparikpee fu Mbori kakaka tipa arugute. (Nemaya 1:3, 4) Fuo bete regbo kusa, bakindo akparia gu gberarago Nemaya adu nani , na bakindo ki fu gene fuko ko ndu ku Yerusarema yo.

Fuo da Nemaya Yerusarema yo, ko awisigi ngapa bakporo yuru, na ko ki kusi pa gupai ko asogimaha fu aYuda nga ka dua ngapa bakporo berewe. I atona sunge dua ngapa na sogote pa duaha ki tona a. Ono tie, i ‘aima nyasa dua ngapa bakporo’ tiibe gu ngangara barumbatayo nangia Nemaya.—Nemaya 6:15.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

1:1; 2:1—Ya mo gu “ue bawe garã” gumba yo paha rogo agi averesi du ue re, i atona gidaha rogo bangisa garã sa? Ii, gu garã re nga gu ue-bawe garã zogarago nangia ga bakindo Arutasasata. Ono tie, gu sino gidapai i amangisunge nani rogo agi averesi re, si nibakiakia. Gu gopai duho rogo kuru pangbangaa nayugo 475 M.B.K. nigu garã Arutasasata asungu rii mbatabakindo rogoho. Wa duhe nga sino aboro Babera angia kaa gida gu garã zogarago nangia ga abakindo aPereso tona rogo Nisana naringbisa tiru na (Marungu na Zerekpe) kurogo Nisana rogo gu kura garã naye fuo gure, ga Arutasasata bambata garã naabaha kutingba zogarago atona rogo Nisana rogo 474 M.B.K. Sidu, gu 20 garã zogarago gumba yo paha rogo Nemaya 2:1, si atona rogo Nisana rogo gu garã nangia 455 M.B.K. Gu diwi nga Kisireu, naringbisa tiru na (Ngbangba na Banduru), gumba yo paru rogo Nemaya 1:1, u adu nzunzu nga gu Kisireu nadu rogo gu garã nangia 456 M.B.K. nga gu garã naye mbata fu gure. Nemaya afura tipa gu diwi re ya u ati a kurogo gu 20 garã zogarago nangia ga Arutasasata. Isoke tipa gipai re, ko avura kaa gida agi agarã re ti tonatona ga gu bakindo garã zogarago re. Si rengbe kadu a nga Nemaya aagida bagizo gi regbo re ringbisihe kuti gupai aYuda ayambaha areme nga gu gida ramediwi nga ga irangbii, nga gu natona rogo gu diwi nga Etana, nga gu diwi naringbisa tiru na Mbirinvuo na Tanvuo. Ka si vura du kina wai, gu garã i azinahe tipa ka mbakada Yerusarema berewe rogoho angia 455  M.B.K.

4:17, 18—Wai ka boro arengbe ka mangasunge me ngapa na bangisa beni gbua sa? Si adunga nga kpakarapai fu agu aboro nanaatinda aũmeka abambu te. Fuo i moi tindiro kuriyo watadu pagoyo, si adu fuyo taata i zadihe na beyo sa, na gu kura beyo “ki du na aũvura.” Tipa agu abadua-bambu si aaida i naamangasunge na abeyo dunduko ue, i nangia agu aboro “[nanaa]tapa gayo basape kina ku pavuyo ki nidua ngapa.” I aima mbakadatiyo tipa ka guari sa vura ka singia avurayo nika zubo yo.

5:7—Rogo gini gene si adu nga Nemaya atona kaa ‘bi irairapai ti abanyaki na ti dufuo abazogo’? Agi akumba re aafu abape fu akurayo aYuda tipa bakere mokiisa, nigu mangapai naakuo ga Mose Ndiko. (Pa Amotumo 25:36; Pa Fu Rugute ni Ue he 23:19) Kurii gure, gu mokiisa abafu-bape aidaha be agu aboro i aafu abape fuyo aima kio. Kangia i aida i naafu agi amokiisa re fuyo rogo adiwi nibasasa, gu “sa dagba kama nga ga marã” re adu nga 12 ri kama rogo garã sa. (Nemaya 5:11) Si angia kere mangapai zanga nunga ka manga aboro ngbaome tipa i naafu gi mokiisa re baraho ome agu aboro re aima bata ni be fu marã-ngbeti na be zingo riahe. Nemaya abi irairapai ti airakumuko rogo gu gene nga, ko afu rugute fuyo na ki bira yo ti manga irairaapai na fuo duhe wo ko ki kusi gayo iraira mangaapai kuyangura nimanga ko sunge na ga Mbori Ndiko.

6:5—Wa duhe nga i anaakeda agu awaraga nanidu na okõokõapai rogoho kina rogo kisikisi ngba amangu, tipagine Sanebarata akedi “zakizaki waraga” ti ni fu Nemaya? Si rengbe kadu nga Sanebarata aaida ka yugo agu aziree nadu rogo gu waraga re gbaiga, si du ko ambu ngbaha ti ni nizakizakihe. Isoke ko avura berãha ya pa manga ko ho wo nika imisa ngbadu Nemaya bakere gbe si ki da ti gupai nga, ko mbu sunge dua ngapa ka ndu ka tikango agu apai i akitingbaanga ko nani. Watadu Sanebarata avura berã gupai nga, agu apai nadu rogo gu waraga re nika ba gunde ti aYuda i ki mbu gayo sunge naabaha dunduko. Nemaya aidanga ka mbu gu gbegbere afugo re si gundesi ko te, ono ko asusi kumbatayo zanga fugo na gu sunge Mbori afuhe fuko.

Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:

1:4; 2:4; 4:4, 5. Ho du ani ni rogo kpakarapai watadu ho ani amanga nyanyakipa diaberã ni, si naida ani “kpatagara kuti kpe kindi” na kini mangipai na ngbanyaa kuti agu arugute nga ga Mbori.—ARomo 12:12.

1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Yekova nakaragapai akaraga kuti gu ndikidi akpee nga ga gako amoyambu.—Atambuahe 86:6, 7.

1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Wa Nemaya avurangia boro wesewese nyemuse, ko amoi wene kpiapai nigu boro nadu zaaza rogo gani mangaapai na kidu nyanyakii tipa manga rurupai.

1:11–2:3. Anga gupai nanaafu ngbarago fu Nemaya nangia gako iriiripa sunge nibafu inga fu bakindo te, ono si angia pa zugosi ndikidi irisombori. Ya mo si aidanga pa iriso Yekova gbiati agu apai dunduko nasonosaha kumbatayo du nigu banguapai ani amaabangirani tipaha na kidu nigaani bakere mburu ngbarago tee?

2:4-8. Yekova asa Arutasasata ko idihe fu Nemaya ko ndu ka dua ngapa nga ga Yerusarema berewe. Asanza 21:1 nayaa: “Ngbadu bakindo yo du wa wiridi ime be Yekova; ko nasa ha kina ku ho ko akpinyemu ni.”

3:5, 27. Si aidanga ani bi gu sunge i amangaha nibee tipa ka songoda ndikidi irisombori nani nigu sunge du paha kusende nipayapayaha tipa ani mangihe a wa si adu tipa agu “agbia” nangia ga aTekua yo te. Kuba gure, si naida ani wiriki mangapai wa agu aTekua nangia kungbo aboro nafu tiyo tipa sunge.

3:10, 23, 28-30. Wa vura duhe nga kura aboro ima rengba ka ndu kurogo kura aba du azingo rogoho bakere gbe tipa atakipande Kindo, dungu rani nasongoda ndikidi irisombori mbembedii na kina kpurani. Ani rengbe ka mangaha wo nirimiso ani tirani kurogo sunge dudua aBambu Kindo na kurogo sunge fu-undo ho du gberango ni, ono gbe nimanga ani gu sunge nga ga tungusapa Kindo.

4:14. Ho ani agbiatirani ni na sogote, ani rengbe arengba a ka diabe gunde nibanda ani gupai ku berã rani yo nga, “Gbia, [nga Yekova Mbori, ko gu]du ni bakere ko ni iiriwo ko.”

5:14-19. Tipa agu aKristano nga ababiapai, gu Bazogo nangia Nemaya nga wene kpiapai fuyo rogo umbasitise, rogo zanga gbangbati, na rogo mangapai nirubangirise zanga gbeberã aboro kutise. Wa ko avura du zaaza rogo ngarasa aboro i naairisa ga Mbori aNdiko, ko amaanga pai kurii aboro tipa ka gbia ahe tipa tiko te. Kuba gure, ko aduna maabangirise tipa aguyo kura aboro aarungosi yo gbiati airarungo. Rogo yugo weneringise yo, Nemaya amoi gu kpiapai ngbarii akuraha tipa ga Mbori amoyambu dunduko.

“AKO GI MBORI, MO TÍNGIDI PA RE SA WENEPAI”

(Nemaya 7:1–13:31)

Nibasa fuo nyasa yo sunge dua gu ngapa nangia ga Yerusarema, Nemaya abanga akpuguru kuti angbadimoho na ki mbakadiapai tipa banda gu bakporo re. Ko asusi kumbatayo ka tangara rimo angbatunga aboro. Wa aboro adunguratiyo “ku rogo gu vurukporo naadu barangba Ngbadimo Ime,” Ezara nangia boromotumo, agedipai rogo gu buku nangia ga Mose Ndiko, na Nemaya gbiati aRevi tigayo kini sakirogoyo fu aboro. (Nemaya 8:1) Fuo i inipai tipa gu Pumbo Nga ga Abasura, si asa yo i mangi gu pumbo re na ngbarago.

I amangi kura dunguratise nga gu “angbatunga aYisaraere” akusi gayo ingaapai ti regboho, na aRevi ki fugu ga Mbori mangaapai na aYisaraere, na aboro ki mangi mozunga tipa ka ‘pekafuo ga Mbori arugute.’ (Nemaya 9:1, 2; 10:29) Wa si adu nga Yerusarema adu kindi zanga aboro du rogoho nidunguyo, i abafu bangiri azege tipa ka rogoda aboro nibasasa dagba aboro 10 i ndu kaa raka rogo gu bakporo re. Fuo gure, i amangi pumbo nyasa sunge duaha na bakere ngbarago gbe si ki da ti gupai nga “[aboro arengbe ka gia] woro gu ngbarago nga ga aboro Yerusarema [re] tuturũ.” (Nemaya 12:43) Fuo susa agarã 12 fuo gu regbo Nemaya ada ku Yerusarema yo, ko akaraga tiko tipa kaa manga gako sunge fu Arutasasata. Fuöho aturanga te iraira mangaapai ki tona dagba aYuda. Fuo karaga Nemaya tiko ku Yerusarema yo, ko amangi nyanyaki diaberã ka ruga agu apai nagbere re. Ko akparikpee niumbasitise fu Mbori tipa tiko ki yaa: “Ako gi Mbori, mo tíngidi pa re sa wenepai.”—Nemaya 13:31.

Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:

7:6-67—Tipagine gu tangaratangara rimo gu yangara aboro nakaragatiyo ku Yerusarema yo na Zerubabera, nga agu arimo Nemaya akehe adu ti ni kia ti gu Ezara akehe tipa agu aboro nanidu rogo akporo nibasasa? (Ezara 2:1-65) Ndu gupai du agi anamba ti ni re nibakiakia rengbe kadu ngawee Ezara na Nemaya arogodi apai rogo abuku nibakiakia. Nikpiapai, bange agu aboro nakeke arimoyo tipa ka karagatiyo avura du kia ti bange agu aboro nzunzu nakaragatiyo. Gu keke-keke-apai re avura du nibakiakia a bambiko bete agu aYuda naainonga pai tipa angbatunga yo mbata ya, i asigiraha kusa. Ono tie, wa vura duhe wo, agu apangbangaa re tibaraha ue dunduko naida kutipai sa nga: Bange agu aboro nakaragatiyo mbata adu nga 42,360, zanga koda akanga na abayango.

10:34—Tipagine i aida ti ni aboro naaye na anyake? Pa fu nyake nimotumo adunga rogo ga Mose Ndiko te. I atona kaa sana aboro i naaye na agi anyake re gbe be gu zingo naduho tipaha. I anaaida bakere bakio anyake tipa ka zo amotumo nani rii bamotumo yo. Si nawira gupai nga, aNetina angenga te, nangia agu aboro nanaamangasunge ni akanga yekaru yo. Si du nangia ndu gupai i anaabafa abangiri azege ti ni tipa aboro duho nikaa ye na anyake kindi.

13:6—Bagizo regbo wai Nemaya adihe kusayo ti Yerusarema? Gupai Ziazia Kekeapai agumbaha gbua ngawee ‘fuo gbanga rago,’ Nemaya asana bakindo ko idihe fuko ko di ongoda ti sunge ka karaga tiko ku Yerusarema yo. Sidu, si nigasigasipai ka ino bagizo gu regbo ko adihe kusayo. Ono tie, fuo karaga Nemaya tiko ku Yerusarema yo, ko abi gupai nga aboro aasongodanga gu sunge nangia ga aboromotumo te, na ka i airisanga agu andiko nangia ga Sabiti a ya. Dungu aboro naima rogoda agu adee nangia aboro kura aringara, na ka awiriyo ainonga ka gumba fugo aYuda ya. Tipa apai rengbe ka gbera wa ngbatunga gure, zanga kapa, Nemaya aima dia gbanga regbo kusayo ti Yerusarema mbata fu karagako tiko berewe koyo.

13:25, 28—Kupati ‘za’ agu aYuda naazera rogo manga agu arugute nangia ga gayo pambori, a wa ko amangihe na abazogo, gini kura apai berewe Nemaya amangihe ni arugute fuyo? Nemaya ‘atiwa yo’ na gu rogoyo ngawee, ko adi ga Mbori afugo sapangbangaa ki gumbaha fuyo nga gu nadu rogo ga Mbori Ndiko. Ko ‘ataki aguyo,’ isoke nga ka taka yo na akpudu nigu sarangbangaa nangia ga irangbii tipa airakeretu. Ko ‘amofo mangeriyo’ ka yugo kpia gu imisiringbaduse ko adu nani tipa ruru sino mangaapai. Ko ado tita gu Gbiamotumo nangia Ereyasiba kusayo, nga guko nadi wiri Sanebarata boro Beterone.

Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:

8:8. Nidu ani ni abayugu Fugo Mbori, ani ‘nayugoho nzunzu’ niyamba ani afugo nzunzu na ninyakasa ani gupai si aida i nyakasihe na nisaka ani rogo averesi yo nzunzu, kini yugu wai ziazia si aida aboro mangi sangbaha.

8:10. “Ga Yekova ngbarago” naye fu boro baraho ni ainopa gu gani azingo ni nga ga toro na kini mbiisihe na si naye a be manga ga Mbori arugute. Nairiwo wai nyakipa gupai nga, ani naawisigo Ziazia Kekeapai zanga nyomoro, kini ndu kupati agu adunguratise nga ga aKristano dedede, na kini mangi sunge tungusapa Kindo gbiati sunge sa aboro ni abawiriki zaaza!

11:2. Pa mbu boro gu gani ahe ni adihe niũkumbo kini guari ka ga na ramukporo ku Yerusarema yo akodi gbarasapa kura gani ahe gbiati kura gbegbere asangbanaha. Agu aboro naidi nisayo ka manga gipai re ayugu gu sino nga ga mbu boro pa kura gani apai. Ani rengbe arengba a tigaani ka yugo ngbatunga gu sino re ho amamu akura ni tipa ani ndu sunge fu kura aboro ti regbo kikindigi adunguratise na ti kura aregbo.

12:31, 38, 40-42. Bika abia nga wene gene tipa ka sambuo Yekova na ka yugo gaani tambuahe fuko. Si naida ani naabika abia na ngbaduraniyo dunduko ti regbo agu adunguratise nga ga aKristano.

13:4-31. Si naida ani bandatirani ti mbupa nyemu aũzegino, iraira mangaapai nibiriki, na be samungu kuti ndikidi pambori ka si riminga tooni tooni kurogo gaani raka ya.

13:22. Nemaya aima rugatiko wenengai na gupai nga, si aida ko karagapai akaraga fu Mbori. Ani a wo, si naida ani rugutirani na gupai nga, ani akaragapai akaraga fu Yekova.

Pa Gbia Ani Songodahe be Yekova Nga Nyanyakipa Pai!

Bake apapara Atambuahe abibia ki yaa: ‘Ka kina boro Yekova nitiko aduanga bambu ya, agu aboro naduaha, i nadogatiyo adoga gbua.’ (Atambuahe 127:1, NW) Nangba wai gu buku nga Nemaya ayugu rengo gupai re!

Gupai si aida ani wirikihe, si ziazia. Ka ani aida kadu na diabese rogo agu apai dunduko ani amangaha, ani duwa ka ani du na ga Yekova maku kurii rani. Ya mo ani rengbe nirengo kadu na maabangirise tirani ya Yekova afu maku afu fu rani ka ani peresipa ndikidi irisombori mbata rogo gaani raka? Sidu tie, wa kina Nemaya, ani sanga pa iriso Yekova naapa zugosihe nigu banguapai ani amaabangirani tipaha.

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 28]

“Ngbadu bakindo yo du wa wiridi ime be Yekova”

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 29]

Nemaya, nangia zaaza kumba na niboro wesewese nyemuse, aye ku Yerusarema yo

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 30]

Oni ini wai ka ‘yugo’ Fugo Mbori?